دلایل قایلان به تام بودن علم معصوم چیستند؟ (پرسش)
| دلایل قایلان به تام بودن علم معصوم چیستند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | علم معصوم |
دلایل قایلان به تام بودن علم معصوم(ع) چیستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در مقاله «علم امام تام یا محدود؟» در این‌باره گفته است:
«برخی از باب‌های موجود در کتاب‌های روایی، ظهور در کامل بودن علوم ائمه دارند. مهم‌ترین این ابواب عبارت‌اند از:
- خزانه‌داری علوم خداوند: مرحوم کلینی در الکافی، بابی با عنوان «أَنَّ الْأَئِمَّةَ وُلَاةُ أَمْرِ اللهِ وَ خَزَنَةُ عِلْمِه»[۱] گشوده و در آن شش روایت را آورده است که روایات ۴، ۵ و ۶ این باب، دارای سند صحیح و روایت دوم موثق است. محتوای کلی این روایات این است که ائمه(ع) پس از رسول خدا(ص) خزانه‌داران علوم خداوند هستند. مرحوم صفار در بصائر الدرجات نیز بابی با عنوان «أنهم خزان الله فی السماء و الأرض علی علمه»[۲] گشوده و در آن ۱۶ روایت در این موضوع نقل کرده است. روایات این باب مستفیض‌اند. مجموعه روایات این دو منبع مهم، موجب اطمینان به محتوای کلی این روایات می‌شوند. (...)
- بهره‌مندی از علم الکتاب: خداوند در قرآن از کسی که نزد او علم الکتاب است، به عنوان شاهدی بر درستی نبوت رسول خدا(ص) یاد شده است: ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۳] برخی اندیشه‌وران، آیه یادشده را این‌گونه تفسیر کرده‌اند که مراد از «الکتاب»، همان لوح محفوظ یا کتاب مبین است. سرچشمه همه دانش‌ها لوح محفوظ است که از آن با نام‌های دیگری مانند «کتاب مکنون»، ﴿أُمُّ الْكِتَابِ﴾[۴] و ﴿إِمَامٍ مُبِينٍ ﴾[۵] نیز در قرآن کریم یاد شده است. بنابراین تفسیر، صاحب علم الکتاب به تمام حقایق هستی دسترسی دارد. در روایات مستفیضی، ائمه صاحب «علم الکتاب» معرفی شده‌اند. این تفسیر، تأیید کننده تام بودن علوم ائمه است.
- آگاهی از تمام معارف قرآن: در برخی روایات، برای قرآن ظاهر و باطنی معرفی شده است که باطن آن نیز درجات و مراتب گوناگونی دارد. در کافی بابی با عنوان « أَنَّهُ لَمْ یَجْمَعِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ وَ أَنَّهُمْ یَعْلَمُونَ عِلْمَهُ کُلَّه»[۶] آمده است . در این باب، شش روایت نقل شده است که روایت اول و ششم آن دارای سند صحیح‌اند. در بصائر نیز بابی با نام «أن عندهم جمیع القرآن الذی أنزل علی رسول الله»[۷] وجود دارد. (...)
- تأیید علمی روح القدس: در بصائر الدرجات، بابی با عنوان «أن روح القدس یتلقاهم إذ احتاجوا إلیه»[۸] آمده و در آن روایاتی با این محتوا نقل شده است که اگر ائمه از مسئله‌ای آگاه نباشند، روح القدس علمِ آن را به آنان می‌دهد. (...)
- علم به همه امور گذشته و آینده: در کافی بابی با عنوان «أَنَّ الْأَئِمَّةَ یَعْلَمُونَ عِلْمَ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ، وَ أَنَّهُ لَایَخْفی عَلَیْهِمُ الشَّیْءُ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِم»[۹] آمده است. در روایات این باب، این مسئله مطرح شده است که ائمه از همه امور گذشته و آینده آگاه‌اند. (...)
- داشتن علوم آسمان‌ها و زمین: در بصائر الدرجات بابی با نام «ما لا یحجب من الأئمة شیء من أمر و إن عندهم جمیع ما یحتاج إلیه الأمر»[۱۰] آمده است. (...)
- افزون بر ابواب مستقلی که ممکن است روایات آن به عنوان شاهد بر کامل بودن علوم ائمه به حساب آیند، روایات متعدد و پراکنده‌ای وجود دارد که ممکن است، در ذیل باب مستقلی نگنجند. به نمونه‌هایی از این روایات اشاره می‌کنیم:
- در روایتی منزلت امام به ماه در آسمان تشبیه شده است که بر همه چیز اشراف و آگاهی دارد. دو روایت در این صفحه نقل شده است که روایت دوم سند صحیح دارد. در روایتی دیگر آمده که یکی از اصحاب، بر پشت کاغذی نوشت که «دنیا نزد امام همانند دانه گردویی حاضر است»، امام رضا(ع) نوشته او را تأیید کرد. این‌گونه تعابیر بر احاطه علمی امام بر همه امور ظهور دارد؛ زیرا وجه تشبیه امام به ماه یا تشبیه جهان به گردویی در نزد امام، آن است که امام، همانند ماه بر همه چیز پرتو می‌افکند و دنیا همچون گردویی در دست اوست.
- با سند موثق از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده است: هیچ چیز را که خداوند به پیامبر(ص) آموخته بود از حلال و حرام، امر و نهی، خبرهای گذشته و آینده، تعالیم نازل شده بر پیشینیانش اعم از اطاعت یا معصیت فروگذار نکرد و همه آنها را به من آموخت.
- در نقلی دیگر از آن حضرت می‌خوانیم: از من بپرسید، پیش از آن‌که مرا نیابید. قسم به خدایی که جانم در دست اوست، درباره چیزی از این زمان تا قیامت سؤال نمی‌کنید، مگر آن‌که شما را از آن خبر می‌دهم و از هیچ گروهی که صد نفر را هدایت یا گمراه می‌کند نمی‌پرسید، مگر آن‌که شما را از فراخواننده آنان، رهبر و حرکت دهنده آنان و محل سوار شدن و محل فرود آمدن آنان خبر می‌دهم.
- در روایتی از امام رضا از رسول خدا(ص) چنین نقل شده است: «مَا يَنْقَلِبُ جَنَاحُ طَائِرٍ فِي الْهَوَاءِ إِلَّا وَ عِنْدَنَا فِيهِ عِلْم»[۱۱] روشن است که علم به حرکت بال هر پرنده، مثالی است برای کامل بودن و گستردگی علم آن حضرت و به این مورد اختصاص ندارد. از طرفی می‌دانیم تمام علوم پیامبر(ص) به ائمه(ع) منتقل شده است. در نتیجه، این روایت فراگیر بودن علوم ائمه(ع) به تمام موضوعات حتی موضوعات عادی و طبیعی مانند پر زدن پرندگان را نشان می‌دهد.
- در روایتی گزارش شده است که برای امام زین‌العابدین(ع) عسلی آوردند. امام از آن نوشید. سپس فرمود: به خدا قسم، من می‌دانم که این عسل محصول کجاست، زمینش کجاست و به درستی که از فلان قریه آورده می‌شود. از قَسَم امام و فضای روایت مشخص است که آن حضرت این خبرها را در نتیجه تجربه یا آموختن از دیگران بیان نکرده، بلکه دانش ایشان، موهبتی الهی بوده است. به نظر می‌رسد، دانستن چنین جزئیاتی درباره یک عسل، خصوصیتی ندارد، بلکه مثالی است از علم امام به تمام امور، حتی علوم عادی بشری.
- روایات دیگری نیز وجود دارد که اگرچه در تام بودن علوم ائمه(ع) صراحت ندارند، اما با بیان قلمرو‌های مختلف علوم ائمه(ع) مانند علم ائمه(ع) به ملکوت، علم به اعمال مردم، دارا بودن علوم تمام پیامبران گذشته و ... می‌توانند مؤید تام بودن علوم ایشان باشند»[۱۲].
پاسخ‌های دیگر
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین مهدی‌فر؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن مهدی‌فر در پایان‌نامه دکتری خود با عنوان «علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن» در این‌باره گفته است:
«اعتقاد به علم گسترده و حداکثری اهل بیت(ع) (نظریه مختار): این نظریه، دیدگاه اکثریت دانشمندان شیعه اعم از قدما و متأخرین است. در میان متکلمان شیعه ابواسحاق اسماعیل بن اسحاق نوبختی از قدیمی‌ترین کسانی است که در میان طرفداران این اعتقاد نام برده می‌شود. این اندیشه به مرور زمان توسعه‌یافته و در اعصار اخیر در اذهان متکلمان و محدثان، تفکر حاکم گردیده است. شیخ مفید در کتاب اوائل المقالات از نوبختی نقل کرده است: نوبختیان به حکم عقل، علم و آگاهی امام را به تمامی لغات و حرفه ها و صنعت ها لازم دانسته‌اند.[۱۳] از دیدگاه علامه امینی اعتقاد به گستردگی علم امام، نظریه جدیدی نیست بلکه این تفکر از اول در میان مسلمانان رایج بوده است. که امام باید به احکام و موضوعات علم داشته باشد. ایشان بعد از نقل گفتگوی یک پیرزن با عمر می‌نویسد: "ان فکره احاطه الامام بالاشیاء کلها اوجلها فضلا عن الشرایع و الاحکام فکره بسیطه عامه یشترک فی لزومها الرجال و النساء".[۱۴] تفکر احاطه امام به همه موضوعات و یا اکثر آنها تفکر عامی است که در لزوم آن مرد و زن مشترکند.
توضیح این که: تا مادامی که دلیل عقلی و یا نقلی، دایره علم اهل بیت(ع)را محدود نکرده باشد عمومیت علم اهل بیت(ع) و شمول آن به تمامی احکام و موضوعات ثابت است. آری اگر دلیل متقن عقلی و یا نقل معتبر، علم به موضوعی را استثنا بزند و آن را مختص خداوند بداند مثل در آنجا تسلیم می‌شویم چنانچه در برخی روایات علم غیب تقسیم شده است به: علم غیب مستاثر به الله که مختص خداوند متعال است و خداوند احدی از انبیاء و ملائکه را به آن مطلع نفرموده است. و علم مبذول که به انبیاء ائمه(ع) افاضه کرده است. یا در برخی روایات آمده است که اسم اعظم ۷۳ حرف است و یک حرف آن اختصاص به خداوند دارد. و امثال آن. بلی اجمالا این مطلب روشن است که برخی علوم مختص خداوند است و خداوند آن را در اختیار ائمه نگذاشته است. اما اینکه چه مواردی استثناء شده است جای بحث و مناقشه است در برخی آیات و روایات علم به قیامت استثناء شده است. گر چه در روایات دیگری علم به آن موارد نیز به اهل بیت(ع) نسبت داده شده است اما اجمالا باید پذیرفت که علم برخی مسائل اختصاص به خداوند دارد. اما در غیر آن موارد، علم اهل بیت(ع) بسیار گسترده می‌باشد. اما در ضرورت عقلی چنین علمی، با این وصف برای پیامبر و امام(ع) اختلاف نظر وجود دارد. عده‌ای معتقدند که تمام این سعه و گستردگی از شرایط امامت بوده و به تبع خود امامت از ضرورت برخوردار است. در مقابل گروهی دیگر عقیده دارند که این همه گستردگی ضروری امامت نبوده بلکه تفضل و لطفی است که از جانب خداوند که شامل آنان گشته است.اما به نظردید گاه مختار گرچه نتوان به‌طور کلی و بالجمله برای تمامی ابعاد علوم اهل بیت(ع) ضرورت عقلی اثبات کرد. اما با توجه به ادله عقلی و نقلی که ذیلا بر گستردگی علم آنان که اقامه می‌شود، ضرورت عقلی آن فی الجمله قابل انکار نیست. با همه اینها، آنچه برای ما مهم است اثبات گستردگی علم اهل بیت(ع) است حال چه به صورت تفضل باشد یا به ضرورت عقلی»[۱۵]. |
پرسش‌های وابسته
- ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم حضوری است یا حصولی؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم به طور دفعی یا تدریجی به او داده می‌شود؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم تام و بی‌کران است یا محدود؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم دائمی است؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم ذاتی است یا خداوند به او علم می‌آموزد؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم اکتسابی است یا موهبتی؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم فعلی است یا شأنی؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان حدیث در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب امامیه در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب معتزله در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اشعریه در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اباضیه در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه فرقه وهابیت در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ «همانا امام معصوم(ع) سرپرستان امر خداوند متعال و گنجینه‌های علم او می‌باشند».
- ↑ «همانا ایشان گنجینه های علم خداوند متعال در آسمان و زمین می باشند».
- ↑ و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه: ۴۳.
- ↑ سوره رعد، آیه: ۳۹.
- ↑ سوره یس، آیه: ۱۲.
- ↑ «همانا تمام قرآن کریم را کسی جمع آوری ننمود، مگر امامان معصوم(ع) و همانا ایشان نسبت به تمام علم قرآن کریم آگاه می باشند».
- ↑ «نزد ایشان تمام قرآنی که بر پیامبر اکرم نازل شد وجود دارد».
- ↑ «زمانی که نیازمند روح القدس گردند خود او با ایشان ملاقات می‌کند».
- ↑ «همانا امامان معصوم(ع) نسبت به علم گذشته و علم آینده آگاه می‌باشند، و اینکه هیچ چیزی بر ایشان(ع) پوشیده نخواهد ماند».
- ↑ «روایات مربوط به اینکه هیچ چیزی بر امامان معصوم(ع) پوشیده نیست، و نزد ایشان تمامی مسائل مورد نیاز وجود دارد».
- ↑ بال پرنده‌ای در فضا حرکت نمی‌کند، مگر آن‌که نزد ما درباره آن دانشی است.
- ↑ علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود شماره۳۷
- ↑ اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات شیخ مفید، ۷۷.
- ↑ الغدیر، ج۶، ص۱۴۴ به نقل از: الریاض النضره، ج ۲، ص ۵۷ و الفتوحات الاسلامیه، ج ۲، ص ۴۰۸ و نورالابصار ص ۶۵.
- ↑ علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص۹۶.