ولادت امام علی در تاریخ اسلامی

ولادت امیرالمؤمنین (ع) در سیزده رجب سال سی‌ام عام الفیل در کعبه روی داد، مکانی که نه قبل از آن و نه بعد از آن کسی در آن به دنیا نیامده است و این به سبب بزرگداشت آن حضرت و مقام اوست. البته برخی به دلیل کینه و دشمنی نسبت به امیرالمؤمنین (ع)، این فضیلت را برای دیگری برشمرده و در این فضیلت تشکیک کرده‌اند، ولی این فضیلت به واسطه اخباری از منابع شیعه و اهل سنت، فقط برای امام علی (ع) قابل اثبات است.

مقدمه

در مورد تاریخ تولّد امام علی (ع) تقریبا دوازده نظر وجود دارد که از هفت تا بیست و سه سال قبل از بعثت در نوسان است^[۱]. شاید بتوان از شمار اقوال کاست، بدین صورت که معتقد شویم بین دوازده و پانزده سال پیش از بعثت منافاتی نیست؛ چراکه ممکن است، قائل به ۱۵ سال پیش از بعثت، سه سال نخست دعوت پیامبر (ص) را که به صورت پنهانی انجام می‌شد، به حساب نیاورده باشد. چنان که بر همین مبنا در میان مورّخان اختلاف است که آیا دوره مکّه ده سال به طول انجامید یا سیزده سال؟ هر یک از این دو موضوع طرفدارانی دارد. به هر تقدیر آنچه بیان شد، صرف احتمال‌ است و نمی‌توان آنها را به طور قطع پذیرفت.

از سوی دیگر هرچند دوازده سال قبل از بعثت، از طریق اهل بیت (ع) به عنوان سال تولّد امام علی (ع) اعلام شده است، امّا ده سال قبل از بعثت هم از همین طریق به ما رسیده است و مشهور علمای شیعه و دیگران است. برخی تلاش کرده‌اند، از این مطلب در جهت اهداف خاصی بهره ببرند، مثل اینکه بگویند: علی (ع) نخستین مسلمان از میان کودکان است؛ تا ابوبکر نخستین مسلمان مرد باشد. خواهیم دید که این ادّعا به هیچ وجه صحّت ندارد.

امیر المؤمنین علی (ع) برترین شخصیت پس از رسول خدا (ص) است که در دامان وحی بزرگ شد و از پستان نبوّت نوشید، از پدر و مادری هاشمی به دنیا آمد. پدر: ابوطالب شیخ ابطح، مادر: فاطمه دختر اسد بن هاشم. کلینی و گروهی گفته‌اند: او نخستین هاشمی است که از پدر و مادر هاشمی به دنیا آمد^[۲]، امّا علّامه مجلسی بر این گفته ایراد گرفته است. او می‌گوید: برادران علی (ع) یعنی: طالب، عقیل و جعفر پیش‌تر از او، از همین پدر و مادر هاشمی به دنیا آمدند. از سوی دیگر، گفته برخی و از جمله شیخ طوسی در تهذیب هم نمی‌تواند درست باشد. آنان این دیدگاه را به «پس از اسلام» مقیّد کرده‌اند. حال اگر منظورشان این است که علی (ع) پس از بعثت متولد شده است، قطعا نادرست است؛ زیرا همگان اتّفاق نظر دارند که آن حضرت پیش از بعثت چشم به جهان گشود و اگر منظورشان این است که پس از رسول خدا (ص) به دنیا آمد، این نیز نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا بیشتر برادران او پس از رسول خدا (ص) متولد شده‌اند. از سوی دیگر چنین اصطلاحی غریب و در آثار تاریخی بی‌سابقه است. درست آن است که بگوییم، مادرش، اولین زن هاشمی‌ است که برای یک مرد هاشمی فرزند آورد. چنان که ابن ابی الحدید، شهید اول و دیگران نیز همین قول را برگزیده‌اند^[۳].^[۴]

ولادت علی (ع) در کعبه‌

علی (ع) فرمود: «فَإِنِّي وُلِدْتُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إِلَى الْإِيمَانِ وَ الْهِجْرَةِ»^[۵]؛ من بر فطرت توحید متولد شدم و در ایمان و هجرت بر دیگران پیشی گرفتم.

امام علی (ع) ۲۳ سال قبل از هجرت، در روز جمعه ۱۳ رجب سال ۳۰ عام الفیل در مکّه مکرمه در مسجد الحرام درون خانه خدا دیده به جهان گشود، پیش از او هیچ کس در خانه خدا تولد نیافته بود و خدای تبارک و تعالی وی را به جهت شکوه و جلال و مقام و رتبه و برای ارج و احترامش، از این فضیلت برخوردار ساخت^[۶]. از یزید بن قعنب نقل شده گفت: من به اتفاق عباس بن عبد المطلب و جمعی از قبیله عبد العزّی کنار خانه خدا نشسته بودیم ناگهان فاطمه بنت اسد مادر امیر مؤمنان (ع) که ۹ ماه به وی باردار و درد زایمان بر او عارض شده بود، وارد مسجد شد و عرضه داشت: پروردگارا! من به ذات مقدست و پیامبران و کتب آسمانی‌ات ایمان داشته و به سخن جدّم ابراهیم خلیل (ع) اعتقاد دارم. هم او بود که خانه ویرانه‌ات را بنا نهاد. تو را به حق آن کس که این خانه را بنا نهاد و به حق کودکی که بدان بار دارم سوگند! ولادت این فرزند را بر من آسان گردان.

یزید می‌گوید: دیدم خانه کعبه از ناحیه پشت شکافته شد و فاطمه وارد آن گردید و از دیدگان ما نهان شد و سپس دیوار خانه به هم متصل شد، ما به پا خاسته و تلاش کردیم قفل در را باز کنیم، ولی تلاشمان بی‌نتیجه ماند و در باز نشد، دانستیم در این ماجرا راز و رمزی الهی نهفته است و آن بانو روز چهارم در حالی که دست امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (ع) را در دست داشت از خانه کعبه خارج شد^[۷]. فردی به سرعت این خبر را به ابو طالب و خاندان او مژده داد، همگی با چهره‌های خندان و شتابان از راه رسیدند. پیشاپیش همه پیامبر اکرم (ص) در حرکت بود که علی را در آغوش گرفت و به خانه ابو طالب برد- در آن برهه رسول گرامی از زمان ازدواج با حضرت خدیجه در خانه عمویش بسر می‌برد- در ذهن ابو طالب خطور کرد که نوزادش را «علی» بنامد و چنین کرد و به میمنت ولادت این نوزاد مبارک ولیمه‌ای ترتیب داد و شتران زیادی ذبح کرد^[۸].^[۹] شمار انبوهی از دانشمندان، راویان و محدّثان بر این نکته تأکید کرده، ادیبان و شاعران درباره آن شعر سروده‌اند. این مطلب در کتاب‌های شیعه و سنّی به صورت مستفیض آمده است. چنان که حاکم نیشابوری و گروهی دیگر گفته‌اند: اخبار متواتر است که فاطمه بنت اسد، امیر المؤمنین علی بن ابی طالب را در درون خانه کعبه به دنیا آورد... شماری از دانشمندان و مورّخان تصریح کرده‌اند که احدی غیر از او در خانه کعبه متولّد نشده است^[۱۰].

امّا کینه دشمنان علی (ع) موجب شد تا در این فضیلت هم برای او رقیب‌تراشی کنند و با نادیده گرفتن تصریح مورّخان و راویان حدیث، با بی‌پروایی تمام ضمن ثبت این فضیلت برای دیگری، در اختصاص آن به علی (ع) تشکیک کنند. بنگرید: حکیم بن حزام در درون خانه کعبه به دنیا آمد. این فضیلت را برای غیر او سراغ نداریم! آنچه درباره علی روایت شده که در درون کعبه به دنیا آمد، ضعیف است^[۱۱].

ابن ابی الحدید هم می‌گوید: بسیاری از علمای شیعه گمان می‌برند که علی در کعبه متولد شد، امّا محدّثان این نظر را قبول ندارند و گمان می‌کنند که حکیم بن حزام در کعبه به دنیا آمد^[۱۲].

حلبی و دیار بکری کوشیده‌اند با این احتمال که هر دو در کعبه متولد شده باشند، بین دو گروه صلح برقرار کنند!^[۱۳].

با توجّه به آنچه از تصریح مورّخان و محدّثان آوردیم، چگونه چنین جمعی قابل پذیرش است؟ مگر نه این است که حاکم نیشابوری به تواتر این خبر، تصریح کرده است؛ در حالی که اصولا صحّت سند مربوط به تولّد حکیم بن حزام در کعبه مورد تردید است تا چه رسد که متواتر باشد؟

ثبت این فضیلت برای حکیم بن حزام بدین خاطر بود که زبیریان به او علاقه‌مند بودند؛ زیرا او پسر عموی زبیر و فرزندان او است. حکیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبد العزی؛ چنان که نسب زبیریان هم به اسد بن عبدالعزی می‌رسد. حکیم در سال فتح مکّه ایمان آورد و از کسانی است که رسول خدا (ص) با پرداخت غنایم حنین، دل او را به دست آورد^[۱۴]. در عهد رسول خدا (ص) محتکر طعام بود^[۱۵]. مطابق نقل مامقانی از طبری، حکیم شدیدا طرفدار عثمان بود و از علی (ع) کنار کشید و در هیچ یک از جنگ‌ها با او شرکت نکرد^[۱۶].

بنابراین طبیعی است که مصعب بن عبدالله و زبیر بن بکار^[۱۷] که بی‌تردید از هواداران زبیر بودند، بر خلاف اخبار متواتر و تصریح مورّخان و محدّثان بر ولادت علی (ع) در درون کعبه و این که احدی قبل و بعد از او در آنجا متولد نشده؛ روایت کنند که جز حکیم بن حزام احدی در درون کعبه به دنیا نیامده است!^[۱۸].

ولادت

در مورد روز ولادت امیر مؤمنان(ع) اختلاف قابل توجهی نیست. آن حضرت در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب، و سی سال پس از عام الفیل، یعنی ده سال پیش از بعثت رسول خدا(ص) داخل کعبه^[۱۹] به دنیا آمد. شیخ صدوق و شیخ طوسی و دیگر دانشمندان با اسناد مختلف چگونگی این ماجرا و شکافته شدن دیوار کعبه و ورود مادر مکرم امیرالمؤمنین(ع) به درون کعبه را روایت کرده‌اند^[۲۰]. از آثار جامع درباره مکان ولادت حضرت علی(ع) کتاب «علی ولید الکعبه»^[۲۱] است. مسعودی تولد امام را در کعبه دانسته^[۲۲] و حاکم نیشابوری (م ۴۰۵ق)، بر این مطلب ادعای تواتر کرده است^[۲۳]. پیش از حاکم، ابن قفال شافعی (م ۳۶۵ق)^[۲۴] و بعد از او ابن مغازلی (م ۴۸۳ق)^[۲۵] و مورخان و محدثان بسیاری^[۲۶] به گزارش تفصیلی تولد آن حضرت در داخـل کـعبـه پرداختـه انـد. سید حمیـری (۱۰۵-۱۷۹ق) از شعرای شیعه نیز در مدح ولادت آن حضرت در داخل کعبه چنین سروده است: ولدتـه فـی حـرم الإلـه و اَمنـه و البیـت حـیـث فـنـاءه و المسـجد^[۲۷]

شیخ مفید گوید: قبل و بعـد آن حضرت، کسی جز او داخـل کـعبـه متولـد نـشـد^[۲۸]. نخستین بار خلیفة بن خیاط^[۲۹] و برخی دیگر^[۳۰] تولد آن حضرت را داخل شعب ابی طالـب نـقـل کرده‌اند که افزون بر ضعف روایات آن^[۳۱]، با مکان ولادت رسـول خـدا(ص) در شعب^[۳۲] اشتباه شده است. برخی درباره علت ورود فاطمه بنت اسد به داخل کعبه گفته‌اند که چون درد زایمان وی فرا رسید، برای زایمانی آسان داخل کعبه شد^[۳۳]؛ و برخی نیز بر آن‌اند که با کمک و راهنمایی ابوطالب وارد کعبه شد^[۳۴]. رسول خدا(ص) سپس مولود کعبه را با شادمانی در آغوش گرفت^[۳۵] و ابوطالب به شکرانه آن، طواف کرد و تعدادی شتر و گوسفند برای اطعام اهل مکه ذبح نمود^[۳۶].^[۳۷]

منابع

عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱
حکیم، سید منذر، ‌پیشوایان هدایت ج۲
گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ، تاریخ اسلام بخش اول ج۲

پانویس

↑ المصنّف، ج۵، ص۳۰۰؛ العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۱؛ انساب الاشراف؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ المعارف، ص۵۱؛ السنن الکبری، ج۶، ص۲۰۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶- ۱۸؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۲؛ احقاق الحق، ج۷، ص۵۳۸- ۵۵۴؛ الکافی؛ ج۱، ص۳۷۶؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۱؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۷۸؛ مناقب خوارزمی، ص۱۷؛ الفصول المهمّه، ص۱۲؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری، ص۱۵۳؛ احکام الاحکام، ج۱، ص۱۹۰؛ انباه الرواة، ج۱، ص۱۱؛ نهایة الارب، ج۸، ص۱۸۱؛ الریاض النضره، ج۲، ص۱۵۶.
↑ الکافی، ج۱، ص۳۷۶؛ نسب قریش، ص۱۷؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۹؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶، الفصول المهمه، ص۱۳.
↑ بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۶؛ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۳؛ ج۱۵، ص۲۷۸؛ البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۱؛ نسب قریش؛ ص۴۰؛ نزهة المجالس، ج۲، ۱۶۵؛ ذخائر العقبی، ص۵۵.
↑ عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۴.
↑ نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۵۷، ص۹۲؛ امالی طوسی، ص۳۶۴، شماره ۷۶۵؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۷؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۱۴؛ بحار الانوار، ج۴۱، ص۲۱۷.
↑ خصائص امیر المؤمنین از سید رضی، ص۳۹؛ الغدیر علامه امینی، ج۶، ص۲۲؛ مستدرک حاکم نیشابوری، ج۳، ص۴۸۳؛ کفایه حافظ کنجی شافعی خریدة الغیبیة فی شرح قصیدة العینیة آلوسی، صاحب تفسیر، مروج الذهب مسعودی، سیره نبوی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ص۳۰۶- ۳۱۰.
↑ علل الشرایع صدوق، ص۵۶؛ روضة الواعظین فتّال نیشابوری، ص۶۷؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۸؛ کشف الغمه اربلی، ج۱، ص۸۲.
↑ بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۸.
↑ حکیم، سید منذر، ‌پیشوایان هدایت ج۲ ص ۶۳.
↑ بنگرید: مستدرک حاکم، ج۳، ص۴۸۳؛ الفصول المهمه، ص۱۲؛ کفایة الطالب، ص۴۰۶؛ مناقب ابن مغازلی، ص۷؛ اسد الغابه، ج۴، ص۳۱؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ تذکرة الخواص، ص۱۰؛ الغدیر، ج۶، ص۲۲- ۴۸.
↑ بنگرید: سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ اسد الغابه، ج۲، ص۴۰؛ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹.
↑ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴.
↑ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۲۹.
↑ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹؛ الاستیعاب، ج۱، ص۳۲۰.
↑ وسائل الشیعة، کتاب التجاره، ص۳۱۶.
↑ قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.
↑ قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.
↑ عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۶.
↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹؛ مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.
↑ صدوق، الامالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷؛ همو، معانی الاخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ج۱، ص۱۳۵ ۱۳۶؛ طوسی، الامالی، ص۷۰۶-۷۰۷؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۷۶-۷۷؛ طبری آملی شیعی، بشاره المصطفی، ص۷-۸.
↑ ر.ک: اردوبادی، علی ولید الکعبه؛ یگانه مولود کعبه، ترجمه عربی.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹.
↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۴۸۳.
↑ ابن قفال، فضائل امیرالمؤمنین(ع)، به نقل از: شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۸.
↑ ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب(ع)، ص۷.
↑ برای نمونه ر.ک: ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۲۰؛ شافعی گنجی، کفایة الطالب، ص۴۰۷؛ زرندی، نظم درر السمطین، ص۸۰؛ ابن صباغ، الفصول المهمة، ص۱۴.
↑ ابن شهر آشوب، مناقب، ج۲، ص۱۷۵. مادرش او را در حرم امـن الـهـی بـه دنیا آورد، که خانـه آستانه و سجده‌گاه اوست.
↑ مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.
↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۲۰.
↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۵۷۵.
↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۰۷؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۱۰، ص۳۰۲؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ج۱، ص۱۷۹.
↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۰.
↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.
↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.
↑ اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۱۹؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۰۸.
↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۷۴.
↑ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۵.

[1] المصنّف، ج۵، ص۳۰۰؛ العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۱؛ انساب الاشراف؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ المعارف، ص۵۱؛ السنن الکبری، ج۶، ص۲۰۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶- ۱۸؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۲؛ احقاق الحق، ج۷، ص۵۳۸- ۵۵۴؛ الکافی؛ ج۱، ص۳۷۶؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۱؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۷۸؛ مناقب خوارزمی، ص۱۷؛ الفصول المهمّه، ص۱۲؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری، ص۱۵۳؛ احکام الاحکام، ج۱، ص۱۹۰؛ انباه الرواة، ج۱، ص۱۱؛ نهایة الارب، ج۸، ص۱۸۱؛ الریاض النضره، ج۲، ص۱۵۶.

[2] الکافی، ج۱، ص۳۷۶؛ نسب قریش، ص۱۷؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۹؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶، الفصول المهمه، ص۱۳.

[3] بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۶؛ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۳؛ ج۱۵، ص۲۷۸؛ البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۱؛ نسب قریش؛ ص۴۰؛ نزهة المجالس، ج۲، ۱۶۵؛ ذخائر العقبی، ص۵۵.

[4] عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۴.

[5] نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۵۷، ص۹۲؛ امالی طوسی، ص۳۶۴، شماره ۷۶۵؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۷؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۱۴؛ بحار الانوار، ج۴۱، ص۲۱۷.

[6] خصائص امیر المؤمنین از سید رضی، ص۳۹؛ الغدیر علامه امینی، ج۶، ص۲۲؛ مستدرک حاکم نیشابوری، ج۳، ص۴۸۳؛ کفایه حافظ کنجی شافعی خریدة الغیبیة فی شرح قصیدة العینیة آلوسی، صاحب تفسیر، مروج الذهب مسعودی، سیره نبوی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ص۳۰۶- ۳۱۰.

[7] علل الشرایع صدوق، ص۵۶؛ روضة الواعظین فتّال نیشابوری، ص۶۷؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۸؛ کشف الغمه اربلی، ج۱، ص۸۲.

[8] بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۸.

[9] حکیم، سید منذر، ‌پیشوایان هدایت ج۲ ص ۶۳.

[10] بنگرید: مستدرک حاکم، ج۳، ص۴۸۳؛ الفصول المهمه، ص۱۲؛ کفایة الطالب، ص۴۰۶؛ مناقب ابن مغازلی، ص۷؛ اسد الغابه، ج۴، ص۳۱؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ تذکرة الخواص، ص۱۰؛ الغدیر، ج۶، ص۲۲- ۴۸.

[11] بنگرید: سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ اسد الغابه، ج۲، ص۴۰؛ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹.

[12] شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴.

[13] تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۲۹.

[14] الاصابه، ج۱، ص۳۴۹؛ الاستیعاب، ج۱، ص۳۲۰.

[15] وسائل الشیعة، کتاب التجاره، ص۳۱۶.

[16] قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.

[17] قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.

[18] عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۶.

[19] کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹؛ مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.

[20] صدوق، الامالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷؛ همو، معانی الاخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ج۱، ص۱۳۵ ۱۳۶؛ طوسی، الامالی، ص۷۰۶-۷۰۷؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۷۶-۷۷؛ طبری آملی شیعی، بشاره المصطفی، ص۷-۸.

[21] ر.ک: اردوبادی، علی ولید الکعبه؛ یگانه مولود کعبه، ترجمه عربی.

[22] مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹.

[23] حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۴۸۳.

[24] ابن قفال، فضائل امیرالمؤمنین(ع)، به نقل از: شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۸.

[25] ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب(ع)، ص۷.

[26] برای نمونه ر.ک: ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۲۰؛ شافعی گنجی، کفایة الطالب، ص۴۰۷؛ زرندی، نظم درر السمطین، ص۸۰؛ ابن صباغ، الفصول المهمة، ص۱۴.

[27] ابن شهر آشوب، مناقب، ج۲، ص۱۷۵. مادرش او را در حرم امـن الـهـی بـه دنیا آورد، که خانـه آستانه و سجده‌گاه اوست.

[28] مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.

[29] خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۲۰.

[30] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۵۷۵.

[31] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۰۷؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۱۰، ص۳۰۲؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ج۱، ص۱۷۹.

[32] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۰.

[33] فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.

[34] فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.

[35] اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۱۹؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۰۸.

[36] ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۷۴.

[37] گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]