خشونت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۲٬۲۶۸ بایت اضافه‌شده ،  ‏۹ مهٔ ۲۰۲۱
خط ۳۲: خط ۳۲:
در [[منطق]] [[قرآنی]]، [[تمسک]] به [[خشونت]] برای تضمین جامعه‌ای سالم و به دور از [[تجاوز]] و تعدی مجاز است. از بررسی [[آیات]] و [[روایات]]، مجازات‌های [[شرعی]] به دست می‌آید که پذیرش آنها از روی [[ضرورت اجتماعی]]، [[تأمین امنیت]] جانی و به [[هدف]] [[اصلاح]] و احیای [[جامعه]] نه [[انتقام]]، انجام می‌پذیرد،<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵۲.</ref> از این رو از [[قصاص]] به عامل احیای [[انسان‌ها]] و پشتوانه‌ای در جلوگیری از [[خونریزی]] یاد شده است: "ولَکُم فِی القِصاصِ حَیوةٌ یـاُولِی الاَلبـبِ لَعَلَّکُم تَتَّقون". (بقره / ۲، ۱۷۹) قصاص * در این [[آیه]] معرفه است و [[حیات]]، نکره تا دلالت کند که نتیجه قصاص و [[برکات]] آن دامنه‌دارتر و عظیم‌تر از آن است که با زبان یاد شود.<ref>المیزان، ج ۱، ص ۴۳۳.</ref> افزون بر این، نقش دادن [[عاطفه]] و [[ملاطفت]] در اجرای [[حقوق اجتماعی]] جایز نیست: "... ولاَتَأخُذکُم بِهِما رَأفَةٌ فی دینِ اللّهِ اِن کُنتُم تُؤمِنونَ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ."... ([[نور]] / ۲۴، ۲) قرآن در [[رویارویی]] با [[دشمنان اسلام]] و [[عدالت]]، به [[سختگیری]] بر آنها و [[اعمال]] خشونت‌های قانونی تأکید می‌کند: "یـاَیُّهَا النَّبِیُّ جـهِدِ الکُفّارَ والمُنـفِقینَ واغلُظ عَلَیهِم.".. ([[توبه]] / ۹، ۷۳) و [[مؤمنان]] و [[صالحان]] را در برابر [[کافران]]، سرسخت و شدید و در میان خود [[مهربان]] می‌خواند: "... اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم."... ([[فتح]] / ۴۸، ۲۹) در آیات دیگری به [[قتال]] [[دستور]] می‌دهد و خشونت را راهبردی [[دفاعی]] در برابر تعرض [[دشمنان]] به [[ساحت]] [[عقیدتی]] [[مسلمانان]] قلمداد می‌کند؛ برای نمونه، پس از [[نقض پیمان]] مسلمانان از سوی [[مشرکان]]، [[خدا]] با فرو فرستادن [[سوره توبه]]، [[مؤمنان]] را به دوری جستن از مشرکان فرا می‌خواند و به ایشان مهلت می‌دهد پس از اتمام [[ماه‌های حرام]]، یا [[ایمان]] آوردند؛ یا آماده [[جنگ]] * با [[پیامبر]]{{صل}} گردند. این [[سوره]]، [[قتل]] سران [[کفر]] را نتیجه پیمانشکنی و [[طعنه]] ایشان به [[اسلام]] شمرده؛<ref>تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۳۷ ـ ۳۸.</ref> همچنین به مسلمانان[[امر]] می‌کند با [[مخالفان]] مهاجم نظامی بجنگند: "وقـتِلوا فی سَبیلِ اللّهِ الَّذینَ یُقـتِلونَکُم ولا تَعتَدُوا.".. (بقره / ۲، ۱۹۰)<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۳۸۷.</ref> و در [[پیکار]] و [[قتال]] [[زیاده‌روی]] نکرده و از حد نگذرند، بلکه همان‌گونه که دشمنان با آنها [[رفتار]] کرده‌اند، واکنش نشان دهند: "... فَمَنِ اعتَدی عَلَیکُم فاعتَدوا عَلَیهِ بِمِثلِ مَا اعتَدی عَلَیکُم."... (بقره / ۲، ۱۹۴) مقابله با [[فتنه]]، مورد دیگری است که [[قرآن]] به بهره‌گیری از [[خشونت]] قانونی و در [[جهت]] [[عدالت]] به آن [[فرمان]] می‌دهد: "واقتُلوهُم حَیثُ ثَقِفتُموهُم واَخرِجوهُم مِن حَیثُ اَخرَجوکُم والفِتنَةُ اَشَدُّ مِنَ القَتلِ". (بقره / ۲، ۱۹۱؛ نیز نک: بقره / ۲، ۱۹۳؛ [[نساء]] / ۴، ۹۱؛ [[انبیاء]] / ۲۱، ۳۵) فتنه در این [[آیات]] به معنای [[شرک]] و [[پرستش]] [[بت‌ها]] و جلوگیری از [[هدایت]] دیگران است؛<ref>احکام‌القرآن، ج ۱، ص ۱۰۹؛ الامثل، ج ۲، ص ۲۲ ـ ۲۳.</ref> حتی برخی [[تبعید]] مسلمانان از [[مکه]] را از مصادیق فتنه دانسته‌اند که آثار آن می‌تواند بدتر از قتل باشد.<ref>الامثل، ج ۲، ص ۲۳.</ref> این [[آیه]] می‌پذیرد که قتل و [[اعمال]] خشونت بد است؛ اما کاربست راهبردی از آن را برای رسیدن به هدفی بالاتر بایسته می‌داند. اعمال خشونت در برابر پیکارجویان با خدا و [[رسول]] او و [[فساد]] کنندگان روی [[زمین]]، در دسته دیگری از آیات نیز لازم و [[مشروع]] شمرده شده است: "اِنَّما جَزؤُا الَّذینَ یُحارِبونَ اللّهَ ورَسولَهُ ویَسعَونَ فِی الاَرضِ فَسادًا اَن یُقَتَّلوا اَو یُصَلَّبوا اَو تُقَطَّعَ اَیدیهِم واَرجُلُهُم مِن خِلـفٍ اَو یُنفَوا مِنَ الاَرضِ."... ([[مائده]] / ۵، ۳۳)<ref>الامثل، ج ۲، ص ۲۳.</ref>.<ref>[[سید حسین محدث|محدث]] و [[زهرا محمودی|محمودی]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲.</ref>
در [[منطق]] [[قرآنی]]، [[تمسک]] به [[خشونت]] برای تضمین جامعه‌ای سالم و به دور از [[تجاوز]] و تعدی مجاز است. از بررسی [[آیات]] و [[روایات]]، مجازات‌های [[شرعی]] به دست می‌آید که پذیرش آنها از روی [[ضرورت اجتماعی]]، [[تأمین امنیت]] جانی و به [[هدف]] [[اصلاح]] و احیای [[جامعه]] نه [[انتقام]]، انجام می‌پذیرد،<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵۲.</ref> از این رو از [[قصاص]] به عامل احیای [[انسان‌ها]] و پشتوانه‌ای در جلوگیری از [[خونریزی]] یاد شده است: "ولَکُم فِی القِصاصِ حَیوةٌ یـاُولِی الاَلبـبِ لَعَلَّکُم تَتَّقون". (بقره / ۲، ۱۷۹) قصاص * در این [[آیه]] معرفه است و [[حیات]]، نکره تا دلالت کند که نتیجه قصاص و [[برکات]] آن دامنه‌دارتر و عظیم‌تر از آن است که با زبان یاد شود.<ref>المیزان، ج ۱، ص ۴۳۳.</ref> افزون بر این، نقش دادن [[عاطفه]] و [[ملاطفت]] در اجرای [[حقوق اجتماعی]] جایز نیست: "... ولاَتَأخُذکُم بِهِما رَأفَةٌ فی دینِ اللّهِ اِن کُنتُم تُؤمِنونَ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ."... ([[نور]] / ۲۴، ۲) قرآن در [[رویارویی]] با [[دشمنان اسلام]] و [[عدالت]]، به [[سختگیری]] بر آنها و [[اعمال]] خشونت‌های قانونی تأکید می‌کند: "یـاَیُّهَا النَّبِیُّ جـهِدِ الکُفّارَ والمُنـفِقینَ واغلُظ عَلَیهِم.".. ([[توبه]] / ۹، ۷۳) و [[مؤمنان]] و [[صالحان]] را در برابر [[کافران]]، سرسخت و شدید و در میان خود [[مهربان]] می‌خواند: "... اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم."... ([[فتح]] / ۴۸، ۲۹) در آیات دیگری به [[قتال]] [[دستور]] می‌دهد و خشونت را راهبردی [[دفاعی]] در برابر تعرض [[دشمنان]] به [[ساحت]] [[عقیدتی]] [[مسلمانان]] قلمداد می‌کند؛ برای نمونه، پس از [[نقض پیمان]] مسلمانان از سوی [[مشرکان]]، [[خدا]] با فرو فرستادن [[سوره توبه]]، [[مؤمنان]] را به دوری جستن از مشرکان فرا می‌خواند و به ایشان مهلت می‌دهد پس از اتمام [[ماه‌های حرام]]، یا [[ایمان]] آوردند؛ یا آماده [[جنگ]] * با [[پیامبر]]{{صل}} گردند. این [[سوره]]، [[قتل]] سران [[کفر]] را نتیجه پیمانشکنی و [[طعنه]] ایشان به [[اسلام]] شمرده؛<ref>تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۳۷ ـ ۳۸.</ref> همچنین به مسلمانان[[امر]] می‌کند با [[مخالفان]] مهاجم نظامی بجنگند: "وقـتِلوا فی سَبیلِ اللّهِ الَّذینَ یُقـتِلونَکُم ولا تَعتَدُوا.".. (بقره / ۲، ۱۹۰)<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۳۸۷.</ref> و در [[پیکار]] و [[قتال]] [[زیاده‌روی]] نکرده و از حد نگذرند، بلکه همان‌گونه که دشمنان با آنها [[رفتار]] کرده‌اند، واکنش نشان دهند: "... فَمَنِ اعتَدی عَلَیکُم فاعتَدوا عَلَیهِ بِمِثلِ مَا اعتَدی عَلَیکُم."... (بقره / ۲، ۱۹۴) مقابله با [[فتنه]]، مورد دیگری است که [[قرآن]] به بهره‌گیری از [[خشونت]] قانونی و در [[جهت]] [[عدالت]] به آن [[فرمان]] می‌دهد: "واقتُلوهُم حَیثُ ثَقِفتُموهُم واَخرِجوهُم مِن حَیثُ اَخرَجوکُم والفِتنَةُ اَشَدُّ مِنَ القَتلِ". (بقره / ۲، ۱۹۱؛ نیز نک: بقره / ۲، ۱۹۳؛ [[نساء]] / ۴، ۹۱؛ [[انبیاء]] / ۲۱، ۳۵) فتنه در این [[آیات]] به معنای [[شرک]] و [[پرستش]] [[بت‌ها]] و جلوگیری از [[هدایت]] دیگران است؛<ref>احکام‌القرآن، ج ۱، ص ۱۰۹؛ الامثل، ج ۲، ص ۲۲ ـ ۲۳.</ref> حتی برخی [[تبعید]] مسلمانان از [[مکه]] را از مصادیق فتنه دانسته‌اند که آثار آن می‌تواند بدتر از قتل باشد.<ref>الامثل، ج ۲، ص ۲۳.</ref> این [[آیه]] می‌پذیرد که قتل و [[اعمال]] خشونت بد است؛ اما کاربست راهبردی از آن را برای رسیدن به هدفی بالاتر بایسته می‌داند. اعمال خشونت در برابر پیکارجویان با خدا و [[رسول]] او و [[فساد]] کنندگان روی [[زمین]]، در دسته دیگری از آیات نیز لازم و [[مشروع]] شمرده شده است: "اِنَّما جَزؤُا الَّذینَ یُحارِبونَ اللّهَ ورَسولَهُ ویَسعَونَ فِی الاَرضِ فَسادًا اَن یُقَتَّلوا اَو یُصَلَّبوا اَو تُقَطَّعَ اَیدیهِم واَرجُلُهُم مِن خِلـفٍ اَو یُنفَوا مِنَ الاَرضِ."... ([[مائده]] / ۵، ۳۳)<ref>الامثل، ج ۲، ص ۲۳.</ref>.<ref>[[سید حسین محدث|محدث]] و [[زهرا محمودی|محمودی]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲.</ref>


==ریشه یابی و درمان [[خشونت‌طلبی]]==
==ریشه‌یابی و درمان [[خشونت‌طلبی]]==
در ریشه‌یابی [[علل]] دست یازی به [[خشونت]]، سه عامل درونزاد، [[فرهنگ]] جمعی و اوضاع لحظه‌ای پیش آمده یاد می‌شوند.<ref>۲۹. Encyclopedia of Crime and justice, Vol ۴, P. ۱۶۴۹-۱۶۵۴.</ref> در بررسی [[آیات قرآنی]]، چشمپوشی از خشونت‌های مجاز که عامل [[شرعی]] وحقوقی دارند، نگاه به دوعامل نخست دیده می‌شود. [[قرآن]] دست‌یازی به خشونت را برخاسته از [[هوای نفس]] می‌داند که در ذات هر کسی هست. در داستان [[هابیل و قابیل]]، هرچند طبق [[آیات قرآن]]، [[هابیل]] از [[توطئه]] برادرش خبر داشت، [[ترس از خدا]] مانع می‌شود که درباره برادرش [[رفتار]] [[خشن]] برگزیند؛ ولی برادرش با [[پیروی از هوای نفس]]، به [[قتل]] او دست می‌یازد: "فَطَوَّعَت لَهُ نَفسُهُ قَتلَ اَخیهِ فَقَتَلَهُ فَاَصبَحَ مِنَ الخـسِرین". (مائده / ۵، ۳۰) براساس آیات قرآن، پیروی از هوای نفس، در نتیجه گردنکشی و [[استکبار]] و عدم [[تحمل]] [[حق]]، به [[تکذیب]] و رفتارهای [[خشونت‌آمیز]] می‌انجامد: "... اَفَکُلَّما جاءَکُم رَسولٌ بِما لاتَهوی اَنفُسُکُمُ استَکبَرتُم فَفَریقـًا کَذَّبتُم وفَریقـًا تَقتُلون". (بقره / ۲، ۸۷) دستورهای قرآن، به اهمیت ریشه [[اجتماعی]] [[خشونت]] و اثر فرهنگ جمعی بر رفتارهای فردی توجه دارد و این مهم را با بهره‌گیری از خشونت قانونی پیگیری می‌کند. (بقره / ۲، ۱۷۹)<ref>المیزان، ج ۱، ص ۴۳۳.</ref> در این میان، کنار ابزارهای بازدارنده و تنبیهی، به گسترش [[روحیه]] [[دوستی]] و پاسخ [[نیک]] اهتمام می‌ورزد. از این [[جهت]] به [[مؤمنان]] سفارش می‌کند که رفتار خشونت‌آمیز را نیز به [[نیکی]] پاسخ دهند و دشمنی‌های دیرین را بزدایند: "ولا تَستَوِی الحَسَنَةُ ولاَ السَّیِّئَةُ اِدفَع بِالَّتی هِیَ اَحسَنُ فَاِذا الَّذی بَینَکَ وبَینَهُ عَدوَةٌ کَاَنَّهُ ولِیٌّ حَمیم". (فصّلت / ۴۱، ۳۴)<ref>جوامع‌الجامع، ج ۴، ص ۳۳ ـ ۳۴.</ref> [[خدا]] [[بندگان]] را به [[نیکو]] [[سخن گفتن]] با یکدیگر فرا می‌خواند تا [[شیطان]] که در میان آنها به فتنه‌گری سرگرم است، مجالی برای گسترش فعالیت‌هایش به معنای باز شدن [[راه]] [[معاصی]] نو نیابد.([[اسراء]] / ۱۷، ۵۳)<ref>جامع البیان، ج ۱۵، ص ۷۱؛ کنزالدقائق، ج ۷، ص ۴۲۷.</ref>.<ref>[[سید حسین محدث|محدث]] و [[زهرا محمودی|محمودی]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲.</ref>
در ریشه‌یابی [[علل]] دست‌یازی به [[خشونت]]، سه عامل درون‌زاد، [[فرهنگ]] جمعی و اوضاع لحظه‌ای پیش آمده یاد می‌شوند.<ref>۲۹. Encyclopedia of Crime and justice, Vol ۴, P. ۱۶۴۹-۱۶۵۴.</ref> در بررسی [[آیات قرآنی]]، چشم‌پوشی از خشونت‌های مجاز که عامل [[شرعی]] و حقوقی دارند، نگاه به دو عامل نخست دیده می‌شود. [[قرآن]] دست‌یازی به خشونت را برخاسته از [[هوای نفس]] می‌داند که در ذات هر کسی هست. در داستان [[هابیل و قابیل]]، هرچند طبق [[آیات قرآن]]، [[هابیل]] از [[توطئه]] برادرش خبر داشت، [[ترس از خدا]] مانع می‌شود که درباره برادرش [[رفتار]] [[خشن]] برگزیند؛ ولی برادرش با [[پیروی از هوای نفس]]، به [[قتل]] او دست می‌یازد: {{متن قرآن|فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِينَ}}<ref>«نفس (امّاره) او کشتن برادرش را بر وی آسان گردانید  پس او را کشت و از زیانکاران شد» سوره مائده، آیه ۳۰.</ref> براساس آیات قرآن، پیروی از هوای نفس، در نتیجه گردن‌کشی و [[استکبار]] و عدم [[تحمل]] [[حق]]، به [[تکذیب]] و رفتارهای [[خشونت‌آمیز]] می‌انجامد: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref> دستورهای قرآن، به اهمیت ریشه [[اجتماعی]] [[خشونت]] و اثر فرهنگ جمعی بر رفتارهای فردی توجه دارد و این مهم را با بهره‌گیری از خشونت قانونی پیگیری می‌کند {{متن قرآن|وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«و شما را ای خردمندان در قصاص، زندگانی (نهفته) است؛ باشد که شما پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۷۹.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱، ص ۴۳۳.</ref> در این میان، کنار ابزارهای بازدارنده و تنبیهی، به گسترش [[روحیه]] [[دوستی]] و پاسخ [[نیک]] اهتمام می‌ورزد. از این [[جهت]] به [[مؤمنان]] سفارش می‌کند که رفتار خشونت‌آمیز را نیز به [[نیکی]] پاسخ دهند و دشمنی‌های دیرین را بزدایند: {{متن قرآن|وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ}}<ref>«نیکی با بدی برابر نیست؛ به بهترین شیوه (دیگران را از چالش با خود) باز دار ، ناگاه آن کس که میان تو و او دشمنی است چون دوستی مهربان می‌گردد» سوره فصلت، آیه ۳۴.</ref>.<ref>جوامع‌الجامع، ج ۴، ص ۳۳ ـ ۳۴.</ref> [[خدا]] [[بندگان]] را به [[نیکو]] [[سخن گفتن]] با یکدیگر فرا می‌خواند تا [[شیطان]] که در میان آنها به فتنه‌گری سرگرم است، مجالی برای گسترش فعالیت‌هایش به معنای باز شدن [[راه]] [[معاصی]] نو نیابد {{متن قرآن|وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا}}<ref>«و به بندگانم بگو تا گفتاری که نیکوتر است بر زبان آورند که شیطان میان آنان را می‌شوراند؛ بی‌گمان شیطان برای انسان دشمنی آشکار است» سوره اسراء، آیه ۵۳.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۱۵، ص ۷۱؛ کنزالدقائق، ج ۷، ص ۴۲۷.</ref>.<ref>[[سید حسین محدث|محدث]] و [[زهرا محمودی|محمودی]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲.</ref>


==خشونت در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم==
==خشونت در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم==
۱۱۵٬۲۱۳

ویرایش