علم کلی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Bahmani (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۲۲ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۴۵ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.


اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "علم کلی معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

  • در مورد اینکه آیا علم امام کلی و تفصیلی است و یا اجمالی سه دیدگاه اساسی وجود دارد برخی قائل هستند علم امام تفصیلی و به جزئیات است اما گروهی دیگر آن را اجمالی می‌دانند.

دیدگاه اول: نه تفصیلی و نه اجمالی

  • برخی از بزرگان مانند شیخ انصاری معتقدند، در باب نوع، کمیت و کیفیت علم امام، به نتیجه روشن و صریحی نمی‌توان دست یافت و ادلۀ عقلی و نقلی هیچکدام قضاوت صریح و مفید یقین در این باره به دست نمی‌دهند. چراکه بعضی روایات دلالت دارند بر اینکه امامان (ع) "ما کان و ما یکون" را می‌دانند،[۱] وارثان علم پیامبرانند و کانون و معدن علم‌اند[۲] و از سوی دیگر، بعضی دیگر از روایات[۳] دلالت می‌کنند بر اینکه آنان علم غیب ندارند.[۴]

دیدگاه دوم: قول به تفصیل

ب) گروهی معتقد به تام بودن علوم ایشان هستند؛ تام بودن علم امام بدین معناست، هیچ دانشی نیست که برای غیر خداوند ممکن باشد و امام نسبت به آن آگاه نباشد. مطابق این دیدگاه، امام(ع) به تمام علوم و جزئیات حوادث جهان، در تمام زمان‌ها، در محدودۀ‌ قابل تصور برای غیر خداوند آگاه است. البته برخی دانش‌ها که لازمۀ مقام خداوند است و جز او کسی به آنها آگاه نیست، از فرض این بحث خارج است.[۵]

دیدگاه دوم و نظر برخی بزرگان

  • مرحوم مظفر از جمله کسانی است که قائل به عمومیت علم امام است، وی می‌گوید:[۶] "امام به همۀ حوادث گذشته و آینده و به همه موضوعات خارجی علم حضوری دارد". و ... .[۷] مرحوم کلینی[۸] و مشهور علما[۹] بر اساس یک سلسله روایات می‌گویند: ائمه (ع) افزون بر علم به احکام شریعت، به تمامی حوادث گذشته، حال و آینده علم داشتند؛ مگر اموری که از اختصاصات علم الهی است؛ مانند زمان فرارسیدن قیامت یا علم به هفتاد و سومین حرف اسم اعظم.[۱۰] البته این نوع علم از ابزارهای امامت بود و برای ایشان ایجاد تکلیف نمی کرد، بلکه امام موظف بود طبق ظواهر امر و مجاری طبیعی و عادی عمل کند.[۱۱] ایشان در مقام آگاهی باطنی، بر اساس علمی که خداوند در جهت انجام رسالت و امامت در اختیار آنان قرار داده، از پایان حوادث و جریانات روزگار و از جمله سرنوشت خویش، با خبر هستند.[۱۲]

احادیث دربارۀ دیدگاه دوم

  • افزون بر این، در جوامع حدیثی شیعه در ابواب علم ائمه، احادیث متعددی دربارۀ علم تفصیلی امامان‏ به حوادث روزگار و از جمله فرجام کارشان موجود است. حماد از امام صادق (ع) نقل می‌کند که فرمودند:[۱۳] «نحن و الله نعلم ما فی السموات و ما فی الارض و ما فی الجنه و ما فی النار و ما بین ذلک» حماد می‌گوید: من از این فرمایش حضرت مبهوت شدم و به ایشان نگریستم، حضرت خطاب به من سه بار فرمود: «همه اینها را از کتاب خدا می‌دانم، سپس این آیه را تلاوت فرمود: ﴿وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلاء وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ[۱۴] سپس باز فرمود: همه این‌ها را از کتاب خدا می‌دانم؛ زیرا آن روشنگر همه چیز است و تمام امور را بیان می‌کند.»[۱۵] احادیث فراوان دیگری نیز از آگاهی معصومان به جفر، جامعه و مصحف خبر داده‏‌اند.[۱۶] علاوه بر این، اموری همانند لطف الهی، ضرورت اتمام نعمت، شاهد بودن پیامبر و امام بر احوال امت و...، نیز مقتضی آگاه بودن امامان‏ از جزئیات حوادث است.[۱۷] خلاصه اینکه امام از آنجا که مظهر جمیع صفات جمال و کمال الهی اند، لذا از جانب خداوند، دارای علم غیب اند، و به همۀ امور احاطه دارند ولی از این نکته نباید غفلت کرد که این نوع علم، در اعمال و رفتار و تکالیف آنان اثری ندارد، زیرا هیچ گاه مخالف قضا و قدر الهی کاری انجام نمی‌دهند.[۱۸]

دیدگاه سوم: قول به اجمال

  • گروهی دیگر معتقد به محدودیت علوم امامان (ع) هستند؛ این گروه معتقدند تام بودن علوم امامان(ع) موجه نیست و ضرورتی ندارد امام(ع) به همۀ امور جهان به طور جزئی و تفصیلی آگاه باشد.[۱۹] برخی نیز به صراحت وجود چنین تمامیتی را نفی کرده‌اند.[۲۰]

دیدگاه سوم و نظر برخی از بزرگان

  • شیخ مفید می‌نویسد:[۲۱] "اجماع شیعه تنها بر علم امام(ع) بر احکام شرع منعقد است و لزومی ندارد به تمامی وقایع و جزئیات به تفصیل آگاه باشد، لذا اطلاق در علم امام را نمی‌پذیریم. و هرکس چنین قائل شد؛ بدون دلیل و مدرک سخن گفته است".[۲۲]
  • سیدمرتضی[۲۳] از کسانی است که قائل به محدودیت علم امام بوده و می‌گوید علم امام شامل تمام موضوعات نمی‌شود.[۲۴] برخی از کسانی که جملۀ سید مرتضی را نقل کرده و بر ایشان اشکال نگرفته‌اند، روشن است این نظریه را قبول دارند، مانند صاحب جواهر،[۲۵] میرزای قمی[۲۶] و ...[۲۷].[۲۸]

دلیل اختلاف میان بزرگان

  • ریشه این اختلاف، ظهور متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع نقل شده است، بنابراین اثبات یا نفی تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمع‌بندی روایات این موضوع وابسته است.[۲۹] و این اختلافات گاه به حدی است که جمع میان آنها ممکن نیست به گونه ایی که گروهی،[۳۰] دیگری را اهل ضلالت می‌دانند.[۳۱]

نتیجه

  • در مجموع نمی‌توان انکار کرد که بخشی از علوم امامان (ع) تفصیلی و جزئی بوده است. آیات قرآن دربارۀ مسائل جزئی احکام، برخی مباحث مربوط به معاد، نکات اخلاقی، حوادث جاری جامعه زمان پیامبران و ... بهترین شاهد بر آن است که برخی از علوم پیامبران، به مسائل جزئی مربوط بوده است. پیامبران در حوادث و شرایط مختلف، به خداوند روی می‌آوردند و از او کمک می‌خواستند و راهنمایی های وحیانی خداوند، یاور آنان بوده است.[۳۲]

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۶۱ و ۲۶۲
  2. صفار، محمد بن حسن بصائرالدرجات، ج ۱، ص ۵۶ و ۱۱۸
  3. مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج ۱، ص ۲۵۷
  4. ر.ک. بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص ۴۱ ـ ۵۳
  5. ر.ک. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص ۹۷ ـ ۱۰۱؛ بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص ۴۱ ـ ۵۳
  6. ر.ک. مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، صفحه؟؟؟
  7. ر.ک. صالحی نجف آبادی، نعمت الله، اقوال علما در علم امام، ص ۴۱۱ـ ۴۱۳
  8. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۱۷۹، ح ۱
  9. ر.ک. بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص ۴۱ ـ ۵۳
  10. ر.ک. پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، صفحه؟؟؟
  11. ر.ک. پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، صفحه؟؟؟؛ رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص ۹۷ ـ ۱۰۱
  12. ر.ک. رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص ۹۷ ـ ۱۰۱
  13. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات ص ۱۲۸ و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج ۲۶ ص ۸ و ج ۹۲ ص ۸۵
  14. سورۀ نحل، آیۀ ۸۹
  15. ر.ک. منصوری رامسری، خلیل، بی‌کرانگی علم امام معصوم، وبگاه سماموس
  16. ر.ک. رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص ۹۷ ـ ۱۰۱، پژوهشکدۀ باقرالعلوم
  17. ر.ک. رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، پژوهشکدۀ باقرالعلوم؛ منصوری رامسری، خلیل، بی‌کرانگی علم امام معصوم، وبگاه سماموس
  18. ر.ک. امام‌خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟؟؟
  19. ر.ک. بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص ۴۱ ـ ۵۳؛ نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
  20. ر.ک. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، صفحه؟؟؟
  21. مفید، محمد بن محمد، المسائل العکبریه، مسأله ۲۰، ص۷۰
  22. ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج ۲، ص ۳۸۱؛ رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص ۹۷ ـ ۱۰۱؛ بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص ۴۱ ـ ۵۳؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۱۳۰
  23. الانتصار فی انفرادات الامامیه، ص۴۹۴. برای اطلاع از دیدگاه سید مرتضی در باره عدم گستردگی علم امام رجوع شود به دیگر آثار سید از جمله: تنزیه الانبیا ص۱۸۰ و کتاب الشافی ص ۱۸۸
  24. ر.ک. بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص ۴۱ ـ ۵۳
  25. جواهر الکلام، ج۱، ص۱۸۲
  26. قوانین الاصول، ج۱، ص۲۲۶
  27. کنز الفوائد، ج۱، ص۲۴۵؛ حرعاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیه، ص۵۲۰
  28. ر.ک. نجفی لاری، سید عبدالحسین، آگاهی‌های آسمانی، ص ۴۶ ـ ۴۹؛ موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۴۲ـ ۲۲۴۳
  29. ر.ک. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷
  30. کتاب القضاء، ص۵۱. این کتاب از آیت‌الله میرزا محمدحسن آشتیانی است
  31. ر.ک. صالحی نجف آبادی، نعمت الله، اقوال علما در علم امام، ص ۴۱۱ـ ۴۱۳
  32. ر.ک. هاشمی، سید علی، علوم برگزیدگان، ص ۱۴۰