حجة الوداع در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حجة الوداع است. حجة الوداع از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حجة الوداع در قرآن - حجة الوداع در تاریخ اسلامی - حجة الوداع در فقه سیاسی - حجة الوداع در معارف و سیره نبوی - حجة الوداع در معارف و سیره فاطمی - حجة الوداع در معارف و سيره علوی - حجة الوداع از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
(ص) پیامبر در اوایل ذیقعده سال ۱۰ هجری همه مسلمانان را به برپایی حج فرا خواند[۱]. به روایت امام صادق(ع) پیامبر در ۱۰ سال اقامتش در مدینه هیچ حجی نگزارد تا اینکه خدا این آیه را بر او فرو فرستاد: ﴿وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ﴾[۲]؛ و در میان مردم برای [ادای]حج بانگ برآور، تا [[[زائران]]] پیاده و [سوار] بر هر شتر لاغری ـ که از هر راه دوری می‌آیند ـ به سوی تو روی آورند»؛ آن‌گاه رسول خدا(ص) همه مسلمانان را به شرکت در این حج فراخواند[۳] و از آنجا که آن حضرت این حج را حج پایانی و واپسین دیدار خود با مردم دانست و اندکی پس از موسم حج رحلت فرمود، این حج به حجه‌الوداع مشهور گردید[۴]، چنان‌که برخی آن را «حجه‌الاسلام»[۵]، «حجه‌البلاغ»[۶] و «حجة التمام والکمال»[۷] خوانده‌اند.
پس از فراخوان عمومی و آمادگی مسلمانان برای انجام دادن حج، سرانجام، پیامبر(ص) با خیل مسلمانانی که از مدینه و گرداگرد آن به ایشان پیوسته بودند، در واپسین روزهای ماه ذیقعده از مدینه بیرون رفتند[۸]. سیوطی، آیه‌های فرود آمده در این سفر را «آیات تابستانی» شمرده است[۹]. به روایت امام صادق(ع) زمان حرکت پیامبر(ص) از مدینه ۴ شب مانده به پایان ذیقعده[۱۰] و به گزارش واقدی، ابن هشام و بسیاری دیگر از سیره‌نگاران، ۵ شب مانده از ذیقعده[۱۱] بوده؛ اما ابن حزم اندلسی روز پنجشنبه، ۶ شب مانده به پایان ذیقعده[۱۲] را یاد کرده است.
ایشان پیش از آغاز سفر، بدن و لباس خود را در کمال پاکیزگی بیاراست و با شصت و اندی قربانی، در حالی‌که همه زنان خود را همراه داشت، از مدینه خارج شد. هنگام ظهر به منطقه ذوالحلیفه رسید و در آنجا غسل کرد و نمازظهر خواند و حج را نیت کرد و محرم شد و لبیک گویان راهی مکه شد[۱۳]. لباس احرام حضرت از جنس صحار، نوعی لباس یمنی بود که آن را در مکه و در میقات تنعیم به تن کرد[۱۴]. اگرچه در زمان حرکت پیامبر(ص) از مدینه اختلاف است، برپایه همه گزارش‌های موجود، حضرت در چهارم ذیحجه به مکه رسید[۱۵]. براثر اختلاف یاد شده در زمان حرکت ایشان از مدینه، مدت سفر حضرت از مدینه تا مکه ۸ ۱۱ روز بوده است. براساس گزارش امام صادق(ع) حضرت رسول(ص) ۸ روز و ۷ شب[۱۶] و به نقل واقدی، ۹ روز و ۸ شب[۱۷] و به نظر ابن حزم، ۱۰ روز و ۹ شب در راه بود[۱۸]. حضرت محمد در طول سفر خود از مدینه تا مکه، تنها برای خواندن نماز و استراحت در ایستگاه‌های میانه راه می‌ایستاد. ایشان نمازظهر و عصر نیز مغرب و عشا را بی‌فاصله می‌خواندند، تا زودتر به مکه برسد و اعمالحج را بهنگام انجام دهد[۱۹]. واقدی توقف‌گاه‌های رسول خدا(ص) پس از ذوالحلیفه را این‌گونه شمرده است: ملل؛ شرف‌السیّاله؛ عرق الظّبیه؛ روحاء؛ منصرف؛ اِثایه؛ عرج؛ سقیا؛ ابواء؛ تلعتات الیمن؛ ثنیّة اراک؛ جحفه؛ قدید؛ مشلل؛ لَفَت؛ عسفان؛ غمیم؛ مرّالظّهران[۲۰]. حضرت وقتی به مکه رسید، از قسمت بالای مکه و از باب بنی‌شیبه به مسجدالحرام درآمد و هنگامی که کعبه را دید، دستش را به دعا بالا برد و شرافت، عظمت و کرامت کعبه را از خدا خواست[۲۱]. در مسجدالحرام پس از استلام حجرالاسود، ۷بار خانه را طواف کرد؛ آن‌گاه پشت مقام ابراهیم نماز طواف خواند و دوباره حجرالاسود را استلام کرد[۲۲]. به گزارش واقدی، رسول خدا(ص) افزون بر رکن اسود، رکن یمانی را هم استلام کرد[۲۳]. پس از این، از باب بنی مخزوم برای انجام دادن سعی از مسجدالحرام بیرون آمد و سعی را از کوه صفا آغاز و پس از ۷ بار پیمودن فاصله میان دو کوه، آن را بر فراز کوه مروه پایان داد[۲۴]. پیامبر(ص) طواف و سعی خود را سواره انجام دادند[۲۵].[۲۶]
منابع
پانویس
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۲، ص۶۰۱.
- ↑ «و در میان مردم به حجّ بانگ بردار تا پیاده و سوار بر هر شتر تکیده‌ای که از هر راه دوری می‌رسند، نزد تو آیند» سوره حج، آیه ۲۷.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص۲۴۵؛ تهذیب، ج ۵، ص۴۵۴؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۵۲۰ - ۵۲۲.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۸۸ - ۱۰۸۹، ۱۱۰۳؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۲، ص۶۰۶؛ مروج الذهب، ج ۴، ص۳۰۱.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۸۹؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص۱۰۹؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج ۴، ص۲۱۱.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۲، ص۶۰۶؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج ۴، ص۲۱۱.
- ↑ عمدة القاری، ج ۱۸، ص۳۶.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۸۹؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۲، ص۶۰۱؛ اعلام الوری، ج ۱، ص۲۵۹.
- ↑ الاتقان، ج ۱، ص۶۹.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص۲۴۵؛ تهذیب، ج ۵، ص۴۵۴؛ مجمع البیان، ج ۲، ص۵۲۰.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۸۹؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۲، ص۶۰۱؛ اعلام الوری، ج ۱، ص۲۵۹.
- ↑ جوامع السیرة النبویه، ص۲۰۷؛ حجة الوداع، ابن حزم، ص۳۴.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص۲۴۵؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص۱۰۹؛ المغازی، ج ۳، ص۱۰۸۹ - ۱۰۹۰.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۹۰؛ الطبقات، ج ۲، ص۱۷۳.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص۲۴۵؛ تهذیب، ج ۵، ص۴۵۵.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص۲۴۵؛ تهذیب، ج ۵، ص۴۵۴ - ۴۵۵.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۸۹.
- ↑ جوامع السیرة النبویه، ص۲۰۷ - ۲۰۸؛ حجة الوداع، ابن حزم، ص۳۴؛ البدایة والنهایه، ج ۵، ص۱۲۸.
- ↑ حجه‌الوداع، واثقی، ص۷۵ - ۷۶.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۹۲ - ۱۰۹۳، ۱۰۹۶ - ۱۰۹۷.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۹۷؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص۱۰۹؛ الطبقات، ج ۲، ص۱۷۳.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص۲۵۰؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص۴۹؛ سنن النسائی، ج ۵، ص۲۳۶.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص۱۰۹۸.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص۲۵۰؛ سنن ابی داود، ج ۱، ص۴۲؛ المغازی، ج ۳، ص۱۰۹۸ - ۱۰۹۹.
- ↑ صحیح مسلم، ج ۴، ص۶۷ - ۶۸؛ سنن ابی داود، ج ۱، ص۴۱۹ - ۴۲۰؛ منتهی المطلب، ج ۲، ص۶۹۷.
- ↑ محمدی یدک، علی، مقاله «حجة‌الوداع»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۰، ص ۴۷۲.