بقیة الله در معارف مهدویت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بقیة الله است. بقیة الله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بقیة الله در قرآن - بقیة الله در معارف مهدویت - بقیة الله در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبط

بقیة الله از القاب امام زمان (ع)

واژۀ بَقِیَّةَ اللَّهِ، یعنی باز‌ماندۀ خدا، آنچه خدا آن را باقی نگه می‌‌دارد. این کلمه یکی از لقب‌‌های امام زمان (ع) است به خاطر آنکه خداوند او را از امامان و اهل بیت پیامبر باقی نگه داشته تا روزی ظهور کند و جهان را پر از عدل و داد کند.

عبارت "بقیة الله" هم در قرآن مجید و هم در روایات آمده است و در قرآن فقط یک‌‌‌بار در داستان حضرت شعیب (ع) ذکر شده است؛ یعنی، آنجا که وی قوم خود را از کم‌‌فروشی نهی کرده و فرمودند: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ در این آیه هرچند مخاطب قوم شعیب هستند و منظور از "بقیه الله"، سود و سرمایۀ حلال و یا پاداش الهی است ولی هر موجود نا‌‌فع که از طرف خداوند برای بشر باقی مانده و مایۀ‌ خیر و سعادت او گردد "بقیة الله" محسوب می‌شود از این‌‌رو تمام پیامبران و پیشوایان بزرگ "بقیة الله" هستند، تمام رهبران راستین که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت برای یک قوم و ملت باقی می‌‌مانند از این نظر "بقیة الله" هستند، سر‌‌با‌زانی که پس از پیروزی از جنگ بازمی‌‏گردند آنان نیز بقیة اللّه هستند. از آنجایی که مهدی موعود (ع) آخرین پیشوا و بزرگ‌‌ترین رهبر انقلابی پس از قیام پیامبر اسلام (ص) است یکی از روشن‌‌ترین مصادیق "بقیة الله" است و او از دیگران به این لقب شایسته‌تر است به خصوص که تنها باقی مانده بعد از پیامبر (ص) و امامان (ع) است و به حدّی این لقب با آن سرور ارتباط‍‌ پیدا نموده که به صورت لقب اختصاصی حضرتش درآمده است به ‌طوری که تا بقیة الله گفته می‌شود جز آن بقیة الله منتظر به نظر نمی‌آید؛ شاید سرّ مطلب این باشد که این بقیة الله، بقیۀ تمام بقیة الله‌‌ها‌‌ست و پس از او دیگر بقیة اللهی نیست. هرکدام از حجج الهیه که از آغاز عالم آمدند گرچه بقیة الله بودند و خدا آنها را برای هدایت خلق باقی و بجا گذارده بود بعد از هریک دیگری می‌آمد و اگر بقیة اللهی از دنیا می‌رفت بقیة اللهی دیگر به جا می‌ماند و این رشته باقی بود ولی آن وجود مقدّس بقیه‌‌ای است که پس از او دیگر بقیه‌ای نیست و با آمدن او دیگر بقیه‌ای باقی نمانده است که بیاید.

بقیة الله بودن امام مهدی(ع) در روایات

در دعاها، زیارت‌ها و روایات، از امام زمان به عنوان "بقیة الله" یاد شده و اشاره به آن است که او ذخیرۀ الهی برای اصلاح جهان و مبارزه با ظالمان و نجات مستضعفان است، برخی از این روایات عبارت‌اند از:

1. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «معنی بقیة الله در قرآن، حجت‌های الهی‌اند و نام مهدی(ع) است که پس از پایان یافتن مهلت جهان ظهور خواهد کرد و دنیا را پر از عدل و داد می‌نماید آن‌گونه که پر از ظلم و جور شده است»
2. از حضرت صادق(ع) سؤال شد: آیا می‌شود به قائم آل محمد به‌عنوان امیر المؤمنین سلام کرد؟ فرمودند: «نه این اسمی است که خدا امیر المؤمنین علی(ع) را به آن نامیده و قبل و بعد از او جز کافر به این نام نامیده نشود». راوی حدیث عرضه داشت: فدای شما شوم! پس به حضرتش چگونه باید سلام کرد؟ فرمودند: «باید گفت: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ» آن‌گاه آیۀ شریفه را تلاوت فرمودند: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾».
3. وقتی احمد بن اسحاق بن سعد اشعری به محضر امام عسکری(ع) شرفیاب شد و دربارۀ جانشین آن حضرت پرسید آن حضرت کودکی خردسال همچون قرص ماه را به او نشان داد. احمد بن اسحاق پرسید: «آیا نشانه‌‏ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟» آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح فرمودند: «من بقیة اللّه بر زمین و منتقم از دشمنان او هستم. ای احمد بن اسحاق! بعد از دیدن این کرامت‏، نشانه‌‏ای طلب نکن»
4. در دعای ندبه آمده است: «کجا است آن بقیة اللّه که از عترت هدایت‌گر بیرون نیست؟».
5. امام باقر(ع) فرمودند: «نخستین سخن حضرت مهدی(ع) پس از ظهور این آیه است که می‌‌فرماید: «بقیة اللّه برایتان بهتر است اگر ایمان دارید». آنگاه می‌‏فرماید: «منم بقیة اللّه و حجّت و خلیفۀ او در میان شما» در آن زمان هرکس بر آن حضرت سلام کند می‌‏گوید: «السَّلَامُ‏ عَلَیْکَ‏ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ‏ فِی‏ أَرْضِهِ»‏‏»
6. زمانی که حضرت مهدی(ع) به دنیا آمد جناب حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) حضرت مهدی(ع) را نزد امام حسن عسکری(ع) آورد. حضرتدست مبارکش را بر روی طفل خود کشید و فرمودند: «سخن بگوی ای حجة الله، بقیة انبیاء، غوث فقراء، خاتم اوصیاء، و نور اتقیاء و صاحب کرة بیضاء! آنگاه حضرت مهدی(ع) شهادتین را بر زبان جاری کرد».

بقیة اللّه" بودن امامان‏ معصوم(ع) در روایات، دعاها و زیارات

در روایات، دعاها و زیارات، امامان‏ معصوم(ع) نیز به عنوان "بقیة اللّه" توصیف شده‏‌اند از جمله:

1. به دستور هشام بن عبدالملک، امام باقر(ع) را به شام بردند. هنگام بازگشت به مدینه هشام فرمان داد بازارها را بر روی آن حضرت و همراهانش ببندند و آنان را از خوراک و آشامیدنی محروم سازند وقتی به شهر مدینه رسیدند، مردم در شهر را بر رویشان بستند و اصحاب آن حضرت به سبب کمبود آب و غذا به زحمت افتادند و به آن بزرگوار شکایت بردند. امام باقر(ع) بالای کوهی مشرف به شهر رفت و با صدای بلند فرمودند: «ای اهل شهری که مردمانش ستمگرند! به خداوند سبحانه و تعالی سوگند! من بقیة اللّه هستم. خداوند سبحانه و تعالی فرمود: «بقیة اللّه برایتان بهتر است اگر ایمان دارید».
2. در زیارت جامعۀ کبیره آمده است: «سلام بر امامان که... بقیة اللّه هستند»...
3. نجمه مادر گرامی حضرت رضا(ع) فرمودند: چون فرزندم به دنیا آمد، پسر را در پارچه سفیدی پیچیده به دست پدر دادم در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند و کامش را با آب فرات برداشته به من برگرداندند و فرمودند: «بگیر او را بدرستی که او بقیه الله عزّ و جلّ‌ است در زمین».

پرسش‌های وابسته

1. القاب امام مهدی چیستند؟ (پرسش)
2. آیا اباصالح از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
3. آیا بقیة الله از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
4. آیا منتقم از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
5. آیا حجة الله از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
6. آیا خاتم الاوصیاء از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
7. آیا منصور از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
8. آیا منتظر از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
9. آیا مهدی از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
10. آیا صاحب الزمان از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
11. آیا صاحب الأمر از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
12. امام مهدی چند لقب دارند؟ (پرسش)
13. چرا به امام مهدی، قائم، اباصالح، بقیة الله، صاحب الزمان، حجة الله، مهدی و ... گفته می‌شود؟ (پرسش)
14. آیا امیر الامره از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
15. آیا احسان از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
16. آیا اذن سامعه از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
17. آیا ایدی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
18. آیا بئر معطله از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
19. آیا بلد الامین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
20. آیا باسط‍‌ از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
21. آیا بقیة الأنبیاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
22. آیا تالی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
23. آیا تأیید از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
24. آیا تمام از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
25. آیا ثائر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
26. آیا جابر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
27. آیا جنب از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
28. آیا جوار الکنس از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
29. آیا حجت از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
30. آیا حجة الله از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
31. آیا حق از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
32. آیا حجاب الله از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
33. آیا حمد از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
34. آیا حامد از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
35. آیا خاتم الاوصیاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
36. آیا خاتم الائمه از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
37. آیا خازن از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
38. آیا خلف از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
39. آیا خلف صالح از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
40. آیا خنس از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
41. آیا خلیفة الله از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
42. آیا خلیفة الاتقیاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
43. آیا دابة الأرض از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
44. آیا داعی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
45. آیا رجل از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
46. آیا رب الأرض از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
47. آیا سلطان المأمول از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
48. آیا سدرة المنتهی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
49. آیا سناء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
50. آیا سبیل از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
51. آیا ساعة از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
52. آیا سید از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
53. آیا شرید از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
54. آیا صاحب از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
55. آیا صاحب الغیبة از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
56. آیا صاحب الزمان از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
57. آیا صاحب الرجعة از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
58. آیا صاحب الدار از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
59. آیا صاحب الناحیة از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
60. آیا صاحب العصر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
61. آیا صاحب الکرة البیضاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
62. آیا صاحب الدولة الزهراء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
63. آیا صالح از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
64. آیا صاحب الامر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
65. آیا صبح مسفر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
66. آیا صدق از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
67. آیا صراط‍‌ از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
68. آیا ضیاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
69. آیا ضحی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
70. آیا طالب التراث از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
71. آیا عالم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
72. آیا عدل از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
73. آیا عاقبة الدار از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
74. آیا عزه از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
75. آیا عین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
76. آیا غایب از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
77. آیا غلام از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
78. آیا غریم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
79. آیا غوث از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
80. آیا غایة الطّالبین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
81. آیا غایة القصوی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
82. آیا غوث الفقراء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
83. آیا خلیل از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
84. آیا فجر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
85. آیا فرج المؤمنین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
86. آیا فرج الاعظم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
87. آیا فتح از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
88. آیا فقیه از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
89. آیا قائم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
90. آیا قابض از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
91. آیا قیامت از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
92. آیا قسط‍‌ از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
93. آیا قوة از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
94. آیا قاتل الکفرة از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
95. آیا قطب از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
96. آیا قائم الزمان از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
97. آیا قیم الزمان از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
98. آیا کاشف الغطاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
99. آیا کمال از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
100. آیا کار از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
101. آیا لواء اعظم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
102. آیا نیة الصابرین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
103. آیا منتقم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
104. آیا مهدی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
105. آیا منتظَر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
106. آیا ماء معین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
107. آیا مخبر بما یعلن از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
108. آیا مجازی بالاعمال از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
109. آیا موعود از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
110. آیا مظهر الفضایح از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
111. آیا مبلی السرائر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
112. آیا مبدأ الآیات از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
113. آیا محسن از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
114. آیا منعم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
115. آیا مفضل از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
116. آیا موتور از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
117. آیا مدبر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
118. آیا مأمور از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
119. آیا مقدرة از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
120. آیا مأمول از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
121. آیا مفرج اعظم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
122. آیا مضطر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
123. آیا من لم یجعل الله له شبیها از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
124. آیا مقتصر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
125. آیا المصباح الشدید الضیاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
126. آیا ناقور از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
127. آیا ناطق از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
128. آیا نهار از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
129. آیا نفس از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
130. آیا نور الاصفیاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
131. آیا نور الاتقیاء از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
132. آیا ناحیه مقدسه از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
133. آیا واقیذ از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
134. آیا وتر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
135. آیا وجه از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
136. آیا ولی الله از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
137. آیا وارث از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
138. آیا هادی از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
139. آیا ید الباسطه از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
140. آیا یمین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
141. آیا یعسوب الدین از القاب امام مهدی است؟ (پرسش)
142. آیا مؤمل از القاب امام مهدی است؟ (پرسش) (پرسش)
143. آیا نجم از القاب امام مهدی است؟ (پرسش) (پرسش)
144. آیا نور آل محمد از القاب امام مهدی است؟ (پرسش) (پرسش)
145. آیا ولی عصر از القاب امام مهدی است؟ (پرسش) (پرسش)
146. آیا قائم از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ (پرسش)
     1. آیا لفظ قائم همیشه به معنای قیام امام مهدی است؟ (پرسش)
     2. چرا هنگامی که نام امام مهدی یا لفظ قائم گفته می‌شود قیام می‌کنیم؟‌ (پرسش)
     3. چرا هنگام شنیدن نام قائم آل محمد از جا برمی‌‏خیزیم؟ (پرسش)
     4. دیدگاه فرقه عزاقریه درباره قائم چیست؟ (پرسش)

منابع

1. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت
2. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۱
3. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه
4. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
5. حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان