←تدبیر و اولویت‌سنجی
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
[[امام صادق]] {{ع}} در [[تفسیر]] این [[آیه]] فرمود: [[خداوند متعال]] به پیامبرش آموخت که چگونه [[خرج]] کند و حکایت آن چنین است که نزد [[پیامبر]] چندین اوقیه از طلا وجود داشت و خوش نداشت که شب پیش او باقی بمانند و همه را [[صدقه]] داد؛ پس صبح نزد او چیزی نبود، و [[نیازمندی]] به وی مراجعه کرد در حالی که چیزی نداشت تا به او بدهد؛ پس [[سائل]] حضرت را [[سرزنش]] کرد و پیامبر که عطوف و [[مهربان]] بود، از اینکه چیزی نزدش باقی نمانده بود تا به او بدهد، [[غمگین]] شد و خداوند متعال پیامبرش را با [[فرمان]] خود [[تأدیب]] فرمود: {{متن قرآن|وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً}}. می‌فرماید به [[درستی]] که [[مردم]] از تو می‌خواهند و تو را معذور نمی‌دارند؛ پس اگر جمیع آن‌چه را داری [[انفاق]] کنی، خود را از [[مال]] محسور خواهی کرد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۵، ص۶۷، ح۱.</ref>. | [[امام صادق]] {{ع}} در [[تفسیر]] این [[آیه]] فرمود: [[خداوند متعال]] به پیامبرش آموخت که چگونه [[خرج]] کند و حکایت آن چنین است که نزد [[پیامبر]] چندین اوقیه از طلا وجود داشت و خوش نداشت که شب پیش او باقی بمانند و همه را [[صدقه]] داد؛ پس صبح نزد او چیزی نبود، و [[نیازمندی]] به وی مراجعه کرد در حالی که چیزی نداشت تا به او بدهد؛ پس [[سائل]] حضرت را [[سرزنش]] کرد و پیامبر که عطوف و [[مهربان]] بود، از اینکه چیزی نزدش باقی نمانده بود تا به او بدهد، [[غمگین]] شد و خداوند متعال پیامبرش را با [[فرمان]] خود [[تأدیب]] فرمود: {{متن قرآن|وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً}}. می‌فرماید به [[درستی]] که [[مردم]] از تو می‌خواهند و تو را معذور نمی‌دارند؛ پس اگر جمیع آن‌چه را داری [[انفاق]] کنی، خود را از [[مال]] محسور خواهی کرد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۵، ص۶۷، ح۱.</ref>. | ||
این آیه در یک مورد خاص از مصرف بیت المال نازل شده؛ اما به متصدیان بیت المال این درس را می‌آموزد که در مصرف اموال همواره افق وسیع‌تری از نیازها را مد نظر قرار داده، با تدبیر و رعایت اولویت‌ها عمل کنند؛ البته در صدر اسلام و از جمله [[زمان]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} شواهدی که از برنامه و [[بودجه]] به معنای امروزی آن، یعنی پیش‌بینی و تنظیم مکتوب درآمدها و هزینه‌های یک دوره معین حکایت کند، وجود ندارد و حتی در زمان عمر نیز تأسیس [[دیوان]] برای این [[هدف]] نبوده؛ بلکه صرفاً به منظور سازمان‌دهی پرداخت‌های سرانه بیت المال صورت گرفته است. با این حال، [[تدبیر]] و اولویت‌سنجی، به ویژه در [[سیره پیامبر]] و [[امام علی]] {{ع}} مورد [[غفلت]] نبوده است. | این آیه در یک مورد خاص از مصرف بیت المال نازل شده؛ اما به متصدیان بیت المال این درس را می‌آموزد که در مصرف اموال همواره افق وسیع‌تری از نیازها را مد نظر قرار داده، با تدبیر و رعایت اولویت‌ها عمل کنند؛ البته در صدر اسلام و از جمله [[زمان]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} شواهدی که از برنامه و [[بودجه]] به معنای امروزی آن، یعنی پیش‌بینی و تنظیم مکتوب درآمدها و هزینه‌های یک دوره معین حکایت کند، وجود ندارد و حتی در زمان عمر نیز تأسیس [[دیوان]] برای این [[هدف]] نبوده؛ بلکه صرفاً به منظور سازمان‌دهی پرداخت‌های سرانه بیت المال صورت گرفته است. با این حال، [[تدبیر]] و اولویت‌سنجی، به ویژه در [[سیره پیامبر]] و [[امام علی]] {{ع}} مورد [[غفلت]] نبوده است. [[امام]] یک بار حتی خمس [[بنی هاشم]] را در [[جنگ]] صرف کرد و سبب این کار را اولویت داشتن آن ذکر نمود و همان طور که در بررسی مصارف [[بیت المال]] دیدیم، [[حقوق]] [[کارگزاران]]، قاضیان، نظامیان و... به طور مرتب از بیت المال پرداخت می‌شده و این امر، بدون [[تدبیر]] ممکن نبوده است. نکته‌ای که در فهم درست این تدبیر باید لحاظ شود، اهمیت فوق العاده تأمین [[فقیران]] و [[لزوم]] پرهیز از راکد گذاشتن [[پول]] است. به سبب این نکته ملاحظه می‌کنیم که در [[سیره پیامبر]] و [[امیرمؤمنان]] {{ع}} هیچ‌گاه بدون دلیل منابع بیت المال به صورت راکد نگه‌داری نمی‌شود؛ اما به هر حال، روشن است که رعایت این نکته به هیچ وجه به معنای نادیده گرفتن سایر نیازها و اولویت‌ها نبوده است<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۴۳۱.</ref>. | ||
== منابع == | == منابع == | ||