سوره ق
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
بستر کلی این سوره، معاد و احوال قیامت است و در کنار این مسئله از خلقت انسان تا مرگش و پس از مرگ و بعضی از پدیده‌های آفرینش سخن به میان آمده است.
در بیانی تفصیلی، این سوره مسأله دعوت اسلام را بیان می‌کند. و به آنچه در این دعوت است اشاره می‌کند، یعنی انذار به معاد و انکار مشرکین به معاد، و تعجبی که از آن داشتند که بعد از مردن و بطلان شخصیت آدمی و خاک شدنش چگونه دوباره زنده می‌شود و به همان صورت و وضعی که قبل از مرگ داشت برمی‌گردد؟ آن گاه تعجب آنان را رد می‌کند به این که علم الهی محیط به ایشان است، و کتاب حفیظ که هیچ یک از احوال خلقش و هیچ حرکت و سکون آنها - چه خردش و چه کلانش - از قلم آن کتاب نیفتاده نزد او است. آن گاه این منکرین را تهدید می‌کند که اگر به راه نیایند بر سرشان همان خواهد آمد که بر سر امت‌های گذشته و هلاک شده آمد.
و آن گاه برای بار دوم باز به علم و قدرت خدای تعالی پرداخته از راه تدبیری که در خلقت آسمان‌ها و آراستن آن با ستارگان بی‌حرکت و با حرکت و تدابیر دیگری که به کار برده و نیز تدبیری که در خلقت زمین به کار برده و آن را گسترده و کوه‌های ریشه دار در آن جایگزین ساخته، گیاهان نر و ماده در آن رویانیده و نیز به این که آب را از آسمان فرستاده و ارزاق بندگان را تأمین نموده و زمین را با آن آب زنده کرده است، علم و قدرت او را اثبات می‌کند.
و به همین منظور، به بیان حال انسان می‌پردازد که از اولین روزی که خلق شده و تا زنده است در تحت مراقبت شدید و دقیق قرار دارد، حتی یک کلمه در فضای دهانش نمی‌آورد، و از این بالاتر یک خاطره را در دلش خطور نمی‌دهد، و نفسش آن را وسوسه نمی‌کند، مگر آنکه همه‌اش را ثبت می‌کنند. و آن گاه بعد از آنکه مرد با او چه معامله‌ای می‌شود و بعد از زنده شدنش برای پس دادن حساب، هم چنان در تحت مراقبت هست تا آنکه از حساب فارغ شود، یا به آتش در آید اگر از تکذیب کنندگان حق باشد، و یا به بهشت و قرب پروردگار اگر از متقین باشد.
و کوتاه سخن آن که: زمینه گفتار در این سوره مسأله معاد است، و یکی از آیات برجسته آن آیه ﴿لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ﴾[۱] و یکی دیگر آیه ﴿يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ﴾[۲] و یکی هم آیه ﴿لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ فِيهَا وَلَدَيْنَا مَزِيدٌ﴾[۳] است.
ویژگی‌های سوره ق
- این سوره ۴۵ آیه، ۳۵۷ یا ۳۷۵ کلمه و ۱۴۹۴ یا ۱۵۰۷ حرف دارد.
- در ترتیب نزول، سی و چهارمین و در ترتیب مصحف پنجاهمین سوره است.
- پس از سوره مرسلات و پیش از سوره بلد و پیش از هجرت در مکه نازل شد؛ اما برخی آیه ۳۸ آن را مدنی دانسته‌اند.
- از نظر کمیت، از سوره‌های مفصل و از نوع طوال (حدود نیم حزب قرآن) است.
- بیست و هشتمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز می‌شود.
- گفته‌اند دو آیه منسوخ دارد.
چون این سوره با حرف مقطعه و نورانی (ق) آغاز شده، به همین عنوان هم نام گرفته شده است.
نام دیگر این سوره «باسقات» به معنای شیء بلند و مرتفع است که در آیه ده این سوره آمده است.
مطالب سوره ق
- تعجب و انکار کافران از مسئله معاد؛
- استدلال بر معاد؛
- ثبت اعمال، رفتار و گفتار؛
- اوصاف بهشتیان و دوزخیان؛
- ذکر حوادث تکان‌دهنده‌ای از پایان این جهان و سرآغاز جهان دیگر[۴].[۵]
منابع
پانویس
- ↑ «به راستی تو از این غافل بودی پس ما پرده را از (پیش چشم) تو کنار زدیم و امروز چشمت تیزنگر است» سوره ق، آیه ۲۲.
- ↑ «(یاد کنید) روزی (را) که ما به دوزخ می‌گوییم: سیر شدی؟ و می‌گوید: آیا بیش هست؟» سوره ق، آیه ۳۰.
- ↑ «در آن است آنچه بخواهند و نزد ما، بیشتر (نیز) هست» سوره ق، آیه ۳۵.
- ↑ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء،جلد۱،صفحه ۱۸۲؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،جلد۱۸،صفحه ۳۳۷؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن،جلد۱،صفحه ۶۵و(۴۱-۴۲)؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن،صفحه ۵۸۷؛ جمعی از محققان،علوم القرآن عندالمفسرین،جلد۱،صفحه ۳۱۵؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۱،صفحه ۱۹۳؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،جلد۲۲،صفحه ۲۲۰؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن،صفحه ۳۸۸؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز،جلد۱،صفحه ۴۳۷.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۳۰۱۹.