قرآن و علم کلام (کتاب)

قرآن و علم کلام
زبان	فارسی
نویسنده	محمد حسن قدردان قراملکی
موضوع	قرآن علم کلام
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی‏‫
محل نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۹ ش
تعداد صفحه	۵۳۶
شابک	‭۹۷۸-۶۰۰-۱۰۸۴۸۰-۵‬‬
شماره ملی	‬‬۷۳۲۸۲۷۰

قرآن و علم کلام، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی نقش قرآن در شکل‌گیری کلام اسلامی و نقش کلام اسلامی در تولید پیش‌فرض‌های مورد نیاز مفسران قرآن کریم می‌پردازد. این کتاب اثر محمد حسن قدردان قراملکی است و انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی‏‫ نشر آن را به عهده داشته‌ است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «قدر مشترک از علم کلام، اثبات وجود خدا و تبیین اسماء و صفات آن و به تبع آن تبیین و تقریر گزاره‌های دینی مانند اصل نبوت، معاد و پاسخ شبهات مخالفان است. نویسنده کتاب قرآن و علم کلام درصدد پاسخ به این سؤال اصلی است که: قرآن و علم کلام چه نسبت و نقشی بر یکدیگر دارند؟

کتاب حاضر، به نقش قرآن در شکل‌گیری کلام اسلامی و نقش کلام اسلامی در تولید پیش‌فرض‌های مورد نیاز مفسران قرآن کریم پرداخته و کوشیده روش و رویکردهای بایسته دانش کلام با صبغه اسلامی تشریح گردد و از سوی دیگر، نقش دانش کلام اسلامی در اثبات مبانی و پیش‌فرض‌های تفسیر معتبر قرآن چون وحیانیت و قدسی انگاری، زبان شناختاری، جامعیت و جاودانگی و تبیین آیات اعتقادی تبیین شود. کتاب قرآن و علم کلام، از دو بخش ترکیب یافته است. نگارنده در بخش اول نشان می‌‌دهد که قرآن کریم با راهکارهای مختلف در تأسیس و توصیه علم کلام با رویکرد عقلی نقش مهمی را در علم کلام ایفا نموده است، به گونه ای که در صورت نبود آیات فوق، چه بسا علم کلام به بهانه‌های مختلف مثل دوری از قرآن یا اهل بیت(ع) مورد بی‌مهری قرار می‌‌گرفت و یا به کلام خاص مثل نقلی یا حسی محدود می‌‌شد، ره آورد آیات فوق تأسیس کلام جامع نقلی و عقلی و فلسفی است.

بخش دوم کتاب، به تبیین نقش علم کلام خصوصا کلام عقلی در اثبات و تقریر مبانی و آموزه‌های قرآن (وحیانیت، زبان شناختاری، جامعیت و جاودانگی) می‌‌پردازد. خروجی کتاب حاضر اثبات رابطه و وابستگی وثیق قرآن کریم و علم کلام است».

فهرست کتاب

پیشگفتار

مقدمه

• تعریف علم کلام
• سؤال اصلی و فرعی تحقیق
• فرضیه تحقیق
• ضرورت تحقیق
• مزایای تحقیق

بخش اول: نقش و تأثیر قرآن کریم بر علم کلام

فصل اول: تأسیس علم کلام ایجاد انگیزه و بستر مناسب

• ضرورت فراگیری دانش دینی آیه نفر

1. ترغیب عده خاص به فراگیری دانش دینی و ضرورت آن
2. فراگیری دانش دینی در حد تخصص
3. تعمیم تفقه به مطلق علوم دینی
4. ضرورت تدوین علوم دینی با فقدان منبع وحی
5. ملازمه نهادینه شدن آموزش و تعلیم علوم دینی با تأسیس علوم دینی

• تعلیم کتاب و حکمت دینی از شئون انبیا
• حکمت راه دعوت و شناسایی خدا
• ضرورت طرح سؤالات دینی و پاسخگویی آنها آیه اهل الذکر
• آیات دال بر تشویق تفکر، تدبر، تعقل
• نتیجه‌گیری

فصل دوم: ارائه منابع و نسبت سنجی آنها (منابع کلام امامیه)

گفتار اول: ارائه منابع

• تعریف دین و منبع دین
• منبع اول: قرآن

1. قرآن کتاب نور
2. قرآن کتاب معرفت برهان و بیان
3. قرآن کتاب حق و میزان
4. قرآن مشتمل بر محکمات
5. قرآن کتاب تدبر و تذکر

• منبع دوم: سنت نبوی (پیامبر)

1. شان پیامبر شأن تعلیم و تبیین قرآن و دین
2. امر خدا به فراگیری دین از «اهل الذکر»
3. اهتمام خداوند بر عدم ضلالت پیامبر(ص)
4. امر به آخذ اوامر پیامبر و دوری از نواهی آن
5. پیامبر محور و مرجع حل اختلافها
6. پیامبر ملازم حق
7. اطاعت پیامبر هم ردیف اطاعت خدا و مستلزم سعادت
8. پیامبر الگو و اسوه

• منبع سوم: سنت ولوی (ائمه اطهار)

1. آیه تطهیر
   1. اهل بیت مصداق آیه تطهیر
   2. طهارت تنزه از مطلق عیوب و خطاهای ظاهری و باطنی
   3. تفسیر اراده به اراده تکوینی
2. ضرورت رجوع به منبع عصمت
3. آیه انذار
4. آیه ولایت
5. آیه تبلیغ

• منبع چهارم: عقل

1. تعریف مراتب و اقسام عقل
2. ضرورت منبعیت عقل
3. آیات و منبعیت عقل
   1. امر به تعقل تفکر و طلب برهان از خصم و توبیخ تقلید
   2. تبیین و تحلیل عقلی حوادث و احکام
   3. توصیه به تعقل و تفکر در آموزه‌های اعتقادی

• منبع پنجم: علم حضوری (فطرت، الهام، شهود و تجربه دینی)

1. فطرت
2. الهام
3. شهود
4. تجربه دینی
   1. احتمال خطا در تشخیص تجربه دینی سره
   2. احتمال خطا در توصیف تجربه دینی
   3. نیاز تجربه دینی به شاخص
   4. عدم حجیت تجربه دینی در حق دیگران

گفتار دوم: نسبت سنجی منابع

• دیدگاه اول: نظریه قرآنیون (نادیده انگاری منبعیت سنت)

1. تحلیل و بررسی

• دیدگاه دوم: نظریه اخباریون و تفکیکیها (سنت محوری و نادیده انگاری منبعیت قرآن)

1. تحلیل و بررسی

• دیدگاه سوم: نظریه اصولیون (جمع منابع)

1. در طول یا در عرض بودن منابع؟

گفتار سوم: امکان تعارض منابع عقل و نقل

• تبیین معنای عقل و دین
• تقدیم عقل بر نقل
• عدم امکان تعارض برهان لمی

فصل سوم: ارائه منابع (منابع کلام اهل سنت)

گفتار اول: عمل صحابه (نظریه اهل سنت)

• تعریف صحابه

1. رضایت خدا و پیامبر از صحابه و وعده بهشت
   1. دلالت قرآن بر ارتداد برخی صحابه
   2. دلالت قرآن بر معصیت و فسق برخی صحابه
   3. دلالت قرآن بر وجود منافقان بین صحابه
   4. قرآن و مشروط کردن رضایت و پاداش صحابه
   5. اعتراف برخی اهل سنت به گناه و اختلاف صحابه
2. رضایت خدا از بیعت کنندگان با پیامبر(ص)
   1. تحلیل و بررسی
3. مدح صحابه به صفات نیکوی ثابت مثل طلب رضوان الهی
   1. تحلیل و بررسی
4. خیر امت بودن صحابه
   1. تحلیل و بررسی
5. امت وسط بودن صحابه
   1. تحلیل و بررسی

گفتار دوم: اجماع امت یا اهل حل و عقد

• تحلیل و بررسی اعتبار اصل اجماع

1. ابهام در تعریف اجماع
2. عدم ملازمه اجماع با صدق و حجیت
3. عدم احراز تحقق اجماع

• ادله اعتبار اجماع

1. آیه «أمة وسط»
   1. تحلیل و بررسی
2. آیه اولی الامر

دربارهٔ پدیدآورنده

محمد حسن قدردان قراملکی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسن قدردان قراملکی، (متولد ۱۳۴۴ ش، تبریز)، تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: جواد تبریزی، جعفر سبحانی و عبدالله جوادی آملی پیگیری کرد. عضوهیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، انجمن عالی حکمت و انجمن مهدویت از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس حوزوی تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است.«امامت»، «آیین خاتم»، «خداشناسی توحیدی»، «خاتمیت و جاودانگى اسلام»، «حکومت دینى از منظر استاد شهید مطهرى»، «حقوق متقابل مردم و حکومت»، «خدا در حکمت و شریعت»، «معجزه در قلمرو عقل و دین»، «جایگاه مصلحت در سیره نظری و عملی معصومان (ع)»، «حدوث و قدم»، «اسلام»، «نقش پیامبر در وحی»، «امامت علی و توجیه‌های مخالفان»، «تحلیلی از وحی و شبهات آن» و «حقیقت وحی تجربه دینی یا عرفانی؟» برخی از این آثار است.