دلایل امکان ارتباط با امام مهدی در عصر غیبت کبری چیستند؟ (پرسش)

دلایل امکان ارتباط با امام مهدی در عصر غیبت کبری چیستند؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / عصر غیبت کبری / ارتباط و ملاقات با امام مهدی
تعداد پاسخ	۲ پاسخ

دلایل امکان ارتباط با امام مهدی (ع) در عصر غیبت کبری چیستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• آیا دیدار آن حضرت بعد از آغاز غیبت کبرا امکان دارد؟

پاسخ نخست

علی اکبر ذاکری

حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر ذاکری، در مقاله «ارتباط با امام زمان در عصر غیبت» در این‌باره گفته است:

«بر امکان ارتباط با حضرت حجت در غیبت کبری، دلیل‌هایی می‌توان اقامه کرد، که در مجموع، به سه دلیل می‌رسد:

۱. روایات: روایاتی که امکان دیدار با حضرت را بیان کند، اندک شمارند (۳ عدد) و از جهت سند و دلالت مخدوش. امام صادق (ع) می‌فرماید: "صاحب این امر، بناگزیر، غیبتی دارد و در دوران غیبت، از مردم کناره می‌گیرد و نیکو منزلی است مدینه طیبه و با سی تن، وحشتی نیست". علامه مجلسی نقل می‌کند که در برخی نسخه‌ها عبارت این‌گونه آمده: "در غیبت از مردم کناره نمی‌گیرد". می‌افزاید: "ظاهرتر آن است که قول نخست را بپذیریم و این نظر، موافق دیگر کتاب‌هاست". به نظر می‌رسد که احتمال دوم، صحیح باشد، زیرا، روایت، با احتمال دوم، سازگارتر است. یعنی امام، با این‌که از دیده‌ها نهانند، اما از مردم جدا نیستند. افزون بر این، روایاتی داریم که تصریح دارند حضرت در میان مردم است و به‌ آنان سلام می‌کند، ولی مردم حضرت را نمی‌شناسند. ملا صالح مازندرانی، همین‌گونه به توجیه این احتمال پرداخته است‌. به این حدیث، استدلال شده که همیشه سی تن با حضرت همراهند. و آنان، حضرت را می‌بینند. بدیهی است که با مردن یکی، دیگری در خدمت حضرت، درخواهد آمد: "این حدیث، دلالت دارد که حضرت، بیشتر در مدینه و اطراف مدینه است و سی تن از موالی و خواص با آن حضرت، همراهند که اگر یکی بمیرد، دیگری به جای او می‌نشیند". محدث نوری در جنة المأوی، برای اثبات داستان‌هایی که نقل کرده، به این حدیث استناد می‌جوید: "و این سی تن، که امام با آنان انس می‌گیرد در زمان غیبت، بناچار، در هر قرنی تغییر می‌کنند؛ زیرا عمری که برای سرور آنان مقدر شده، برای آنان نیست؛ ازاین‌روی، در هر عصری، سی مؤمن دوستدار، مشرف به لقای حضرت می‌شوند"».

در ارتباط با نظریه امکان ارتباط و روایاتی که نقل گردید، به این نتیجه می‌رسیم که شیخ طوسی و سید مرتضی دلیل مستدلی بر ارتباط و مشاهده ارائه ندادند، بلکه در پاسخ از اشکالی، احتمال درک فیض را برای برخی خواص محتمل دانستند و از جهت ادله نقلی، که عمده دلیل در این باب است، تنها رؤیت و مشاهده را برای موالی خاص، ممکن می‌دانند و منظور از موالی، خدمتگزاران حضرت هستند. براساس همین روایات، شیخ مفید درباره ارتباط با حضرت، در غیبت کبری می‌نویسد: "قائم منتظر، بناچار دو غیبت دارد: یکی از دیگری طولانی‌تر است. افراد خاص از اخبار ایشان در غیبت صغری آگاه می‌شوند و جایگاه استقرار وی را تمام مردم در غیبت کبری نمی‌شناسند، مگر کسی که متولی خدمت حضرت باشد. از دوستان مورد اعتماد که بجز به خدمت حضرت، به کار دیگری نپردازد". آنچه شیخ مفید، بیان کرده برگرفته از روایاتی است که ذکر شد. موالی خاص از مکان حضرت آگاهی دارند. بنابراین، کسانی که به‌طور مطلق به مفید نسبت داده‌اند که ایشان ارتباط با حضرت را روا می‌دانسته، به دور از حقیقت است. تکیه شیخ مفید بر این نکته که به کار دیگری نپردازد، به خاطر محدود کردن این ارتباط به خادمان آن حضرت است. به‌ هر حال، اگر "خاصه موالی" را شامل شیعیان مخلص غیر خادم و شخصیت‌های وارسته و ابدال بدانیم، می‌توان گفت که ممکن است برخی از شخصیت‌های بزرگ درک فیض حضور حضرت را بیابند بدون این‌که ادعایی داشته باشند.

۲. اجماع‌: از دیگر شواهدی که بر امکان ارتباط در عصر غیبت ذکر کرده‌اند، اجماع است. یعنی عالمی، سخنی از حضرت مهدی (ع) شنیده و آن را به خاطر این‌که تکذیب نشود، در قالب اجماع بیان کرده است. محقق تستری، در کشف القناع برای اثبات اجماع، و گونه‌های آن می‌نویسد: "برخی بزرگان و حاملان اسرار ائمه (ع)، مسائلی را از امام عصر (ع) دریافت کرده‌اند. و چون امکان اعلان آن نبوده با عنوان اجماع از نظر امام زمان (ع) یاد می‌کنند". وی، بر این‌ اساس، اکثر زیارات و آداب و اعمال معروفی که بین امامیه متداول است و مستندی از اخبار و کتاب‌های بزرگان گذشته ندارد، در همین نکته می‌داند: "برای گروهی از حاملان اسرار ائمه (ع) علم به سخن امام غائب، ثابت می‌شود، با نقل یکی از سفیران، یا خدمتگزاران آن حضرت در نهانی، به گونه‌ای که یقین حاصل شود، یا با توقیع و نگارش، یا با شنیدن از حضرت، به صورتی که منافی امتناع رؤیت در زمان غیبت نباشد و چون نمی‌تواند به آنچه اطلاع یافته، تصریح کند و اعلان بدارد که سخن از کیست و در دیگر ادله علمی موجود، دلیلی بر آن ندارد ... و مأمور به پنهان داشتن آن نیست، آن را به صورت اجماع ذکر می‌کند. شاید همین اصل، در بسیاری از زیارات و آداب و اعمال معروفی باشد که بین امامیه متداول شده و مستند ظاهری از اخبار و کتاب‌های گذشتگان ندارد...". محدث نوری، در جنة المأوی‌ و نجم الثاقب‌، با توجه به گفته محقق تستری، آن را دلیل بر امکان ارتباط گروهی با حضرت حجت (ع) می‌گیرد».

۳. داستان‌ها: در کتاب‌های بسیاری، داستان‌های گوناگونی نقل شده که امکان ارتباط با حضرت را در غیبت کبری نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد، نخستین حکایت مربوط به ابن قولویه باشد (درباره نصب حجر الاسود در سال ۳۳۹ که توسط قرامطه، دزدیده شده بود.) که قطب الدین راوندی در الخرایج و الجرائح، نقل کرده است‌. بعدها سید بن طاووس به این کار اهتمام ورزید و داستان‌های گوناگونی در کتاب‌های خود نقل کرده است‌. رفته‌ رفته این داستان‌ها زیاد شد و برخی تحت تأثیر این داستان‌ها قرار گرفتند و روایات عدم امکان رؤیت را کنار گذاشتند و یا نادیده گرفتند و چنین پنداشتند که رؤیت حضرت حجت در دوران غیبت کبری، امری است مسلم و خدشه‌ناپذیر. محدث نوری، از این گروه است. وی، این داستان‌ها را در کتاب‌های خود انباشته و بر اساس این داستان‌ها، پنداشته که دیدن امام زمان، خدشه‌ناپذیر است و مسلم: "ما روشن کردیم جواز دیدن حضرت را در غیبت کبری، به‌طور مستوفی. در رساله‌های: جنة المأوی و نجم الثاقب، شواهدی بر این مطلب ذکر کردیم که تردیدی باقی نماند و از سید مرتضی و شیخ الطائفه و ابن طاووس تصریح بر این مطلب را آوردیم و برای آنچه درباره تکذیب مدعیان رؤیت آمده، تأویلاتی ارائه کردیم". ما در همین مقال، سخنان سید مرتضی و شیخ طوسی را نقل کردیم و درباره آنها، به شرح سخن گفتیم. اینک به پاره‌ای از توجیهات و تأویلات محدث نوری، که در حل تضاد بین این داستان‌ها و تکذیب مدعیان رؤیت نقل کرده، می‌پردازیم:

1. نخستین اشکالی که ایشان بر توقیع (که مدعیان رؤیت را کذاب مفتر می‌داند) دارد، این است که آن را مرسل و ضعیف می‌داند که به شرح از این اشکال پاسخ گفتیم.
2. توجیهی است که علامه مجلسی دارد. وی، زمانی که توقیع را با داستان‌هایی که نقل کرده، ناسازگار دیده، به توجیه و تأویل توقیع پرداخته است: "شاید توقیع بر کسانی حمل شود که مدعی مشاهده با نیابت از آن بزرگواراند و اخبار را از جانب حضرت، مانند سفیران به شیعیان برسانند، تا با آنچه پیش از این ذکر شد، و پس از این می‌آید که برخی حضرت را دیده‌اند، ناسازگاری نداشته باشد. این توجیه نیز صحیح نمی‌نماید:
   1. حضرت، به نماینده خود، سفارش می‌کند که تو نباید کسی را به جانشینی خود بگماری، چون غیبت تام، آغاز شده‌ است. این بخش از توقیع امام، نفی نیابت می‌کند.
   2. به‌طور مطلق بیان می‌کند که مدعی مشاهده را، پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی، باید تکذیب کرد و این مطلبی است افزون بر عدم تعیین جانشین.
   3. با مرگ سمری، نیابت خاص پایان یافته و علمای شیعه، مدعیان نیابت را از این راه تکذیب می‌کردند و به ذیل توقیع در رد آنان استدلال نمی‌کردند، چون ذیل آن مربوط به تمام مدعیان مشاهده است، نه ادعای همراه بانیابت‌ .
3. توجیه دیگری که ذکر کرده‌اند، برگرفته از قصه جزیره خضراء است که قهرمان افسانه، در پاسخ به این اشکال که مدعی مشاهده را باید تکذیب کرد، می‌گوید: "این مربوط به زمانی است که دشمنان اهل بیت، زیاد بودند و بنی عباس، بر مردم مسلط، به گونه‌ای که شیعه از بیان این مطالب امتناع می‌ورزید. اما در این زمان، که مدتی طولانی از غیبت می‌گذرد و دشمنان از دستیابی به حضرت، ناامید شده‌اند و شهرهای ما از دشمنان و ظلم و کینه آنان به دور است، رؤیت و مشاهده حضرت اشکال ندارد"».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛

رسول رضوی حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، در کتاب «امام مهدی» در این‌باره گفته است: «برای روشن شدن این مطلب، خوب است اشاره‌ای به روایاتی که کیفیت غیبت را بیان داشته‌اند، داشته باشیم: روایاتی که غیبت را تنها مستور بودن معرفی می‌کنند: امام صادق (ع) فرمود: "در صاحب این امر، سنت‌هایی از پیامبران (ع) است. سنتی از موسی بن عمران، سنتی از عیسی (ع)، سنتی از یوسف، سنتی از محمد (ص). سنتی که از موسی (ع) دارد، آن است که خائف و منتظر فرصت نشسته است. سنتی که از عیسی (ع) دارد، آن است که درباره‌اش بگویند، آن چه را که درباره عیسی (ع) می‌گفتند. سنتی که از یوسف دارد، مستور بودن است. خداوند، میان او و مردم، حجابی قرار می‌دهد، به‌طوری که او را می‌بینند، ولی نمی‌شناسند. سنتی که از محمد (ص) دارد، آن است که هدایت شده به هدایت او و سیرکننده به سیرت او است". با توجه به این روایت و مانند آن، زندگی حضرت مهدی (ع) در دوران غیبت، به شکل طبیعی صورت می‌گیرد و حتی مردم عادی نیز به دیدار او توفیق می‌یابند، اما از شناخت او ناتوان‌اند. با این تفسیر، غیبت آن بزرگوار، فقط به عنوان "حجاب معرفت" و "مانع شناخت"، مطرح می‌شود که آن‌هم بر دیده و دل مردم کشیده شده است، نه بر وجود شریف او و بدین ترتیب می‌توان گفت، هرگاه آن حجاب و مانع، از چشم و دیده مردم برداشته شود، او را خواهند دید و خواهند شناخت. روایاتی که حضور مستمر و مستور برای آن حضرت بیان کرده‌اند: در بخش‌هایی از دعای ندبه می‌خوانیم:" بِنَفْسِي‏ أَنْتَ‏ مِنْ‏ مُغَيَّبٍ‏ لَمْ‏ يَخْلُ‏ مِنَّا، بِنَفْسِي‏ أَنْتَ‏ مِنْ‏ نَازِحٍ‏ مَا نَزَحَ‏ عَنَّا ‏‏‏‏‏‏‏‏" . دو تعبیر "نهان شده‌ای که همیشه با ما است" و "دور شده‌ای که به ما نزدیک است"، نویدبخش حضور مستمر امام زمان (ع) در جمع شیعیان و محبان او است. مراد از این تعابیر، این است که هرچند آن حضرت، همیشه با ما است، ولی چون شناخته نمی‌شود، نهان شده و مستور به شمار می‌آید و یا این‌که هرچند آن حضرت دور شده از عموم مردم به حساب می‌آید، لکن به خاصان و دوستداران خویش، نزدیک است. روایاتی که می‌گویند، آن حضرت، از دیدگان پنهان است نه از دل‌ها: راوی می‌گوید: از امام کاظم (ع) درباره آیه ﴿وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً﴾ پرسیدم. فرمود: نعمت ظاهر و آشکار، امام ظاهر است و نعمت باطن و پنهان، امام غائب پرسیدم: آیا از امامان ما، کسی غایب می‌شود؟ فرمود: آری. چهره‌اش از دیدگان مردم پنهان می‌شود، لکن یادش از دل‌های مومنان غائب نمی‌شود. مردم، اگرچه از دیدن چهره پرفروغ امام خویش در دوران غیبت محروم می‌مانند، لکن می‌توانند یاد او را همیشه در دل داشته باشند. توجه به اختلاف دو تعبیر " أَبْصَارِ النَّاسِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏" و "قُلُوبِ‏ الْمُؤْمِنِينَ‏" در کلام حضرت، نشان‌دهنده امتیاز مؤمنین و اختلاف تلقی آنان از غیبت، نسبت‌ به سایر مردم است. آنچه برای مردم عادی مهم است، دیدن با چشم سر است. اگر نبینند، باور نمی‌کنند. دلشان از امامی که نمی‌بینند، متأثر نمی‌شود و چون "دل" متأثر نشد، عملشان رنگ تبعیت از امام نمی‌گیرد. برای مؤمنان، آن‌چه اهمیت دارد، دیدن با چشم دل است و چون با چشم دل، امام خویش را می‌بینند، ایمان می‌آورند و رفتار و گفتارشان رنگ ولایت می‌گیرد و اگرچه او را با چشم سر نتوانند ببینند. روایاتی که می‌گوید، یاران حقیقی آن حضرت، به مکان غیبت آگاهی دارند: امام صادق (ع)می‌فرماید: برای حضرت قائم (ع) دو غیبت است: یکی کوتاه و دیگری طولانی. در غیبت نخست جز شیعیان مخصوص، کسی از جای آن حضرت با خبر نیست و در غیبت دوم، جز دوستان مخصوص و موالیان حقیقی در دین، کسی به مکان او آگاه نیست. برخی از روایات می‌گویند، آن حضرت در بازارها راه می‌روند و حتی پا روی فرش‌های مردم می‌گذارند: امام صادق (ع) فرمود: برادران یوسف (ع)، همه، نوادگان و فرزندان پیامبر بودند، ولی اگرچه با یوسف (ع) تجارت و خرید و فروش کردند و مورد خطابش قرار دادند، اما در عین برادری، او را نشناختند تا آن‌ زمان که خودش گفت، من، یوسف هستم و این، برادر من است. پس این امت چه‌گونه انکار می‌کند که خدای عز و جل، با حجت خویش (امام دوازدهم) در یک زمانی، همان کند که با یوسف کرد؟ ... چه‌گونه این امت انکار می‌کند که خداوند عز و جل، با حجت خویش همان کند که با یوسف کرد که امام آنان در بازارهاشان راه برود بر فرش‌های‌شان قدم بگذارد، اما او را نشناسند تا آن زمانی که خداوند به ظهور او اجازه فرماید. بنابر آن‌چه گفته شد، نه تنها حرف زدن با ایشان، بلکه دیدن ایشان، ممکن است و بهترین دلیل بر این مطلب، امکان وقوعی آن است. در بیش‌تر کتاب‌های مربوط به امام زمان (ع) باب مفصلی به این موضوع، اختصاص داده شده است».

پرسش‌های وابسته

1. چگونه می توان با امام مهدی ارتباط برقرار کرد؟ (پرسش)
2. آیا می‏‌توان با امام مهدی صحبت کرد؟ (پرسش)
3. با انجام چه اعمالی می‏‌توان با امام مهدی ارتباط برقرار کرد؟ (پرسش)
4. اولین کسی که در زمان ظهور با امام مهدی ملاقات می‌‏کند کیست؟ (پرسش)
5. منظور از ملاقات امام مهدی در حج چیست؟ (پرسش)
6. منظور از این حدیث نحن صنائع ربنا و الخلق بعد صنائعنا که از امام مهدی در توقیعی صادر شده چیست؟ (پرسش)
7. آیا می‌توان به امام مهدی نامه نوشت؟ چه شرایطی باید رعایت شود؟
8. آیا شخصی که گناه کرده است، می‌تواند با امام مهدی ارتباط داشته باشد؟
9. عشق و محبت دو سویه درباره ما و امامان چگونه است؟
10. آیا شخص شریف امام مهدی از نظرها پنهان است؟ یا جسم و شخص آن حضرت دیده می‌‏شود ولی کسی ایشان را نمی‌‏شناسد؟ (پرسش)
11. مقصود از رابطه با امام مهدی در زمان غیبت چیست؟ (پرسش)
12. آیا در مراسم حج می‌توان امام مهدی را ملاقات کرد؟ (پرسش)
13. چه دیدگاه‌هایی درباره ملاقات امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
14. چرا امام   با افرادی مثل من در ارتباط نیست؟ به طور کلّی نظر شما درباره امکان دیدار و ملاقات چیست؟ (پرسش)
15. آیا چله ها و ختم هایی که برای مشاهده و دیدار امام مهدی در بعضی از کتاب ها نقل شده درست است؟ (پرسش)
16. طبق توقیع شریف امام مهدی هر کس بگوید که او را دیده است دروغ گفته است اما بسیاری از شخصیت های بزرگ معتقدند امام مهدی را دیده اند؟ (پرسش)
17. راه رسیدن به لقای امام مهدی‏ چیست؟ (پرسش)
18. اگر ممکن است چند نمونه از داستان ها و حکایات کسانی که به حضور امام مهدی مشرف شده اند برایم بنویسید (پرسش)
19. چگونه می‌توانیم با امام مهدی خود رابطه داشته باشیم؟ (پرسش)
20. چگونه و از چه راهی دوستی و محبت امام مهدی را در خود و فرزندان خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
21. حضرت مهدی می‌فرماید هر کس بگوید مرا دیده دروغ می‌گوید اما از شخصیت‌های بزرگی نقل شده که حضرت را دیده‌اند این تناقض نیست؟ (پرسش)
22. چه کسانی از علما قائل به جواز و امکان تشرف بوده‌‏اند؟ (پرسش)
23. آیا می‌‏توان طبق قاعده سد ذرایع ادعای ملاقات با امام مهدی را دروغ دانست؟ (پرسش)
24. امام مهدی‏ چه اهداف کلی و عمومی در ملاقات‏‌های خود دارد؟ (پرسش)
25. امام مهدی چه اهداف خاصی از ملاقات با مردم داشته است؟ (پرسش)
26. آیا ممکن است کسی در ملاقاتش با امام مهدی‏ او را بشناسد؟ (پرسش)
27. آیا اصرار و الحاح به جهت ملاقات با امام مهدی مطلوب است؟ (پرسش)
28. چه عقایدی در ملاقات با امام مهدی عوامانه و بدون اصل و مدرک است؟ (پرسش)
29. آیا ما می‏توانیم تماس یا ملاقاتی با امام مهدی داشته باشیم؟ (پرسش)
30. چه کسانی و تحت چه شرایطی می‌‏توانند امام مهدی را ملاقات کنند؟ (پرسش)
31. چه کسانی امام مهدی را دیده و با آن حضرت ملاقات کرده‏‌اند؟ (پرسش)
32. چگونه می‌‏توان دیدار صالحان با امام مهدی‏ را اثبات نمود؟ (پرسش)
33. اگر ملاقات با امام مهدی ممکن است پس چرا باید مدعی ملاقات را تکذیب کرد؟ (پرسش)
34. چه عقایدی در ملاقات با امام مهدی عوامانه و بدون اصل و مدرک است؟ (پرسش)
35. آیا ما می‏‌توانیم تماس یا ملاقاتی با امام مهدی داشته باشیم؟ (پرسش)
36. آیا امکان ملاقات با امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
37. چه کنیم که توفیق دیدار چهره نورانی امام عصر را پیدا کنیم؟ (پرسش)
38. چه کسانی در زمان حاضر زنده‌‏اند و با امام مهدی ارتباط دارند؟ (پرسش)
39. آیا اکنون هم مانند گذشته افرادی با حضرت دیدار می‌‏کنند؟ در صورت امکان نام آنها را ذکر کنید؟ (پرسش)
40. بعضی از افراد ادعا دارند امام مهدی را در خواب دیده‌‏اند به نظر شما آیا این سخن پذیرفتنی است؟ (پرسش)
41. امام مهدی درباره ظهور خود چه فرموده‌‏اند؟ (پرسش)
42. آیا در زمان غیبت می‌‏توان حضرت مهدی را دید؟ (پرسش)
43. آیا می‌توان امام مهدی را در خواب دید؟ (پرسش)
44. چه کسانی امام مهدی را پیش از غیبت دیده‌اند؟ (پرسش)
45. چه کسانی امام مهدی را در دوران غیبت صغری دیده‌اند؟ (پرسش)
46. چه کسانی امام مهدی را در دوران غیبت کبری دیده‌اند؟ (پرسش)
47. کدام یک از عالمان شیعه مورد عنایت امام مهدی بوده‌اند؟ (پرسش)
48. آیا دیدار با امام مهدی در دوره غیبت کبرا امکان پذیر است؟ (پرسش)
49. آیا شیوه‌هایی که برای دیدار با امام مهدی گفته می‌شوند معتبرند؟ (پرسش)
50. آیا در کتاب‌های حدیثی برای دیدار با امام مهدی راهکارهایی بیان شده است؟ (پرسش)
51. شرایط وقوع ملاقات با امام مهدی در عصر غیبت چیست؟ (پرسش)
52. آسیب‌های دامن زدن به ملاقات امام مهدی چیست؟ (پرسش)
53. آیا ملاقات با امام مهدی موضوع محوری مهدویت است؟ (پرسش)
54. آیا دیدن امام مهدی نوعی فضیلت محسوب می‌شود؟ (پرسش)
55. ملاقات امام مهدی با افراد چگونه انجام می‌شود؟ (پرسش)
56. امام مهدی پس از ملاقات با افراد چگونه پنهان می‌شد؟ (پرسش)
57. آیا ملاقات با امام مهدی با حکمت غیبت تنافی دارد؟ (پرسش)
58. معجزه چگونه باعث می‌شود مردم نتوانند جسم امام مهدی را ببینند؟ (پرسش)
59. آیا می‌توان هر وقت اراده کردیم با امام مهدی ملاقات کرد؟ (پرسش)
60. کیفیت ملاقات مردم با امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
61. انگیزه امام مهدی از دیدار با مردم چیست؟ (پرسش)
62. امام مهدی برای ملاقات با افراد چگونه به جاهای دوردست می‌رود؟ (پرسش)
63. آیا دیدار با امام مهدی در عصر غیبت کبری نیاز به ایمان و وثاقت بالایی دارد؟ (پرسش)
64. امام مهدی برای ناشناس ماندن در دیدارها با افرادی که مورد اطمینان نبودند چه برنامه‌ای داشت؟ (پرسش)
65. آیا افرادی وجود دارند که شخص امام مهدی را با ویژگی‌های حقیقی ایشان ببینند و بشناسند؟ (پرسش)
66. دلایل امکان ارتباط با امام مهدی در عصر غیبت کبری چیستند؟ (پرسش)
67. فایده مطرح کردن بحث دیدار و ملاقات با امام مهدی چیست؟ (پرسش)