|
|
| خط ۳۸: |
خط ۳۸: |
|
| |
|
| ==دربارهٔ کتاب== | | ==دربارهٔ کتاب== |
| در معرفی این کتاب آمده است: «از آثار متعدد و [[ارزشمند]] مرحوم [[کلینی]]، تنها کتاب کافی ایشان به دست ما رسیده، اثری که مؤلف بیست سال از [[عمر]] خویش را صرف تألیف آن نموده است. کافی جامع‌ترین و مهمترین کتاب در میان [[کتب اربعه شیعه]] است. [[علامه مجلسی]] کتاب کافی را دقیق‌ترین، جامع‌ترین، بزرگترین و [[بهترین]] تألیفات [[شیعه]] معرفی کرده است. احتمالا نام "کافی" به عنوان نام اثر [[کلینی]] از خطبه وی در شروع کتاب اقتباس گشته است، آنجا که در پاسخ شخصی که از او تقاضای تدوین چنین کتابی را کرده بود مینویسد: گفته بودی که علاقه‌مندی کتابی در [[اختیار]] تو قرار گیرد که تو را [[کفایت]] کند و تمام [[فنون]] [[علم دین]] در آن گردآمده باشد<ref>{{عربی|"وقلت انك تحِبّ أن يكون عندك كتاب كاف يجمع فيه من جميع فنون علم الدين"}}.</ref>. مرحوم [[کلینی]] در ابتدای کافی انگیزه خود را از تألیف کتاب بیان کرده است و از مطالعه این مقدمه که ظاهراً پس از تألیف کتاب نوشته شده است، روشن می‌گردد که او جامع خود را به تقاضای یکی از دوستانش نوشته است و علت درخواست آن شخصی از [[کلینی]] حل دو مشکل اساسی در آن زمان بوده است: | | در معرفی این کتاب آمده است: «[[کتاب کافی]] یکی از مهمترین کتابهای [[حدیثی]] و نخستین کتاب از کتب اربعۀ [[شیعه]] است. |
| #در برخی از امور، [[اختلاف روایات]]، مشکل‌ساز شده است و [[حقیقت]] شناخته نمی‌شود.
| |
| #کتابی که جامع تمام [[فنون]] [[علم دین]] باشد لازم است، تا طالبان [[علم]] [[دین]] از طریق [[اخبار صحیح]] به [[علوم]] و [[سنن]] [[دین]] دسترسی پیدا کنند».
| |
| در ادامه معرفی آمده است: «شروع و پایان تألیف [[کتاب کافی]] دقیقاً مشخص نیست، اما [[نجاشی]] به نگاشته شدن آن در بیست سال، تصریح کرده است. کافی حدود ۱۶۰۰۰ [[حدیث]] دارد و در سه بخش اصلی تنظیم گردیده است: (۱): [[اصول الکافی (کتاب)|اصول]]؛ (۲): [[فروع الکافی (کتاب)|فروع]]؛ (۳): [[روضة الکافی (کتاب)|روضه]].
| |
|
| |
|
| در برخی از متون کهن برای جدا ساختن بخش‌ها به جای تعابیری همچون "فصل" یا "بخش" از تعبیر "کتاب" استفاده می‌‌شد. [[اصول الکافی (کتاب)|اصول]] و [[فروع الکافی (کتاب)|فروع کافی]] نیز دارای بخش‌های متعددی است که با تعبیر "کتاب" از یکدیگر متمایز شده است؛ مانند کتاب التوحید، [[کتاب الحجة]] و کتاب الطهارة اما [[روضة الکافی (کتاب)|روضه]] باب‌بندی ندارد و [[روایات]]، یکی پس از دیگری ذکر شده است.
| | نویسنده برای تدوین و تألیف این کتاب به [[شهرها]] و روستاهای مختلف مناطق [[جهان اسلام]] مثل [[خراسان]]، [[ایران]]، [[شام]]، [[عراق]] و [[عربستان]] [[مسافرت]] کرده و با دست یابی به کتابهای تألیف شده توسط [[شاگردان]] [[اهل بیت]]{{ع}} ـ که به اصول اربعمائة [[شهرت]] داشتند ـ به فراگیری [[حدیث]] و [[معارف اهل بیت]]{{ع}} پرداخت. |
|
| |
|
| * [[اصول الکافی (کتاب)|اصول کافی]]: شامل ۸ کتاب، ۴۹۹ باب، ۳۷۸۶ [[روایت]]. موضوع [[اصول الکافی (کتاب)|اصول کافی]] [[مباحث اعتقادی]] و [[اخلاقی]] است که در هشت بخش سامان یافته است. بخش‌های هشتگانه [[اصول الکافی (کتاب)|اصول کافی]] به ترتیب عبارت‌اند از: "[[کتاب العقل و الجهل]]، کتاب [[فضل]] العلم، کتاب التوحید، [[کتاب الحجة]]، کتاب الایمان و الکفر، کتاب الدعاء، کتاب [[فضل]] القرآن، کتاب العشرة". مرحوم [[کلینی]] در [[اصول الکافی (کتاب)|اصول کافی]] با چینشی دقیق و منطقی، ابتدا با استناد به [[روایات]] متعدد به اهمیت [[عقل]] و [[جایگاه]] آن در [[شناخت]] [[معارف]] پرداخته و سپس به [[فضیلت]] [[علم آموزی]] و [[آداب]] آن مبادرت نموده است تا اهمیت [[معرفت]] و [[آگاهی]] را در [[اثبات]] مبانی [[اعتقادی]] روشن سازد؛ آنگاه به مهمترین اصل [[اعتقادی]]؛ یعنی [[توحید]] و مباحث مربوط به [[خداشناسی]] پرداخته است. سپس در [[کتاب الحجة]] ابتدا مباحث [[نبوت]] و در پی آن مباحث [[امامت]] را ذکر کرده است و پس از تحکیم [[اصول اعتقادی]]، در نیمه دوم [[اصول الکافی (کتاب)|اصول کافی]]، مباحث [[اخلاقی]] و [[تربیتی]] را آورده است. مباحثی از قبیل: [[تواضع]]، [[حلم]]، [[قناعت]]، [[غیبت]]، [[فضیلت]] [[دعا]]، [[فضیلت قرآن]] و [[آداب]] [[معاشرت]].
| | این کتاب در واقع نخستین کتابی است که به صورت جامع در همۀ زمینه‌های [[اعتقادی]]، [[فقهی]]، [[اخلاقی]]، [[تفسیر]] و [[تاریخ]]، [[روایات معتبر]] را جمع کرده است. به طوری که تعداد [[روایات]] آن برابر و بلکه بیش از همۀ روایات [[صحاح سته]] است. [[کلینی]] کتاب خود را در سه بخش عمده مرتب کرده است: [[اصول دین]] «[[اصول کافی]]»، [[فروع دین]] «[[فروع کافی]]»، متفرقه که با عنوان «روضۀ کافی» شناخته شده است. |
| * [[فروع الکافی (کتاب)|فروع کافی]]: شامل ۲۶ کتاب، ۱۷۴۴ باب، ۱۰۸۰۰ [[روایت]]. این بخش به [[روایات]] [[فقهی]] از قبیل [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]] و [[حج]] اختصاص دارد که به [[دلیل]] تخصصی بودن مطالب معمولا مورد استفاده [[فقیهان]] قرار میگیرد
| |
| * [[روضة الکافی (کتاب)|روضه کافی]]: این بخش با ۵۹۷ [[حدیث]]، شامل مباحث گوناگونی همچون [[خطبه‌ها]] و نامه‌های [[ائمه]]{{عم}}، [[مواعظ]]، داستان‌ها و مطالب [[تاریخی]] است و به همین [[دلیل]] همین تنوع موضوعی، به [[روضه]] یعنی بوستان نامگذاری شده است».
| |
|
| |
|
| در ادامه معرفی آمده است: «برخی از ویژگی‌های کافی عبارت‌اند از: | | کلینی این کتاب را در پاسخ به درخواست برخی از [[شیعیان]] تدوین کرد که به علت تعدد و [[اختلاف]] روایتها نمی‌توانستند مسائل و [[حقایق]] [[اسلامی]] را به طور دقیق و [[حقیقی]] تشیخص دهند. بنابر این این کتاب را با [[هدف]] گردآوری همۀ [[فنون]] دانش‌های [[دین]] تألیف کرد تا [[عمل به دستورات]] اهل بیت{{ع}} بر اساس آن برای شیعیان آسان گردد. و به دلیل همین [[جامعیت]]، نام آن را کافی نهاد؛ یعنی کفایت کننده از کتب دیگر. |
| #تألیف کافی در عصر [[غیبت صغری]] و نزدیک بودن تألیف آن به [[عصر حضور ائمه]]{{عم}}
| |
| # [[جامعیت]] [[کتاب]] "اشتمال بر [[روایات]] [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]]، [[فقهی]]" که این ویژگی در دیگر [[کتب اربعه]] وجود ندارد.
| |
| #بیشتر بودن [[روایات]] آن نسبت به دیگر [[جوامع حدیثی]] متقدم [[شیعه]] و نیز [[صحاح اهل سنت]].
| |
| # صرف ۲۰ سال وقت برای گردآوری، تدوین و پیرایش کتاب که این امر موجب شده است؛ کافی نسبت به دیگر [[کتب اربعه]] از [[استحکام]] و دقت بیشتری در [[نقل]] اسناد و متون برخوردار گردد.
| |
| #ذکر کامل اسناد: در کافی غالبا سندها به صورت کامل [[نقل]] شده است، برخلاف دیگر [[کتب اربعه]]، خصوصا کتاب [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] که [[سند]] بسیاری از [[احادیث]] در متن این کتب کامل نیست و برای کامل کردن [[سند]] لازم است به بخش پایانی کتاب به نام "مشیخه" مراجعه شود.
| |
| #عنوان دهی دقیق ابواب با عناوین کوتاه و رسا: عناوین انتخابی برای هر دسته از [[احادیث]] معمولاً کوتاه، رسا و کاربردی است»<ref>[http://hadith.net/post/62214/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%A7%D9%81%DB%8C/ حدیث نت]</ref>.
| |
|
| |
|
| === معرفی کتاب ===
| | کلینی هر مبحث کلی را با نام «کتاب» آورده و در هر یک از این کتابها چند عنوان مرتبط با موضوع به نام «باب» ذکر کرده است. او در ذیل همۀ ابواب کافی حدود شانزده هزار حدیث از [[چهارده معصوم]]{{ع}} ذکر کرده که همۀ آنها را به طور [[مسند]] آورده است. |
| [[کتاب شریف کافی]] تألیف ثقةالاسلام [[محمد بن یعقوب کلینی]] رازی از مهمترین [[کتب اربعه]] است و دیگر نویسندگان کتب اربعه از این کتاب بهره برده‌اند. [[انتخاب]] این نام به این سبب است که مؤلف آن را به درخواست شخصی نوشته که خواستار کتابی بوده که در جمیع دانش‌های [[دینی]] کافی و کامل باشد که همه به آن مراجعه کنند و مشتمل بر آثار صحیح [[صادقین]]{{عم}} باشد و باعث اقامه دستورهای [[واجب الهی]] و [[سنت نبوی]] گردد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۸: {{عربی|و قلت: إنّك تحبّ أن يكون عندك كتاب كاف يجمع [فيه] من جميع فنون علم الدين، ما يكتفي به المتعلّم و يرجع إليه المسترشد و يأخذ منه من يريد علم الدين و العمل به بالآثار الصحيحة عن الصادقين{{ع}} و السنن القائمة الّتي عليها العمل و بها يؤدّي فرض الله عزّ و جلّ و سنّة نبيّه{{صل}}}}.</ref>. [[نجاشی]] نام کافی را برای این مجموعه گزارش کرده است<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۷، ش۱۰۲۶.</ref>. این اثر دارای سه بخش کلی [[اصول کافی]]، [[فروع کافی]] و [[روضه]] کافی است. [[کلینی]] این کتاب را در مدت بیست سال نگاشته است<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۷، ش۱۰۲۶.</ref>. [[کتاب کافی]] نقش زیادی در تبیین و شرح [[عقاید]] و دیدگاه‌های [[فقهی]] [[شیعه]] و [[گرایش]] [[عقلی]] [[تشیع]] داشته و دارد.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
| === مؤلف کافی ===
| |
| مؤلف کافی ثقةالاسلام [[ابوجعفر]] [[محمد]] بن [[یعقوب بن اسحاق]] کلینی رازی (م ۳۲۹ق) است. او در کلین، روستایی از [[حسن]] آباد تابع [[شهر]] [[ری]] در ۳۵ کیلومتری جنوب [[تهران]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی: المقدمه، ج۱، ص۳۳ (چ دارالحدیث).</ref> به [[دنیا]] آمد و در محل خود به کسب [[دانش]] پرداخت؛ سپس به ری رفت و از بزرگان آنجا بهره برد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی: المقدمه، ج۱، ص۳۳ (چ دارالحدیث).</ref> و از علمای [[قم]] نیز استفاده کرده<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی: المقدمه، ج۱، ص۴۱.</ref> آن گاه به [[بغداد]] رفت و از [[دانشمندان]] متعددی در [[عراق]] بهره برد؛ به همین جهت به او [[بغدادی]] هم گفته میشود<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی: المقدمه، ج۱، ص۳۳.</ref>. [[ابن عساکر]] از [[سفر]] وی به [[دمشق]] و ارائه [[حدیث]] در بعلبک لبنان سخن گفته<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۶، ص۲۹۷، ش۷۱۲۶.</ref> و او را از فقهای شیعه‌ای می‌داند که برابر مذهبشان آثاری را تصنیف کرده است. او می‌گوید [[کلینی]] در باب [[کوفه]] [[بغداد]] در درب [[سلسله]] بغداد، ساکن بوده و [[مقبره]] وی نیز در باب الکوفه است<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۶، ص۲۹۸.</ref>. مشابه وی [[ابن حجر]] نیز به اختصار به معرفی کلینی پرداخته است<ref>ابن حجر، لسان المیزان، ج۵، ص۴۳۳.</ref> و نویری در بیان تفاوت کلبی و کلینی او را از [[شیعیان]] دانسته است<ref>شهاب الدین احمد نویری، نهایة الإرب، ج۹، ص۲۱۰.</ref>. [[ذهبی]] گوید: [[ابوجعفر]] کلینی رازی، شیخ [[فاضل]] از رؤسای [[شیعه]] و فقهای آنان که برابر مذهبشان کتاب نگاشته است<ref>شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۲۴، ص۲۵۰.</ref>. [[ابن اثیر]] او را از [[رهبران]] [[امامیه]] و علمای آنان معرفی کرده است<ref>ابن اثیر جزری (عزالدین)، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۶۴.</ref>. ابن اثیر در جامع الأصول خود، کلینی را در کنار دیگر فقهای [[مذاهب چهارگانه اهل سنت]] از مجددین [[مذهب امامیه]] در آغاز [[قرن سوم]] دانسته است<ref>ابن اثیر جزری (مبارک)، جامع الأصول، ج۱۱، ص۳۲۳؛ سیدمحسن امین، أعیان الشیعه، ج۲، ص۱۴۴.</ref>.
| |
|
| |
|
| [[علمای شیعه]] افزون بر توثیق کلینی به [[تجلیل]] از او پرداخته‌اند. [[نجاشی]] وی را اوثق [[مردمان]] دانسته<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۷: {{عربی|شيخ أصحابنا في وقته بالري و وجههم و كان أوثق الناس في الحديث و أثبتهم}}.</ref> و [[شیخ طوسی]] وی را [[عارف]] به [[اخبار]]<ref>شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۹۳: {{عربی|محمد بن يعقوب الكليني يكني أبا جعفر ثقة عارف بالأخبار}}.</ref> و [[طبرسی]] از اجلّ روات شیعه<ref>فضل بن حسن طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی (چ جدید)، ج۱، ص۴۰۵: {{عربی|و هو من أجلّ رواة الشيعة و ثقاتها}}.</ref> و [[علامه حلی]] از اوثق [[مردم]] به اخبار و اثبت آنان معرفی کرده است<ref>علامه حلی، خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۴۵.</ref>. دیگر [[علمای شیعه]] نیز هر یک به گونه‌ای به [[تجلیل]] وی پرداخته‌اند. نام ۴۵ استاد و شیخ و ۳۵ [[شاگرد]] از آثار وی استخراج کرده‌اند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵-۷۴، (چ دارالحدیث).</ref>. [[کلینی]] افزون بر کافی کتابهای دیگری نگاشته که چون کمتر مطرح هستند، از آنها یاد می‌کنیم:
| | اصول کافی، به ترتیب کتابهای زیر را در بردارد: |
| #رسائل الائمه<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۷، ش۱۰۲۶.</ref>: این کتاب متأسفانه مفقود است و تا [[قرن هفتم]] وجود داشته و [[سید بن طاووس]] (م ۶۶۴ق) از آن، نامۀ [[حضرت علی]]{{ع}} به [[شیعیان]] را [[نقل]] کرده است<ref>ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجه، ص۲۳۵.</ref>. بسیاری از [[توقیعات]] مهم در آن بوده است. [[نجاشی]] چهار کتاب دیگر برای کلینی نام برده که هیچ یک در دسترس نیست.
| | #«[[کتاب العقل و الجهل]]»؛ |
| #تعبیر الرؤیا در [[تعبیر خواب]]؛ | | #«کتاب فضل العلم» که بیست و دو باب دارد؛ |
| # الرد [[علی]] القرامطه؛ | | #«کتاب التوحید» که چهل باب از مسائل مهم [[عقیدتی]] را در بردارد؛ |
| #کتاب الرجال؛ | | #«[[کتاب الحجة]]» که حدود یکصد و سی باب دربارۀ مسائل مختلف [[امامت]] و [[ولایت]] را در ذیل آن آورده و در پایان آن نیز بیست باب دربارۀ [[تاریخ زندگانی ائمه]]{{عم}} با عنوان «ابواب التاریخ» گرد آورده است؛ |
| #ما قیل فی الائمة من الشعر<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۷، ش۱۰۲۶.</ref>.
| | #«کتاب الایمان و الکفر» که حدود دویست و بیست باب دربارۀ مسائل مختلف [[ایمان]]، [[اخلاق]]، تزکیۀ نفس و [[سیر]] و [[سلوک الی الله]] در ذیل آن منعقد ساخته است؛ |
| بنا به قول صحیح و نقل نجاشی کلینی در [[بغداد]] در سال ۳۲۹ قمری -سال درگذشت [[علما]]، مشهور به [[تناثر النجوم]]- درگذشت<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| | #«کتاب الدعاء» که حدود شصت باب در زمینه‌ها و ابعاد مختلف [[دعا]] در آن آورده است؛ |
| | #«کتاب فضل القرآن» که سیزده باب دربارۀ فضل [[قرائت قرآن]] و مسائل مربوط به آن ذکر کرده است؛ |
| | #کتاب العشرة (المعاشرة) که حدود سی باب دربارۀ مسائل مختلف [[آداب]] [[معاشرت]] و [[حقوق اجتماعی]] [[مسلمانان]] و سایر [[انسان‌ها]] در آن آورده است. |
|
| |
|
| ===دیدگاه علما درباره کافی===
| | «[[فروع کافی]]» نیز بیست و شش کتاب در همۀ [[ابواب فقهی]] از [[طهارت]] تا دیات را در بردارد که بخش عمدۀ کتاب یعنی پنج جلد را شامل میشود. |
| باید توجه داشت بسیاری از تعابیری که درباره کلینی ذکر شده، به جهت اهمیت [[کتاب شریف کافی]] است. هر یک از علمای شیعه که درباره کافی اظهار نظر کرده‌اند، به تجلیل از کلینی پرداخته‌اند. ما به چند نمونه از اظهارنظرهای علمای بزرگ [[شیعه]] درباره کافی اکتفا می‌کنیم.
| |
| [[شیخ مفید]] درباره کافی مینویسد: کافی از بزرگ مرتبه‌ترین کتب شیعه و بافایده‌ترین آنهاست<ref>شیخ مفید، تصحیح إعتقادات الإمامیه، ص۷۰.</ref>. [[شهید ثانی]] درباره کافی مینویسد: کافی کتابی است که در [[دنیا]] مانند آن نزد ما نیست، به جهت گردآوری، باب‌بندی و ترتیب [[احادیث]]. این کتاب را در بیست سال نگاشته است. [[خداوند]] تلاشش را بپذیرد<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۰۵، ص۱۴۱.</ref>. [[فیض کاشانی]] در مقدمه وافی مینویسد: کافی شریف‌ترین [[کتب اربعه]] و مطمئن‌ترین و [[کامل‌ترین]] و [[جامع‌ترین]] آنهاست؛ زیرا مشتمل بر اصول، بدون داشتن مطالب اضافی است<ref>محمدمحسن فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ص۵.</ref>. [[ملاصدرا]] در آغاز [[شرح اصول کافی]] مینویسد: [[اصول کافی]] مشتمل بر پایه‌های [[معارف دینی]] است که [[اصحاب]] [[امامیه]] از [[امامان معصوم]] دریافت کرده‌اند. دیگر نوشته‌ها قابل مقایسه با این کتاب نیستند. آنها گاهی [[اشتباه]] می‌کنند و گاهی به [[درستی]] نظر می‌دهند و [[دانش]] و [[معارف]] آنان دارای صحت نیست. در این اثر حقایق عجیب و دلیل‌های آشکاری است که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه به [[قلب]] کسی خطور کرده است<ref>محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، شرح أصول الکافی، ج۱، ص۱۰۸.</ref>.
| |
| [[علامه مجلسی]] درباره علت آغاز شرح [[کتب اربعه]] و مقدم داشتن کافی مینویسد: زیرا کافی منضبط‌ترین اصول و [[جامع‌ترین]] آنهاست و [[بهترین]] تألیف [[فرقه ناجیه]] و عظیم‌ترین آنهاست<ref>محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۱، ص۳.</ref>. [[شیخ عباس قمی]] پس از [[تجلیل]] از [[کلینی]]، درباره کافی مینویسد: کافی از جلیل‌ترین کتابهای [[اسلامی]] و بزرگترین تصنیفات امامیه است؛ کتابی که مانند آن [[نگارش]] نیافته است<ref>شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج۴، ص۲۵۸، ذیل واژه «کلن».</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
| ===ساختار کلی کافی===
| |
| [[کتاب کافی]] متشکل از اصول، [[فروع]] و [[روضه]] کافی است. کافی دارای ۳۴ کتاب و ۳۲۶ باب است<ref>شیخ محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۲۴۵.</ref> به این ترتیب:
| |
| #[[الأصول من الکافی]]: چندین کتاب دارد. [[کتاب العقل و الجهل]]، کتاب العلم، کتاب التوحید، کتاب الحجه، کتاب الایمان و الکفر (که بسیاری از مسائل [[اخلاقی]] را ذکر کرده است)، کتاب الدعاء، کتاب [[فضل]] القرآن و کتاب العشره، [[اصول کافی]] شامل دو جلد از نسخه [[عربی]] است.
| |
| #الفروع من الکافی؛ شامل کلیه کتابهای [[فقهی]] است؛ البته ترتیب آن با آنچه رایج و برگرفته از شرائع [[محقق حلی]] است، متفاوت است. با کتاب الطهاره آغاز میشود و در بخش پایانی، کتاب القضایا و الاحکام را قرار داده و بعد با کتاب النذور و الأیمان و الکفارات پایان می‌یابد. این بخش شامل جلد سوم تا هفتم چاپ مشهور کافی است.
| |
| #الروضة من الکافی: مشتمل بر سخنان [[امامان]]، [[سیره پیامبران]] و [[معصومان]]{{عم}} است و جلد هشتم را در بر میگیرد. در چاپ دارالحدیث جلد پانزدهم روضۀ کافی است. در مقدمه این چاپ بحثی راجع به روضۀ کافی وجود دارد و در آن بیان شده که از جهت شیوه [[نگارش]] و [[شهرت]] اسناد آن به [[کلینی]] توسط متقدمانی نظیر [[نجاشی]]<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۷، ش۱۰۲۶.</ref> و [[شیخ طوسی]] در فهرست که روضه را آخرین کتاب کافی معرفی میکند<ref>شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعة و أصولهم، ص۳۹۴.</ref> و [[نقل]] مستقیم قدما از روضه [[دلیل]] بر آن است که این کتاب جزوی از کافی است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، مقدمه، ج۱، ص۱۰۴.</ref>.
| |
| یکی از مهمترین امتیازات کتاب کافی بخش اصول کافی است که در آن [[عقاید شیعه]] بیان شده است. شروع آن با کتاب [[عقل]] و [[جهل]] و بعد کتاب [[علم]]، نشانۀ اهتمامی است که [[رهبران]] [[شیعه]] به [[تعقل]] و [[تفکر]] و علم و [[دانش]] دارند و تفاوت اساسی تفکر شیعه با [[تسنن]] [[اشعری]] است. بحث [[توحید]] و مناظرات [[امامان]] با دیگر فِرق و حتی [[دهریان]] این [[اندیشه]] را پویا کرده و با دیگر [[مذاهب]] متفاوت ساخته است. در این اثر مباحث [[نبوت]] و [[امامت]] در کتاب الحجه بیان شده است. به نظر می‌رسد [[کلینی]] در این تنظیم از [[کتاب ]][[بصائر الدرجات]] بهره برده است. جزو اول آن کتاب در باب [[علم]] است و سه باب اول آن در مطلق [[برتری]] علم و عالم و از باب چهارم [[ائمه]] به عنوان [[علما]] و [[شیعیان]] به عنوان متعلمان معرفی می‌شوند<ref>ابوجعفر محمد بن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات، ص۲-۸.</ref>.
| |
| با صرف نظر از دیگر امتیازات کلی کافی، اکنون به برخی از جزئیات ساختار و ویژگی‌های این کتاب می‌پردازیم.[[ شیوه]] کلینی در این کتاب در ارائه [[حدیث]] از جهت [[سند]] و متن با دیگر نویسندگان [[کتب اربعه]] متفاوت است. این تفاوت‌ها کافی را از دیگر کتب اربعه ممتاز میکند.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
|
| |
|
| === اسناد کافی ===
| | روضۀ کافی که شامل [[مواعظ]]، [[خطبه‌ها]]، [[تاریخ]] و [[احادیث]] متفرقه در زمینه‌های مختلف است و نزدیک به ششصد (دقیقا ۵۸۶) [[حدیث]] را در آن آورده است. |
| در ساختار اسناد کافی چند نکته مهم وجود دارد:
| |
| #کلینی [[سند احادیث]] را بیان کرده و از این جهت تفاوت اساسی با من لایحضره الفقیه دارد که اسناد [[اخبار]] را در بیشتر موارد در متن کتاب حذف کرده و در مشیخه سند خود را به کتاب یک [[راوی]] آورده است. روش شیخ در [[تهذیب]] الأحکام و إستبصار نیز مشابه [[من لا یحضره الفقیه]] است که سند خود را به برخی اخبار در پایان بیان کرده است.
| |
| #کلینی در مواردی از روش اختصار در سند استفاده کرده است؛ مانند این تعبیر که دارد و “بهذا الأسناد” و در مواردی نیز از تعبیر “عدﺓ من اصحابنا” آورده که بعد از آن عبارت، نام چند نفر ذکر شده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۸.</ref> که در کتب [[رجال]] و حدیث به توضیح درباره آنان پرداخته‌اند<ref>علامه حلی، خلاصة الأقوال (رجال العلامة)، ص۲۷۱، فائده سوم؛ میرزاحسین نوری، خاتمة المستدرک، ج۳، ص۵۰۷.</ref>.
| |
| # با اینکه کلینی سند احادیث را [[نقل]] میکند، در مواردی که خبری مرسل یا مرفوع است، از [[نقل]] آن خوداری نمی‌کند و به جهت اعتمادی که به کتاب منبع داشته، آن را نقل میکند؛ مثلاً در باب ترک [[اطاعت]] [[زنان]]، چندین [[روایت]] مرفوع و با تعبیر “باسناده” و “بهذا الاسناد” آورده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۵۱۷، ح۶، ۷، ۹، ۱۱، تعبیر باسناده ح۴، بهذا الاسناد، ح۱۰ و مرسل(بعض اصحابه)، ح۱۲.</ref>. مامقانی مراسیل [[کلینی]] را مانند مراسیل ابن ابی [[عمیر]] قابل [[اعتماد]] می‌داند<ref>عبدالله بن محمدحسن مامقانی، نهایة المقال فی تکمیل غایة الآمال، ص۱۰۹.</ref>.
| |
| #اگر روایتی دو [[سند]] داشته باشد، به هر دو اشاره میکند و در صورت یکسانی متن، آن را تکرار نمی‌کند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۳۷، بخشی از نامه حضرت به امام حسن{{ع}} را نقل کرده، سپس سند دیگری را آورده و افزوده است: در این سند ذکر شده که این وصیت را حضرت برای محمد بن حنفیه نگاشته است.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
|
| |
|
| ===متن کافی===
| | در مجموع، [[کتاب کافی]] سی و چهار کتاب و سیصد و بیست و شش باب را در بردارد. این کتاب از همان [[زمان]] تألیف مورد توجه و [[عنایت]] [[دانشمندان]] و [[محدثان]] [[جهان اسلام]] به‌ویژه علمای [[تشیع]] بوده و در طول [[تاریخ]] همواره توسط بزرگان [[دانش]] و [[معرفت]] مورد [[تدریس]] و تحقیق قرار گرفته است. البته آنچه در میان عامۀ [[مردم]] شایع شده است که این کتاب توسط [[نایب چهارم]] [[امام عصر]] یعنی [[ابوالحسن علی بن محمد سمری]] به [[امام]]{{ع}} عرضه شده و ایشان در [[تأیید]] آن فرموده اند: {{عربی|"الكَافي كَافٍ لِشِيعَتِنَا"}} (یعنی کتاب کافی برای [[شیعیان]] ما کافی است)، چندان مورد قبول علمای بزرگ تشیع نبوده و اصل و اساسی برای این ماجرا وجود ندارد. فقط یک عبارت در میان [[روایات شیعه]] دربارۀ [[تفسیر]] حرف کاف در ذیل آیۀ نخست [[سورۀ مریم]] یعنی ([[کهیعص]]) وجود دارد که [[امام صادق]]{{ع}} فرمود {{متن حدیث| كَافٌ كَافٍ لِشِيعَتِنَا}} یعنی حرف کاف در این [[آیه]] برای [[شیعیان]] ما کفایت میکند. و شاید عده‌ای از افراد [[نادان]] این عبارت را [[تحریف]] کرده و به صورت {{عربی|"الكَافي كَافٍ لِشِيعَتِنَا"}} در آورده‌اند»<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&mid=249263&catid=24114&start=1&pageindex=0 پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی]</ref> |
| روش کلینی در تنظیم کتابها و ابواب [[فروع]] با دیگر [[کتب اربعه]] تفاوت دارد:
| |
| #عنوان‌های کتابهای [[فقهی]] کافی در مواردی تفاوت کلی با دیگر کتب اربعه دارد؛ مثلاً [[شیخ صدوق]] پس از کتاب [[حج]]، کتاب القضایا و الاحکام را قرار داده و برخی کتابهای دیگر را نیز ذیل این عنوان آورده است. [[شیخ طوسی]] هم مشابه آن عمل کرده و پس از کتاب [[جهاد]]، کتاب قضایا را آورده است؛ اما کلینی در کافی، کتاب [[قضاء]] را پس از دیات و شهادات در آخر [[فروع کافی]] آورده است. از آنجا که کلینی در [[اصول کافی]] در کتاب الحجه مسائل [[امامت]] را ذکر کرده است، [[روایات]] [[خمس]]، [[انفال]] و فیء را در بابی مستقل در اصول کافی در پایان کتاب الحجه آورده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۳۸.</ref>؛ زیرا [[خمس]] [[حق امام]] و [[حجت]] به [[حق]] است.
| |
| #همان‌گونه که از اظهارات بزرگان استفاده میشود، مرحوم کلینی در باب‌بندی کافی بسیار دقیق عمل کرده است و این باب‌ها را می‌توان فتوای وی نیز دانست. ایشان گاهی در آغاز بابی به توضیح موضوع پرداخته است؛ مانند باب فیء و [[انفال]] و [[خمس]] که [[آیات]] مربوط به آن را بیان کرده و یک تقسیم‌بندی از [[مصرف]] [[خمس]] دارد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۳۸.</ref> یا اول باب‌های [[تاریخ ائمه]] که با عنوان “مولد النبی”<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۳۹.</ref> آغاز و با “مولد الصاحب”<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۱۴.</ref> پایان می‌یابد، با گزارش‌های [[تاریخی]] درباره [[تاریخ]] [[تولد]]، [[وفات]]، دوران [[امامت]]، نام [[پدر]] و [[مادر]] آنان همراه است و پس از آن، به [[نقل حدیث]] می‌پردازد یا در آغاز کتاب [[میراث]] به نظر می‌رسد تقسیم آن از [[کلینی]] است؛ همچنین باب وجوه [[فرایض]] و بیان فرایض در کتاب<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۷۰-۷۵.</ref>. در مواردی که [[حدیث]] یا [[احادیث]] تحت عنوان خاصی ارائه نشده، با عنوان باب “نادر” یا “نوادر” از دیگر احادیث مربوطه یاد میکند.
| |
| #کلینی در عین اینکه ناقل حدیث است، گاهی به توضیح احادیث هم می‌پردازد؛ مثلاً در موردی مینویسد: لازم است [[احترام]] [[ماه رمضان]] را [[حفظ]] کند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۳۵ و ۹۱.</ref> و در مواردی نکات [[فقهی]] را از دیگر [[علمای شیعه]] [[نقل]] میکند؛ مثلاً پس از نقل روایتی درباره قراردادن اذخر در دهان برای دخول [[حرم]]، مینویسد: از برخی [[اصحاب]] از این مسئله پرسیدم؛ پاسخ دادند این کار [[مستحب]] است تا دهان خوشبو شود برای بوسیدن [[حجر]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۳۹۸.</ref> یا کلینی در مواردی نظر [[یونس بن عبدالرحمان]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۸۳.</ref> و دیدگاه‌های [[فضل بن شاذان]] را در مسائل مختلف نقل میکند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۱۰۵.</ref>.
| |
| #کلینی به تناسب باب، بخشی از یک حدیث را در باب دیگر نقل میکند؛ ولی چنانچه به تلخیص روایتی بپردازد، سعی میکند سخن [[معصوم]] را با تعبیر “قال” جدا کند؛ برای مثال [[روایت]] مفصل حمّاد را در باب خمس و فیء و [[انفال]] به تفصیل [[نقل]] کرده<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۳۹.</ref>؛ اما همان [[حدیث]] را در کتاب [[جهاد]] باب [[غنائم]]، [[گزینش]] کرده و فرازهای مورد نیاز آن را آورده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۴.</ref>.
| |
| #[[کلینی]] در عین اینکه بر [[نقل روایات]] [[معصومان]] [[اصرار]] دارد، بیشتر از دیگر [[کتب اربعه]]، به [[سیره]] و [[تاریخ]] [[صدر اسلام]] بها داده است؛ به گونه‌ای که [[شیخ طوسی]] قسمتی از [[اخبار]] کلینی را در [[فروع کافی]] نقل نکرده است. کلینی از نقل [[سیره پیامبران]] مانند [[خضر]] و [[موسی]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۵۹.</ref>، [[یحیی]] و [[عیسی]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۶۶۵.</ref> و [[لقمان]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۶۴۲.</ref> و بزرگان [[صحابه]] مانند [[سلمان]]<ref>توصیه سلمان به افشای سلام (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۶۴۴).</ref> و [[ابوذر]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۵۸.</ref> نیز از طریق [[معصومین]] [[امتناع]] نمی‌ورزد که این مسئله توجه وی را به سیره در ابعاد مختلف نشان می‌دهد.
| |
| #کلینی در کافی دقت داشته است که فقط از [[شیعیان]] [[حدیث]] نقل کند و در [[نقل حدیث]] توجه کرده که اخبار شنیده شده و [[روایت]] شده را به طریقی که در آن [[زمان]] معتبر بوده و باعث [[اتهام]] به [[شیعه]] نباشد، نقل نماید و از نقل [[توقیعات امام زمان]]{{ع}} که ممکن است مورد تردید برخی قرار گیرد، اجتناب ورزیده است. وی برای این گونه مسائل کتاب دیگری به نام رسائل الائمه نگاشته است. این نکته مهمی است که [[علامه امینی]] در [[پاسخ به شبهات]] [[رشید رضا]] درباره شیعه بیان میکند که [[علمای شیعه]] در کتب اربعه با اینکه نامه‌های دیگر [[ائمه]] را نقل کرده‌اند، از نقل توقیعات امام زمان{{ع}} به این جهت خودداری کرده‌اند، با اینکه کلینی در [[بغداد]] و در زمان سفرای [[حضرت حجت]] [[زندگی]] کرده است و در کافی [[احادیث]] زیادی آمده و بسیاری از [[توقیعات]] در [[اختیار]] او بوده است، همین طور [[شیخ صدوق]] با اینکه [[توقیعات]] متعددی در [[اختیار]] داشته است<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۵۴. اگر هم گاهی توقیعی نقل کرده‌اند، در مسائلی بوده که روایات دیگر کلیت آن را ذکر کرده‌اند.</ref> و نیز [[شیخ طوسی]]؛ زیرا می‌دانستند که گروهی منکر [[حضرت حجت]] هستند و نگران بودند مبادا [[شیعه]] را به کسی نسبت دهند که به [[عقیده]] [[عامه]] وجود خارجی ندارد و به تعبیر [[علامه امینی]]، به خاطر اینکه [[مذهب]] [[عترت پیامبر]]{{صل}} را از [[جعفریه]] به مهدویه [[تغییر]] ندهند و آن را وهمی ندانند، توقیعات را [[نقل]] نکرده‌اند<ref>علامه عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب، ج۳، ص۳۸۸ و چاپ اعلمی، ص۳۴۰.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
| | |
| ===نسخه‌ها و شرح‌های کافی===
| |
| [[کتاب کافی]] دارای نسخه‌های خطی فراوانی است<ref>ر.ک: سیداحمد حسینی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی، ج۱، ص۲۵۹ که ۵۹ نسخه کامل و ناقص در آن معرفی شده است.</ref> و به جهت اهتمامی که [[علما]] به آن داشته‌اند، شرح و چاپ‌های مختلف و ترجمه‌های گوناگونی دارد که به شماری از آنها اشاره می‌کنیم. چاپ‌های قدیمی آن را آقابزرگ معرفی کرده است<ref>شیخ محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۲۴۶.</ref>. کافی چاپ‌های متعددی دارد که دو چاپ آن مشهور است:
| |
| #چاپ هشت جلدی با تحقیق مرحوم [[علی‌اکبر غفاری]] که ما از آن استفاده کرده‌ایم.
| |
| #چاپ ۱۵ جلدی که دارالحدیث با تحقیقی نو و با استفاده از نسخه‌های خطی متعدد و ذکر نسخه بدل‌ها در سال ۱۴۳۰ قمری منتشر کرده است. در این چاپ شماره [[احادیث]] کافی به صورت مسلسل و باب باب آمده که مجموع آن به ۱۵۴۱۳ [[حدیث]] رسیده است.
| |
| #چاپ‌هایی هم همراه دیگر [[کتب اربعه]] در دست است که در آنها [[روایات]] اعراب‌گذاری شده است. ناشران بیروتی نیز چاپ‌های متعددی دارند که یک نمونه آن هفده مجلد است<ref>مشخصات آنها در کتاب نامه آمده است.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
| | |
| ===[[شرح‌ها]] و ترجمه‌ها===
| |
| #شرح [[ملاصالح مازندرانی]] (م ۱۰۸۶ق) جزو شرح‌های مطرح بر کافی است که در گذشته فقط بخش اصول آن منتشر شده بود و اخیراً [[فروع]] آنکه از پسر ملاصالح، یعنی محمدهادی می‌باشد؛ از سوی انتشارات دارالحدیث در [[اختیار]] علاقه‌مندان قرار گرفته است.
| |
| #[[مرآة العقول]] نوشته [[علامه مجلسی]] (م۱۱۱۰ق) یکی از مشهورترین شرح‌های کافی است.
| |
| #کتاب وافی ملامحسن [[فیض کاشانی]] (م ۱۰۹۱ق) را که مجموعه‌ای از [[احادیث]] [[کتب اربعه]] است، چون نکات مبهم آنها را شرح داده، می‌توان جزو شروح کافی و کتب اربعه دانست.
| |
| #شرح [[محمد بن ابراهیم ملاصدرا]] (م ۱۰۵۰ق) بر کافی که ناتمام است. او بخشی از [[اصول کافی]] را شرح داده و در نوع خود بسیار مهم است؛ اما از کتاب الحجه فراتر نرفته است.
| |
| #درخشان پرتوی از اصول کافی، شرح و ترجمه [[محمد]] [[حسینی همدانی]]، در شش جلد.
| |
| | |
| مجموعه‌ای از [[شرح‌ها]]، حاشیه‌ها و ترجمه‌های کافی توسط دارالحدیث منتشر و در اثری معرفی شده است<ref>محمد قنبری، کتاب‌شناسی کلینی و کتاب الکافی، ص۲۷ به بعد.</ref>؛ مانند تحفة الأولیاء: ترجمه اصول کافی در چهار جلد که مترجم آن مرحوم محمد [[علی]] بن محمدحسن [[اردکانی]] (زنده در سال ۱۲۳۷ق) است. ترجمه‌های متعددی به [[فارسی]] از بخش اصول کافی و [[روضه]] کافی در دسترس است. ترجمه [[فروع کافی]] توسط جمعی از مترجمان همراه با متن [[عربی]] و [[اعراب]] منتشر شده است. گزیدۀ کافی شامل مجموعه [[احادیث صحیح]] کافی به نظر مؤلف آن، همراه با ترجمه منتشر گردیده است<ref>مترجم در انتخاب حدیث صحیح افزون بر ملاک‌های معروف، عقل خود را هم دخیل دانسته است؛ به همین جهت احادیث صحیح گزینش شدۀ ایشان کمتر از آمار معروف است و به ۴۴۲۸ حدیث می‌رسد. انتشار صحیح من الکافی مخالفت‌هایی را هم در پی داشت که آنچه ایشان صحیح دانسته، نظر ایشان است و نمی‌توان اخبار صحیح کافی را منحصر در این موارد دانست.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
| | |
| ===کتاب‌هایی پیرامون کافی=== | |
| کتابهای متعددی هم درباره کافی نگاشته شده که برخی به [[سند]] و برخی به [[شبهات]] پیرامون کافی پرداخته‌اند که به برخی اشاره میشود:
| |
| #ترتیب أسانید [[الکافی]]: [[آیت الله بروجردی]] آن را نگاشت و توسط مرکز پژوهش‌های آستان [[قدس]] [[رضوی]] همراه اسناد دیگر [[کتب اربعه]] و برخی [[کتب حدیثی]] منتشر شده است.
| |
| #توضیح الأسناد المشکلة فی الکتب الأربعه: أسناد [[الکافی]]، از سیدمحمدجواد شبیری که توسط دارالحدیث منتشر گردیده است.
| |
| #الکلینی و الکافی: از شیخ [[عبدالرسول عبدالحسین غفار]] در سال ۱۴۱۶ قمری منتشر گردید.
| |
| #دراسات فی الکافی للکلینی و الصحیح للبخاری: از [[هاشم]] معروف الحسنی در بیروت منتشر شد و ترجمه آن با نام [[پژوهشی]] تطبیقی در [[احادیث]] [[بخاری]] و [[کلینی]] منتشر شده است.
| |
| #[[دفاع]] عن الکافی: از [[ثامر هاشم حبیب عمیدی]] در دو جلد که توسط مرکز [[الغدیر]] در [[قم]] منتشر گردیده و ترجمه آن به [[فارسی]] نیز از همین ناشر است.
| |
| #معجم‌ها: درباره الفاظ کافی و کتب اربعه معجم‌های متعددی نوشته شده است. اولین معجم المفهرس لألفاظ اصول الکافی از [[الیاس]] کلانتر است که در سال ۱۳۶۲ شمسی در یک جلد منتشر شده است. معجم المفهرس لألفاظ أحادیث الکتب الأربعه زیر نظر [[علی رضا برازش]] و [[وزارت]] [[فرهنگ]] و [[ارشاد]] [[اسلامی]] نیز در ده جلد رحلی منتشر شده است. معجم‌های دیگری نیز وجود دارد.
| |
| افزون بر اینها، آثاری درباره برخی از احادیث کافی منتشرشده است؛ مانند شرح [[جنود]] [[عقل]] و [[جهل]] [[امام خمینی]] که [[حدیثی]] را شرح داده است.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
| |
|
| |
|
| ===مباحث جلدهای کتاب=== | | ===مباحث جلدهای کتاب=== |
