آخرت در حدیث
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آخرت است. آخرت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آخرت در لغت - آخرت در قرآن - آخرت در حدیث - آخرت در فقه اسلامی - آخرت در کلام اسلامی - آخرت در فلسفه اسلامی - آخرت در معارف دعا و زیارات - آخرت در معارف و سیره علوی - آخرت در معارف و سیره فاطمی - آخرت در معارف و سیره سجادی - آخرت در معارف و سیره رضوی - آخرت در معارف و سیره حسینی - آخرت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردآخرت
الکتاب: ﴿وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ﴾[۱]. ﴿مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[۲].
﴿مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ﴾[۳]. ﴿مَنْ كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ وَمَنْ كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ نَصِيبٍ﴾[۴].
الحدیث: «الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): أَلَا أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّمَا الدُّنْيَا عَرَضٌ حَاضِرٌ يَأْكُلُ مِنْهَا الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ، وَ إِنَّ الْآخِرَةَ وَعْدٌ صَادِقٌ يَحْكُمُ فِيهَا مَلِكٌ قَادِرٌ»[۵]. امام علی(ع): هلا ای مردم! دنیا متاعی است آماده که نیکو و بد از آن می‌خورند، و آخرت وعده‌ای است راست که فرمانروایی توانا در آن روز داوری می‌کند. «عنه(ع): أَحْوَالُ الدُّنْيَا تَتْبَعُ الِاتِّفَاقَ وَ أَحْوَالُ الْآخِرَةِ تَتْبَعُ الِاسْتِحْقَاقَ»[۶]. امام علی(ع): اوضاع و احوال دنیا تابع اتفاق است، و اوضاع و احوال آخرت تابع استحقاق.
«عنه(ع): إِنَّ الدُّنْيَا قَدْ أَدْبَرَتْ وَ آذَنَتْ بِوَدَاعٍ وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ وَ أَشْرَفَتْ بِاطِّلَاعٍ، وَ إِنَّ الْمِضْمَارَ الْيَوْمَ وَ غَداً السِّبَاقَ»[۷]. امام علی(ع): دنیا پشت کرده و بدرود گویان است و آخرت روی آورده و آشکار شده است. امروز، روز آمادگی است و فردا، روز پیشی گرفتن [به بهشت].
«عنه(ع): مَنْ حَرَصَ عَلَى الْآخِرَةِ مَلَكَ، مَنْ حَرَصَ عَلَى الدُّنْيَا هَلَكَ»[۸]. امام علی(ع): هر کس برای آخرت حرص زند آن را به دست می‌آورد و هر که برای دنیا حرص زند نابود می‌شود.
«عنه(ع): الدُّنْيَا مُنْيَةُ الْأَشْقِيَاءِ، الْآخِرَةُ فَوْزُ السُّعَدَاءِ»[۹]. امام علی(ع): دنیا آرزوی شوربختان است، و آخرت پیروزی نیکبختان.
«عنه(ع): اجْعَلْ لِآخِرَتِكَ مِنْ دُنْيَاكَ نَصِيباً»[۱۰]. امام علی(ع): برای آخرت خود از دنیایت بهره‌ای بگذار.
«عنه(ع): اشْغَلُوا أَنْفُسَكُمْ مِنْ أَمْرِ الْآخِرَةِ بِمَا لَا بُدَّ لَكُمْ مِنْهُ»[۱۱]. امام علی(ع): خود را به کار آخرت، که ناگزیر از آنید مشغول کنید.
«عنه(ع): عَلَيْكَ بِالْآخِرَةِ تَأْتِكَ الدُّنْيَا صَاغِرَةً»[۱۲]. امام علی(ع): به آخرت چنگ درزن، دنیا خود با خواری پیش تو خواهد آمد.
«عنه(ع): إِنَّ الْيَوْمَ عَمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَلَ»[۱۳]. امام علی(ع): امروز [روز] عمل است و نه حسابرسی و فردا حسابرسی است نه عمل.
«عنه(ع): اسْتَعِدُّوا لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الْأَبْصارُ وَ تَزِلُّ لِهَوْلِهِ الْعُقُولُ وَ تَتَبَلَّدُ الْبَصَائِرُ»[۱۴]. امام علی(ع): برای روزی آماده شوید که چشم‌ها در آن خیره می‌ماند و خردها از هراس آن از کار می‌افتد و تیزبینی‌ها به کودنی می‌گراید.
«عنه(ع): إِنَّ الدُّنْيَا مُنْقَطِعَةٌ عَنْكَ وَ الْآخِرَةَ قَرِيبَةٌ مِنْكَ»[۱۵]. امام علی(ع): همانا دنیا از تو جدا شدنی و آخرت به تو نزدیک است.
«عنه(ع): إِنَّكُمْ إِلَى الْآخِرَةِ صَائِرُونَ وَ عَلَى اللَّهِ مُعْرَضُونَ»[۱۶]. امام علی(ع): همانا شما به سوی آخرت روانید و در پیشگاه خداوند حاضر خواهید شد.[۱۷].
عظمت امور آخرت
الکتاب: ﴿انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَكْبَرُ تَفْضِيلًا﴾[۱۸]. ﴿فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾[۱۹].
الحدیث: «الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): كُلُّ شَيْ‌ءٍ مِنَ الدُّنْيَا سَمَاعُهُ أَعْظَمُ مِنْ عِيَانِهِ وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْآخِرَةِ عِيَانُهُ أَعْظَمُ مِنْ سَمَاعِهِ فَلْيَكْفِكُمْ مِنَ الْعِيَانِ السَّمَاعُ وَ مِنَ الْغَيْبِ الْخَبَرُ»[۲۰]. امام علی(ع): و هر چیز دنیا، شنیدن آن بزرگتر از دیدن آن است؛ و هر چیز آخرت، دیدن آن بزرگتر از شنیدن آن است. پس، به جای دیدن آخرت و مشاهده آنچه از دیدگان شما پنهان و در پس پرده غیب است، به همان شنیدن و خبر یافتن [توسط پیامبران] اکتفا کنید.
«عنه(ع): مَا الْمَغْرُورُ الَّذِي ظَفِرَ مِنَ الدُّنْيَا بِأَعْلَى هِمَّتِهِ كَالْآخَرِ الَّذِي ظَفِرَ مِنَ الْآخِرَةِ بِأَدْنَى سُهْمَتِهِ»[۲۱]. امام علی(ع): فریفته‌ای که به بالاترین مقصود خود از دنیا رسیده است، چونان کسی نیست که به کمترین نصیب خود از آخرت دست یافته باشد.
«الْإِمَامُ زَيْنُ الْعَابِدِينَ(ع): مَنْ تَعَزَّى عَنِ الدُّنْيَا بِثَوَابِ الْآخِرَةِ فَقَدْ تَعَزَّى عَنْ حَقِيرٍ بِخَطِيرٍ، وَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِكَ مَنْ عَدَّ فَائِتَهَا سَلَامَةً نَالَهَا، وَ غَنِيمَةً أُعِينَ عَلَيْهَا»[۲۲]. امام زین العابدین(ع): هر که به امید پاداش آخرت در برابر دنیا شکیبایی ورزد، برای رسیدن به امری مهم در برابر امری خرد و ناچیز صبوری کرده است و بالاتر از آن، کسی است که دست نیافتن به دنیا را مایه سلامت خود بداند و آن را غنیمتی شمرد که به چنگ آورده است.[۲۳].
آخرت، سرای بقاست
الکتاب: ﴿يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ﴾[۲۴].
الحدیث: «الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): مَنْ عَمَّرَ دَارَ إِقَامَتِهِ فَهُوَ الْعَاقِلُ»[۲۵]. امام علی(ع): کسی که سرای ماندگاری خود را آباد سازد، خردمند است.
«عنه(ع): الدُّنْيَا أَمَدٌ، الْآخِرَةُ أَبَدٌ»[۲۶]. امام علی(ع): دنیا تمام شدنی است، آخرت همیشگی است.
«عنه(ع): الْآخِرَةُ دَارُ مُسْتَقَرِّكُمْ فَجَهِّزُوا إِلَيْهَا مَا يَبْقَى لَكُمْ»[۲۷]. امام علی(ع): آخرت جایگاه همیشگی شماست؛ پس آنچه را برای شما باقی می‌ماند برای آخرت فراهم آورید.
«عنه(ع): - فَاجْعَلُوا عِبَادَ اللَّهِ اجْتِهَادَكُمْ فِي هَذِهِ الدُّنْيَا التَّزَوُّدَ مِنْ يَوْمِهَا الْقَصِيرِ لِيَوْمِ الْآخِرَةِ الطَّوِيلِ - فَإِنَّهَا دَارُ عَمَلٍ وَ الْآخِرَةَ دَارُ الْقَرَارِ وَ الْجَزَاءِ»[۲۸]. امام علی(ع): بندگان خدا! بکوشید تا از چند روزه دنیا برای آخرت که دوره‌اش دراز و طولانی است، توشه برگیرید؛ چه، دنیا سرای عمل است و آخرت سرای بقا و جزا.
«عنه(ع): إِنَّمَا الدُّنْيَا دَارُ مَجَازٍ وَ الْآخِرَةُ دَارُ قَرَارٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّكُمْ لِمَقَرِّكُمْ»[۲۹]. امام علی(ع): همانا دنیا سرای گذر است و آخرت سرای ماندن؛ پس، از گذرگاه خود برای اقامتگاهتان توشه برگیرید.
«عنه(ع): إِيَّاكَ أَنْ تُخْدَعَ عَنْ دَارِ الْقَرَارِ»[۳۰]. امام علی(ع): مبادا از سرای باقی غافل بمانی.
«عنه(ع): غَايَةُ الْآخِرَةِ الْبَقَاءُ»[۳۱]. امام علی(ع): غایت آخرت، بقاست.
«عنه(ع): لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْآخِرَةِ خُلُودٌ وَ بَقَاءٌ»[۳۲]. امام علی(ع): همه چیز آخرت، جاوید و ماندگار است.
«عنه(ع): مَنْ سَعَى لِدَارِ إِقَامَتِهِ خَلُصَ عَمَلُهُ وَ كَثُرَ وَجَلُهُ»[۳۳]. امام علی(ع): هر که برای سرای ماندگاری خویش بکوشد، عملش خالص می‌شود و بیمش [از خدا] بسیار می‌گردد.[۳۴].
آخرت، سرای زندگانی
الکتاب: ﴿وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ﴾[۳۵].
الحدیث: «رَسُولُ اللَّهِ(ص): يَا عَجَباً كُلَّ الْعَجَبِ لِلْمُصَدِّقِ بِدَارِ الْحَيَوَانِ وَ هُوَ يَسْعَى لِدَارِ الْغُرُورِ!»[۳۶]. پیامبر خدا(ص): وه چه شگفت است از کسی که سرای زندگانی (آخرت) را باور دارد و با این حال برای سرای فریبنده (دنیا) تکاپو می‌کند!
«الْإِمَامُ زَيْنُ الْعَابِدِينَ(ع): الدُّنْيَا سِنَةٌ وَ الْآخِرَةُ يَقَظَةٌ وَ نَحْنُ بَيْنَهُمَا أَضْغَاثُ أَحْلَامٍ»[۳۷]. امام زین العابدین(ع): دنیا غنودن است و آخرت بیداری و ما در میان آن دو خواب‌هایی آشفته‌ایم.[۳۸].
برتری آخرت
الکتاب: ﴿قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَلِيلٌ وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقَى﴾[۳۹]. ﴿بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا * وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَى﴾[۴۰].
الحدیث: «رَسُولُ اللَّهِ(ص): إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُعْطِي الدُّنْيَا عَلَى نِيَّةِ الْآخِرَةِ وَ لَا يُعْطِي الْآخِرَةَ عَلَى نِيَّةِ الدُّنْيَا»[۴۱]. پیامبر خدا(ص): خداوند متعال دنیا را با نیت آخرت [به آدمی] می‌دهد اما از دادن آخرت با نیت دنیا ابا دارد.
«الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): مَنِ ابْتَاعَ آخِرَتَهُ بِدُنْيَاهُ رَبِحَهُمَا، مَنْ بَاعَ آخِرَتَهُ بِدُنْيَاهُ خَسِرَهُمَا»[۴۲]. امام علی(ع): کسی که آخرت خویش را در قبال دنیای خود بخرد، هر دو را به دست آورده و هر که آخرت خود را به دنیایش بفروشد، هر دو را از دست داده است.
«عنه(ع): لَيْسَ عَنِ الْآخِرَةِ عِوَضٌ وَ لَيْسَتِ الدُّنْيَا لِلنَّفْسِ بِثَمَنٍ»[۴۳]. امام علی(ع): آخرت، هیچ جایگزینی ندارد، و دنیا بهای جان [[[آدمی]]] نیست.
«عنه(ع): مَنْ عَمَّرَ دُنْيَاهُ خَرَّبَ مَآلَهُ، مَنْ عَمَّرَ آخِرَتَهُ بَلَغَ آمَالَهُ»[۴۴]. امام علی(ع): هر که دنیای خویش را آباد سازد، آخرت خود را ویران می‌کند و هر که آخرت خویش را آباد سازد به آرزوهای خود می‌رسد.[۴۵].
یاد آخرت
«رَسُولُ اللَّهِ(ص): إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُبْغِضُ كُلَّ عَالِمٍ بِالدُّنْيَا جَاهِلٍ بِالْآخِرَةِ»[۴۶]. پیامبر خدا(ص): خداوند تبارک و تعالی کسی را که دنیاشناس و آخرت نشناس باشد، دشمن می‌دارد.
«الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): ذِكْرُ الْآخِرَةِ دَوَاءٌ وَ شِفَاءٌ، ذِكْرُ الدُّنْيَا أَدْوَأُ الْأَدْوَاءِ»[۴۷]. امام علی(ع): یاد آخرت دارو و درمان است، یاد دنیا بدترین درد و بیماری.
«عنه(ع): مَنْ أَكْثَرَ مِنْ ذِكْرِ الْآخِرَةِ قَلَّتْ مَعْصِيَتُهُ»[۴۸]. امام علی(ع): هر کس که زیاد به یاد آخرت باشد، کمتر گناه می‌کند.
«عنه(ع) -في ذكر عمرو بن العاص-: أَمَا وَ اللَّهِ إِنِّي لَيَمْنَعُنِي مِنَ اللَّعِبِ ذِكْرُ الْمَوْتِ وَ إِنَّهُ لَيَمْنَعُهُ مِنْ قَوْلِ الْحَقِّ نِسْيَانُ الْآخِرَةِ»[۴۹]. امام علی(ع) -درباره عمرو بن عاص- فرمود: به خدا سوگند، یاد مرگ، مرا از شوخی و بازی باز می‌دارد و فراموشی آخرت، او را از گفتن حق باز می‌دارد.[۵۰].
کار برای آخرت
«رَسُولُ اللَّهِ(ص): اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً»[۵۱]. پیامبر خدا(ص): برای دنیای خود چنان کار کن که گویی تا ابد زنده‌ای، و برای آخرتت چنان کار کن که گویی همین فردا خواهی مرد.
«الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): جَاهِدْ نَفْسَكَ وَ اعْمَلْ لِلْآخِرَةِ جُهْدَكَ»[۵۲]. امام علی(ع): با نفس خویش بستیز و توان و کوشش خود را برای آخرت به کار گیر.
«عنه(ع): اصْرِفْ إِلَى الْآخِرَةِ وَجْهَكَ وَ اجْعَلْ لِلَّهِ جِدَّكَ»[۵۳]. امام علی(ع): به آخرت روی آر و توان و کوشش خود را برای خدا قرار ده.
«عنه(ع): إِنَّكَ مَخْلُوقٌ لِلْآخِرَةِ فَاعْمَلْ لَهَا، إِنَّكَ لَمْ تُخْلَقْ لِلدُّنْيَا فَازْهَدْ فِيهَ»[۵۴]. امام علی(ع): تو برای آخرت آفریده شده‌ای؛ پس، برای آن کار کن. برای دنیا آفریده نشده‌ای؛ پس، از آن روی برتاب.
«عنه(ع): إِنَّكُمْ إِلَى الِاهْتِمَامِ بِمَا يَصْحَبُكُمْ إِلَى الْآخِرَةِ أَحْوَجُ مِنْكُمْ إِلَى كُلِّ مَا يَصْحَبُكُمْ مِنَ الدُّنْيَا»[۵۵]. امام علی(ع): شما به همت گماردن درباره آنچه تا آخرت همراهی‌تان می‌کند، نیازمندترید تا به همه آنچه در دنیا ملازم و همراه شماست.
«عنه(ع): فَلْيَصْدُقْ رَائِدٌ أَهْلَهُ وَ لْيُحْضِرْ عَقْلَهُ وَ لْيَكُنْ مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ فَمِنْهَا قَدِمَ وَ إِلَيْهَا يَنْقَلِبُ»[۵۶]. امام علی(ع): پیشرو[۵۷] باید به افراد خود راست بگوید، و باید خرد خویش را به کار گیرد، و باید از فرزندان آخرت باشد؛ زیرا از آنجا آمده و بدانجا باز می‌گردد.
«عنه(ع): كُنْ فِي الدُّنْيَا بِبَدَنِكَ وَ فِي الْآخِرَةِ بِقَلْبِكَ وَ عَمَلِكَ»[۵۸]. امام علی(ع): با پیکر خود در دنیا باش و با دل و عملت در آخرت.
«عنه(ع): كَيْفَ يَعْمَلُ لِلْآخِرَةِ الْمَشْغُولُ بِالدُّنْيَا؟!»[۵۹]. امام علی(ع): کسی که سرگرم دنیاست، چگونه می‌تواند برای آخرت کار کند؟
«عنه(ع): لَا يَنْفَعُ الْعَمَلُ لِلْآخِرَةِ مَعَ الرَّغْبَةِ فِي الدُّنْيَا»[۶۰]. امام علی(ع): با رغبت به دنیا، کار برای آخرت بی‌فایده است.
«عنه(ع): اجْعَلْ هَمَّكَ لِمَعَادِكَ تَصْلُحْ»[۶۱]. امام علی(ع): کوشش و همت خود را برای آخرتت صرف کن، تا سامان یابی.
«عنه(ع): اسْتَفْرِغْ جُهْدَكَ لِمَعَادِكَ تَصْلُحْ مَثْوَاكَ»[۶۲]. امام علی(ع): کوشش خود را برای معادت به کار گیر، تا قرارگاهت را سامان دهی.[۶۳].
اهتمام ورزیدن به آخرت
«رَسُولُ اللَّهِ(ص): مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَى وَ الْآخِرَةُ أَكْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ الْغِنَى فِي قَلْبِهِ وَ جَمَعَ لَهُ أَمْرَهُ وَ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يَسْتَكْمِلَ رِزْقَهُ وَ مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَى وَ الدُّنْيَا أَكْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ الْفَقْرَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ وَ شَتَّتَ عَلَيْهِ أَمْرَهُ وَ لَمْ يَنَلْ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا مَا قُسِمَ لَهُ»[۶۴]. پیامبر خدا(ص): هر آن کس که در شب و روز، بزرگترین همش آخرت باشد، خداوند بی‌نیازی را در دل او جای می‌دهد و کارش را سامان می‌بخشد و از دنیا نمی‌رود مگر وقتی که روزی‌اش را کامل دریافت کرده باشد. و هر آن کس که شب و روز، بزرگترین همش دنیا باشد، خداوند فقر را در بین دو چشم او قرار می‌دهد (همیشه چشمش گرسنه دنیا است) و کارش را پریشان می‌سازد و از دنیا به چیزی بیش از قسمت خود نمی‌رسد.
«عنه(ص): مَنْ كَانَتِ الْآخِرَةُ هَمَّهُ جَمَعَ اللَّهُ شَمْلَهُ، وَ جَعَلَ غِنَاهُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ، وَ أَتَتْهُ الدُّنْيَا وَ هِيَ رَاغِمَةٌ. وَ مَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا هَمَّهُ فَرَّقَ اللَّهُ شَمْلَهُ وَ جَعَلَ فَقْرَهُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ وَ لَمْ يَأْتِهِ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا مَا كَتَبَ لَهُ»[۶۵]. پیامبر خدا(ص): هر کس که آخرت هم و غم او باشد خداوند امور او را به سامان می‌آورد و بی‌نیازی را در بین دو چشم او قرار می‌دهد و دنیا علی‌رغم میل خود نزد او می‌رود. و هر کس که دنیا هم و غمش باشد خداوند امورش را از هم می‌پاشد و فقر را در بین دو چشم او قرار می‌دهد و از دنیا جز آنچه خداوند برایش مقدر داشته نصیبش نمی‌شود.
«الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): مَنْ جَعَلَ كُلَّ هَمِّهِ لِآخِرَتِهِ ظَفِرَ بِالْمَأْمُولِ»[۶۶]. امام علی(ع): هر که تمام هم و غم خود را آخرتش قرار دهد به آرزوی (آخرت) می‌رسد.[۶۷].
خصوصیات اهل آخرت
الکتاب: ﴿تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا﴾[۶۸].
الحدیث: «رَسُولُ اللَّهِ(ص): أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ أَوْصَى اللَّهُ بِكُمْ إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ مُبِينٌ أَنْ لَا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ فِي عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ لِي وَ لَكُمْ ﴿تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا﴾[۶۹]»[۷۰]. پیامبر خدا(ص): شما را به پروای الهی سفارش می‌کنم و سفارش شما را به خدا می‌کنم -که من برای شما هشدار دهنده‌ای آشکار گویم- که در میان بندگان و سرزمین‌های خداوند بر او برتری نجویید؛ زیرا خداوند متعال برای من و شما [چنین] فرموده است: «آن سرای آخرت را آن کسانی می‌کنیم که در زمین، خواهان برتری‌جویی و تباهکاری نیستند».
«الْإِمَامُ عَلِيٌّ(ع): فَلَمَّا نَهَضْتُ بِالْأَمْرِ نَكَثَتْ طَائِفَةٌ وَ مَرَقَتْ أُخْرَى وَ قَسَطَ آخَرُونَ، كَأَنَّهُمْ لَمْ يَسْمَعُوا اللَّهَ سُبْحَانَهُ يَقُولُ ﴿تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا﴾[۷۱]! بَلَى وَ اللَّهِ لَقَدْ سَمِعُوهَا وَ وَعَوْهَا، وَ لَكِنَّهُمْ حَلِيَتِ الدُّنْيَا فِي أَعْيُنِهِمْ وَ رَاقَهُمْ زِبْرِجُهَا»[۷۲]. امام علی(ع): چون خلافت را به دست گرفتم، گروهی پیمان شکستند و گروهی از دین خارج شدند و دسته‌ای دیگر ستم پیشه کردند؛ گویی این سخن خداوند سبحان را نشنیدند که «آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین، خواهان برتری‌جویی و تباهکاری نیستند». آری، سوگند به خدا که آن را شنیدند و فهمیدند، اما دنیا در چشم آنها زیبا شد و زیب و زیورهای آن خوشایندشان گردید.
«عنه(ع) - فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ.....﴾[۷۳]-: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي أَهْلِ الْعَدْلِ وَ التَّوَاضُعِ مِنَ الْوُلَاةِ، وَ أَهْلِ الْقُدْرَةِ مِنْ سَائِرِ النَّاسِ»[۷۴]. امام علی(ع) -درباره آیه «آن سرای آخرت...»..- فرمود: این آیه درباره حکمرانان دادگر و فروتن و دیگر صاحبان قدرت نازل شده است.
«عنه(ع): إِنَّ الرَّجُلَ لَيُعْجِبُهُ شِرَاكُ نَعْلِهِ فَيَدْخُلُ فِي هَذِهِ الْآيَةِ ﴿تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ.....﴾[۷۵]»[۷۶]. امام علی(ع): اگر حتی بند کفش آدمی او را سرخوش کند، مشمول آیه «آن سرای آخرت...».. می‌شود.
«عنه(ع): إِنَّ الرَّجُلَ لَيُعْجِبُهُ أَنْ يَكُونَ شِرَاكُ نَعْلِهِ أَجْوَدَ مِنْ شِرَاكِ نَعْلِ صَاحِبِهِ فَيَدْخُلُ تَحْتَهَا»[۷۷]. امام علی(ع): اگر انسان از این که بند کفش او از بند کفش دوستش بهتر است سرخوش شود، مشمول این آیه می‌شود.
«الْإِمَامُ الصَّادِقُ(ع) -فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا﴾: الْعُلُوُّ الشَّرَفُ وَ الْفَسَادُ النِّسَاءُ»[۷۸]. امام صادق(ع) - درباره آیه «علوا فی الأرض و لا فسادا» - فرمود: منظور از «علو»، بزرگی و فخر فروشی است و منظور از «فساد»، زنان.
«تَفْسِيرُ الْقُمِّيِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع): يَا حَفْصُ، مَا مَنْزِلَةُ الدُّنْيَا مِنْ نَفْسِي إِلَّا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ، إِذَا اضْطُرِرْتُ إِلَيْهَا أَكَلْتُ مِنْهَا..... ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ: ﴿تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾[۷۹]، وَ جَعَلَ يَبْكِي وَ يَقُولُ: ذَهَبَتْ وَ اللَّهِ الْأَمَانِيُّ عِنْدَ هَذِهِ الْآيَةِ»[۸۰]. تفسیر القمی - به نقل از حفص بن غیاث -: امام صادق(ع) فرمود: «ای حفص! دنیا در نظر من چونان مردار است که هرگاه ناچار شدم، از آن می‌خورم.»... آن گاه آیه «آن سرای آخرت را از آن کسانی می‌کنیم که در زمین، خواهان برتری‌جویی و تباهکاری نیستند و فرجام [خوش]، از آن پرهیزگاران است» را تلاوت نمود و شروع به گریستن کرد و فرمود: «سوگند به خدا که با این آیه همه آرزوها بر باد رفت».[۸۱].
دسته‌بندی آخرت در حدیث
کلیات
اثبات آخرت
نخست: دلیل عقلی
- دلیل تجرد روح
- دلیل تکامل انسان
- دلیل حرکت
- دلیل حقیقت
- دلیل حکمت
- دلیل عدالت
- فطرت جاودان طلبی
- برهان ربوبیت
- برهان جزاء
- برهان رحمت
- شبهه امکان ذاتی معاد
- شبهه امکان وقوعی معاد
دوم: دلیل نقلی
فواید و آثار معاد
- عدم فنای انسان
- رسیدن به جزای اعمال
- تحقق وعدهها و وعیدهای الهی
- تحقق عدل الهی
منابع
پانویس
- ↑ «و کسانی که به آنچه بر تو و به آنچه پیش از تو فرو فرستاده‌اند، ایمان و به جهان واپسین، یقین دارند» سوره بقره، آیه ۴.
- ↑ «بر هیچ پیامبری روا نیست که اسیرانی داشته باشد تا (آنگاه که) در (سر) زمین (خویش دشمن را) از توان بیندازد؛ (شما از گرفتن اسیر) کالای ناپایدار این جهان را می‌خواهید و خداوند جهان واپسین را (برای شما) می‌خواهد و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره انفال، آیه ۶۷.
- ↑ «برخی از شما این جهان را و برخی جهان واپسین را می‌خواستید» سوره آل عمران، آیه ۱۵۲.
- ↑ «هر کس کشت جهان واپسین را بخواهد به کشت او می‌افزاییم و آنکه کشت این جهان را بخواهد از آن بدو می‌دهیم و در جهان واپسین هیچ بهره‌ای ندارد» سوره شوری، آیه ۲۰.
- ↑ کنز العمال، ح۴۴۲۲۵.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۰۳۶.
- ↑ کنز العمال، ح۴۴۲۲۵
- ↑ غرر الحکم، ح(۸۴۴۱ - ۸۴۴۲).
- ↑ غرر الحکم، ح(۶۹۴ - ۶۹۵).
- ↑ غرر الحکم، ح۲۴۲۹.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۵۵۸.
- ↑ غرر الحکم، ح۶۰۸۰.
- ↑ غرر الحکم، ح۱۱۰۰۰.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۵۷۳.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۲.
- ↑ غرر الحکم، ح۳۸۲۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۵۷.
- ↑ «بنگر چگونه برخی از آنان را بر برخی دیگر برتر می‌داریم و بی‌گمان جهان واپسین در پایه‌ها و در برتری بزرگتر است» سوره اسراء، آیه ۲۱.
- ↑ «پس هیچ کس نمی‌داند چه روشنی چشمی برای آنان به پاداش کارهایی که می‌کردند نهفته‌اند» سوره سجده، آیه ۱۷.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۱۴.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۷۰.
- ↑ الأمالی للطوسی، ص۶۱۳، ح۱۲۶۶.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۵۸.
- ↑ «ای قوم من! زندگی این جهان، تنها بهره‌ای (اندک) است و جهان واپسین است که سرای ماندگاری است» سوره غافر، آیه ۳۹.
- ↑ غرر الحکم، ح۸۲۹۸.
- ↑ غرر الحکم، ح۴.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۰۵۰.
- ↑ الکافی، ج۸، ص۱۷۴، ح۱۹۴.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۳.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۷۳۴.
- ↑ غرر الحکم، ح۶۳۵۳.
- ↑ غرر الحکم، ح۷۲۹۸.
- ↑ غرر الحکم، ح۸۵۹۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۵۹.
- ↑ «و اگر می‌دانستند زندگانی این جهان جز سرگرمی و بازیچه‌ای نیست و بی‌گمان زندگی سرای واپسین است که زندگی (راستین) است» سوره عنکبوت، آیه ۶۴.
- ↑ الدر المنثور، ج۶، ص۴۷۶.
- ↑ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۲۴.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۶۰.
- ↑ «بگو: بهره این جهان، اندک است و سرای واپسین برای آن کس که پرهیزگاری ورزد بهتر است» سوره نساء، آیه ۷۷.
- ↑ «بلکه، شما زندگی این جهان را برمی‌گزینید * با آنکه جهان واپسین بهتر و پایدارتر است» سوره اعلی، آیه ۱۶-۱۷.
- ↑ الجامع الصغیر، ج۱، ص۲۹۲، ح۱۹۱۷.
- ↑ غرر الحکم، ح(۸۲۳۶ - ۸۲۳۷).
- ↑ غرر الحکم، ح۷۵۰۲.
- ↑ غرر الحکم، ح(۸۳۴۷ - ۸۳۴۸).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۶۱.
- ↑ کنز العمال، ح۲۸۹۸۲.
- ↑ غرر الحکم، ح(۵۱۷۵ - ۵۱۷۶).
- ↑ غرر الحکم، ح۸۷۶۹.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۸۴.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۶۱.
- ↑ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۲۳۴.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۴۰۶.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۴۰۷.
- ↑ غرر الحکم، ح(۳۸۱۰ - ۳۸۱۱).
- ↑ غرر الحکم، ح۳۸۳۰.
- ↑ غرر الحکم، ح۶۵۵۸.
- ↑ در متن حدیث، کلمه «رائد» آمده است. رائد، به کسی می‌گویند که صحرانشینان در هنگام کوچ، او را جلوتر می‌فرستند تا منزلی پر آب و علف یا جایی امن برایشان بیابد و به آنها خبر دهد. م.
- ↑ غرر الحکم، ح۷۱۶۴.
- ↑ غرر الحکم، ح۶۹۷۶.
- ↑ غرر الحکم، ح۱۰۸۲۹.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۳۰۸.
- ↑ غرر الحکم، ح۲۴۱۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۶۲.
- ↑ بحار الأنوار، ج۷۷، ص۱۵۱، ح۱۰۴.
- ↑ کنز العمال، ح۴۴۱۶۰.
- ↑ غرر الحکم، ح۸۵۱۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۶۳.
- ↑ «آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی» سوره قصص، آیه ۸۳.
- ↑ «آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی» سوره قصص، آیه ۸۳.
- ↑ الأمالی للطوسی، ص۲۰۷، ح۳۵۴.
- ↑ «آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی» سوره قصص، آیه ۸۳.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳.
- ↑ «آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.
- ↑ تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۴۸۹.
- ↑ «آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.
- ↑ مجمع البیان، ج۷، ص۴۲۰.
- ↑ سعد السعود، ص۸۸.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۱۴۷.
- ↑ «آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۱۴۶.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ج۱ ص۶۳.