پیروزی در قرآن
مقدمه
پیروزی یا فیروزی به معنای غالب شدن بر دشمنان و نیز فوز و کامیابی است. [۱] معادل قرآنی این کلمه، ظفر، فتح و فوز است که هنگام کامیابی [۲] و گشایش به کار میرود. [۳] کلمات متعدد دیگری مانند نصر، غلبه، سلطه، اظهار و معنای فوقیت و علو نیز به نوعی در ارتباط با این مفهوم هستند، افزون بر این، معنای پیروزی از فحوای برخی آیات نیز برداشت میشود.
پیروزی و شکست دو مفهوم متضاد و دو روی یک سکه هستند، چنانکه سخن از عوامل عدم پیروزی در واقع بررسی ادله شکست است. از کاربرد واژههای پیروزی در قرآن میتوان نتیجه گرفت که سه ماده فتح، ظفر و علوّ در آنجا که به معنای پیروزی به کار رفتهاند به خداوند ارتباط داده شده و مخصوص مؤمنان گشته و تنها در پیروزیهای ظاهری به کار رفتهاند. ﴿إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا﴾[۴]، ﴿وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۵]، ﴿وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا﴾[۶]، ﴿وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾[۷]، ﴿قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعْلَى﴾[۸] ماده "نصر" نیز همچون موارد گذشته، آنجا که به معنای پیروزی آمده به خداوند نسبت داده شده و به صراحت از دیگران نفی گردیده است ﴿وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُمْ بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ﴾[۹]، ﴿وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[۱۰]؛ اما ماده "غلبه" از سوی خداوند در بیشتر موارد برای مؤمنان به کار رفته ﴿ يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِّائَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُونَ ﴾[۱۱]، ﴿وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾[۱۲] و تنها در یک مورد برای غیر مؤمنان استفاده شده است. ﴿غُلِبَتِ الرُّومُ فِي أَدْنَى الأَرْضِ وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ﴾[۱۳] نیز برای وعده پیروزی غیر مؤمنان، آنگاه که گویندگان سخن، کافران مانند شیطان و ساحران هستند از این ماده استفاده شده است. ﴿وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لَا غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَرَاءَتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرَى مَا لَا تَرَوْنَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ وَاللَّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾[۱۴]، ﴿فَأَلْقَوْا حِبَالَهُمْ وَعِصِيَّهُمْ وَقَالُوا بِعِزَّةِ فِرْعَوْنَ إِنَّا لَنَحْنُ الْغَالِبُونَ﴾[۱۵] ماده غلبه تنها برای پیروزیهای ظاهری به کار رفته است. دو ماده اظهار و سلطه نیز دارای معنای گستردهتری بوده، در پیروزی صالحان و کافران هر دو به کار رفتهاند. ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾[۱۶]، ﴿كَيْفَ وَإِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لَا يَرْقُبُوا فِيكُمْ إِلًّا وَلَا ذِمَّةً يُرْضُونَكُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَى قُلُوبُهُمْ وَأَكْثَرُهُمْ فَاسِقُونَ﴾[۱۷]، ﴿إِلَّا الَّذِينَ يَصِلُونَ إِلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ أَوْ جَاءُوكُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ يُقَاتِلُوكُمْ أَوْ يُقَاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَيْكُمْ فَلَقَاتَلُوكُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقَاتِلُوكُمْ وَأَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلًا﴾[۱۸]، ﴿وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[۱۹].[۲۰]
نگاه کلی قرآن به پیروزی
پیروزی در قرآن کریم در معنایی گستردهتر از پیروزی ظاهری و مادی به کار رفته و رسیدن به فلاح و فوز اخروی نیزاز سوی خداوند پیروزی دانسته شده است. [۲۱] قرآن کریم در آیات متعددی بر این اصل تأکید میورزد که پیروزی تنها از سوی خداوند است ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ فَآمَنَتْ طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ﴾[۲۲] و به صراحت آن را از دیگران نفی میکند: ﴿ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ﴾[۲۳]، ﴿وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[۲۴].[۲۵] قرآن کریم پیروزی و غلبه ایمان راستین بر کفر را سنت الهی میداند [۲۶] و به مؤمنان بشارت و وعده فتح و ظفر میدهد؛ مادامی که آنان به لوازم ایمان خود پایبند باشند. [۲۷] وعده پیروزی اسلام ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾[۲۸]، ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾[۲۹]، انبیا ﴿وَلَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِينَ﴾[۳۰]، ﴿كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾[۳۱]، حزب الله ﴿وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾[۳۲]، ﴿لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[۳۳] و جندالله ﴿وَإِنَّ جُنْدَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ﴾[۳۴] نیز در همین راستاست.
انتظار و امید دو عنصر اساسی برای ایجاد انگیزه در انسان است. قرآن نیز با بهرهگیری از این دو عنصر، مسلمانان را به انتظار برای فرا رسیدن وعده الهی بر پیروزی خود دعوت کرده، ﴿فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ﴾[۳۵].[۳۶] توصیه میکند که همواره به این مطلب امید داشته باشند ﴿وَلَا تَهِنُوا فِي ابْتِغَاءِ الْقَوْمِ إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمُونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَا يَرْجُونَ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا﴾[۳۷].[۳۸] خداوند پیروزی ظاهری کافران را حقیر میشمارد: ﴿الَّذِينَ يَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ وَإِنْ كَانَ لِلْكَافِرِينَ نَصِيبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَيْكُمْ وَنَمْنَعْكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا﴾[۳۹] دراین آیه شریفه پیروزی و فتح مسلمانان به خداوند نسبت داده شده، در حالی که از پیروزی کافران به ﴿نَصِيبٌ﴾ تعبیر شده است. برخی از مفسران این مطلب را اشاره به کم مقدار بودن بهره کافران از پیروزی دانستهاند که تنها شامل دنیای آنان است. [۴۰]
در آیات قرآن آنجا که هدف اطاعت الهی است پیروزی و شکست یکسان است: ﴿ وَمَنْ يُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا﴾[۴۱]، با این حال یاری اسلام و اعمال نیک وقتی قبل از پیروزی و سیادت ظاهری باشد ارزشمندتر است: ﴿ لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۴۲].[۴۳]
از منظر قرآن پیروزی مادی تنها از راه جنگ و جهاد به دست نمیآید، بلکه گاهی این صلح است که پیروزی را تضمین میکند. صلح حدیبیه نمونه روشنی برای این مطلب است: ﴿إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا﴾[۴۴].[۴۵] مفسران این صلح را برترین پیروزی شمردهاند. [۴۶]
در میان آیات قرآن به مواردی از پیروزیهای مسلمانان اشاره شده است. البته مفسران در مورد این آیات آرای گوناگونی دارند و در مورد شأن نزول آنها اتفاق نظر وجود ندارد. این پیروزیها عبارت است از پیروزی در بدر ﴿وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُمْ بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ﴾[۴۷]، ﴿وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[۴۸].[۴۹]، حدیبیه ﴿إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا﴾[۵۰]، ﴿وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا﴾[۵۱]، ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا﴾[۵۲].[۵۳]، بنیقریظه ﴿وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَّمْ تَطَؤُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا ﴾[۵۴].[۵۵]، بنینضیر ﴿هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ﴾[۵۶]، ﴿وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[۵۷].[۵۸]، تبوک ﴿لَوْ كَانَ عَرَضًا قَرِيبًا وَسَفَرًا قَاصِدًا لَاتَّبَعُوكَ وَلَكِنْ بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ وَسَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنْفُسَهُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ﴾[۵۹]، ﴿لَقَدِ ابْتَغَوُا الْفِتْنَةَ مِنْ قَبْلُ وَقَلَّبُوا لَكَ الْأُمُورَ حَتَّى جَاءَ الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ كَارِهُونَ﴾[۶۰]، ﴿فَإِنْ رَجَعَكَ اللَّهُ إِلَى طَائِفَةٍ مِنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوكَ لِلْخُرُوجِ فَقُلْ لَنْ تَخْرُجُوا مَعِيَ أَبَدًا وَلَنْ تُقَاتِلُوا مَعِيَ عَدُوًّا إِنَّكُمْ رَضِيتُمْ بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَاقْعُدُوا مَعَ الْخَالِفِينَ﴾[۶۱]، ﴿يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لَا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبَارِكُمْ وَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾[۶۲].[۶۳]، حنین ﴿لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ﴾[۶۴]، ﴿ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنْزَلَ جُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَعَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ﴾[۶۵]، خیبر ﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا﴾[۶۶]، ﴿وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَكُمْ هَذِهِ وَكَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ وَلِتَكُونَ آيَةً لِلْمُؤْمِنِينَ وَيَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا﴾[۶۷]، ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا﴾[۶۸].[۶۹] و مکه ﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا﴾[۷۰]،﴿ِ إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا﴾[۷۱]، ﴿إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا﴾[۷۲]، ﴿وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۷۳].[۷۴]
پیروزی نهایی چنانکه قرآن آن را ترسیم میکند، رهایی از آتش جهنم و ورود به بهشت است ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾[۷۵]، ﴿كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ﴾[۷۶].[۷۷] و پیروزی مادی وسیلهای برای امتحان و آزمایش است. [۷۸] قرآن مسلمانان را هنگام پیروزی به تسبیح خداوند و استغفار دعوت میکند. ﴿إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا﴾[۷۹] و با یادآوری پیروزیهای گذشته به تقوا ﴿وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾[۸۰] و شکرگزاری ﴿وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾[۸۱]، ﴿وَاذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخَافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآوَاكُمْ وَأَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾[۸۲] فرا میخواند.[۸۳]
کافران و منافقان در برابر پیروزی مؤمنان
قرآن کریم در آیاتی به امید کافران برای پیروزی بر صالحان اشاره میکند. ﴿وَجَاءَ السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالُوا إِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِنْ كُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِينَ﴾[۸۴]، ﴿فَلَمَّا جَاءَ السَّحَرَةُ قَالُوا لِفِرْعَوْنَ أَئِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِنْ كُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِينَ﴾[۸۵] کافران برای دستیابی به این پیروزی به غیر خدا دل بسته ﴿فَأَلْقَوْا حِبَالَهُمْ وَعِصِيَّهُمْ وَقَالُوا بِعِزَّةِ فِرْعَوْنَ إِنَّا لَنَحْنُ الْغَالِبُونَ﴾[۸۶] و به رفتارهایی غیر منطقی متوسل میشوند. ﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ﴾[۸۷] کافران پیروزی خود بر صالحان را دلیلی بر پایبندی به مذهب خویش و عدم پیروی از پیامبران الهی میشمرند ﴿لَعَلَّنَا نَتَّبِعُ السَّحَرَةَ إِنْ كَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ﴾[۸۸].[۸۹] شیطان نیز در این میان به کافران وعده یاری و غلبه بر مؤمنان میدهد؛ اگرچه با رسیدن نصرت و پیروزی الهی، کافران را تنها گذاشته و از عمل به وعده خود ناتوان میماند. (انفال / ۸، ۴۸) [۹۰] قرآن کریم با اشاره به پرسش همراه با تمسخر کافران از زمانِ فرا رسیدن پیروزی مؤمنان، (سجده / ۳۲، ۲۸) آنان را به پیروزی نهایی صالحان توجه داده و غلبه کافران بر آنان را نفی کرده است. (انبیاء / ۲۱، ۴۴) [۹۱] قرآن کریم به واکنش منافقان در برابر پیروزی مسلمانان نیز توجه کرده است. منافقان در ابتدا سعی میکنند با یاری دشمنان اسلام از پیروزی مسلمانان جلوگیری کنند. (مائده / ۵، ۵۲) آنان با وارونه نشان دادن امور به پیامبر سعی در جلوگیری از غلبهحق دارند (توبه / ۹، ۴۸) و در این راه از ایجاد اختلاف در صفوف مسلمانان نیز دریغ ندارند. (توبه / ۹، ۴۸) آنان وعده الهی به پیروزی مؤمنان را دروغ و فریب میانگارند (احزاب / ۳۳، ۱۲)؛ [۹۲] اما باز هم با برخوردی دوگانه خود را از سویی به مسلمانان و از سوی دیگر به کافران نزدیک میکنند تا در صورت پیروزی هریک از دو طرف بینصیب نمانند: «اَلَّذینَ یَتَرَبَّصونَ بِکُم فَاِن کَانَ لَکُم فَتحٌ مِنَ اللّهِ قَالوا اَلَم نَکُن مَعَکُم و اِن کَانَلِلکـفِرینَ نَصیبٌ قالوا اَلَم نَستَحوِذ عَلَیکُم و نَمنَعکُم مِنَالمُؤمِنین.»...(نساء / ۴، ۱۴۱) [۹۳] خداوند آنان را از پشیمانی، هنگام پیروزی مسلمانان بیم میدهد: «... فَعَسَی اللّهُ اَن یَأتِیَ بِالفَتحِ اَو اَمر مِن عِندِهِ فَیُصبِحوا عَلیما اَسَرّوا فی اَنفُسِهِم نـدِمین».(مائده / ۵، ۵۲) [۹۴] پس از پیروزی اسلام، منافقان اگرچه از این مطلب ناراحت هستند: «... حَتّی جاءَ الحَقُّ و ظَهَرَ اَمرُ اللّهِ و هُم کـرِهون»(توبه / ۹، ۴۸)؛ [۹۵] اما برای بهرهگیری از غنیمت و امکانات مادی پیروزی، خود را به مسلمانان نزدیک کرده،[۹۶] آرزوی همراهی با مسلمانان را دارند. (نساء / ۴، ۷۳) [۹۷].[۹۸]
عوامل پیروزی
قرآن کریم از منظری هدایتی و تربیتی به برخی عوامل پیروزی مؤمنان اشاره کرده است:
آرامش قلبی
آرامش از مهمترین شاخصههایی است که به موفقیت انسان کمک میکند. خداوند نیز آرامش و سکینه را موهبتی برمیشمرد که با اعطای آن به مسلمانان راه برای پیروزی آنان هموار میشود. (توبه / ۹، ۲۵ ـ ۲۶؛ و...) [۹۹] در این آیات خداوند سکینه و آرامش را به خود منسوب میکند که نشان از الهی بودن این آرامش نازل بر قلوب مؤمنان دارد. مفسران ذیل این آیات بحثهای فراوانی داشته و درباره حقیقت و چیستی «سکینه» اختلاف نظر دارند. [۱۰۰] برخی از آنان سکینه را از جنود الهی دانستهاند. [۱۰۱].[۱۰۲]
تأییدات الهی
در آیات متعددی پیروزی حاصل تأیید و یاری خداوند دانسته شده است: «فَاَیَّدنَا الَّذینَ ءامَنوا عَلی عَدُوِّهِم فَاَصبَحوا ظـهِرین»(صفّ / ۶۱، ۱۴) و به مسلمانان یادآوری میکند که حتی عوامل ظاهری یاری آنان نیز از خود اختیاری ندارند و یاری و کمک تنها از سوی خداوند صورت میگیرد: «و مَا النَّصرُ اِلاّ مِن عِندِ اللّهِ العَزیزِالحَکیم». (آلعمران / ۳، ۱۲۶) [۱۰۳] این یاری به صورتهای گوناگون به مؤمنان عرضه شده است؛ از جمله اعطای معجزه به پیامبران الهی (قصص / ۲۸، ۳۵)، [۱۰۴] ارسال ملائکه (انفال / ۸، ۹)، [۱۰۵] ایجاد رعب در دل کافران (احزاب / ۳۳، ۲۶؛ حشر / ۵۹، ۲) [۱۰۶] و باد و طوفان. (احزاب / ۳۳، ۹) [۱۰۷].[۱۰۸]
ایمان
در قرآن کریم پیروزی و یاری خداوند منوط به ایمان اشخاص و گروهها یاد شده است؛ به عبارت دیگر شاخص دستیابی به وعده الهی برای پیروزی، ایمان است: «اَنتُمُ الاَعلَونَ اِنکُنتُم مُؤمِنین».(آل عمران / ۳، ۱۳۹؛ انفال / ۸، ۱۹؛ روم / ۳۰، ۴۷)[۱۰۹].[۱۱۰]
صبر
صبر وسیلهای برای افزایش قدرت و در نهایت پیروزی و از عوامل نزول یاری خداست. (آل عمران / ۳، ۱۲۵) البته برخی صبر * را در آیه شریفه به شجاعت تفسیر کردهاند. [۱۱۱] اهمیت این عامل تا جایی است که کاهش و افزایش میزان صبر مسلمانان، نقش مستقیمی در قدرت رویارویی آنان با دشمنان داشته است (انفال / ۸، ۶۵ و ۶۶)؛ همچنین صبر از سوی برخی مفسران از ملاکهای پیروزی دانسته شده است. [۱۱۲].[۱۱۳]
توکل
توکل بر نصر الهی از عوامل کلیدی در کسب پیروزی است. در آیه ۲۳ مائده / ۵ و از زبان دو تن از مؤمنان بنیاسرائیل بر این مطلب تأکید شده است که ورود به عرصه کارزار با توکل بر خدا غلبه و فتح را در پی دارد: «فَاِذا دَخَلتُموهُ فَاِنَّکُم غــلِبونَ و عَلَی اللّهِ فَتَوَکَّلوا اِن کُنتُم مُؤمِنین»(مائده / ۵، ۲۳)؛ همچنین بر کفایت خداوند از کسی که بر او توکل * کند در آیات متعددی تأکید شده است.(احزاب / ۳۳، ۳؛ طلاق / ۶۵، ۳)[۱۱۴].[۱۱۵]
دعا
دعا برای پیروزی نیز از جمله راههایی است که خداوند برای دستیابی به فتح آن را توصیه میکند و پیروزی و ظفر، استجابت خداوند برای این دعای مؤمنان است. (آلعمران / ۳، ۱۴۷ ـ ۱۴۸) [۱۱۶] به دعا برای پیروزی قبل از ورود به عرصه جهاد در آیات دیگری نیز اشاره شده است. (بقره / ۲، ۲۵۰، ۲۵۱، ۲۸۶).[۱۱۷]
رضایت الهی
در آیه ۱۸ فتح / ۴۸ رضایت الهی نیز از عوامل فتح به شمار آمده است: «لَقَد رَضِیَ اللّهُ عَنِ المُؤمِنینَ... و اَثـبَهُم فَتحـًا قَریبـا». برخی از مفسران ذیل این آیه تصریح کردهاند که پیروزی وعده داده شده، نتیجه رضایت الهی از مسلمانان است [۱۱۸].[۱۱۹]
ولایت الهی
پذیرفتن ولایت * خداوند و پیامبرش در قرآن از عوامل ورود در حزب خداوند و به دست آوردن پیروزی نهایی دانسته شده است. (مائده / ۵، ۵۶) [۱۲۰].[۱۲۱]
تقوا
تقوا * در کنار دیگر عوامل میتواند فتح و ظفر را به همراه داشته باشد: «فَاصبِر اِنَّالعـقِبَةَ لِلمُتَّقین».(هود / ۱۱، ۴۹) [۱۲۲] برخی از مفسران تقوا را به همراه صبر دو ملاک پیروزی دانستهاند. [۱۲۳] افزون بر این موارد، در قرآن از عوامل شکست نیز سخن به میان آمده است که میتوان از آن به «زمینههای پیروزی دشمن» نیز، تعبیر کرد. برخی از این عوامل عبارتاست از: سستی، تفرقه، درگیری، سرپیچی از دستورات (آلعمران / ۳، ۱۵۲) و ترس. (حشر / ۵۹، ۲) در بخشی از آیات به برخی آثار پیروزی مؤمنان اشاره شده است. بعضی از این آثار مانند شادمانی مؤمنان، ذلت کافران (توبه / ۹، ۱۴) و اندوه منافقان (توبه / ۹، ۵۰) و پشیمانی آنان از همراهی نکردن مؤمنان (مائده / ۵، ۵۲) پیامدی است که در همه پیروزیهای مؤمنان خود را نشان میدهد؛ اما بعضی دیگر مانند گرویدن دستههای بسیاری به اسلام در فتح مکه (نصر / ۱۱۰، ۱ ـ ۳)، ایمان ساحران پس از پیروزی حضرت موسی (اعراف / ۷، ۱۲۰ ـ ۱۲۲؛ طه / ۲۰، ۷۰؛ شعراء / ۲۶، ۴۶ ـ ۴۷) و... آثار پیروزی خاصی را بازگو میکنند. در آیات دیگری پارهای از آثار پیروزی کافران مانند آزمایش مؤمنان (آل عمران / ۳، ۱۲۰ ـ ۱۲۱) و شناسایی مؤمنان از منافقان (آل عمران / ۳، ۱۶۷) آمده است.[۱۲۴]
بازتاب آیات پیروزی در عرفان
فتح در نظر عارفان عبارت است از گشایش ابواب معارف و علوم و مکاشفات از جانب حق بعد از آنکه آن ابواب بر او بسته است. [۱۲۵] در برخی تفاسیر عرفانی آیاتی که در آنها از پیروزی سخن گفته شده بر همین معنا حمل شده است. [۱۲۶] از سوی دیگر بعضی از آیات پیروزی در کتب عرفانی برای تقسیمبندی عالم فتح (از عوالم دوازدهگانه و از مقدمات عالم خلوص) استفاده شده است. [۱۲۷] از منظر عارفان فتح به سه قسم تقسیم میشود و برای هریک از این اقسام به آیاتی از قرآن استناد کردهاند:
- فتح قریب و آن عبارت است از ظهور به کمالات روحی و قلبی، پس از عبور از منازل نفسی، با استفاده از آیه شریفه ﴿وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۱۲۸].
- فتح مبین و آن ظهور به مقام ولایت و تجلیات انوار اسمای الهی است که صفات روح و قلب را فانی و کمالات سرّ را ثابت میکند، با استناد به آیه ﴿إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا﴾[۱۲۹].
- فتح مطلق و آن همان تجلی ذات احدیت و استغراق در عین جمع با فنای رسوم خلقی است، با بهرهگیری از آیه ﴿إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ﴾[۱۳۰].[۱۳۱] گرچه آنگونه که از تعبیرهای برخی عارفان برمیآید مقصود آنان از فتح، معنای لغوی آن (گشایش) است و در پارهای از مکتوبات خود به این معنا تصریح کردهاند؛[۱۳۲] اما با توجه به قرار گرفتن عالم فتح پس از عالم جهاد اکبر در زمره مقدمات عالم خلوص، نوعی پیوند معنایی بین اصطلاح عرفا و مفهوم متداول پیروزی برقرار میشود. این پیوند نیز از سوی برخی عارفان مورد توجه قرار گرفته است[۱۳۳].[۱۳۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ لغتنامه، ج ۴، ص ۵۱۹۱، «پیروزی».
- ↑ لسان العرب، ج ۴، ص ۵۱۹، «ظفر»؛ مجمعالبحرین، ج ۳، ص۴۳۷، «فوز».
- ↑ ترتیب العین، ص ۱۹۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۵۳۶، «فتح».
- ↑ «بیگمان ما به تو پیروزی آشکاری دادیم» سوره فتح، آیه ۱.
- ↑ «و چیز دیگری که آن را دوست میدارید یاری از سوی خداوند و پیروزی نزدیک است و به مؤمنان مژده بده» سوره صف، آیه ۱۳.
- ↑ «و اوست که پس از آنکه شما را بر آنان پیروز گردانید دست آنان را از شما و دست شما را از آنان در دل مکّه، کوتاه کرد و خداوند به آنچه میکنید بیناست» سوره فتح، آیه ۲۴.
- ↑ «و سستی نورزید و اندوهگین مباشید که اگر مؤمن باشید شما برترید» سوره آل عمران، آیه ۱۳۹.
- ↑ «گفتیم: نترس! که بیگمان این تویی که برتری» سوره طه، آیه ۶۸.
- ↑ «و خداوند آن را جز مژدهای برای شما قرار نداد و (آنان را فرستاد) تا دلهاتان بدان آرام یابد و یاری جز از سوی خداوند پیروزمند فرزانه نیست» سوره آل عمران، آیه ۱۲۶.
- ↑ «و خداوند آن را جز مژدهای (برایتان) قرار نداد و اینکه دلتان بدان آرام یابد و یاری جز از سوی خداوند نیست که خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره انفال، آیه ۱۰.
- ↑ «ای پیامبر! مؤمنان را به کارزار برانگیز، اگر از شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز میگردند و اگر از شما صد تن باشند بر هزار تن از کافران پیروز میشوند زیرا آنان گروهی هستند که درنمییابند» سوره انفال، آیه ۶۵.
- ↑ «و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بیگمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.
- ↑ «رومیان شکست خوردند در نزدیکترین سرزمین و آنان پس از شکستشان به زودی پیروز میگردند» سوره روم، آیه ۲-۳.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که شیطان کردارهای آنان را (در چشمشان) آراست و گفت: امروز هیچیک از مردم بر شما پیروز نخواهد شد و من پناهدهنده شمایم و چون دو دسته رویاروی شدند پشت کرد و گفت: من از شما بیزارم، من چیزی میبینم که شما نمیبینید، من از خداوند میهراسم و خداوند سخت کیفر است» سوره انفال، آیه ۴۸.
- ↑ «آنگاه آنان رسنها و چوبدستهای خود را فرو افکندند و گفتند: سوگند به شکوه فرعون بیگمان ماییم که پیروزیم» سوره شعراء، آیه ۴۴.
- ↑ «اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دینها برتری دهد اگر چه مشرکان نپسندند» سوره توبه، آیه ۳۳.
- ↑ «چگونه (به پیمان خود وفادار باشند)؟ حال آنکه اگر بر شما پیروز گردند نه پیوندی را درباره شما پاس میدارند و نه پیمانی را؛ با زبان خود خشنودتان میکنند و دلهای آنان (شما را) پس میزند و بیشتر آنان نافرمانند» سوره توبه، آیه ۸.
- ↑ «مگر آنان را که با گروهی وابستگی دارند که میان شما و ایشان پیمانی است یا آنکه با دلتنگی از نبرد با شما و یا نبرد با قوم خویش، نزد شما آمدهاند- و اگر خداوند میخواست آنان را بر شما چیرگی میداد و با شما به نبرد میپرداختند- باری، اگر اینان از شما کنارهجویی کردند و با شما نبرد نکردند و از در سازش درآمدند، خداوند برای شما (در تجاوز) بر آنان راهی ننهاده است» سوره نساء، آیه ۹۰.
- ↑ «و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند چیزی نبود که شما برای (به دست آوردن) آن، اسبان و شترانی دوانده باشید ولی خداوند پیامبرانش را بر هر کس بخواهد چیره میگرداند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره حشر، آیه ۶.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ مجمعالبحرین، ج ۲، ص ۲۸۱، «زکو»؛ ج ۳، ص ۴۲۶، «فلح»؛ مجمعالبیان، ج ۱، ص ۹۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص ۱۸۲.
- ↑ «ای مؤمنان! یاوران (دین) خدا باشید چنان که عیسی پسر مریم به حواریان گفت: چه کسانی در راه خداوند یاوران من خواهند بود؟ حواریان گفتند: ما یاوران (دین) خداوندیم و دستهای از بنی اسرائیل ایمان آوردند و دستهای کافر شدند و ما مؤمنان را در برابر دشمنانشان نیرومند کردیم و پیروز شدند» سوره صف، آیه ۱۴.
- ↑ « و یاری جز از سوی خداوند پیروزمند فرزانه نیست» سوره آل عمران، آیه ۱۲۶.
- ↑ «و خداوند آن را جز مژدهای (برایتان) قرار نداد و اینکه دلتان بدان آرام یابد و یاری جز از سوی خداوند نیست که خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره انفال، آیه ۱۰.
- ↑ مجمعالبیان، ج ۴، ص ۴۳۸؛ تفسیر شبر، ص ۱۰۲.
- ↑ المیزان، ج ۴، ص ۲۷.
- ↑ المیزان، ج ۵، ص ۱۱۶.
- ↑ «اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دینها برتری دهد اگر چه مشرکان نپسندند» سوره توبه، آیه ۳۳.
- ↑ «اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دینها برتری دهد اگر چه مشرکان نپسندند» سوره توبه، آیه ۳۳.
- ↑ «و درباره بندگانی که فرستادهایم، از سوی ما از پیش سخن رفته است» سوره صافات، آیه ۱۷۱.
- ↑ «خداوند مقرّر فرموده است که من و فرستادگانم پیروز خواهیم شد؛ بیگمان خداوند توانایی پیروزمند است» سوره مجادله، آیه ۲۱.
- ↑ «و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بیگمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.
- ↑ «گروهی را نمییابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیدهاند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستانهایی درمیآورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بیگمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند» سوره مجادله، آیه ۲۲.
- ↑ «و بیگمان تنها سپاه ماست که پیروز است» سوره صافات، آیه ۱۷۳.
- ↑ «پس، از آنان رو بگردان و چشم به راه دار که آنان نیز چشم به راهند» سوره سجده، آیه ۳۰.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۱۱۲؛ فتح القدیر، ج ۴، ص ۲۵۸؛ المیزان، ج ۱۶، ص ۲۶۸.
- ↑ «و در پیجویی گروه (مشرکان) سست نشوید، اگر شما (در پیکار با آنها) به رنج افتادهاید آنان نیز چون شما به رنج افتادهاند و شما به خداوند امیدی دارید که آنان ندارند و خداوند دانایی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۱۰۴.
- ↑ الوجیز، ج ۱، ص ۳۴۰؛ المیزان، ج ۵، ص ۶۳.
- ↑ «آنان که چشم بر شما دارند، اگر از سوی خداوند پیروزییی بهره شما گردد، میگویند: آیا با شما نبودیم؟ و اگر کافران را بهرهای باشد، میگویند آیا ما بر شما دست نیافتهایم و شما را از (گزند) مؤمنان باز نداشتهایم؟ آری، خداوند در روز رستخیز میان شما داوری خواهد کرد و هرگز خداوند برای کافران به زیان مؤمنان راهی نمیگشاید» سوره نساء، آیه ۱۴۱.
- ↑ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۲۶۹؛ تفسیر ابی السعود، ج ۲، ص ۲۴۵؛ المیزان، ج ۵، ص ۱۱۶.
- ↑ « هر که در راه خداوند نبرد کند چه کشته شود و چه پیروز گردد زودا که به او پاداشی سترگ ارزانی داریم» سوره نساء، آیه ۷۴.
- ↑ « و در میان شما آنکه پیش از پیروزی (مکّه)، هزینه و جنگ کرده است (با کسان دیگر) برابر نیست؛ آنان از کسانی که پس از آن پیروزی، هزینه و جنگ کردهاند بلند پایهترند و خداوند به همه نوید پاداش نیک داده است و خداوند از آنچه انجام میدهید آگاه است» سوره حدید، آیه ۱۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۸۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۱۵۶؛ تفسیر شبر، ج ۱، ص ۵۰۳.
- ↑ «بیگمان ما به تو پیروزی آشکاری دادیم» سوره فتح، آیه ۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۱۸۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۲۶۰؛ تفسیر بیضاوی، ج ۵، ص ۱۹۹.
- ↑ مجمعالبیان، ج ۹، ص ۱۸۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۲۶۰.
- ↑ «و خداوند آن را جز مژدهای برای شما قرار نداد و (آنان را فرستاد) تا دلهاتان بدان آرام یابد و یاری جز از سوی خداوند پیروزمند فرزانه نیست» سوره آل عمران، آیه ۱۲۶.
- ↑ «و خداوند آن را جز مژدهای (برایتان) قرار نداد و اینکه دلتان بدان آرام یابد و یاری جز از سوی خداوند نیست که خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره انفال، آیه ۱۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۸۲۹؛ ج ۴، ص ۸۰۸.
- ↑ «بیگمان ما به تو پیروزی آشکاری دادیم» سوره فتح، آیه ۱.
- ↑ «و اوست که پس از آنکه شما را بر آنان پیروز گردانید دست آنان را از شما و دست شما را از آنان در دل مکّه، کوتاه کرد و خداوند به آنچه میکنید بیناست» سوره فتح، آیه ۲۴.
- ↑ «خداوند، به حق رؤیای پیامبرش را راست گردانیده است؛ شما اگر خداوند بخواهد با ایمنی، در حالی که سرهای خود را تراشیده و موها را کوتاه کردهاید، بیآنکه بهراسید به مسجد الحرام وارد میشوید بنابراین او چیزی را میدانست که شما نمیدانید، از این رو پیش از آن پیروزی نزدیکی پدید آورد» سوره فتح، آیه ۲۷.
- ↑ الکشاف، ج ۴، ص ۳۳۱، ۳۴۱، ۳۴۵.
- ↑ «و کسانی از اهل کتاب را که پشتیبان ایشان بودند از دژهای آنان فرود آورد و در دلهاشان هراس افکند، (چنانکه) دستهای را میکشتید و دستهای (دیگر) را اسیر میگرفتید و زمین و خانهها و داراییهایشان را و سرزمینی را که بر آن گام ننهاده بودید به شما وانهاد و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره احزاب، آیه ۲۶-۲۷.
- ↑ تفسیر بیضاوی، ج ۳، ص ۳۷۹.
- ↑ «اوست که کافران اهل کتاب را از خانههایشان در نخستین گردآوری بیرون راند (هر چند) شما گمان نمیکردید که بیرون روند و (خودشان) گمان میکردند که دژهایشان بازدارنده آنان در برابر خداوند است اما (اراده) خداوند از جایی که گمان نمیبردند بدیشان رسید و در دلهایشان هراس افکند؛ به دست خویش و به دست مؤمنان خانههای خویش را ویران میکردند؛ پس ای دیدهوران پند بگیرید!» سوره حشر، آیه ۲.
- ↑ «و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند چیزی نبود که شما برای (به دست آوردن) آن، اسبان و شترانی دوانده باشید ولی خداوند پیامبرانش را بر هر کس بخواهد چیره میگرداند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره حشر، آیه ۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۸۷، ۳۹۱.
- ↑ «اگر غنیمتی در دسترس و سفری آسان میبود از تو پیروی میکردند اما راه سخت بر آنان گران است و به زودی به خداوند سوگند میخورند که اگر یارایی میداشتیم با شما روانه میشدیم؛ خود را (با دروغ) نابود میکنند و خداوند میداند که آنان دروغگویند» سوره توبه، آیه ۴۲.
- ↑ «بیگمان آنان پیشتر هم فتنهجویی کردند و کارها را برای تو دگرگون ساختند تا آنکه حق فرا رسید و فرمان خداوند آشکار شد با آنکه آنان نمیپسندیدند» سوره توبه، آیه ۴۸.
- ↑ «و اگر خداوند تو را نزد دستهای از آنان باز گرداند و آنها از تو اجازه بیرون آمدن (با تو را) خواستند بگو: هرگز، هیچگاه با من بیرون نخواهید آمد و همراه من با دشمنی جنگ نخواهید کرد؛ نخست بار شما خود کنارهجویی (از جهاد) را پسندیدید بنابراین با واپسماندگان» سوره توبه، آیه ۸۳.
- ↑ «چون نزد آنان باز گردید، برای شما عذر میآورند؛ بگو عذر نیاورید که هرگز باورتان نخواهیم داشت؛ خداوند ما را از اخبار شما آگاه کرده است و به زودی خداوند و پیامبرش کردار شما را خواهند دید سپس به سوی دانای پنهان و آشکار برگردانده میشوید آنگاه او شما را از آنچه انجام میدادید آگاه میگرداند» سوره توبه، آیه ۹۴.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص ۵۱، ۵۵، ۸۶، ۹۳.
- ↑ «بیگمان خداوند در نبردهایی بسیار و در روز (جنگ) «حنین» شما را یاری کرده است؛ هنگامی که فزونیتان شما را به غرور واداشت اما هیچ سودی برای شما نداشت و زمین با گستردگیش بر شما تنگ شد سپس با پشت کردن (به دشمن) واپس گریختید» سوره توبه، آیه ۲۵.
- ↑ «آنگاه خداوند آرامش خویش را بر پیامبر خود و بر مؤمنان فرو فرستاد و سپاهیانی را که آنان را نمیدیدید؛ فرود آورد و کافران را به عذاب افکند و آن، کیفر کافران است» سوره توبه، آیه ۲۶.
- ↑ «به راستی خداوند از مؤمنان خشنود شد هنگامی که با تو در زیر آن درخت بیعت میکردند پس آنچه در دل داشتند معلوم داشت، از این رو آرامش را بر آنها فرو فرستاد و به پیروزی زودرسی پاداششان داد» سوره فتح، آیه ۱۸.
- ↑ «خداوند غنیمتهای فراوانی را به شما وعده داد که به دست میآورید، آنگاه این (وعده) را برایتان پیش افکند و دست مردم را از شما کوتاه کرد و (چنین کرد) تا نشانهای برای مؤمنان باشد و شما را به راهی راست رهنمون گردد» سوره فتح، آیه ۲۰.
- ↑ «خداوند، به حق رؤیای پیامبرش را راست گردانیده است؛ شما اگر خداوند بخواهد با ایمنی، در حالی که سرهای خود را تراشیده و موها را کوتاه کردهاید، بیآنکه بهراسید به مسجد الحرام وارد میشوید بنابراین او چیزی را میدانست که شما نمیدانید، از این رو پیش از آن پیروزی نزدیکی پدید آورد» سوره فتح، آیه ۲۷.
- ↑ الکشاف، ج ۴، ص ۳۴۰، ۳۴۶.
- ↑ «به راستی خداوند از مؤمنان خشنود شد هنگامی که با تو در زیر آن درخت بیعت میکردند پس آنچه در دل داشتند معلوم داشت، از این رو آرامش را بر آنها فرو فرستاد و به پیروزی زودرسی پاداششان داد» سوره فتح، آیه ۱۸.
- ↑ «بیگمان ما به تو پیروزی آشکاری دادیم» سوره فتح، آیه ۱.
- ↑ «چون یاری خداوند و پیروزی (بر مکّه) فرا رسد، و مردم را ببینی که دسته دسته به دین خداوند درمیآیند» سوره نصر، آیه ۱-۲.
- ↑ «و چیز دیگری که آن را دوست میدارید یاری از سوی خداوند و پیروزی نزدیک است و به مؤمنان مژده بده» سوره صف، آیه ۱۳.
- ↑ الکشاف، ج ۴، ص ۳۳۱، ۸۱۰؛ تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۵۸، ۱۶۰.
- ↑ «همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و داراییهاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار میکنند، میکشند و کشته میشوند بنا به وعدهای راستین که بر عهده او در تورات و انجیل و قرآن است و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟ پس به داد و ستدی که کردهاید شاد باشید و آن است که رستگاری سترگ است» سوره توبه، آیه ۱۱۱.
- ↑ «هر کسی مرگ را میچشد و جز این نیست که در رستخیز پاداشهایتان تمام داده خواهد شد؛ آنگاه هر که را از دوزخ دور کنند و به بهشت درآورند به راستی رستگار است و زندگی دنیا جز مایه نیرنگ نیست» سوره آل عمران، آیه ۱۸۵.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۱۷۱؛ تفسیر نسفی، ج ۱، ص ۱۹۶.
- ↑ التبیان، ج ۱، ص ۱۵۵.
- ↑ «چون یاری خداوند و پیروزی (بر مکّه) فرا رسد، و مردم را ببینی که دسته دسته به دین خداوند درمیآیند، آنگاه، با سپاس، پروردگارت را به پاکی بستای و از وی آمرزش خواه که او بیگمان بسیار توبهپذیر است» سوره نصر، آیه ۱-۳.
- ↑ «و بیگمان خداوند در «بدر» شما را با آنکه ناتوان بودید یاری کرد پس، از خداوند پروا کنید، باشد که سپاس گزارید» سوره آل عمران، آیه ۱۲۳.
- ↑ «و بیگمان خداوند در «بدر» شما را با آنکه ناتوان بودید یاری کرد پس، از خداوند پروا کنید، باشد که سپاس گزارید» سوره آل عمران، آیه ۱۲۳.
- ↑ «و به یاد آورید هنگامی را که شما در این (سر) زمین گروه اندکی بودید ناتوان به شمار آمده، که میهراسیدید مردم (مشرک) شما را بربایند، تا اینکه (خداوند) به شما جا داد و با یاوری خویش از شما پشتیبانی کرد و از چیزهای پاکیزه روزیتان داد باشد که سپاس گزارید» سوره انفال، آیه ۲۶.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ «و جادوگران نزد فرعون آمدند، گفتند: اگر ما خود چیره گردیم به راستی پاداشی خواهیم داشت؟» سوره اعراف، آیه ۱۱۳.
- ↑ «هنگامی که جادوگران آمدند به فرعون گفتند: اگر ما پیروز شویم آیا پاداشی خواهیم داشت؟» سوره شعراء، آیه ۴۱.
- ↑ «آنگاه آنان رسنها و چوبدستهای خود را فرو افکندند و گفتند: سوگند به شکوه فرعون بیگمان ماییم که پیروزیم» سوره شعراء، آیه ۴۴.
- ↑ «و کافران گفتند: به این قرآن گوش ندهید و در (هنگام خوانده شدن) آن، سخنان بیهوده سر دهید باشد که پیروز گردید» سوره فصلت، آیه ۲۶.
- ↑ «شاید اگر جادوگران پیروز شوند ما از آنان پیروی کنیم» سوره شعراء، آیه ۴۰.
- ↑ تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۲۳۷؛ منهج الصادقین، ج ۶، ص ۴۴۳؛ الصافی، ج ۴، ص ۳۴.
- ↑ جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۲۵ ـ ۲۸؛ مجمع البیان، ج ۴، ص ۴۷۷.
- ↑ جامعالبیان، مج ۱۰، ج ۱۷، ص ۴۲؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۱۸۹؛ الدرالمنثور، ج ۴، ص ۶۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۱۶۱ ـ ۱۶۳؛ تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۳۶۶؛ المیزان، ج ۱۶، ص ۲۸۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۴۱۹؛ المیزان، ج ۵، ص ۱۱۶.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۷۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص ۶۵؛ المیزان، ج ۹، ص ۲۹۰ ـ ۲۹۱.
- ↑ جامعالبیان، مج ۴، ج ۵، ص ۲۲۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۴۶۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۲۲۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۵۳۷؛ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۲۱۷.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ جامعالبیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۱۳۴؛ التبیان، ج ۵، ص ۱۹۹؛ روضالجنان، ج۹، ص ۱۸۸؛ المیزان، ج ۹، ص۲۲۰.
- ↑ التبیان، ج ۵، ص ۱۹۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۲۴۸ ـ ۲۴۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۳۵۸.
- ↑ المیزان، ج ۹، ص ۲۸۰.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ جامع البیان، مج ۳، ج ۴، ص ۱۱۲؛ تفسیر ثعالبی، ج ۱، ص ۳۰۸؛ تفسیر ابیالسعود، ج ۲، ص ۸۲.
- ↑ مجمعالبیان، ج ۷، ص ۳۹۵؛ تفسیر بغوی، ج ۳، ص۳۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص ۲۸۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۱۹۳؛ تفسیر بیضاوی، ج ۳، ص ۹۲؛ المیزان، ج ۹، ص ۹۰.
- ↑ جامع البیان، مج ۳، ج ۴، ص ۶۳؛ التبیان، ج ۸، ص ۳۳۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۶، ص ۲۴۱.
- ↑ تفسیر مجاهد، ج ۲، ص ۵۱۵؛ التبیان، ج ۸، ص ۳۲۰؛ الدرالمنثور، ج ۵، ص ۱۸۵؛ جامع البیان، مج ۱۱، ج ۲۱، ص۱۸۲.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۲۷۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص ۲۰؛ المیزان، ج ۴، ص ۲۷.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ انوار العرفان، ج ۶، ص ۴۴۸.
- ↑ المیزان، ج ۴، ص ۲۷.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ جامع البیان، مج ۷، ج ۱۲، ص ۱۹۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۶۲؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۵۳۰.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ التبیان، ج ۳، ص ۱۲ ـ ۱۳؛ مجمعالبیان، ج ۲، ص ۴۱۲؛ روضالجنان، ج ۵، ص ۸۸.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ التبیان، ج ۹، ص ۳۲۸ ـ ۳۲۹؛ زادالمسیر، ج ۷، ص ۱۶۷؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۲۸۵.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۶، ص ۳۹۰؛ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۳۴۰؛ تفسیر جلالین، ج ۱، ص ۱۴۷.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ الوجیز، ج ۱، ص ۵۲۳.
- ↑ المیزان، ج ۴، ص ۲۷.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ چهل حدیث، ص ۳۴۱.
- ↑ مخزن العرفان، ج ۱۲، ص ۱۸۸.
- ↑ تحفة الملوک، ص ۱۱۶.
- ↑ «و چیز دیگری که آن را دوست میدارید یاری از سوی خداوند و پیروزی نزدیک است و به مؤمنان مژده بده» سوره صف، آیه ۱۳.
- ↑ «بیگمان ما به تو پیروزی آشکاری دادیم» سوره فتح، آیه ۱.
- ↑ «چون یاری خداوند و پیروزی (بر مکّه) فرا رسد،» سوره نصر، آیه ۱.
- ↑ ر. ک: مصباح الانس، ص ۴۹ ـ ۵۲.
- ↑ الانوار الساطعه، ج ۴، ص۵۲۴.
- ↑ تحفة الملوک، ص ۱۰۶ ـ ۱۰۷.
- ↑ بیگزاده جلالی، حمید، مقاله «پیروزی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.