آیه انذار
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آیات امامت امام علی است. آیه انذار از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیه انذار در قرآن - پرسش‌های مرتبط| آیه انذار | |
|---|---|
| ترجمه آیه | |
| مشخصات آیه | |
| بخشی از | آیهٔ ۲۱۴ سورهٔ شعراء از جزء ۱۹ قرآن کریم |
| نام‌های دیگر | آیه یوم الدار |
| محتوای آیه | |
| شأن نزول آیه | فرمان خداوند به پیامبر برای آغاز دعوت علنی به اسلام و شروع آن از خویشاوندان |
| مصادیق برای آیه | خویشاوندان پیامبر خاتم |
| دلالت آیه |
|
آیه ﴿وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ﴾ معروف به آیه انذار است و شأن نزول آن از این قرار است که پیامبر خاتم(ص) در سال سوم بعثت مامور دعوت و انذار خویشان خود شدند. در این دعوت تنها کسی که به آن حضرت جواب مثبت دادند حضرت علی(ع) است و بسیاری از مفسران در تفاسیر خود به این موضوع پرداخته‌اند.
مقدمه
آیه ﴿وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ﴾[۱] به لحاظ آنکه پیامبر اکرم (ص) را مأمور نموده تا ابتدا خویشان نزدیکش را بیم دهد، به آیه انذار معروف شده است[۲].
معناشناسی
انذار از ریشه نذر به معانی آگاه ساختن، بیم دادن و ترسانیدن است. البته برای این واژه معنی ابلاغ را نیز گفته‌اند که فقط برای ترساندن به کار می‌رود و در این معنی با واژه نُذُر به یک معناست، خداوند متعال فرموده: ﴿فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ﴾[۳]. در این آیه "نُذُر" به معنای "انذاری" به کار رفته است.
طبرسی درباره عشیره می‌گوید: عشیره شخص، یعنی فامیل نزدیک او و به آن سبب آن را عشیره گفته‌اند که وی و ایشان با یکدیگر معاشرت می‌کنند[۴].[۵]
شأن نزول آیه یوم الدار
آیه در سال سوم بعثت نازل شده است. جزئیات جریان یوم الانذار را منابع روائی و تاریخی و تفسیری در ضمن نقل‌های گوناگون از قریب به ده صجابی رسول خدا (ص) ذکر کرده‌اند. طبری از ابن عباس چنین نقل می‌‌کند: هنگامی که آیه ﴿وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ﴾ نازل شد رسول خدا (ص)، امیرالمؤمنین علی (ع) را امر فرمود تا از فرزندان عبدالمطلب دعوت نموده و اطعام کند. بعد از صرف غذا همین که رسول خدا (ص) خواست شروع به سخن کرده و آنان را به اسلام دعوت نماید ابولهب با متهم کردن آن حضرت به ساحری، مانع از صحبت شد. دعوت مجددا تکرار شد و مجلس مهیای سخنان رسول مکرم اسلام (ص) گشت و با ابلاغ دعوت الهی به دین اسلام فرمود: «فَأَیُّکُمْ یُوَازِرُنِی عَلَی هَذَا الْأَمْرِ عَلَی أَنْ یَکُونَ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ»، همگی سکوت کردند. اما امیرالمؤمنین (ع) در حالی که در سن از آنان کوچک‌تر بود ندای رسول خدا (ص) را پاسخ داد و عرضه داشت: «أَنَا یَا نَبِیَّ اللَّهِ أَکُونُ وَزِیرَکَ عَلَیْهِ». پیامبر اکرم (ص) دست مبارک خود را بر گردن علی (ع) گذاشته و فرمودند: «إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوهُ». حضار در حالی که می‌خندیدند از جای خود برخاسته و به ابوطالب گفتند: قَدْ أَمَرَکَ أَنْ تَسْمَعَ لِابْنِکَ وَ تُطِیعَ[۶]. نقل‌های دیگر این ماجرا هرچند در برخی از جزئیات متفاوتند، اما در اصل داستان و حمایت امیرالمؤمنین و اعلام وصایت و خلافت وی از سوی نبی مکرم (ص) چندان تفاوتی دیده نمی‌شود[۷].
مفسران و آیه انذار
مفسران می‌گویند اَنذر یعنی با کمال روشنی و بدون نرمی در گفتار و با راستی و محکمی به ایشان هشدار ده و دعوتشان کن و به آن سبب از خویشان نزدیک پیامبر خدا (ص) آغاز کرد تا به دیگران بفهماند وی در امر دعوت به دین، حتی با نزدیکان هم سستی و سازش نمی‌کند، چه رسد با بیگانگان. نیز به این خاطر ابتدا دستور به انذار خویشان نزدیک داده شد، زیرا گردآوری و انذارشان آسان‌تر بود[۸].
علامه طباطبایی معتقد است پیش از فرمان انذار، خداوند در آیه قبل، خود رسول را از شرک نهی نمود و سپس دستور انذار خویشان را صادر کرد تا به این وسیله همگان را آگاه کند که برخلاف روش پادشاهان در انذار و دعوت دینی، تفاوتی میان پیامبر (ص) و امتش و نیز خویش و غیر نیست و همگی بنده هستند و سرورشان خداوند است[۹].
میبدی می‌گوید: اینکه هشدار به خویشاوندان نزدیک را به طور ویژه ذکر نموده، به این لحاظ است که سریع‌تر از دیگران جمع می‌شوند و دیگر اینکه متوجه خواهند شد که نمی‌توانند به بهانه خویشاوندی با آن حضرت با شفاعت و وساطت وی، ترک طاعت گویند[۱۰].
علی بن ابراهیم ﴿عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ﴾ را، تنها عبارت از همراهانی مخلص از قبیله پیامبر (ص) دانسته است[۱۱].
زمخشری دو وجه برای تفسیر این آیه در نظر گرفته است: اول اینکه وی مأمور بوده از میان خویشان، "الاقرب فالاقرب" (نزدیک‌ترین و سپس نزدیکان) را رعایت نماید و از بین ایشان نیز از کسانی آغاز کند که اولویت دارند و سپس پیروان بلافصل خود و در مجموع انذار آنان را بر دیگران مقدم بدارد. لذا از آن حضرت (ص) گزارش شده که وقتی [هنگام فتح مکه] وارد آن شهر شد، فرمود: هر ربایی که از دوره جاهلیت به جا مانده، زیر دو پایم می‌گذارم و اولین آن، ربای عمویم عباس است. دوم آنکه در این انذار، دستخوش عطوفت و مهربانی خویشاوندی و قرابت نشود و بدون محابا و ترس به آنان هشدار دهد[۱۲].[۱۳]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!؛ سوره شعراء، آیه ۲۱۴.
- ↑ سرمدی، محمود، مقاله «آیه انذار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۷۸-۸۰.
- ↑ «و (بنگر) عذاب و بیم دادن من چگونه بود؟» سوره قمر، آیه ۱۶.
- ↑ مجمع البیان، ج۷، ص۲۰۶.
- ↑ سرمدی، محمود، مقاله «آیه انذار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۷۸-۸۰.
- ↑ ر.ک: تفسیر طبری جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص۷۲؛ تاریخ الأمم والملوک، ج ۲، ص ۳۲۰.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵؛ سرمدی، محمود، مقاله «آیه انذار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۷۸-۸۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۲۳؛ فرهنگ شیعه، ص ۴۶.
- ↑ مجمع البیان.
- ↑ المیزان، ج۱۵، ص۳۵۹.
- ↑ کشف الاسرار.
- ↑ تفسیر القمی، ص۴۷۴.
- ↑ الکشاف، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ سرمدی، محمود، مقاله «آیه انذار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۷۸-۸۰.