یمانی
یمانی از علائم و نشانه‌های ظهور، قیام یمانی است. یمانی یعنی کسی که اهل یمن و منسوب به آنجا باشد. در روایات به اسم او اشاره‌ای نشده است اما پرچم او را «رَايَةُ هُدًى» یعنی پرچم هدایت نامیده‌اند.
مقدمه
از نشانه‌های حتمی ظهور حضرت مهدی(ع)، خروج سرداری از اهل یمن است که مردم را به حق و عدل دعوت می‌کند. در مورد یمانی اطلاعات اندکی وجود دارد و برای برخی سؤالات در روایات پاسخی داده نشده از جمله اینکه نام اصلی ایشان چیست؟ آیا اهل یمن است و از یمن خروج خواهد کرد؟ یا اهل یمن است ولی از مکان دیگری قیام خواهد کرد؟ و یا غیر یمنی است ولی از یمن قیام خواهد کرد؟ اگر در بعض روایات هم پاسخی به این سؤالات داده شده از اعتبار قابل توجهی برخوردار نیستند.
به هر حال، یمانی یعنی کسی که اهل یمن و منسوب به آنجا باشد و با همین عنوان معروف است و قیام او یکی از علائم حتمی ظهور حضرت ولی عصر(ع) در کنار سایر علائم است. البته باید توجه داشت بر اساس برخی روایات مانند روایت امام صادق(ع): در میان درفش‌ها (پرچم‌ها)، هدایت‌گرتر از درفش یمان وجود ندارد، چون درفش حق است و شما را به سوی صاحبتان دعوت می‌کند». پرچم یمانی هدایت کننده‌ترین پرچم‌ها نامیده شده است[۱].
در مورد نام واقعی یمانی حدیثی از پیشوایان معصوم(ع) به دست ما نرسیده است. در روایتی آمده است او از نسل زید بن علی بن الحسین است[۲]. در حدیث دیگری آمده است، یمانی از شیعیان امیرالمؤمنین(ع) است[۳]. عدم تصریح به نام این شخصیت می‌تواند به دلیل حفاظت از جان او و در امان ماندن او از سوء‌قصدهای احتمالی باشد تا این شخصیت بزرگ بتواند در زمان مقرر، رسالت مقدس خود را به انجام رساند. ولی در کلمات غیر معصومان و منابع اهل سنت اشاره‌هایی به نام این شخصیت شده است، از جمله: «ثُمَّ يَخْرُجُ مَلَكٌ مِنْ صَنْعَاءِ الْيَمَنِ أَبْيَضٌ كَالْقُطنِ اسْمُهُ حُسَيْنٌ أَوْ حَسْنٌ»[۴] ابن حجر در شرح حدیثی از صحیح مسلم می‌گوید: "قرطبی احتمال داده نام وی «جهجاه» باشد"[۵]، ولی همو در جای دیگر نام او را شعیب بن صالح می‌داند[۶]. مسعودی نیز از عبدالرحمان بن محمد بن اشعث نام می‌برد که مدعی بود همان قحطانی است که اهل یمن در انتظارش هستند[۷].[۸]
قیام یمانی در روایات
در مصادر شیعه، روایات فراوانی در این باره وجود دارد، منتها روایات قیام یمانی بر چند دسته‌اند:
- دسته‌ای از روایات فقط به اصل قیام یمانی پرداخته‌اند، از جمله: امام صادق(ع) فرمودند: «خروج سه نفر: خراسانی و سفیانی و یمانی در یک سال و یک ماه و در یک روز و پرچمی هدایتکنندهتر از پرچم یمانی نیست. او به حق راهنمائی می‌کند»[۹].
- دسته دوم، قیام یمانی را از نشانه‌های ظهور دانسته‌اند: از جمله امام صادق(ع) فرمودند: «خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ مِنَ الْعَلَامَاتِ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاءِ وَ خُرُوجُ الْيَمَانِيِّ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ»[۱۰].
- دسته دیگر قیام یمانی را از نشانه‌های حتمی ظهور دانسته‌اند. در دو روایت به حتمی بودن قیام یمانی تصریح شده است: روایت اول از امام صادق(ع): «النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ الْيَمَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ كَفٌّ يَطْلُعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ»[۱۱]. در بررسی این روایت باید گفت: اولاً سند این روایت ضعیف است[۱۲]، ثانیاً این روایت در کتاب‌های روایی دیگر از جمله بحارالانوار[۱۳] و اثبات الهداة[۱۴] نیز نقل شده است، ولی عبارتی که دلالت بر حتمی بودن قیام یمانی دارد ـ مِنَ الْمَحْتُومِ ـ در روایت آن دو کتاب ذکر نشده است، بر این اساس برای استدلال بر حتمی بودن قیام یمانی نمی‌توان به آن استدلال کرد. حدیث دوم را عمر بن حنظله از امام صادق(ع) نقل کرده است: «قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْیَمَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُّ وَ الصَّیْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَیْدَاء»[۱۵]. در کافی[۱۶] و الغیبة نعمانی[۱۷] نیز همین روایت نقل شده است؛ اما در این دو کتاب واژۀ "محتومات" وجود ندارد. از آنجا که هر سه، روایت را از عمر بن حنظله از امام صادق(ع) نقل کرده‌اند، نمی‌توان آن را بیش از یک حدیث دانست. روایت نعمانی سند معتبری ندارد، اما روایت کافی معتبر است، هم‌چنان‌که به نظر می‌رسد، نقل شیخ صدوق نیز از نظر سندی اطمینان‌پذیر است. بنابراین، در برابر ما یک روایت با دو نقلِ متفاوت وجود دارد: در یک نقل «خَمْسُ عَلَامَاتٍ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِم» است و در نقل دیگر «قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ». به لحاظ سند روایت، سند روایت کافی از سند روایت کمال الدین معتبرتر است زیرا در سند کمال الدین حسین بن حسن بن ابان وجود دارد که در کتاب‌های رجالی قدما توثیق نشده است، هرچند ابن داوود وی را توثیق کرده است[۱۸].
علاوه بر اینکه مسألۀ تقسیم نشانه‌های ظهور به حتمی و غیرحتمی، آن‌قدر مسلم بوده است که گاهی اصحاب ائمه(ع) از حتمی یا غیرحتمی بودن برخی از نشانه‌ها سؤال می‌کردند. این سؤالات نشان‌دهنده مسلم بودن اصل تقسیم نشانه‌ها به حتمی و غیرحتمی است. در حالی که نقل نشده یکی از اصحاب در مورد حتمی بودن قیام یمانی سؤال کند. از میان نشانه‌های ظهور معمولاً پنج علامت در کنار هم ذکر می‌شوند و گاهی این پنج علامت به حتمیت توصیف شده‌اند، مثلاً ابوحمزه ثمالی می‌گوید: از امام باقر(ع) سؤال کردم: آیا خروج سفیانی از حتمیات است؟ فرمودند: «نَعَمْ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا مَحْتُومٌ وَ اخْتِلَافُ بَنِی الْعَبَّاسِ فِی الدَّوْلَةِ مَحْتُومٌ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ مَحْتُومٌ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ مَحْتُومٌ»[۱۹]. البته با این همه برخی از دانشمندان قائل به حتمی بودن قیام یمانی هستند[۲۰].[۲۱]
نتیجه‌گیری
آنچه از مجموع روایات متعددی که دربارۀ یمانی وارد شده است به دست میآید، در مورد قیام یمانی دو دیدگاه وجود دارد بسیاری از دانشمندان قیام یمانی را از نشانه‌های حتمی ظهور می‌دانند، چنانچه معروف و مشهور نیز همین است ولی در مقابل برخی از دانشمندان دلایل حتمی بودن قیام یمانی را کامل نمی‌دانند. البته فراوانی روایاتی که در مورد قیام یمانی وارد شده به حدی است که می‌توان گفت: اصل حرکت و قیام یمانی دارای دلیل معتبر است، لکن دیگر خصوصیات و ویژگی‌های مربوط به او و جزئیات دیگر، با رعایت ضوابط سندی قابل اثبات نیست. بر فرض که عباراتِ روایات رمزی باشند، حرکت یمانی سمبلی از یک قیام بر حق در مقابل انحراف و گمراهی موجود در دوران غیبت خواهد بود.
پرسش مستقیم
پرسش‌های وابسته
- یمانی که قیامش از نشانه‌های حتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)
- چه کسانی در طول تاریخ ادعای کردند که یمانی هستند؟ (پرسش)
- ویژگی‌های قیام یمانی چیست؟ (پرسش)
- اهداف قیام یمانی چیست؟ (پرسش)
- قیام یمانی چگونه شکل می‌گیرد؟ (پرسش)
- قیام یمانی در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)
- یمانی چه آیینی دارد؟ (پرسش)
- یمانی بعد از خروج چه کارهایی می‌کند؟ (پرسش)
- خروج یمانی با کدام حرکت متقارن می‌باشد؟ (پرسش)
- وظیفه مسلمانان در هنگام خروج یمانی چیست؟ (پرسش)
- معیارهای تشخیص یمانی چیست؟ (پرسش)
- اگر نام یمانی در روایات نیامده با چه واژه‌هایی به او اشاره شده؟ (پرسش)
- قیام یمانی در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)
- یمانی پس از خروج چه اقدام‌هایی انجام می‌دهد؟ (پرسش)
- فرجام قیام یمانی چیست؟ (پرسش)
منابع
صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری
محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی ج۷
سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳
سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت
مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان
قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور
فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی
موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲
علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار
آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور
حسنی، سید نذیر، مصلح کل
محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت
اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور
مهدی‌پور، علی اکبر، در آستانه ظهور
رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور
باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم
پانویس
- ↑ «وَ لَیسَ فِی الرَایاتِ أَهْدَی مِنْ رَایةِ الْیمَانِی، هِی رَایةُ هُدًی لِأَنَهُ یدْعُو إِلَی صَاحِبِکمْ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۳۲.
- ↑ بشارة الإسلام، ص۱۷۵؛ شبلنجی، نور الأبصار، ص۱۷۲
- ↑ ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبة نعمانی، ص۱۶۳، مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص۷۵.
- ↑ حافظ برسی، رجب بن محمد، مشارق انوار الیقین، ص۲۰۰.
- ↑ عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری، ج ۶، ص۳۹۷
- ↑ عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری، ج ۱۳، ص۶۷.
- ↑ مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الأشراف، ص۲۷۱
- ↑ ر.ک: محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی ج۷، ص۴۴۴–۴۴۵؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۲ ص۵۴ و ۵۵؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۱۰ ـ ۲۱۱؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۶۶؛ درسنامه مهدویت، ج ۳ ص۱۲۹؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص۷۱ ـ ۷۲؛ رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص۴۹- ۵۱؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص۳۳۷ ـ ۳۳۸.
- ↑ «خُرُوجُ الثَّلَاثَةِ الْخُرَاسَانِيِّ وَ السُّفْيَانِيِّ وَ الْيَمَانِيِّ فِي سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِي شَهْرٍ وَاحِدٍ فِي يَوْمٍ وَاحِدٍ وَ لَيْسَ فِيهَا رَايَةٌ بِأَهْدَى مِنْ رَايَةِ الْيَمَانِيِّ يَهْدِي إِلَى الْحَقِ»؛ طوسی، محمد بن حسن، الغيبة، ص۴۴۶.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، الغيبة، ص۴۳۶.
- ↑ ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبة للنعمانی، ص۲۶۲، باب ۱۴، ح ۱۱.
- ↑ این حدیث ضعیف است به دلیل وجود عبیدالله بن موسی و... نک: مستدرکات علم رجال الحدیث، ج ۵، ص۱۹۶
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص۲۳۳، باب ۲۵، ح ۹۸.
- ↑ اثبات الهداة، ج ۳، ص۷۳۵، باب ۳۴، فصل ۹، ح ۹۹.
- ↑ ر.ک: ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۶۵۰، باب۵۷، ح۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۸، ص۳۱۰، ح ۴۸۳.
- ↑ ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبة للنعمانی، ص۲۶۱، باب ۱۴، ح ۹ (این روایت مرسله است).
- ↑ ابن داوود، حسن بن علی بن داود، رجال ابن داود، ص۲۷۰.
- ↑ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد ج ۲ ص۳۷۱.
- ↑ در کتاب دانشنامه امام مهدی، این روایت معتبر و قیام یمانی از نشانه‌های حتمی ظهور دانسته شده است. ر.ک: محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امام مهدی، ج۷، ص۴۴۵؛ مؤلف کتاب در آستانه ظهور نیز خروج یمانی را از نشانه‌های حتمی ظهور می‌داند و همین روایت را نقل کرده است. ر.ک: مهدی‌پور، علی اکبر، در آستانه ظهور. در کتاب فرهنگنامه مهدویت نیز خروج سرداری از اهل یمن که مردم را به حق و عدل دعوت می‌کند، از نشانه‌های حتمی ظهور دانسته شده و ادعا شده در مصادر شیعه روایات فراوانی در این باره وجود دارد، البته در ادامه تصریح شده که خروج یمانی به طور اجمال از نشانه‌های ظهور است. ر. ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۱۰ ـ ۲۱۱.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۱۰ ـ ۲۱۱؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۵۳ ـ ۶۵۵؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص۶۳ ـ ۶۸؛ محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی ج۷، ص۴۴۵.