قدمگاه
قدمگاه
در اصطلاح لغت، به معنی «محل قدم» و به جایی گفته می‌شود که پای پیامبر یا امامی به آنجا رسیده باشد[۱]. این قدمگاه‌ها دارای حرمت و احترام فراوانی است و از طرف مردم مورد زیارت قرار می‌گیرد[۲].
قدمگاه‌های امام رضا (ع) در ایران
بعد از این که مأمون، امام رضا (ع) را به خراسان دعوت نمود، و امام بالاجبار این سفر (که در عین حال می‌شود از آن تعبیر به هجرت نمود)، را پذیرفتند. کاروان ایشان در مسیر تعیین شده از طرف مأمون، به راه افتاد[۳]. با ورود کاروان به هر شهر، امام (ع) مدتی را در آن شهر اقامت می‌کردند و در این مدت، اثر و یا آثاری را از خود بر جای می‌گذاشتند که از این آثار، تعبیر به «قدمگاه حضرت» می‌شود. امروزه با گذشت بیش از یک هزار و سیصد سال از آن رویداد مهم، جا پای مبارک امام رضا (ع) در شهرها و روستاهای در مسیر راه بر جای مانده که از آنها به قدمگاه‌های امام رضا (ع) یاد می‌شود که می‌توان به این موارد اشاره کرد:
قدمگاه امام (ع) در آبادان
هنگامی که کاروان حامل امام رضا (ع)، به سوی آبادان رهسپار گردید، مردم آبادان به محض اطلاع از این موضوع به پیشواز امام (ع) آمدند و استقبال شایانی از حضرت امام رضا (ع) به عمل آورند. البته باید اذعان داشت که در زمان وقوع این واقعه، مکان حاضر، صحرایی لم یزرع و خشک بوده و شهر قدیم آبادان در مکان فعلی قدمگاه حضرت خضر نبی (ع) واقع بوده است. بر اساس آنچه که از متون تاریخ موثق بر می‌آید، و نیز از جغرافیای تاریخی منطقه استنتاج می‌شود، می‌توان اظهار داشت که محل دیدار مردم شهر آبادان با امام رضا (ع)، در همین محل صورت پذیرفته و در همین محل نماز گزاردند و به مدت ۲۴ ساعت به استراحت پرداخته‌اند. پس از عزیمت امام رضا (ع) از شهر آبادان و حرکت ایشان به سوی سرزمین طوس، مردم آبادان جهت زنده نگهداشتن و جاودان ساختن این خاطره شیرین، اقدام به ساخت بنای یادبودی نمودند که در ادوار مختلف تاریخ، مرتباً تجدید بنا گردید. بسیاری از سالمندان آبادانی، هنوز بنای ساده ساخته شده از گل و حصیری را در همین مکان به یاد می‌آورند که مردم برای دعا و نیایش به آنجا میرفتهاند. بقایای این بنای قدیمی تا سال ۱۳۵۳ شمسی در همین مکان پا برجا بود تا آنکه در رژیم پهلوی، به بهانه خاک برداری جهت احداث کوی ملت و ساختمان‌سازی در شهرک مجاور این قدمگاه، تمام آثار آن از بین رفت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در سال ۱۳۵۷، زمانی که عده‌ای در تدارک بازسازی این مکان مقدس بودند، با شروع جنگ تحمیلی مجدداً این امر به تأخیر افتاد، ولی از سال ۱۳۷۹، به اهتمام ریاست وقت اداره حج و اوقاف و زیارت شهرستان آبادان، این مهم به انجام رسید و این بنا بازسازی و از نو بر پا گردید. امروزه توسط هئیت امناء این قدمگاه متبرکه، مرتباً مراسم دعا و نیایش در مناسبتهای مختلف در محل زیارتگاه برگزار می‌گردد، مردم بسیاری از دور و نزدیک برای زیارت و استشمام عطر خوش رضوی و گرفتن حاجات به این مکان آمده و با خدای خویش راز و نیاز می‌کنند و از کرامات این زیارتگاه بسیار گفته شده است[۴].[۵]
قدمگاه امام (ع) در اهواز
اهالی محلی معتقدند که حرم علی بن مهزیار، مکانی بود که امام رضا (ع) بعد از ورود به اهواز، به آنجا آمدند. در شهر اهواز رویدادهای مهمی برای امام رضا (ع) اتفاق افتاد که نقل روایات تاریخی آن و ثبت آنها، نشانگر ورود امام (ع) به اهواز و اقامت ایشان در این شهر می‌باشد[۶].
قدمگاه‌های امام در شوشتر
- بقعه امام رضادیمی در صحرای دیم سبیلی، کمی دورتر از پل شاه علی و پل لشکر در پشت بقعه امام‌زاده عبدالله[۷].
- بقعه امام رضا دیمی در شرق بقعه سید محمّد گیاهخوار و غرب بقعه صاحب الزمان (ع)، مشرف به رودخانه شطیط[۸].
- مسجد امام رضا (ع) بر روی شادروان پلی شوشتر[۹].
- بقعه شاخراسون در کنار رود کارون، و در نزدیکی پل متحرک، که ابعاد آن ۱۰ *۱۷ متر است که سقفی آجری دارد[۱۰].
- امام ضامن در حوالی کنارستان و در نزدیکی بنه حاج سلطان[۱۱].
- امام ضامن در آبادی دش زورک و حوالی بلوک عقیقی، در کنار رودخانه‌ای که به کارون میریزد[۱۲].
- قدمگاه قبرستان کهنک که در جنوب آبادی کھنک با بقعه‌ای کوچک آجری با گنبدی دو طبقه دیده می‌شود[۱۳].[۱۴]
قدمگاه‌های امام (ع) در دزفول
- بقعه امام رضادیمی در ضلع شرقی شهر دزفول، در میدان بزرگ و در کنار کوره آجرپزی جمشید آباد قرار دارد که سقف و پشت بام آن گلی است و دارای گنبدی می‌باشد[۱۵].
- بقعه شاخراسون که بنایی ساده و آجری دارد[۱۶].[۱۷]
قدمگاه‌های امام (ع) در بهبهان(ارجان)
- مسجد امام رضا (ع) که در بقایای شهر، در مسیر پل اربک اهواز به سوی ارجان (بهبهان) که امام رضا (ع) در این مسجد نماز گذاردند[۱۸].
- قدمگاه امام رضا (ع) در داخل شهر بهبهان که البته متروکه شده است. مردم می‌گفتند در این مکان، باغی بود که امام رضا (ع) وارد این باغ شدند و از باغبان تقاضای آب نمود. باغبان بعد از این که امام (ع) را شناخته، ایشان را به خانه دعوت کرده و امام (ع) نیز دعوت او را پذیرفتند که آن مکان، یکی از قدمگاه‌های امام (ع) در خوزستان و شهر بهبهان می‌باشد.
- قدمگاه امام رضا (ع) که در ۱۰ کیلومتری بهبهان، در کنار رودخانه تکاب، با گنبدی خشتی که امروزه جزء ویرانه شهر قدیم ارجان است و مردم معتقدند این جا قدمگاه امام رضا (ع) است[۱۹].
قدمگاه امام (ع) در شلمزار بختیاری اصفهان
در این منطقه، مکانی وجود دارد که اهالی ساکن در منطقه معتقدند که قدمگاه امام رضا (ع) می‌باشد[۲۰].[۲۱]
قدمگاه امام (ع) در نطنز
نقل است امام رضا (ع) از شهر نطنز نیز گذشته و محلی که اکنون به نام قدمگاه علی (ع) شهرت دارد، مربوط به توقف امام رضا (ع) در این شهر است[۲۲].
قدمگاه امام (ع) در ابرکوه یزد
مسجد بیرون که در حومه شهر ابرکوه قرار دارد و مردم معتقدند امام رضا (ع) در آنجا نماز خوانده‌اند[۲۳].
قدمگاه‌های امام (ع) در یزد
- قدمگاه خرانق که به مشهد معروف است و در ۶۰ کیلومتری یزد در کنار قبرستان قرار دارد[۲۴].
- قدمگاه فراشاه که به مسجد مشهد امام رضا (ع) در مرکز فراشاه معروف است[۲۵].[۲۶]
قدمگاه‌های امام (ع) در نائین
- قدمگاه امام رضا (ع) در محله کلوان نائین[۲۷].
- قدمگاه مسجد قدیمان که امام رضا (ع) در آنجا نماز خوانده‌اند[۲۸].
- مسجد امام رضا (ع) در محله گودالو[۲۹].
- حمام امام رضا (ع) در محله گودالو که هم اکنون وجود دارد و مردم معتقدند، امام (ع) در این حمام خود را استحمام کرده و در مسجد نماز گزارده‌اند[۳۰].
- موم رضا (ع) در پنج کیلومتری شهر نائین - بافران که به درخت سیس نیز خوانده می‌شود و مشهور است که امام رضا (ع)، زیر این درخت غذا خورده‌اند[۳۱].[۳۲]
قدمگاه امام رضا (ع) در نیشابور
یکی از شهرهایی که امام رضا (ع) با ورودشان به آن شهر آثار و برکات زیادی از خود بر جای گذاشتند، شهر نیشابور می‌باشد.
- محله غز (قز) در ناحیه لاشاباذ (بلاس آباد) که امام (ع) در منزل پسنده اقامت گزیدند[۳۳].
- حمام رضا (ع) در محله فروینی[۳۴].
- چشمه کهلان که امام در آب آن غسل نمودند[۳۵].
- قدمگاه امام رضا (ع) که هم اکنون مرکز بخش زبرخان شهرستان نیشابور و در ۲۴ کیلومتری شرق نیشابور، و در کنار بزرگراه آسیایی نیشابور - مشهد واقع شده است. در بسیاری از متون، از این منطقه با نام «اسپریس» یاد شده است که به خاطر جاری بودن مجموعه قنات‌های اسپر یس بوده است و همواره در مسیر شاهراه ارتباطی بین نیشابور و مرو، اولین منزلگاه مسافرین به شمار می‌رفته است. پس از حضور امام رضا (ع) در این مکان، به احترام قدوم ایشان به «قدمگاه» شهرت یافته است.
صاحب کتاب تحفه الرضویه می‌نویسد: «هنگامی که حضرت امام رضا (ع) از نیشابور خارج شد، در راه به چشمه آبی رسید و در کنار آن چشمه، تخته سنگی بزرگ بود. حضرت بر روی آن سنگ ایستاد و به نماز مشغول شد و نقش قدم مبارک ایشان بر آن سنگ ظاهر گشت که بعدها آن سنگ را بریده و به دیوار نصب کردند و بقعه‌ای برای آن ساخته‌اند»[۳۶]. باغ قدمگاه در زمان شاه عباس صفوی احداث شد و به دستور وی درختکاری گردید. ساختمان بقعه قدمگاه و حمام و رباط و جدول کشی باغ، مربوط به شاه سلیمان صفوی به سال ۱۰۹۱ هجری قمری است. در داخل بقعه آیه‌هایی از سوره مبارک فتح و احادیثی از پیامبر (ص) در مورد زیارت امام رضا (ع) آورد شده است و نهایتاً حدیث سلسلة الذهب که از مفاخر نیشابور در تمام دوران است، در این بقعه به چشم می‌خورد. سقف و دیواره‌های داخلی بنا، با نقاشی‌ها و زرکوب‌های زیبا تزیین شده و به تازگی بر روی قسمتی از دیوار، که سنگ بنای قدمگاه در آنجا نصب شده، ضریحی قرار داده‌اند و مردم از پشت ضریح به زیارت جای پای امام رضا (ع) می‌پردازند. تا ۳۰ سال پیش، در این بقعه، آتشدانی برنجی مربوط به زمان صفویه بود که در آن ۶ردیف ۳ تایی شمع قرار می‌گرفت[۳۷].
در ضلع شرقی بقعه، چشمه‌ای است که همچنان آب دارد و مردم به خاطر وضو گرفتن امام رضا (ع) با این آب، برای این چشمه احترام خاصی قائل هستند[۳۸].[۳۹]
قدمگاه‌های امام (ع) در دهسرخ
- چشمه امام (ع) که امام (ع) با دست خود زمین را حفر و آب از همان نقطه جوشیدن گرفت.
- تخت امام (ع) که زمینی برجسته در نزدیکی چشمه امام (ع) واقع است و امام (ع) در آنجا نماز خواندند[۴۰].[۴۱]
قدمگاه‌های امام (ع) در مشهد
- مسجد الرضا (ع) در محله نوغان که اهالی معتقدند امام رضا (ع) در این مسجد نماز خوانده‌اند.
- مسجد امام رضا (ع) در قبرستان غسلگاه که امام (ع) در آنجا اقامه نماز می‌کردند.
- پنجه امام رضا (ع) که در یکی از کوچه‌های محله چهار باغ، در زاویه دیوار یکی از منازل قدیمی، سنگ سیاهی به دیوار نصب است. باور مردم بر این است که این اثر پنجه، متعلق به امام رضا (ع) می‌باشد.
- حرم مطهر که زمانی باغ سناباد بوده و جای جای آن با قدوم مبارک امام (ع) متبرک شده و اکنون پیکر مطهر امام (ع) در آن محل مدفون است[۴۲].
منابع
پانویس
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ج۱۱، ص۱۷۴۶۸.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۵۷.
- ↑ تجارب السلف، ص۱۵۸؛ تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ به نقل از: تاریخ آبادان در روزگار اسلامی.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۵۸.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۵۸.
- ↑ دیار شهریاران، بخش اول، ج۱، ص۷۷۷.
- ↑ دیار شهر یاران، بخش اول، ج۱، ص۵۵۴.
- ↑ جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ص۲۵۲؛ مرآت البلدان، ج۱، ص۵۱۳.
- ↑ دیار شهر یاران، ج۱، ص۸۶۹.
- ↑ دیار شهر یاران، ج۱، ص۷۷۱.
- ↑ دیار شهر یاران، ج۱، ص۷۷۵.
- ↑ دیار شهر یاران، ج۱، بخش اول، ص۳۵۱-۳۵۲.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۵۸.
- ↑ دیار شهر یاران، ج۱، بخش اول، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ دیار شهر یاران، ج۱، بخش اول، ص۳۲۰.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۵۹.
- ↑ مرآت البلدان، ج۱، ص۳۶۸؛ زندگانی امام رضا (ع)، ص۲۴۳.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۵۹.
- ↑ تاریخ نائین، ص۲۳۳.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۰.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۰.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۰.
- ↑ یادگارهای یزد، ص۱۷۳.
- ↑ تاریخ یزد، ص۴؛ یادگارهای یزد، ص۱۷۱ و ۱۷۷.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۰.
- ↑ تاریخ نائین، ج۱، ص۲۳۰.
- ↑ تاریخ نائین، ج۲، ص۵۹.
- ↑ تاریخ نائین، ج۱، ص۲۳۰.
- ↑ تاریخ نائین، ج۱، ص۷۹.
- ↑ تاریخ نائین، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۷.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۰.
- ↑ مناقب اهل بیت (ع)، ج۲، ص۱۸۷؛ منتهی الامال، ص۳۲۲-۳۲۳.
- ↑ مسند الامام الرضا (ع)، ص۸۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۲، ص۱۱۱؛ منتهی الامال، ص۳۲۴.
- ↑ تحفة الرضویه، ص۱۹۰.
- ↑ آثار باستانی خراسان، ص۳۵۵-۳۵۶.
- ↑ راهنمای میراث فرهنگی استان خراسان، شهرستان نیشابور، ص۸ و ۹.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۲، ص۱۱۳؛ زندگانی امام رضا (ع)، ص۲۵۶؛ منتهی الامال، ۳۲۳؛ مناقب اهل‌بیت (ع)، ج۲، ۱۸۷.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۱.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۵۶۱.