زن
مقدمه
از دیدگاه امام سجاد(ع) در صحیفه، همه انسان‌ها ارتباطی مساوی با خداوند دارند، و تفاوتی در زن یا مرد بودن آنان نیست.
امام سجاد(ع) هرجا که از مرد مؤمن یاد می‌کند از زن مؤمن نیز یاد می‌کند و هر کجا به مرد مسلمان اشاره می‌کند به زن مسلمان نیز اشاره دارد. برای مثال حضرت در دعای فرزندان می‌فرماید: «ای خداوند،... و همه مردان مسلمان و زنان مسلمان و همة مردان مؤمن و زنان مؤمن را در این جهان گذران و آن جهان آینده، هرچه برای خود و فرزندانم از تو طلب داشته‌ام عنایت فرما»[۱]. وی با بهره‌گیری از کلام خدا که فرمود: - ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا﴾[۲]- فرقی میان زنان و مردان قائل نمی‌شود و در نیایش‌های خویش بیان می‌دارد که همه در راه رسیدن به خدا برابر و مساویند و زن نیز می‌تواند در مسیر قرب خدا و کسب رضای الهی به مقام‌هایی که برای مرد متصور است نایل آید.
امام زین‌العابدین(ع) در نیایش‌های خویش به دو جایگاه همسری و مادریِ زن اشاره کرده است. نیایش بیست‌وچهارم صحیفه به دعا برای پدر و مادر اختصاص دارد[۳].[۴]
زن
در اسلام شأن و منزلت زن بسان مرد عظیم است، و خداوند در آیات متعدد قرآنی به این مهم اشاره فرموده است.؛ چراکه خیل انسان‌ها، به وجود آمده از یک زن و یک مرد به نام آدم(ع) و حوا(س) است - چه مؤمن و چه کافر - همه از یک پدر و مادر به دنیا آمده‌اند[۵]. فقط بر اساس حکمت، موهبت‌های خاصی به مرد و زن بر اساس ظرفیت‌هایشان عطا شده است؛ مثلاً بعضی لطافت‌ها و ظرافت‌ها در جنس زن از طرف پروردگار به ودیعه گذارده شده که در مردان کمتر به چشم می‌خورد.
بنابراین، در اصل کرامت انسانی، زن و مرد یکسانند و آنها که مقام والای زن را تحقیر می‌کنند، از تعالیم عالی اسلامی بهره‌ای نبرده‌اند، قبل از اسلام به اقتضای جاهلیت جسم زن را زنده زنده به خاک می‌سپردند. به گمان این که دلتنگ می‌شدند و از این عار، روی از قوم خود پنهان می‌داشتند و به فکر می‌افتادند که آیا دختر را با ذلت و خواری نگه دارند، یا زنده به گور کنند. البته قرآن می‌فرماید: «عاقلان آگاه باشند که آنها بسیار بد می‌کردند»[۶].
و هنوز هم هستند کسانی که این موجود لطیف و موهبت بزرگ الهی، موجب آرامش خاطر و مودت و رأفت، عالی‌ترین مراتب دوستی و صفا را به بازیچه‌ای مبدل کرده و او را ملعبه دست هوسرانان بی‌مروت قرار می‌دهند. این گونه بهره‌برداری خودخواهانه، نمونه‌ای دیگر از همان جاهلیت است که شکل مدرن به خود گرفته و هستی پرارزش زن را به کالایی فاقد ارزش مبدل کرده است و از این اشرف مخلوقات (انسان) موجودی پوچ و بی‌هویت ساخته است. مگر نه این است که زن هرزه در روزگار امروز در هر جامعه و هر طرز فکری که باشد، حتی در نزد مردان هرزه، کالایی یک بار مصرف تلقی می‌شود، این وضع نابسامان جامعه مدرن امروز در مورد زن، بهتر از زنده به گور کردن دختران در عصر جاهلیت نیست!
استفاده ابزاری از زن در امور مختلف اجتماعی از قبیل: تبلیغات، سینما، و حتی به‌کارگیری و اشتغال بدون رعایت کرامت‌های والای انسانی او که متأسفانه در بعضی جوامع اسلامی هم دیده می‌شود، یک نوع نابود ساختن زنان است. آنها که شخصیت والای زن را از وی ستانده‌اند و او را پست و حقیر و لجام گسیخته در تصرف بی‌چون و چرای مردان هرزه قرار داده‌اند. در حقیقت مهر عدم بر وجود زن زده‌اند، آیا این گونه نگرش به زن چه تفاوتی با نگاه به کالاهای مصرفی دارد؟
ارزش تن به همت والای او بستگی دارد که خویشتن را بشناسد و با درک شخصیت خود به هویت ارزشمند انسانی خویش که در قرآن بدان اشاره شده، پی ببرد، و بفهمد که در مرتبه‌ای واحد با مردان قرار دارد؛ به شرط آنکه مسئولیت خود را بداند و در زندگی به آن عمل کند.
قرآن مجید به شکل هم‌طراز و مساوی با مرد بیان واقعیت کرده: مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان مؤمن و زنان مؤمن، و مردان و زنان اهل طاعت و عبادت، و مردان و زنان راستگوی، و مردان و زنان صابر، و مردان و زنان خدا ترس خاشع، و مردان و زنان خیرخواه مسکین‌نواز، و مردان و زنان با حفاظ خوددار از تمایلات حرام، و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند، خدا بر همه آنها مغفرت و پاداش بزرگ مهیا ساخته است[۷].
خلاصه، طبق رهنمود قرآن، زن برای رسیدن به قله منیع شرافت چیزی از مرد کم ندارد[۸]، بلکه در تکامل بشر، نقش ارزنده‌تر از مرد دارد؛ زیرا مردان برجسته تاریخ از دامان زنان پاکدامن به اوج کمال رسیده‌اند. بسیارند زنان تکامل یافته در طول تاریخ، که کمال و عظمت خود را بر مردان تحمیل کرده‌اند: آسیه بنت مزاحم، همسر مؤمنه و خداپرست فرعون، نمونه‌ای از آنها است. وقتی صندوق کودک (موسی) را در آب دید، فرعون اراده کرد تا بچه را بکشد، آسیه مانع شد و گفت: تو گفتی هر کودک زیر یک سال را هر کجا یافتند بکشند! و حال آنکه این کودک از یک سال بیشتر دارد، اگر او را بکشی تو را سرزنش خواهند کرد[۹].
این بانوی بزرگ، با ایفای نقش خود، زمینه‌ساز نهضتی بزرگ شد که توسط موسی(ع) مسیر اجتماع را دگرگون ساخت، مبارزه با فرعون‌ها برای رسیدن به کمال و عزت انسانی از دست رفته! گفت: مبادا آن شود که منجّمان گفته‌اند، این پسر همان باشد که تاج و تخت ما را نابود کند؟ آسیه با خونسردی گفت: نگران نباش کسی را که ما در دامان خودمان پرورش دهیم، هرگز آن نمی‌شود!
پس در ایدئولوژی اسلامی، زن هم به مثل مرد مسئول و مکلف است[۱۰]. بلکه زودتر از مردان به این کمال می‌رسد، که خداوند او را در نه سالگی شایسته واگذاری مسئولیت دانسته است و مردان را در پانزده سالگی! کدامین شریعت و کدام طرز تفکر به اندازه اسلام به زن کرامت بخشیده؟ نقل داستان با شکوه مریم(س) آن بانوی پاکدامن، ساره، هاجر و حتی بلقیس (ملکه‌ای از دودمان پادشاهان کشور سبأ در زمان حضرت سلیمان بن داود) که به تعبیر قرآن کریم در مقابل پیامبر خدا (سلیمان) سر تسلیم فرود آورد، اینها همه حاکی از شخصیت‌پردازی اسلام به جنس زن است و این داستان‌ها دلالت بر ظرفیت‌های بالای انسانی زن دارد.
چه کسی می‌تواند نقش ایثار خدیجه(س) را در پیشبرد اسلام انکار کند؟ او مصداق آیه شریفه قرآنی: ﴿فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ...﴾[۱۱] است. با پیدایش اسلام، زنان قدم به قدم مثل مردان بلکه جلوتر از مردان؛ در صحنه‌های مختلف سیاسی اسلام حضور فعال داشته‌اند، خدیجه کبری(س) اولین زنی بود که اسلام آورد[۱۲]، و سمیه اولین کسی بود که در راه اسلام شهید شد[۱۳].
این رکورد و افتخار همیشه برای زن خواهد ماند، هم در اسلام آوردن و هم در حفظ و حراست از آن؛ یعنی شهادت، از مردان پیشی گرفته‌اند! در مقام شامخ خدیجه(س) همین بس که جبرئیل پیام‌آور الهی بر او سلام می‌فرستاد[۱۴]. هیچ ممنوعیت شرعی برای حضور فعال زنان در عرصه‌های مختلف که احساس تکلیف شود، وجود ندارد[۱۵].
حضور فعال زنان در نماز عید در زمان پیامبر[۱۶] و یا حضور چشمگیر در غزوه‌ها[۱۷] و مداوای زخم‌دیدگان و آبرسانی و پشتیبانی از رزمندگان در صدر اسلام تجربه شده است.
البته باید خاطر نشان نمود که این حضورها با رعایت شئونات کمالی زنان صورت می‌گرفته است. خانمی از پیغمبر سؤال کرد: اگر زنی پوششی نداشته باشد که خود را بپوشاند آیا مانعی ندارد که از منزل بیرون بیاید و در امور خیر اسلامی شرکت کند؟! پیامبر(ص) فرمود: نه، نمی‌تواند بدون پوشش بیرون بیاید، باید دوستش او را از لباس‌های خود بپوشاند. آنگاه در کارهای خیر و در دعوت مؤمنان حاضر گردد[۱۸].
شجاعت زنان در غزوات پیامبر چیزی نیست که در تاریخ مخفی مانده باشد؛ زیرا تاریخ اسلام سرشار است از رشادت‌ها و ایثارگری‌های بانوان، سرگذشت نسیبه (ام عامر) بسیار شنیدنی است: در جنگ احد برای آب رسانی در معرکه حضور یافته بود، لشکر اسلام پیروز شده بود، ناگاه ورق برگشت (به خاطر سهل‌انگاری مسلمانان) پیروزی به شکست مبدل شد با حمله غافلگیرانه خالد خیلی‌ها فرار کردند[۱۹].
ولی نسیبه مثل شیر غرش می‌کرد، و مدام از پیامبر دفاع می‌کرد، و چون شمع دور وجود پیامبر می‌گردید[۲۰]. پیامبر در حق او دعا کردند، که خدا او را در بهشت ملازم حضرتش قرار دهد[۲۱]. منظرة دفاع جانانه این زن شجاع از پیامبر آن چنان بود که حیرت‌آور بود؛ زیرا با شمشیر بر دشمن حمله می‌کرد، دشمنی که پسرش را مجروح ساخته بود و با ضربه‌ای محکم به ساق پایش، وی را نقش بر زمین ساخت! پیامبر از این همه جسارت به خنده افتاد، به طوری که دندان‌های عقب ایشان آشکار شد «فَضَحِكَ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ» در صورتی که خنده‌های پیامبر از حد تبسم تجاوز نمی‌کرد[۲۲].
پیامبر در تمجید این بانوی فداکار فرمودند: مقام نسیبه در احد، بالاتر بود از مقام فلانی و فلانی[۲۳].
پایداری خانمی دیگر به نام حمنه (حمن) خواهر عبدالله بن جحش، خواهر زینب همسر پیامبر را ببینید!
خدمت پیامبر(ص) می‌رسید، در حالی که دایی و برادر و شوهرش در احد شهید شده بودند، پیامبر(ص) فرمودند: ای حمنه! این را به حساب خدا بگذار احتسبی هذا علی الله کنایه از این که کسی از تو کشته شده.
حمنه با قلبی آرام و خاطری جمع گفت: چه کسی را ای رسول خدا؟ فرمود: دایی‌ات حمزه را! دایی‌ام حمزه را؟! مگر او را کشته‌اند؟! فرمود: آری. حمنه با اندوه فراوان و آه سردی گفت: ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾. بار دوم پیامبر فرمودند: باز هم به حساب خدا بگذار! عرض کرد که را؟ فرمود: برادرت عبدالله را[۲۴]! حمنه، پس از استرجاع گفت: خدای رحمتش کند، شهادت گوارایش[۲۵].
برای بار سوم فرمود: به شمار آر! گفت که را؟ فرمود: شوهرت مصعب را! بی‌اختیار گریست و قطره‌های اشک بر گونه‌های مقاومش فرو ریخت، با قلبی آکنده از حزن و اندوه برای شوهرش دعا کرد و خود را به رضای خدا تسلیم نمود[۲۶].
این گونه استقامت در مقابل مصیبت‌ها در جنگ‌ها از قِبَل زنان بسیار است[۲۷]. حضرت فاطمه زهرا(س) نیز در جنگ احد با چهارده نفر دیگر برای مداوای زخمی‌ها و ملاقات پیامبر به معرکه احد آمدند[۲۸].
صفیه خواهر حمزه، عمه بزرگوار پیامبر[۲۹] در غزوات شرکت فعالی داشت، در جنگ خندق چشمش به فرد جاسوسی از یهودیان افتاد. مردی به نام حسان از مسلمانان کنار صفیه بود، به او گفت: حسابش را برس! گفت: مگر به تنهایی می‌شود؟ صفیه خونش به جوش آمد، ستون خیمه را برداشت، چنان با او نبرد کرد، که بالأخره او را کشت! و با فداکاری خود ثابت کرد. او نخستین زنی است که مردی را به خاک و خون افکنده است.
دلیری او آن چنان پیامبر را به خنده واداشت که پیامبر(ص) را تا آن زمان آن‌گونه خندان ندیده بودند[۳۰].
پیامبر اسلام(ص) به این زنان فرمودند: برای شما هم مکانی مثل مردانتان در بهشت است[۳۱]. با ذکر این مقدمه نسبتاً طولانی روشن است که زنان در طول تاریخ اسلام در پرتو حمایت‌های همه جانبه اسلام عزیز نه تنها نقش بیدارکننده، تأییدکننده، و آرامکننده مردان فداکار و مجاهد را داشته‌اند، بلکه خود با حضور آگاهانه جایگاه اصلی خود را در تاریخ به اثبات رسانیده‌اند.[۳۲]
موقعیت اجتماعی زنان
مشارکت زنان در زندگی اجتماعی
احترام به مقام زن
بهترین و بدترین زنان
منابع
پانویس
- ↑ نیایش بیست‌و‌پنجم.
- ↑ «ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد» سوره نساء، آیه ۱.
- ↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین(ع)، الهادی، قم، ۱۴۱۸، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم.
- ↑ بهشتی، سید مهدی، مقاله «زن»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۶۱.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى...﴾ «ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم.».. سوره حجرات، آیه ۱۳؛ ﴿... فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى﴾ «و از آن، دو گونه نر و ماده را پدید آورد» سوره قیامه، آیه ۳۹.
- ↑ ﴿وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ * أَلَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ﴾ «و چون یکی از ایشان را به دختر (دار شدن) نوید دهند چهره‌اش (از خشم) سیاه می‌شود و او (ناگزیر) خشم خود را فرو می‌خورد * هان! بد داوری می‌کنند» سوره نحل، آیه ۵۸-۵۹.
- ↑ ﴿إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ...﴾ «بی‌گمان خداوند برای مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مؤمن.».. سوره احزاب، آیه ۳۵.
- ↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ...﴾ «فرشتگان بر آنان که گفتند: پروردگار ما خداوند است سپس پایداری کردند، فرود می‌آیند» سوره فصلت، آیه ۳۰.
- ↑ سوره قصص، آیه ۹ به بعد.
- ↑ ﴿فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لَا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأُوذُوا فِي سَبِيلِي وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ﴾ «آنگاه پروردگارشان به آنان پاسخ داد که: من پاداش انجام دهنده هیچ کاری را از شما چه مرد و چه زن -که همانند یکدیگرید- تباه نمی‌گردانم بنابراین بی‌گمان از گناه آنان که مهاجرت کردند و از دیار خود رانده شدند و در راه من آزار دیدند و کارزار کردند یا کشته شدند چشم می‌پوشم و آنان را به بوستان‌هایی در خواهم آورد که از بن آنها جویباران روان است، به پاداشی از نزد خداوند؛ و پاداش نیک (تنها) نزد خداوند است» سوره آل عمران، آیه ۱۹۵؛ ﴿وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا﴾ «و آنچه را که خداوند با آن برخی از شما را بر برخی دیگر برتری داده است آرزو نکنید؛ مردان را از آنچه برای خود به دست می‌آورند بهره‌ای است و زنان را (هم) از آنچه برای خویش به کف می‌آورند بهره‌ای؛ و بخشش خداوند را درخواست کنید که خداوند به هر چیزی داناست» سوره نساء، آیه ۳۲.
- ↑ «خداوند جهادگران به جان و مال را بر جهادگریزان به پایگاهی (والا) برتری بخشیده.».. سوره نساء، آیه ۹۵.
- ↑ «أَوَّلُ مَنْ أَسْلَمَ و من امن بالله و رسوله» (سیره ابن هشام، ج۱، ص۲۷۴).
- ↑ سمیه دختر خیاط به دست ابوجهل که نیزه بر سینه‌اش فرود آورد و شهیدش نمود اولین شهید اسلام است (کنزالعمال، ج۱۳، ص۶۳۰، ح۳۷۵۹۷).
- ↑ کنزالعمال، ج۱۳، ص۲۷۵.
- ↑ «...وَ تَوْقِيفِهِمْ عَلَى مَا أَرَادَ مِنْ مَصْلَحَةِ دِينِهِمْ وَ دُنْيَاهُمْ وَ يُخْبِرُهُمْ بِمَا وَرَدَ عَلَيْهِ» (وسائل الشیعة، ج۵، ص۴۰).
- ↑ اسدالغابة، ج۵، ص۱۸۱؛ صحیح بخاری، ج۲، ص۱۸۲؛ وسائل الشیعه، ج۵، ص۱۳۳ و ۱۳۴.
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید سه جلدی، ج۳، ص۳۷۸.
- ↑ صحیح بخاری، ج۳، ص۱۸۶.
- ↑ فروغ ابدیت، ج۲، ص۴۶۷؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۳، ص٣۸۹.
- ↑ سیره ابن هشام، ج۳، ص۴۵.
- ↑ الگو:متن حدیث اللّهُمَّ اجعَلهُم رُفَقائي فِي الجَنَّةِ.
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۳، ص۳۷۷.
- ↑ لمقام نسیبة بنت کعب الیوم خیر من فلان و فلان.
- ↑ عبدالله جحش در یک قبر با حمزه دفن شد (سیره ابن هشام، ج۳، ص۶۰).
- ↑ ... و هنيئاً له الشهادة.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۷۴؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۳، ص۳۸۸.
- ↑ سعدیة دختر قیس خودش جنازه دو پسرش را به مدینه برد تا به خاک بسپارد (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۳، ص۳۹۵).
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۳، ص۳۹۴.
- ↑ صفیة بنت عبدالمطلب، به همراه عاتکه عمه دیگر پیامبر(ص) در بقیع کنار فاطمه ام البنین مادر عباس(ع) دفن است.
- ↑ سیره ابن هشام، ج۳، ص۱۷۹؛ کنزالعمال، ج۱۳، ص۶۳۲، ح۳۷۶۰۰ و ۳۷۶۰۱.
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۳، ص۳۸۸.
- ↑ خادری، ملیحه، مقاله «زنان در نهضت عاشورا»، فرهنگ عاشورایی ج۹ ص ۱۵.