تمدن

تمدن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تمدن در قرآن - تمدن در حدیث - تمدن در معارف و سیره نبوی - تمدن در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

«تمدن» مصدر باب تفعل است و در لغت فارسی به معنای شهرنشینی و از ریشه مدینه و مدنیّت گرفته شده و معنی شهرنشینی یا خوی و خصلت شهرنشینی به خود گرفتن می‌دهد و بدان معناست که بشر در سایۀ آن به تشکیل جامعه پرداخته و شهرنشین شده است که در برابر مفهوم «بربریت» به کار رفته و جامعۀ متمدن به این دلیل با جامعه بدوی فرق داشت که اسکان یافته، شهری و با سواد بود. متمدن بودن مطلوب بود و متمدن نبودن ناخوشایند. (Civilization) در انگلیسی از کلمه (civita) که در مقابل وحشی‌گری قرار گرفته و از کلمه (civilis) که معنی شهرنشینی دارد، گرفته شده است. برای واژه تمدن، تعاریف گوناگونی از طرف دانشمندان مختلف غربی و شرقی بیان شده است؛ به این خاطر که بیشتر این تعاریف مادی و محدود بوده و از تعریف تمدن واقعی دور هستند، از بیان آنها خودداری کرده و به جامع و کامل‌ترین آنها می‌پردازیم: «تمدن، مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی بشر در یک منطقه، کشور یا عصر معین، یا حالات پیشرفته و سازمان یافته فکری و فرهنگی هر جامعه است که نشان آن، پیشرفت در علم و هنر و ظهور نهادهای اجتماعی و سیاسی است»..

چیستی تمدن

تمدن در عربی حضاره خوانده می‌شود و در لغت فارسی به معنای شهرنشینی و از ریشه مدینه و مدنیت گرفته شده و معنی شهرنشینی یا خوی و خصلت شهرنشینی به خود گرفتن می‌دهد، و بدان معناست که بشر در سایه آن به تشکیل جامعه پرداخته و شهرنشین شده است. در زبان انگلیسی نیز کلمه تمدن civilization از کلمه civita که در مقابل وحشیگری قرار گرفته و از کلمه civilis که معنی شهرنشینی دارد گرفته شده است. برای واژه، تمدن، تعاریف گوناگونی از طرف دانشمندان مختلف غربی و شرقی بیان شده است؛ به این خاطر که بیشتر این تعاریف مادی و محدود بوده و از تعریف واقعی تمدن دور هستند از بیان آنها خودداری کرده و به جامع‌ترین و کامل‌ترین تعریف که از لابلای تعاریف مختلف می‌توان برای تمدن در نظر گرفت می‌پردازیم که عبارت است: «مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی بشر در یک منطقه، کشور یا عصر معین، یا حالات پیشرفته و سازمان‌یافته فکری و فرهنگی هر جامعه که نشان آن، پیشرفت در علم و هنر و ظهور نهادهای اجتماعی و سیاسی است». تمدن از نگاه مقام معظم رهبری یعنی زندگی توأم با نظم علمی، با تجربیات خوب زندگی و استفاده از پیشرفت‌های زندگی در همه عرصه‌های مختلف، به همراه پیشرفت در زندگی مادی و معنوی و رفاه مشروع برای انسان‌ها است.

فرآورده‌های تمدن

تمدن فرآورده‌هایی دارد که می‌توان به دستاوردهای مثبت و منفی از جمله علم و صنعت اشاره کرد.

علم و صنعت

یکی از بهترین فرآورده‌های تمدن غرب، صنعت، علم و تحقیق است. حداقل از دو قرن پیش، جریانی به نام جریان تمدن صنعتی در دنیا شروع شد؛ اگرچه تمدن صنعتی پایه‌اش بر ماشین استوار است، ولی این کلمه حاوی معانی بسیار زیادی از فرهنگ و معرفت و علم و اوج و حضیض است. جریانی با این نام و خصوصیات که حداقل از دو قرن پیش شروع شد چند خصوصیت داشت: یکی گرایش به صنعت و علم، دوم گرایش به روش‌های جدید در زندگی، و سوم - که از مهم‌ترین آنهاست - گرایش به فلسفه‌هایی که زیربنای آنها قواعد و مبانی مادی بود. یعنی در طول این دو قرن بیشترین پرچم‌های فکر و فلسفه که برافراشته شده، در جهت مقابل تفکر معنوی و دینی بوده است. فلسفه مارکسیسم، یکی از آنهاست که سروصدای بیشتری پیدا کرد. بقیه مکتب‌های فلسفی، اجتماعی، رایج و سر برداشته در قرن نوزدهم و بیستم، جهت و گرایش خالص و یا غالب مادی و غیر مذهبی یا ضد مذهبی دارند. این گرایش غیر معنوی و ضد معنوی، مثل جریانی که از کم شروع می‌شود و لحظه به لحظه اوج می‌گیرد و فراگیری پیدا می‌کند، در زندگی و افکار و خانواده و ارتباطات درون اجتماعی مردم وارد شد.

جنگ‌افروزی و بی‌عدالتی

در تمدنی که غرب ادعای آن را می‌کند جنگ افروزی، ظلم، بی‌عدالتی، غرور و سرمستی و رفتارهای غیرخردمندانه وجود دارد. به راه انداختن جنگ، تهدید کردن صلح، کشتن مردم بی‌دفاع، مصرف سرمایه‌های زیاد برای آتش‌افروزی، آن هم به یک بهانه غیر قابل اعتماد نهفته است و نمونه دیگر از محصول تجربه غربی، ساخت بمب‌های اتمی و و شیمیایی است.

ایجاد تفکرات لیبرال دموکرات در سطح جهان

در حال حاظر در دنیا تفکراتی وجود دارد که جاده صاف‌کن تسلط استعماری نوع جدید آمریکا و اروپا بر همه دنیاست؛ یکی از آن تفکرات ایجاد جوامع دموکراتیک به سبک غربی است. مثلاً اگر در جهت ایجاد حجاب، یک ذره نسبت به لباس افراد این جوامع تعرض بشود، همه دنیا را غوغا برمی‌دارد؛ ولی اگر در جهت کشف حجاب به لباس کسی تعرّض بشود، یک‌صدم آن در دنیا غوغا نمی‌شود! امروز یکی از نشانه‌های تمدن و نظام جدیدی که دنیای استکبار می‌خواهد بی‌سروصدا بر همه عالم حاکم بکند، همین است. اگرچه امروز دعوی لیبرال دموکراسی غرب زیر سؤال رفته است، ولی این خونخواران دست از تفکرات جهان‌شمولی خود برنمی‌دارند. مسأله مهم دیگر که در ادامه این جریان اتفاق افتاده است، مسأله رسواکننده تمدن غربی در زمینه آزادی بیان است، لیبرال دموکراسی‌ای که غرب، پرچم آن را سر دست گرفته است و به آن افتخار می‌کند، با رفتارهایی مثل برخورد با قرآن، مسلمانان و ترویج افکار آنان است که رسوا می‌شود. آزادی بیان - که آنها دم از آن می‌زنند – به آنها اجازه نمی‌دهد که در باب افسانه کشتار یهودیان - معروف به هولوکاست - کسی تردید کند. در آن قضیه جای آزادی بیان نیست! در کشورهای اروپایی افراد زیادی - از دانشمند و محقق و مورخ و مطبوعاتی و غیره - از ترس جرأت نمی‌کنند تردیدی را که نسبت به این قضیه در دلشان هست ابراز کنند. بعضی‌ها هم معتقدند قضیه از اصل دروغ است، اما جرأت نمی‌کنند بگویند؛ چون دیده‌اند هر کس بگوید، مجازات خواهد شد؛ زندان می‌اندازند، تعقیب می‌کنند، از حقوقش محرومش می‌کنند؛ اما اهانت به مقدسات یک میلیارد و نیم مسلمان - آن هم بی‌دلیل، بدون اینکه دعوایی در بین باشد؛ بدون اینکه این طرف اهانتی به آنها کرده باشد – مجاز است و مشمول آزادی بیان می‌باشد! مسأله بر سر آن مطبوعات یا کاریکاتوریستی نیست که صهیونیست‌ها پولی به او داده‌اند که کاریکاتوری بکشد - با اهداف پلیدی که صهیونیست‌ها دارند - و او هم کشیده، بلکه مسأله بر سر زمامداران اروپایی است که از این کار دفاع می‌کنند و پشت سر این عمل پست و سخیف قرار می‌گیرند و به عنوان آزادی بیان آن را مجاز می‌شمرند. این مواردی که بیان شد تجربه‌های یک تمدن است.

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
2. خسروپناه و شاهرخ اصفهانی، مقاله «تمدن اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲