عبدالرحمن بن عوف در تاریخ اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث عبدالرحمن بن عوف است. "عبدالرحمن بن عوف" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

عبدالرحمن بن عوف در تراجم و رجال - عبدالرحمن بن عوف در تاریخ اسلامی

مقدمه

عبدالرحمن بن عوف بن غالب از قبیله قریش و از طایفه بنی‌زهره بوده است. در زمان جاهلیت کنیه او ابو محمد و نام او عبد عمرو بود و به او عبد الکعبه نیز می‌گفتند و پیامبر اکرم(ص) او را عبدالرحمن نامید. او مردی بلند قد و خوش چهره بود و پوستی بشاش و چهره‌ای سفید داشت و رنگش به سرخی آمیخته، شانه‌هایش اندکی خمیده بود و موهای سفید سر و صورت خود را خضاب نمی‌کرد. مادرش، شفاء بنت عوف بن عبد بن حارث بن زهره است. عبدالرحمن ده سال بعد از عام الفیل به دنیا آمده؛ یعنی ده سال بعد از زاده شدن پیامبر اکرم(ص) به دنیا آمده است. عبدالرحمن از اولین کسانی بود که به دین مقدس اسلام گروید و او را جزو هشت نفر اول می‌شمارند که اسلام را پذیرفت..

مهاجرت عبدالرحمن

او از کسانی بود که به حبشه مهاجرت کرد و بعد از اینکه پیامبر(ص) از مکه به مدینه مهاجرت کردند او نیز به مدینه مهاجرت کرد. پیامبر(ص) بین او و سعد بن ربیعه عقد برادری خواند. پس از این کار، سعد به او گفت: "ما با هم دیگر برادر شدیم؛ من مرد ثروتمندی هستم و می‌خواهم اموالم را با تو قسمت کنم؛ همچنین من دو همسر دارم، از هر کدام که خوشت آمد به من بگو که من او را طلاق بدهم تا تو آن را به عقد خود درآوری". عبدالرحمن در جواب او گفت: "من نیازی به مال تو ندارم؛ خداوند آنها را به تو ببخشد، فقط تو من را در بازار راهنمایی کن؛ یعنی به من تجارت بیاموز". سعد او را راهنمایی کرد و او از سود همان روزش روغن و کشک خرید و به خانه آورد..

عبدالرحمن؛ قارون امت

نقل شده عبدالرحمن بن عوف ثروت بی‌کرانی به دست آورد تا جایی که خود از زیادی ثروتش هراسان بود؛ روزی به ام سلمه، همسر پیامبر(ص) گفت: "مادر! می‌ترسم زیادی ثروت مرا هلاک سازد؛ ثروت من از تمام قریش بیشتر است". ام‌سلمه به او گفت: "پسرم، انفاق کن و در راه خدا خرج کن که از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: " پس از مرگ برخی از یارانم را دیدار نخواهم کرد". عبدالرحمن سخن ام‌سلمه را برای عمر بن خطاب نقل کرد، عمر شتابان خود را به ام‌سلمه رسانید و از او پرسید: مادر، تو را به خدا سوگند می‌دهم آیا من از آن دسته‌ام؟ ام‌سلمه گفت: "نمی‌دانم و کسی را هم از این موضوع خارج نمی‌کنم". از اموالی که عبدالرحمن پس از مرگ از خود به جای گذاشت، هزار شتر، سه هزار گوسفند و صد اسب بود که اطراف بقیع مشغول به چرا بودند و بیست شتر آبکش که این شتران مزارع را آبیاری و خرج سالیانه خانواده‌اش را تأمین می‌کردند. و شمش‌های طلای او را با تبر خرد کردند و تعداد آنها به اندازه‌ای زیاد بود که دست کسانی که آنها را می‌شکستند آبله زد. او چهار زن داشت و وقتی که یک هشتم اموالش را میان آنها تقسیم کردند، به هر یک، صد هزار درهم رسید.

در سال یازدهم هجرت عبدالرحمن بن عوف امیر حج بود و این سمت را ابوبکر به او داده بود . او تنها کسی بود که جامه حریر پوشید و دلیل آن این بود که بدن او شپش زده بود و به دلیل اینکه بدنش زیاد می‎خارید از پیامبر(ص) اجازه خواست تا برای نجات از خارش بدنش جامه حریر بپوشد و آن حضرت به او اجازه دادند.

عبدالرحمن همسران و فرزندان زیادی داشته است..

عبدالرحمن و شرکت در غزوات

در جنگ‌هایی که پیامبر(ص) شرکت کردند او نیز شرکت داشت. در ماه شعبان سال ششم هجرت عبدالرحمن به دستور پیامبر(ص) به سمت دومة الجندل رفت و پیامبر(ص) با دست مبارکش عمامه را به سر او بست و به او فرمود: "به جنگ برو و به نام خدا و در راه خدا جنگ را آغاز کن و با آنان که به خداوند کافرند، جهاد کن؛ فریب نده و کودکان را مکش. اگر تسلیم شدند، دختر بزرگ قبیله آنها را به عقد خود در آور. او سه روز آنان را به اسلام فراخواند و اصبغ بن ثعلبه کلبی که بزرگ قوم‌شان بود به اسلام گروید و عبدالرحمن با دختر او، تماضر، ازدواج کرد و با خود به مدینه آورد و ابوسلمه فقیه از او به دنیا آمد..

عبدالرحمن و ابوبکر

عبدالرحمن بن عوف در بیعت گرفتن از مردم برای به خلافت رساندن ابوبکر نقش مهم و مؤثری داشت. در روز سقیفه عبد‌الرحمن از راه رسید و در برابر انصار ایستاد و به آنها گفت: "ای گروه انصار، اگر شما بگویید که ما در فضل و شرف و یاری پیامبر(ص) مانند مهاجران هستیم، به خدا قسم که ما اینکار نمی‌کنیم ولی در میان شما کسی چون ابوبکر و عمر نیست" و با این سخنانش باعث شد که مهاجران و انصار به خلافت ابوبکر راضی شده، با او بیعت کنند..

عبدالرحمن و عثمان

عبدالرحمن بن عوف از کسانی است که در گروه شش نفری (امام علی بن ابی طالب(ع)، عثمان بن عفان، سعد بن ابی وقاص و زبیر بن عوام، طلحه بن عبیدالله) که قرار بود خلیفه پس از عثمان را تعیین کنند. حضور داشت. پس از درگذشت عمر، اهل شورا در خانه یکی از آنان گرد آمدند. آنها عبدالله بن عباس، حسن بن علی و عبدالله بن عمر را حاضر کردند و سه روز به مشورت پرداختند ولی به نتیجه‌ای نرسیدند. در روز سوم عبدالرحمن بن عوف به آنان گفت: "آیا می‌دانید امروز چه روزی است؟ امروز همان روزی است که عمر امر کرده بود تا کسی را از میان خود به عنوان خلیفه انتخاب نکرده باشید از یکدیگر جدا نشوید. من کاری را به شما پیشنهاد می‌کنم". آنان گفتند: پیشنهاد تو چیست؟ عبدالرحمن گفت: "کارتان را به من واگذارید، من نیز سهم رای خود را به شما می‌بخشم و یکی را از میان خودتان بر می‌گزینم". همگی گفتند: آنچه را خواسته‌ای می‌پذیریم. پس از سخنان عبدالرحمن، زبیر رای خود را به علی (ع)، طلحه به عثمان و سعد نیز به عبدالرحمن بن عوف داد و عبدالرحمن به آنان گفت: "این جا باشید تا من برگردم". عبدالرحمن در حالی که صورت خود را پوشانده بود به جای جای مدینه سر زد، و از نظر همه مهاجران و انصار افراد ناتوان جویا شد و آنان که نظری داشتند نظر خود را می‌گفتند. عبدالرحمن از آنان می‌پرسید: پس از عمر چه کسی خلیفه است؟ پاسخ آنها یا امام علی(ع) و یا عثمان بود.

پس عبدالرحمن به جایگاه شورا برگشت و بار دیگر با آنان به مشورت پرداخت ولی نتیجه‌ای به دست نیامد. از مسور چنین نقل شده است: هنگام عشاء عبدالرحمن مرا به نزد خود خواند. من در آن هنگام خواب بودم؛ وقتی نزد او رفتم، عبدالرحمن گفت: "چه شده است که تو را در خواب می‌بینم؛ به خدا سوگند، هم اکنون سه روز است که خواب به چشمانم نیامده است، فلانی و فلانی (تعدادی از مهاجران و انصار) را نزد من بیاور". من نیز آنانی را که او می‌خواست نزد او بردم. عبدالرحمن مدت زیادی با آنان در مسجد گفتگو کرد. سپس آنان از نزد عبدالرحمن رفتند. سپس او علی(ع) را خواند و مدتی طولانی با وی گفتگو کرد و بعد عثمان را فرا خواند و مدتی طولانی هم با او به گفتگو کرد تا اینکه هنگام نماز صبح از یکدیگر جدا شدند. وقتی که همه آنان نماز را به جماعت به جای آوردند از هر یک از آنان، یعنی علی(ع)و عثمان، پیمان گرفت که آیا اگر با تو بیعت کنم طبق کتاب خدا و سنت رسول خدا(ص) عمل می‌کنی. آن دو این شرط را پذیرفتند و بعد از آن، دوباره علی(ع) را فرا خواند و گفت: "من با شما بیعت می‌کنم به شرط اینکه به کتاب خدا و سنت رسولش و سیره دو خلیفه ابوبکر و عمر عمل کنی" و علی(ع) در جواب او گفت: "اما کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) او، آری، این دو بر هر چیزی مقدم است ولی روش ابوبکر و عمر را نمی‌پذیرم". و بعد از آن عثمان را فرا خواند و علاوه بر عمل به کتاب خدا و سنت رسول اکرم(ص) عمل به سیره دو خلیفه را هم از او خواست و عثمان شرط را پذیرفت و عبدالرحمن با او بیعت کرد و مردم نیز با عثمان بیعت کردند .

همچنین نقل شده که چون عمر کار را به شوری واگذار کرد، همه مردم امام علی(ع) را برگزیدند. و عبدالرحمن بن عوف دست علی(ع) را گرفت که با وی بیعت کند اما عمرو عاص او را فریفت تا دست به دست عثمان داد و با او بیعت کرد و از مردم برای عثمان بیعت گرفت. و امیر مؤمنان علی(ع)، این کار را سرزنش کرد تا جایی که بر او نفرین کرد و فرمود: "دامادی عثمان با تو، تو را به این کار تحریک کرد و انتظاری که عمر از ابوبکر داشت تو هم از روی داری به این جهت چنین کاری کردی؛ خداوند از عطر منشم در بین شما بپاشد.

نفرین علی(ع) کار خود را کرد؛ پس از مدت کوتاهی چنان رابطه میان عبدالرحمن و عثمان تاریک شد که تا آخر عمر از یکدیگر دوری جسته، باهم به دشمنی می‌پرداختند، تا جایی که از واقدی نقل شده، در میان مسلمانان نسبت به عثمان از عبدالرحمن و سعد بن ابی وقاص کسی دشمن‌تر نبود تا آنکه عبدالرحمن قبل از عثمان و عثمان قبل از سعد مردند.

نقل شده، در زمان خلافت عثمان، روزی پس از نماز صبح فریاد مسلمانان از بی‌عدالتی عثمان بلند شد و بر عبد الرحمن بانگ زدند. او که در صف جلو قرار داشت، به طرف مردم برگشت و پیراهن خود را از آستین بیرون کرد و گفت: "من عثمان را از خلافت برکنار کردم چنانکه پیراهن را از تنم بیرون می‌کنم". ولی از صف اول این صدا بلند شد: ﴿آلْآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ﴾؛ در حالی که پیش از این نافرمانی می‌کردی و از تباهکاران بودی. مردم گردن می‌کشیدند تا ببینند که گوینده این سخن کیست؛ معلوم شد گویندۀ سخن علی بن ابی طالب(ع) است..

عبدالرحمن و سرپرستی حجاج

عمر بن خطاب در سال سیزدهم هجرت که سال اول حکومت او بود عبدالرحمن بن عوف را به سرپرستی حجاج گماشت و او در آن سال با مردمحج گزارد. همچنین در حجی که عمر در سال بیست و سوم هجری به جا آورد عبدالرحمن بن عوف هم با او بود. در آن سال عمر اجازه داد همسران پیامبر(ص) در حج شرکت کنند و برای آنان هودج‌هایی فراهم آوردند و عمر دستور داد تا عثمان بن عفان و عبدالرحمن بن عوف همراه ایشان باشند، عثمان بر مرکب خود سوار بود و پیشاپیش همسران رسول خدا(ص) حرکت می‌کرد و اجازه نمی‌داد کسی به آنها نزدیک شود و عبدالرحمن از پشت سر آنان با مرکب خود حرکت می‌کرد و اجازه نمی‌داد کسی به آنان نزدیک شود. معمولاً همسران پیامبر(ص) همان جایی منزل می‌کردند که عمر منزل می‌کرد و عثمان و عبدالرحمن محل استراحت بانوان را در میان دره‌ها قرار می‌دادند و خود در اول دره می‌ماندند. عثمان در سال بیست و چهارم هجری خلیفه شد و در همان سال عبد الرحمن بن عوف را به سرپرستی حج گماشت و او با مردم حج گزارد.

سرانجام عبدالرحمن بن عوف

او در سال ۳۱ هجری از دنیا رفت. سال‌های ۳۲ و ۳۵ هجری را نیز نقل کرده‌اند. او ۷۵ سال داشت و وصیت کرد که مخفیانه او را دفن کنند تا عثمان بر بدن او نماز نخواند و این به سبب اختلافی بود که بین او و عثمان بود و چون از دنیا رفت زبیر یا سعد بن وقاص نماز بر بدن او خواند و او را دفن کردند و پس از مدتی که عثمان متوجه شد عبدالرحمن ابن عوف وصیت کرده بود که او بر بدنش نماز نخواند، بسیار خشمگین شد و گفت: در آن کاری که من می‌خواستم بکنم (عثمان می‌خواست وصیت کند که عبدالرحمن بن عوف بر بدن او نماز نخواند) او بر من پیشی گرفت. او در بقیع به خاک سپرده شد.

جستارهای وابسته

منابع

• اسماعیلی، ابوالحسن، مقاله «عبدالرحمان بن عوف»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۶

پانویس