بسیج

بسیج به معنای آمادگی برای کاری مخصوصا آماده ساختن نیروهای نظامی یک کشور برای جنگ است. بسیج عمومی از تاریخ عمیقی در میان ملل گوناگون و از زمان پیامبران برخوردار است. در عصر حاضر بارزترین نشانه این نهاد، بسیج عمومی در ایران است. بسیج عمومی نیروی متکی به قدرت بی‌پایان الهی و عامل نجات کشور از چنگال استعمار و استثمار است. فرهنگ بسیجی با ویژگی‌هایی مانند گذشت از خود در راه دین و وطن، بی‌اعتنایی به مظاهر دنیوی، تقویت روحیه ملی شناخته می‌شود.

مقدمه

بسیج به معنای آمادگی برای کاری به خصوص سفر، سازمان جنگ و آماده ساختن نیروهای نظامی یک کشور برای جنگ است^[۱] و بسیج عمومی به آماده کردن نیروهای داوطلب مردمی به صورت سازمان یافته در جهت حضور در عرصه‌های نظامی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی گفته می‌شود^[۲]. در سخن برخی از اندیشمندان معاصر بسیج عمومی در معنای همکاری و همیاری برای ساختن کشور به کار رفته است^[۳].^[۴]

پیشینه

بسیج عمومی مردم و امکانات، برای رسیدن به اهداف عموماً ارزشی، از تاریخ عمیقی در میان ملل گوناگون برخوردار است. بسیج قوم بنی اسرائیل به دست طالوت علیه فرعون^[۵] و بسیچ مسلمانان علیه مشرکان مکه به رهبری پیامبر اکرم(ص)^[۶] نوعی سازماندهی مردمی بوده است. در قرن‌های اخیر نیز کسب حمایت‌های مردمی و آماده‌سازی این امکانات جهت برپایی انقلاب از لوازم مهم پیروزی بر حکومت‌های مستقر بوده است. بسیج توده‌های مردم به تلاش جمهوری‌خواهان در انقلاب ۱۷۸۹م فرانسه در برابر حکومت پادشاهی لوئی شانزدهم^[۷] و انقلاب سوسیالیستی ۱۹۱۷ م روسیه در برابر سلطنت تزار از شواهد تاریخی مهم بسیج مردمی در انقلاب‌ها و غلبه بر حکومت‌های پادشاهی است^[۸].

در ایران نیز بسیج مردمی به خصوص با تلاش روحانیان در برابر ظلم و فشار حکومت‌ها انجام شده است. از بارزترین این موارد می‌توان با نقش روحانیان در بسیج توده مردم در مقطع جنگ دوم ایران و روس^[۹] و روشنگری و بسیج مردم در خصوص تحریم تنباکو به همت روحانیان و با فتوای میرزای شیرازی و بسیج اقشار مردم در برابر حکومت و دربار قاجار برای رسیدن به اهداف نهضت مشروطه^[۱۰] اشاره کرد. استفاده از این ابزار برای ابراز نظر عمومی در قضیه ملی کردن صنعت نفت نیز مشهود است. در آن دوره، محمد مصدق و سیدابوالقاسم کاشانی توانستند با دعوت از مردم برای راهپیمایی‌های متعدد و حضور در صحنه اجتماعی راه ملی کردن صنعت نفت را هموار سازند.

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سرکوب و تشدید فضای خفقان سیاسی، این روند تا سال ۱۳۴۲ متوقف شد؛ ولی از آن پس با سخنرانی‌ها و روشنگری‌های امام خمینی در خصوص لایحه کاپیتولاسیون، تعامل حکومت پهلوی با رژیم اسرائیل^[۱۱]، سیاست‌های سرکوبگرانه داخلی^[۱۲]، سیاست‌های اقتصادی^[۱۳] و ضد فرهنگی رژیم پهلوی^[۱۴]، توده‌های مردم حول محور اسلام و نقد عملکرد پهلوی بسیج شدند. امام خمینی در سال‌های نهضت توانست با استفاده از پشتوانه دینی مردم، بیشتر جریان‌های سیاسی و اجتماعی، از هر طبقه و آیین و گرایش را بسیج کند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایشان دوباره با تکیه بر ابزار بسیج مردمی توانست جامعه انقلابی و متشتت را به ثبات نسبی برساند^[۱۵].

جایگاه و اهمیت

خاستگاه بسیج به رسالت پیامبران(ع) و به اصل اسلام و همچنین به زمان پیامبر اسلام(ص) باز می‌گردد^[۱۶]. در روزهای هجرت پیامبر(ص) به مدینه، آیات برخورد متقابل مسلمانان با مشرکان بر پیامبر(ص) نازل شد^[۱۷] و ایشان به فراخوانی و بسیج عمومی برای دفاع از کیان اسلامی در میان مهاجران پرداخت^[۱۸]. مسجد، ستاد بسیج مردمی در دوره صدر اسلام بود و پیامبر(ص) طایفه‌ها و مردم را برای کارهای مهم بسیج و سازماندهی می‌کرد^[۱۹]. از جمله آن حضرت(ص) توانست برای ایجاد عدالت اجتماعی، مردم فقیر را علیه نظام اشرافی و طبقاتی مکه بسیج کند^[۲۰].

بسیج عمومی نیروی متکی به قدرت بی‌پایان الهی و عامل نجات کشور از چنگال استعمار و استثمار است که می‌توان به وسیله آن بساط غارت و جنایت را در کشور برچید^[۲۱]، ساختن ایران در ابعاد مختلف^[۲۲] و رهایی از آشفتگی‌ها و ویرانی‌های پس از انقلاب با وجود بسیج عمومی و با یاری همه اقشار مردمی ممکن شد^[۲۳].

فرهنگ بسیجی با ویژگی‌هایی مانند گذشت از خود در راه دین و وطن، بی‌اعتنایی به مظاهر دنیوی، تقویت روحیه ملی شناخته می‌شود^[۲۴]؛ فرهنگی که در دوران دفاع مقدس عمق بیشتری یافت و به پشتوانه‌ای برای انقلاب تبدیل گردید^[۲۵]. در این فرهنگ، عقل و دین بر هم منطبق می‌گردند؛ زیرا هر دو بنیان واحدی به نام فطرت دارند^[۲۶]. در فرهنگ بسیجی بالاترین ارزش‌های انسانی رشد و تکامل می‌یابد و بستر حرکت عمومی جامعه، آرمان‌گرا، ظلم‌ستیز و متأثر از ارزش‌های انسانی واجد عناصر معنوی است^[۲۷]. اساس فرهنگ بسیج بر فداکاری مردم در راه اسلام و کشور استوار است^[۲۸] و در فرهنگ بسیجی ویژگی ایثار و اخلاص، فداکاری، شهادت‌طلبی^[۲۹] و خودسازی و تزکیه^[۳۰] چشمگیر است و در صورت حاکمیت این فرهنگ، هیچ آفتی ساقه تناور انقلاب اسلامی را تهدید نخواهد کرد و اگر در کشوری نوای دلنشین بسیجی، طنین‌انداز شد، چشم طمع دشمنان از آن دور خواهد بود^[۳۱]. امام خمینی با وصف بسیج به کلمات بلندی چون: شجره طیبه، مدرسه عشق، میقات پابرهنگان، معراج اندیشه پاک اسلامی و لشکر مخلص خدا، همواره به خلوص و صفای بسیجیان غبطه می‌خورد و از خدا می‌خواست تا با بسیجیان محشور شود و به بسیجی بودن خود، افتخار می‌کرد^[۳۲].^[۳۳]

منابع

پانویس

↑ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ج۳، ص۴۱۶۲-۴۱۶۳؛ عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ص۲۶۹.
↑ خانی، مهدی، درآمدی بر شناخت بسیج، ص۲۷.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۹۱–۹۲.
↑ حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۷؛ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۲.
↑ بقره، ۲۴۶؛ اعراف، ۱۳۴ و ۱۳۷؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۵و ج۸، ص۲۲۸.
↑ واقدی، محمدبن عمر، المغازی، ج۱، ص۹، ۲۳ و ج۲، ص۵۱۰.
↑ دویل، ویلیام، انقلاب کبیر فرانسه، ص۷۷ – ۸۳.
↑ والتر، کلنل، تاریخ روسیه از پیدایش تا ۱۹۴۵، ص۴۶۲ – ۴۶۷.
↑ گرانتوسکی، ا. آو دیگران، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ص۳۲۴.
↑ تیموری، ابراهیم، تحریم تنباکو اولین مقاومت منفی در ایران، ص۸۲-۸۴.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱، ص۳۸۶ -۳۸۷.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۴۸۱ و ج۳، ص۱۰۰- ۱۰۱.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۶۵-۶۶.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۱۴۲ و ج۴، ص۱۷- ۱۸.
↑ حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۷.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۲۹۲-۲۹۳ و ج۱۳، ص۲۸.
↑ آل عمران، ۱۲ -۱۳.
↑ واقدی، محمدبن عمر، المغازی، ج۱، ص۴۰۳ و ج۲، ص۴۳۱، ۵۰۵.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۹۱.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۲۹۳.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۴۳۷ و ۴۴۳.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۹۲.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۷، ص۵۲۱.
↑ اردستانی، حسین، برخی ارزش‌ها و ثمرات جنگ تحمیلی.
↑ همان.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، جمشیدی، محمد حسین، آرمان بسیج و بسیج آرمانی از منظر امام خمینی، ج۱،‌ص ۳۰۵- ۳۰۶.
↑ حبی، محمدباقر، شاخص‌های فرهنگ و تفکر بسیجی، ص۱۵.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۲۱.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۱۹۸ و ج۲۱، ص۱۹۴.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۷۶.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴- ۱۹۵.
↑ امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.
↑ حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۷.

[1] دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ج۳، ص۴۱۶۲-۴۱۶۳؛ عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ص۲۶۹.

[2] خانی، مهدی، درآمدی بر شناخت بسیج، ص۲۷.

[3] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۹۱–۹۲.

[4] حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۷؛ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۲.

[5] بقره، ۲۴۶؛ اعراف، ۱۳۴ و ۱۳۷؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۵و ج۸، ص۲۲۸.

[6] واقدی، محمدبن عمر، المغازی، ج۱، ص۹، ۲۳ و ج۲، ص۵۱۰.

[7] دویل، ویلیام، انقلاب کبیر فرانسه، ص۷۷ – ۸۳.

[8] والتر، کلنل، تاریخ روسیه از پیدایش تا ۱۹۴۵، ص۴۶۲ – ۴۶۷.

[9] گرانتوسکی، ا. آو دیگران، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ص۳۲۴.

[10] تیموری، ابراهیم، تحریم تنباکو اولین مقاومت منفی در ایران، ص۸۲-۸۴.

[11] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱، ص۳۸۶ -۳۸۷.

[12] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۴۸۱ و ج۳، ص۱۰۰- ۱۰۱.

[13] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۶۵-۶۶.

[14] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲، ص۱۴۲ و ج۴، ص۱۷- ۱۸.

[15] حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۷.

[16] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۲۹۲-۲۹۳ و ج۱۳، ص۲۸.

[17] آل عمران، ۱۲ -۱۳.

[18] واقدی، محمدبن عمر، المغازی، ج۱، ص۴۰۳ و ج۲، ص۴۳۱، ۵۰۵.

[19] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۹۱.

[20] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۲۹۳.

[21] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۴۳۷ و ۴۴۳.

[22] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۶، ص۹۲.

[23] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۷، ص۵۲۱.

[24] اردستانی، حسین، برخی ارزش‌ها و ثمرات جنگ تحمیلی.

[25] همان.

[26] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، جمشیدی، محمد حسین، آرمان بسیج و بسیج آرمانی از منظر امام خمینی، ج۱،‌ص ۳۰۵- ۳۰۶.

[27] حبی، محمدباقر، شاخص‌های فرهنگ و تفکر بسیجی، ص۱۵.

[28] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۲۱.

[29] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۱۹۸ و ج۲۱، ص۱۹۴.

[30] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۷۶.

[31] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴- ۱۹۵.

[32] امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۴.

[33] حسین‌خانی، امید، مقاله «بسیج عمومی»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۲۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]