ابدال چه کسانی هستند؟ (پرسش)
| ابدال چه کسانی هستند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / عصر ظهور امام مهدی / یاران امام مهدی / دسته‌بندی‌های یاران امام مهدی |
| مدخل اصلی | ابدال |
ابدال چه کسانی هستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
پاسخ جامع اجمالی
=== معناشناسی ابدال === اَبدال" به معنای جانشینان است، ابدال، عده‌ای معدود از صلحا و نیکان و بندگان خالص خداوند هستند که شمار آنان هفت یا هفتاد نفر است و گفته شده زمین از وجود آنها خالی نمی‌شود[۱]. این تعبیر را در مورد جمعی از بندگان صالح خدا به کار می‌برند که در میان اولیاء، دارای مرتبتی مخصوص بوده و تعدادی از یاران حضرت مهدی(ع) در عصر ظهور را تشکیل می‌‌دهند[۲].
مصادیق ابدال
در مورد اینکه واژۀ ابدال در مورد چه کسانی مورد استفاده قرار می‌‌گیرد اختلاف وجود دارد:
- مراد یاران امام عصر در شام هستند: براساس برخی از احادیث عده‌ای قائل شده‌اند ابدال یاران باوفای حضرت مهدی(ع) هستند که در شام و هنگام ظهور حضرت، خود را به مکه رسانده و با آن حضرت بیعت می‌کنند[۳] امام باقر(ع) فرمود: "سیصد و چند نفر به شمار اهل بدر با قائم بین رکن و مقام بیعت می‌کنند که در بین آنان نجبا از اهل مصر و ابدال از اهل شام و اخیار از اهل عراق هستند"[۴] و حضرت علی(ع) نیز در روایتی دیگر آنان را اهل شام معرفی می‌فرمایند[۵][۶]
- جانشینان انبیای الهی هستند: "خالد بن هیثم فارسی" گوید: به امام رضا(ع) عرض کردم: مردم گمان دارند که در روی زمین گروهی به نام ابدال وجود دارند، اینان کیانند؟ حضرت در پاسخ فرمود: "راست گفتند. منظور از ابدال همان اوصیا و جانشینان هستند که خداوند پس از مرگ و رحلت هر پیامبری آنها را بدل و جانشین او قرار می‌دهد، تا اینکه به حضرت محمد (ص) آنها را خاتمه داد"[۷][۸]
از دیگر روایات نیز به دست می‌آید منظور از ابدال، امامان معصوم(ع) هستند و نیز احتمال دارد، یاران خاص امامان(ع) باشند[۹]، منتها باید توجه داشت براساس برخی قرائن مراد از ابدال غیر از ائمه(ع) هستند، مانند اینکه در دعای ام داوود از امام صادق(ع) که در نیمه رجب خوانده میشود، ابدال غیر از امامان دانسته شده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْأَبْدَالِ وَ الْأَوْتَادِ وَ السُّیَّاحِ وَ الْعُبَّادِ وَ الْمُخْلِصِینَ وَ الزُّهَّادِ وَ أَهْلِ الْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ اخْصُصْ مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَیْتِهِ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ أَجْزَلِ کَرَامَاتِکَ»[۱۰] و یا اینکه در برخی روایات، گفته شده: هر کس چند ویژگی در او باشد، جزء ابدال شمرده خواهد شد[۱۱] و یا در پاسخ اینکه ابدال از کجا به این مرتبه رسیده‌اند؟ گفته شده: به وسیله جود و سخا و نصیحت و خیرخواهی مسلمانان[۱۲]، همه اینها دلالت دارد که ابدال، غیر از معصومان(ع) هستند[۱۳].
ویژگی‌های ابدال
از روایاتی که در مورد ابدال وارد شده است چندین نکته استفاده میشود:
- در صورت فوت یکی از ابدال فرد دیگری جایگزین او میشود. سبب نامگذاری"ابدال" نیز همین است که مانند بدل یکدیگر هستند و چون یکی از دنیا رود، کسی مانند او جایش را می‌‌گیرد[۱۴].[۱۵]
- خلق و خو و ویژگی‌های اخلاقی: در وصف ابدال آمده که آنان دارای نیت‌های پاک و طبع سخی و خوی نیک‌اند و همواره به خیرخواهی مسلمانان بپردازند. آنان معدن و منشأ برکات و خیرات زمین‌اند[۱۶] درباره ویژگی این افراد گفته شده است: آنان راهبان شب و شیران روز هستند. دلهایشان چون فولاد سخت است که میان رکن و مقام، با آخرین ذخیره الهی حضرت مهدی(ع)بیعت می‌کنند[۱۷][۱۸]
- گروهی از بانوان جزء ابدال‌اند: در برخی روایات نیز، عده‌ای از زنان را جزو ابدال شمرده‌اند[۱۹].
- شمار ابدال: ابدال از نظر عدد و نیز از حیث محل و مکان مورد اختلاف است. در بعضی از احادیث، سی و در برخی چهل و در برخی دیگر شصت نفر ذکر شده است. امام باقر(ع) فرمودند: "صاحب الزمان(ع) را به ناچار غیبتی است و در آن غیبت، قدرت و قوت برای او لازم است که در آن زمان به وسیله سی نفر از همراهانش از وحشت و تنهایی بیرون می‌آید، که با تعداد ابدال کاملاً سازگار است"[۲۰] و یا گفته شده: ابدال قومی هستند که خداوند، زمین را به وجود آنها استوار دارد و آنها هفتاد نفرند. چهل تن آنها در شام و سی نفر دیگر در جاهای دیگرند؛ چون یکی از آنها بمیرد، فرد دیگری به جای او بیاید[۲۱][۲۲]
پاسخ‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین موسوی‌نسب؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
«اینان یاران با وفای حضرت مهدی (ع) می‌باشند که در شام و در هنگام ظهور حضرت خود را به مکه می‌رسانند و با آن حضرت بیعت می‌کنند[۲۳]. معنای ابدال چنانکه مرحوم طریحی در مجمع البحرین می‌گوید آنان جمعی از صالحان می‌باشند که در روی زمین هستند وقتی یکی از آنان فوت کرد خداوند بدل او شخص صالح دیگری را جایگزین او می‌کند اینها ۴۷ نفر در شام و یا ۳۰ نفر در جای دیگر هستند[۲۴]. و در روایتی است که از حضرت رضا از ابدال سؤال شد حضرت فرمودند: ابدال اوصیای پیامبران هستند[۲۵]. و حضرت علی (ع) در روایتی دیگر آنان را اهل شام معرفی می‌فرمایند[۲۶]»[۲۷]. |
| ٢. حجت الاسلام و المسلمین مروجی طبسی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد مروجی طبسی، در کتاب «بامداد بشریت» در این‌باره گفته است:
«در روایات و احادیث شیعه و سنی، فراوان سخن از ابدال به میان آمده است و پرسشگران نیز همین سؤال‌ها را از معصومان داشته‌اند (...). علامه طریحی می‌نویسد: "الْأَبْدَالُ: قوم من الصالحين لا تخلو الدنيا منهم إذا مات واحد أَبْدَلَ الله مكانه آخر"[۲۸]؛ ابدال گروهی از مردم صالح و نیکوکاری‌اند که هرگز زمین از وجودشان خالی نمی‌شود، هر یک از آنها اجلش فرا رسد و بمیرد، خداوند شخص دیگری را جایش قرار می‌دهد". همچنین آورده است: "هریک از آنان بمیرد، یک نفر از دیگر مردمان به جای او قرار می‌دهد"[۲۹]. خالد بن هیثم فارسی گوید: به امام رضا (ع) عرض کردم: مردم گمان دارند که در روی زمین گروهی به نام ابدال وجود دارند، اینان کیانند؟ حضرت در پاسخ فرمود: "راست گفتند. منظور از ابدال همان اوصیا و جانشینان هستند که خداوند پس از مرگ و رحلت هر پیامبری آنها را بدل و جانشین او قرار می‌دهد، تا اینکه به حضرت محمد (ص) آنها را خاتمه داد"[۳۰]. و از این گفتگو روشن میشود که ابدال جانشینان انبیای الهی هستند، همچنان که از دیگر روایات نیز به دست می‌آید که منظور از ابدال، امامان معصوم (ع) هستند و نیز احتمال دارد که یاران خاص امامان (ع) باشند[۳۱]. مرحوم محدث قمی، ضمن بیان اینکه مراد از ابدال، امامان معصوم (ع) و یا طبق فرموده امام رضا (ع) اوصیای الهی هستند، ابراز تردید کرده از اینکه شامل امامان معصوم (ع) باشد، چرا که در دعای روایت شده از ام داوود از امام صادق (ع) که در نیمه رجب وارد شده دلالت دارد که ابدال غیر از امامان هستند، اگرچه صراحتی در این خصوص ندارد و ممکن است حمل بر تأکید باشد[۳۲] و دعای مورد نظر این است که حضرت می‌فرماید: "اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَبْدَالِ وَ الْأَوْتَادِ وَ السُّيَّاحِ وَ الْعُبَّادِ وَ الْمُخْلِصِينَ وَ الزُّهَّادِ وَ أَهْلِ الْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ اخْصُصْ مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ وَ أَجْزَلِ كَرَامَاتِكَ..."[۳۳]. و آنچه که نظریه مرحوم محدث قمی را تایید می‌کند، آنکه در برخی روایات، عده‌ای از زنان را جزو ابدال شمرده‌اند[۳۴] و یا اینکه گفته شده: هر کس چند ویژگی در او باشد، جزو ابدال شمرده خواهد شد[۳۵] و یا در پاسخ اینکه ابدال از کجا به این مرتبه رسیده‌اند؟ گفته شده: به وسیله جود و سخا و نصیحت و خیرخواهی مسلمانان[۳۶]. که همه اینها دلالت بر این دارد که ابدال غیر معصومان (ع) می‌باشند. و ممکن است در حال حاضر بر خادمان و گروه سی نفری از همراهان حضرت مهدی (ع) منطبق شود. چنانچه علامه مجلسی از امام باقر (ع) نقل می‌کند که فرمود: "لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ لَا بُدَّ فِي عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّةٍ وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَةٍ"[۳۷]؛ "صاحب الزمان (ع) را به ناچار غیبتی است و در آن غیبت، قدرت و قوت برای او لازم است که در آن زمان به وسیله سی نفر از همراهانش از وحشت و تنهایی بیرون می‌آید، که با تعداد ابدال کاملاً سازگار است"»[۳۸]. |
| ٣. حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب‌الله طاهری در کتاب «سیمای آفتاب» در این‌باره گفته‌است:
«اینان از یاران حضرت مهدی در شام هستند که در هنگام ظهور حضرت خود را به مکه می‌رسانند و با آن حضرت بیعت می‌کنند[۳۹]. معنا ابدال، چنانکه مرحوم طریحی در "مجمع البحرین" می‌گوید: آنها جمعی از صالحان‌اند که همواره در زمین هستند، وقتی یکی از آنها فوت کرد، خداوند، بدل او شخص صالح دیگری را می‌گذارد. اینها ۴۷ نفر در شام و یا سی نفر در جای دیگر هستند[۴۰]. بنابراین، ابدال، مردان صالح و مخلص و کامل روی زمین هستند، ضمناً شخصی از حضرت رضا(ع) در مورد ابدال پرسید، آن جضرت فرمود: ابدال، اوصیای پیامبران هستند[۴۱]. در کلام علی(ع) فرمود: "الأَبْدالُ بالشَّامِ، و النُّجَباءُ بِمِصْرَ، و العَصَائِبُ بالعِراقِ"[۴۲]»[۴۳]. |
| ٤. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در مقاله «انتظار و منتظران» در این‌باره گفته است:
«نام تعدادی از یاران حضرت مهدی(ع) در عصر ظهور است. "أبدال" جمع "بدل" یا "بدیل"، عده‌ای معلوم از شایستگان و خاصان خدا هستند که گویند: هیچگاه زمین از آنان خالی نباشد و جهان بدیشان برپا است و آنگاه که یکی از آنان بمیرد، خدای سبحانه و تعالی دیگری را به جای او برانگیزد[۴۴]، تا آن شمار- که به قولی هفت و به قولی هفتاد است- همواره کامل بماند[۴۵][۴۶]. برخی نیز گفتهاند: آنان، گروهیاند که خداوند سبحانه و تعالی به وسیله آنها دین را برپا نگه میدارد و روزی را نازل می‌کند. چهل نفر از ایشان در شام و سی نفر در سایر بلاد هستند. هرگاه یکی از دنیا برود، کس دیگری همانند او به جای او قرار می‌‌گیرد[۴۷]. امام باقر(ع) فرمود: "سیصد و چند نفر به شمار اهل بدر با قائم بین رکن و مقام بیعت می‌کنند که در بین آنان نجبا از اهل مصر و ابدال از اهل شام و اخیار از اهل عراق هستند"[۴۸]؛ سبب اینکه "ابدال" نامیده شده‌اند، همین است که چون یکی از دنیا رود، کسی مانند او جایش را می‌‌گیرد[۴۹][۵۰].. در روایات اسلامی آمده است: ایشان گروهی از یاران حضرت مهدی(ع) در شام هستند [۵۱] و هنگام ظهور آن حضرت، خود را به مکه رسانده با ایشان بیعت می‌کنند. البته در برخی روایات، "ابدال" همان اوصیا معرفی شده‌اند. از خالد بن هیثم فارسی نقل شده است که به امام رضا(ع) عرض کرد: "مردم اعتقاد دارند که بر روی زمین ابدالی هستند؛ ایشان کیانند؟» حضرت فرمود: راست می‌گویند. ابدال همان اوصیا هستند که خداوند سبحانه و تعالی ایشان را بدل پیامبران قرار داد؛ وقتی که نبوت با پیامبر اسلام(ص) به پایان رسید. درباره ویژگی این افراد گفته شده است: آنان راهبان شب و شیران روز هستند. دلهایشان چون فولاد سخت است که میان رکن و مقام، با آخرین ذخیره الهی حضرت مهدی(ع) بیعت می‌کنند[۵۲]»[۵۳]. |
| ٥. حجت الاسلام و المسلمین محمدی اشتهاردی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد محمدی اشتهاردی، در کتاب «حضرت مهدی فروغ تابان ولایت» در این‌باره گفته است:
«اینها یاران حضرت مهدی (ع) در شام هستند و هنگام خروج و ظهور آن حضرت، خود را به مکه می‌رسانند و با آن حضرت بیعت می‌کنند[۵۴]. معنی ابدال چنانکه مرحوم طریحی در مجمع البحرین می‌گوید: آنها جمعی از صالحان می‌باشند، که همواره در زمین هستند، وقتی یکی از آنها فوت کرد، خداوند بدل او شخص صالح دیگر را می‌گذارد، اینها چهل یا هفتاد نفر در شام هستند و یا سی نفر در جای دیگر[۵۵]. بنابراین اینها مردان خالص و کامل و صالح روی زمین هستند. ضمناً ناگفته نماند: شخصی از حضرت رضا(ع) در مورد ابدال پرسید، آن حضرت (ع) فرمود: ابدال، اوصیای پیامبران هستند[۵۶]»[۵۷]. |
| ٦. مجتبی تونه‌ای؛ |
|---|
|
آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است:
«جمع بَدل یا بدیل به‌معنای جانشینان است. این تعبیر را در مورد جمعی از بندگان صالح خدا به کار می‌برند که در میان اولیاء، دارای مرتبتی مخصوص بوده‌اند، و می‌گویند: جهان از وجود آنها خالی نمی‌ماند، و چون یکی از آنها بمیرد، خداوند دیگری را جایگزین وی می‌سازد. دهخدا گفته: "ابدال، عده‌ای معدود از صلحا و نیکان و بندگان خالص خدایند که شمار آنان هفت یا هفتاد نفر است و گویند: زمین از وجود آنها خالی نمی‌شود و جهان بدیشان برپا است و چون یکی از آنها بمیرد، خدای تعالی دیگری را به جای او برانگیزد، این قوم بدان‌چه خدای از رازها در حرکات و منازلِ کواکب نهاده، عارفند". در وصف آنان آمده که آنان کسانی‌اند که دارای نیت‌های پاک و طبع سخی و خوی نیک‌اند و همواره به خیرخواهی مسلمانان بپردازند، و آنان معدن و منشأ برکات و خیرات زمین‌اند و چون یکی از آنان برود، دیگری جایگزین او گردد[۵۸]. ابدال در روایات عامه از نظر عدد و نیز از حیث محل و مکان، مختلف آمده که در بعضی احادیث، سی و در برخی چهل و در برخی دیگر شصت ذکر شده، چنانکه در بعضی از آنها آمده که آنان در شام‌اند و در بعضی عراق و شام و در برخی یمن ذکر شده است[۵۹]. و اما در روایات معتبره شیعه از ابدال ذکری نشده. فقط از خالد بن هیثم فارسی که از حیث وثاقت مجهول الحال است آمده که وی از حضرت رضا (ع) پرسید: مردم بر این عقیده‌اند که در زمین، ابدالی وجود دارند، اینها کیانند؟ حضرت فرمود: راست می‌گویند. ابدال اوصیایند که خداوند چون انبیاء را از زمین برداشت، اینها را بدل آنها قرار داد[۶۰]. در مجمع البحرین آمده که ابدال قومی باشند که خداوند، زمین را به وجود آنها استوار دارد و آنها هفتاد نفرند. چهل تن آنها در شام و سی نفر دیگر در جاهای دیگرند؛ چون یکی از آنها بمیرد، فرد دیگری به جای او بیاید[۶۱]. در بحارالانوار نیز آمده است که: از یاران حضرت مهدی (ع) در شام هستند که هنگام ظهور حضرت، خود را به مکه می‌رسانند و با آن حضرت بیعت می‌کنند[۶۲]»[۶۳]. |
| ٧. عباس حیدرزاده؛ |
|---|
|
آقای عباس حیدرزاده، در کتاب «فرهنگنامه آخرالزمان» در این‌باره گفته است:
أبدال از نظر لغت جمع بدل است و بدل به معنای جایگزین و جانشین می‌باشد. درباره اینکه ابدال چه کسانی هستند و چرا به این اسم نامیده شده‌اند و خصوصیات آنان چیست، روایات گوناگونی وارد شده است. شخصی از امام رضا(ع) پرسید: مردم معتقدند که گروهی به نام ابدال بر روی زمین وجود دارند، اینها چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: ابدال اوصیایی هستند که وقتی خداوند انبیاء را از روی زمین برداشت، آنها را بدل و جانشین ایشان قرار داد[۶۴]. ابدال گروهی شایسته‌اند که هیچگاه دنیا از وجود آنها خالی نخواهد بود. تعداد ایشان هفتاد نفر است، که چهل نفر ایشان اهل شام و سی نفر آنها از جاهای دیگرند. هرگاه یکی از آنها فوت کند، شخص دیگری جایگزین او خواهد شد[۶۵]. مردی از عسقلان از جانب الیاس نبی(ع) پرسید: ابدال چند نفرند؟ حضرت فرمود شصت نفر که پنجاه نفر آنها از منطقه «عریش» در مصر تا کناره‌های فرات هستند، دو نفر از ناحیه «مصیصه» و یک نفر از «عسقلان» و هفت نفر هم از شهرهای دیگر؛ زمانی که یکی از آنها از دنیا برود خداوند شخص دیگری را به جای او بگمارد. خداوند بلاها را از مردم به واسطه ایشان دفع می‌کند و به واسطه ایشان باران نازل می‌کند[۶۶]. حضرت الیاس(ع) یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل است که همراه حضرت خضر(ع) آب حیات خورد و زندگی او طولانی گشت و تا قیامت زنده خواهد بود. حضرت الیاس و حضرت خضر(ع) جزو کسانی هستند که در غیبت کبری مرتباً خدمت حضرت مهدی(ع) می‌رسند و این دو پیامبر الهی جزو اوتاد و از یاوران خاص امام(ع) می‌باشند. نام الیاس(ع) در قرآن نیز آمده است[۶۷] و طبق برخی روایات جناب خضر(ع) مأمور رسیدگی به امور درماندگان در خشکی است و جناب الیاس(ع) یاری درماندگان در دریاها را به عهده دارد، و ایشان هر سال در روز عرفه با هم دیدار می‌کنند. داستان‌هایی از ملاقات حضرت الیاس با مردم نقل شده است[۶۸]. کفعمی در حاشیه کتاب مصباح می‌فرماید: زمین هیچگاه از «قطب» خالی نمی‌شود، همچنین از چهار نفر «اوتاد» و چهل نفر «ابدال» و هفتاد نفر «نجیب» و سیصد و شصت نفر «صالح»، که قطب همان حضرت مهدی(ع) است و اوتاد کمتر از چهار نفر نمی‌باشند چون جهان بسان خیمه‌ای است که امام مهدی(ع) (قطب) مانند عمود و ستون آن خیمه است و آن چهار اوتاد چون طناب‌های آن خیمه‌اند (که برپایی خیمه به ستون و طناب‌های آن است) و گاهی اوقات اوتاد بیش از چهار نفر می‌شوند، ابدال بیشتر از چهل نفر و نجباء از هفتاد نفر بیشتر و صالحین از سیصد و شصت نفر فزون‌تر می‌شوند؛ و ظاهراً خضر و الیاس(ع) از اوتاد هستند که متصل به دایره قطب هستند. اوتاد کسانی‌اند که چشم بر هم زدنی از خدای خود غافل نمی‌شوند و از مال دنیا فقط به مقدار نیازشان می‌اندوزند و لغزش‌هایی که از بشر سر می‌زند، از آنان صادر نمی‌شود و لازم نیست که آنان معصوم بوده باشند، اما قطب که حضرت مهدی(ع) است باید معصوم باشد[۶۹]. در حدیثی آمده که بهترین مردم کسانی‌اند که یاری مهدی(ع) می‌کنند و با او بیعت می‌کنند و آنان اهل کوفه و یمن و ابدال شام هستند، پیشاپیش آنان جبرئیل و در پی آنان میکائیل است... [۷۰]. در روایتی امیرالمؤمنین(ع) فرمود: به اهالی شام ناسزا نگویید: زیرا گروهی از ابدال در سرزمین شام هستند؛ بلکه ستمگران این منطقه را لعنت کنید[۷۱]. ابدال از اوتاد مقامشان پایین‌تر است و گاهی غفلت می‌کنند، ولی با یاد خدا آن را جبران کرده و عمداً خطایی مرتکب نمی‌شوند. نجباء نسبت به ابدال در رتبه‌ای پایین‌تر قرار دارند؛ و صالحین پرهیزگارانی هستند عادل، که گاهی گناه هم از ایشان دیده میشود، خداوند در قرآن می‌فرماید: |
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ابدال.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۳۱؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۵۳؛ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۵۶-۵۹.
- ↑ الامین، محسن، المجالس السنیه، جزء ۵، ص ۶۹۹؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۷ و ۳۳۴.
- ↑ «یُبَایِعُ الْقَائِمَ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ نَیِّفٌ عِدَّةَ أَهْلِ بَدْرٍ فِیهِمُ النُّجَبَاءُ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ وَ الْأَبْدَالُ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ وَ الْأَخْیَارُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ»؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۷۶؛ مفید، الاختصاص، ص۲۰۸؛ مسند ابی یعلی، ج۱۲، ص۲۷۰.
- ↑ طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، ماده عصب.
- ↑ ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ قمی، عباس، سفینه البحار، ج ۱، ص ۶۴.
- ↑ ر.ک: مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۴۱-۱۴۷؛ سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۳۱؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۵۳؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص ۲۳۹ - ۲۴۰؛ محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ص ۱۵۱، ص ۱۵۱؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ قمی، عباس، سفینه البحار، ج ۱، ص ۶۴.
- ↑ قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ص ۲۶۴.
- ↑ دیلمی، شیرویه بن شهردار بن شیرویه، فردوس الاخبار، ج۲، ص ۸۴.
- ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج ۱۰، ص ۲۲۴.
- ↑ ر.ک: مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۴۱-۱۴۷؛ سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۳۱؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۵۳؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص ۲۳۹ - ۲۴۰؛ محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ص ۱۵۱؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، ج ۵، ص ۳۱۹
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۳۱.
- ↑ متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام، کنز العمال، ج ۱۲، ص ۱۸۸.
- ↑ «صَدَقُوا الْأَبْدَالُ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ جَعَلَهُمُ اللَّهُ فِی الْأَرْضِ بَدَلَ الْأَنْبِیَاءِ إِذَا رَفَعَ الْأَنْبِیَاءَ وَ خَتَمَ بِمُحَمَّد»؛ طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۳۷.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص۳۱-۳۲؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۵۳.
- ↑ دیلمی، شیرویه بن شهردار بن شیرویه، فردوس الاخبار ج ۱، ص ۱۱۹.
- ↑ «لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ لَا بُدَّ فِی عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّةٍ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَةٍ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.
- ↑ طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، مادة(بدل).
- ↑ ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۱۱۵؛ مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۴۱-۱۴۷؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۵۳؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص ۲۳۹ ـ ۲۴۰؛ محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ص ۱۵۱؛ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۵۶-۵۹.
- ↑ المجالس السنیه، جزء ۵، ص ۶۹۹ و بحار ج ۵۲، ص ۳۴۷ و ۳۳۴.
- ↑ مجمع البحرین، مادة(بدل).
- ↑ سفینه، ماده بدل.
- ↑ مجمع البحرین، ماده عصب.
- ↑ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ مجمع البحرین، ص ۴۲۵، ماده بدل.
- ↑ همان.
- ↑ سفینه البحار، ج ۱، ص ۶۴.
- ↑ همان.
- ↑ سفینه البحار، ج ۱، ص ۶۴.
- ↑ مفاتیح الجنان، ص ۲۶۴.
- ↑ فردوس الاخبار ج ۱، ص ۱۱۹.
- ↑ همان، ج ۲، ص ۸۴.
- ↑ المعجم الکبیر، ج ۱۰، ص ۲۲۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.
- ↑ مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۴۱-۱۴۷.
- ↑ المجالس السنیه، جزء ۵، ص ۶۹۹؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۷ و ۳۳۴.
- ↑ مجمع البحرین (ماده بدل).
- ↑ سفینة البحار (ماده بدل).
- ↑ مجمع البحرین (ماده عصب).
- ↑ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص ۲۳۹ - ۲۴۰.
- ↑ ر. ک: متقی هندی، کنز العمال، ج ۱۱، ص ۱۲۵
- ↑ علی اکبر دهخدا، لغتنامه، ابدال
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۳۱-۳۲.
- ↑ خلیل بن احمد، العین، ج ۸، ص ۴۵
- ↑ " يُبَايِعُ الْقَائِمَ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ نَيِّفٌ عِدَّةَ أَهْلِ بَدْرٍ فِيهِمُ النُّجَبَاءُ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ وَ الْأَبْدَالُ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ وَ الْأَخْيَارُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ "؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۷۶؛ مفید، الاختصاص، ص۲۰۸؛ مسند ابی یعلی، ج۱۲، ص۲۷۰؛ صحیح ابن حبان، ج۱۵، ص۱۵۹؛ ابن ابی شیبه، کتاب المصنف، ح۱۹۰۷۰؛ عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ح۲۰۷۶۹.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ج ۵، ص ۳۱۹
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۳۱-۳۲.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۷۶؛ شیخ مفید، الاختصاص، ص ۲۰۸؛ مسند ابی یعلی، ج ۱۲، ص ۲۷۰؛ صحیح ابن حبان، ج ۱۵، ص ۱۵۹؛ ابن ابی شیبه، کتاب المصنف، ح ۱۹۰۷۰؛ صنعانی، المصنف، ح ۲۰۷۶۹
- ↑ " صَدَقُوا الْأَبْدَالُ هُمُ الْأَوْصِيَاءُ جَعَلَهُمُ اللَّهُ فِي الْأَرْضِ بَدَلَ الْأَنْبِيَاءِ إِذَا رَفَعَ الْأَنْبِيَاءَ وَ خَتَمَ بِمُحَمَّد"؛ طبرسی، الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۳۷
- ↑ سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۳۱.
- ↑ المجالس السنیه، ج ۵، ص ۶۹۹ و ۷۰۹
- ↑ مجمع البحرین (ماده بدل).
- ↑ سفینة البحار، ماده بدل.
- ↑ محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ص ۱۵۱.
- ↑ کنز العمال، ج ۱۲، ص ۱۸۸.
- ↑ همان.
- ↑ سفینة البحار، ماده بدل.
- ↑ مجمع البحرین، ماده بدل.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۷.
- ↑ موعودنامه، ص ۵۳.
- ↑ موعود نامه: ماده ابدال.
- ↑ مجمع البحرین، ماده بدل.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۲۰ و بحار الانوار: ج ۱۳، ص ۴۰۲.
- ↑ انعام / ۸۵:
وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ... وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ
(و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم... و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را (نیز)؛ آنان همه از شایستگان بودند)؛ و صافات / ۱۲۳: وَإِنَّ إِلْيَاسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ (و نیز الیاس از پیامبران بود).
- ↑ لغت نامه دهخدا: ماده الیاس و سفینة‌البحار: ماده قطب و موعود نامه: ص ۱۱۷.
- ↑ یعنی امام باید نه در گذشته و نه در حال و نه در آینده گناهی مرتکب شده باشد ولی این خصوصیت در اوتاد شرط نیست و شرایط زمان حالشان مورد نظر است.
- ↑ ملاحم: ص ۶۸.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۳۸۳.
- ↑ «بی‌گمان پرهیزگاران چون دمدمه‌ای از شیطان به ایشان رسد (از خداوند) یاد می‌کنند و ناگاه دیده‌ور می‌شوند» سوره اعراف، آیه ۲۰۱.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۱۲۰ از سفینة البحار ماده بدل.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۵۶-۵۹.