خوش‌خلقی در اخلاق اسلامی
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل خوش‌خلقی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
حسن خلق چیست؟
- حسن خلق نام حالتی است که باعث می‌شود انسان با مردم به نیکی معاشرت می‌کند[۱] و آمیزش اجتماعی‌اش به زیبایی کنش‌های انسانی، چون مهرورزی، مدارا، دلسوزی، نیکی‌رسانی، وصلت و رابطه و صبر و بردباری آراسته باشد[۲]. حسن خلق نتیجه اعتدال تمامی قوای باطنی و دست‌کاری اعضای ظاهری است و در صورتی پدید می‌آید که همه اخلاق نیک نفسانی دست در دست هم، صورت باطنی زیبایی را برای انسان آفریده باشند[۳]. مردی از رسول خدا(ص) درباره حسن خلق پرسید؛ آن حضرت در پاسخ این آیه قرآن را تلاوت کرد: ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ﴾[۴].
- و در ادامه فرمود: "حسن خلق آن است که هرکس با تو قطع رابطه کرد تو درگذری با او رابطه برقرار کنی، به هرکس محرومت کرد، عطاکنی و از آنکه بر تو ستم روا داشت درگذری"[۵]
- در روایت دیگری است: مردی از روبه رو خدمت رسول خدا آمد و عرض کرد یا رسول الله دین چیست؟ فرمود: حسن خلق. بار دیگر از سمت راست آمد و گفت: یا رسول الله دین چیست؟ فرمود: حسن خلق. بار سوم از سمت چپ آمد و سؤال خود را تکرار کرد و همان جواب را شنید و چون برای آخرین بار از پشت‌سر آمد و سؤال خود را باز پرسید، رسول خدا به سوی او برگشت و فرمود: آیا نمی‌فهمی! دین آن است که خشمگین نشوی [۶]
- با توجه به اینکه روایات[۷] و تفسیرها[۸]، عفو را به حد وسط تفسیر کرده‌اند و منظور از عرف هر کار نیک معروفی است که برخلاف زشت و منکر باشد[۹]، از مجموع این دو روایت استفاده می‌شود که حسن خلق مرکبی است از مراعات اعتدال در تمامی امور، فرمان و التزام به نیکی‌ها، صرف نظر از انتقام‌گیری و مقابله به‌مثل و پرهیز از خشم.
- هرچند این آیه کریمه توانایی بیان همه نظام اخلاقی اسلام را داراست؛ به نظر می‌رسد این دو حدیث بخشی از بیاناتی است که حضرات معصومین در تعریف حسن خلق فرموده‌اند؛ ولی از سایر خود بیانات در گذر تاریخ از رفته و اگر چه مفاد آنها از نصوص دیگر قابل استفاده آنها محروم مانده‌ایم[۱۰].
ستودگی حسن خلق
- در ستایش حسن خلق، روایات فراوانی از رسول خدا(ص) و پیشوایان معصوم دین به دست ما رسیده است. تلاش میکنیم بخشی از این مجموعه ارزشمند را در چند محور گزارش کنیم.
- حسن خلق به عنوان اخلاق، مایه مشابهت با خداست. رسول خدا(ص) می‌فرماید: "حسن خلق، خلق بشکوه خداست"[۱۱].
- در نظام اعتقادی، دلیل کمال و برتری ایمان است. رسول خدا(ص) فرمود: کسانی از برترین ایمان برخوردارند که بهترین اخلاق را دارند[۱۲].
- امام باقر(ع) می‌فرمود: "ایمان کسانی کامل‌تر است که از بهترین اخلاق برخوردارند"[۱۳].
- در مقایسه با دین، زینت دین و بلکه با آن یگانه است. رسول خدا(ص) می‌فرمود: "دین‌تان را به حسن خلق بیارایید[۱۴].
- ایشان در پاسخ مردی که از او می‌پرسید: دین چیست؟ سه بار فرمود: حسن خلق است[۱۵].
- در نظام درونی انسان، نشانه کامل‌ترین نیروی عقل است. امام صادق(ع) می‌فرمود: "مردمی که اخلاق‌شان بهتر است کامل‌ترین عقل را دارند"[۱۶]
- در نظام رفتاری انسان، بهترین و برترین عمل و اولین[۱۷] و سنگین‌ترین کرداری است که در میزان کسی نهاده می‌شود. رسول خدا(ص) می‌فرمود: "روز قیامت در میزان کسی برتر از حسن خلق نهاده نمی‌شود"[۱۸]
- امام صادق(ع) فرمود: "مؤمن پس از فرائض، عملی برتر از حسن خلق به پیش‌گاه خدا نمی‌برد" [۱۹].
- رسول خدا(ص) فرمود: "صاحب خلق نیکو همانند کسی که پیوسته در نماز و روزه است، پاداش می‌گیرد"[۲۰].
- ایشان در حدیثی فرمود: "همانند کسی که پیوسته در جهاد است به او پاداش می‌دهند"[۲۱].
- از حیث نتیجه، آبادی دنیا و آخرت را در پی دارد. در دنیا بر عمر می‌افزاید و خانه را آباد می‌کند.
- امام صادق(ع) فرمود: "حسن خلق، خانه‌ها را آباد و عمرها را زیاد می‌کند"[۲۲] و در آخرت، گناهان را می‌زداید و راه بهشت را باز می‌کند.
- امام صادق(ع) فرمود: "همچنان که خورشید یخ را آب می‌کند، حسن خلق گناه را می‌زداید"[۲۳]
- رسول خدا(ص) فرمود: "حسن خلق از چیزهایی است که بیش از هر چیز امت مرا به بهشت می‌برد [۲۴].
- چنین است که رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمود: "نیک خوبی انسان از سعادت اوست"[۲۵]
- و می‌فرمود: "مبارکی در حسن خلق است"[۲۶][۲۷].
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۶۸، ص۳۷۳.
- ↑ محمد صالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج۸، ص۳۰۳.
- ↑ ر.ک: محمد بن مرتضی فیض کاشانی، المحجة البیضاء فی تهذیب الأحیاء، ج۵، ص۹۶.
- ↑ «گذشت را در پیش گیر و به نیکی فرمان ده و از نادانان روی بگردان!» سوره اعراف، آیه ۱۹۹.
- ↑ «هو ان تصل من قطعک و تعطی من حرمک و تعفو عن ظلمک»؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۳، ص۱۵۴.
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج۶۸، ص۳۹۳.
- ↑ محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۰۶؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۴، ص۵۲؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۸۲.
- ↑ سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۸۰.
- ↑ سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۸۰.
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص۴۸-۴۹.
- ↑ «حسن الخلق خلق الله الأعظم»؛ سلیمان بن أحمد طبرانی، المعجم الاوسط، ج۸، ص۱۸۴؛ علی بن ابی‌بکر هیثمی، مجمع الزوائد، ج۸، ص۲۰.
- ↑ علی بن حسین صدوق، امالی، ص۷۳؛ علی بن حسین صدوق، معانی الاخبار، ص۱۹۶؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۳۷۶.
- ↑ «إِنَّ أَكْمَلَ اَلْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً»؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۹۹؛ حسن بن علی ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول؛ ص۳۹۵؛ علی بن محمد خزاز قمی، کفایة الاثر، ص۲۵.
- ↑ سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱۸، ص۱۵۹؛ سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الاوسط، ج۸، ص۱۶۵؛ علی بن ابی‌بکر هیثمی، مجمع الزوائد، ج۳، ص۱۲۷.
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۹۳.
- ↑ «أَكْمَلُ اَلنَّاسِ عَقْلاً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً»؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۲۳؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیع، ج۸، ص۵۰۴.
- ↑ حمیری قمی، قرب الاسناد، ص۴۶؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۱۰.
- ↑ «مَا يُوضَعُ فِي مِيزَانِ اِمْرِئٍ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ أَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ اَلْخُلُقِ»؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۹۹؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۰۵.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۰.
- ↑ «إِنَّ صَاحِبَ اَلْخُلُقِ اَلْحَسَنِ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ اَلصَّائِمِ اَلْقَائِمِ »؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۰.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۱؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۰۵.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۰؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج۶۸، ص۳۹۵.
- ↑ «إِنَّ اَلْخُلُقَ اَلْحَسَنَ يَمِيثُ اَلْخَطِيئَةَ كَمَا تَمِيثُ اَلشَّمْسُ اَلْجَلِيدَ»؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۰؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۰۴.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۰؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۰۴.
- ↑ «مِنْ سَعَادَةِ اَلْمَرْءِ حُسْنُ اَلْخُلُقِ»؛ آقا حسین طباطبایی بروجردی، جامع الاحادیث الشیعه، ج۱۳، ص۵۲۲؛ محمد بن سلامة ابن سلامه، مسند الشهاب، ج۱، ص۱۹۹؛ عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۵۴۴.
- ↑ « اَلْيَمَنِ حسن الخلق»؛ محمد بن سلامه ابن سلامه، مسند الشهاب، ج۱، ص۶۶؛ عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۷۶۳.
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص۴۹-۵۱.