امامت امام سجاد در کلام اسلامی

امامت امام سجاد (ع) که حدود ۳۵ سال به طول انجامید، از دیدگاه شیعه دارای شرایط لازم امامت بوده است مانند: عصمت و افضلیت؛ علاوه بر اینکه برخی از دلایل امامت آن حضرت عبارت است از: روایات دال بر امامت ایشان؛ معجزاتی که از آن حضرت نقل شده است و... .

زندگی‌نامه

حضرت علی بن الحسین (ع) در تاریخ پنجم شعبان سال ۳۸هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود، پدر بزرگوار او امام حسین (ع) و مادر او شهربانو، از شاهزادگان ایرانی است. کنیه مشهور آن حضرت ابوالحسن است^[۱].

القاب مشهور آن بزرگوار زین العابدین^[۲]سجاد^[۳] زکی^[۴] ذوالثفنات^[۵] است.

آن حضرت در سال ۹۵ هجری قمری به شهادت رسید^[۶] وقایع مهمی که در دوران عمر شریفِ آن حضرت و امامت او رخ داد یکی واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری قمری بود که منجر به اسارت آن بزرگوار به همراه خاندان اهل بیت (ع) شد^[۷] و دیگری واقعه حره در سال ۶۲ هجری قمری بود که در مدینه واقع شد^[۸].

آغاز امامت آن حضرت در سال ۶۱ هجری قمری است و امامتش ۳۵ سال به طول انجامید. دوران امامت آن حضرت توأم با اختناق شدید و سخت‌گیری‌های حاکمان بنی امیه علیه شیعیان بود؛ به گونه‌ای که بنا به روایتی در ابتدای امر تنها اصحاب آن حضرت پنج تن بوده‌اند که این خود دلالت بر وضعیت خاص آن زمان می‌کند. حضرت در این دورانِ سخت به تربیت شاگردانی چند می‌پردازد که از جمله سعید بن جبیر، سعید بن مسیب، محمد بن جبیر بن مطعم، یحیی بن ام الطول و ابوخالد کابلی هستند^[۹]. آن حضرت فعالیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را در قالب دعا آغاز می‌کند و در سایه راز و نیاز با خدا بسیاری از معارف اسلام را به گوش امت اسلامی می‌رساند. مجموعه صحیفه سجادیه، نتیجه کار او در آن دوران بسیار سخت و دشوار است.

از دیدگاه شیعه امامیه عصمت و افضلیت از صفات لازم برای امام به شمار می‌رود^[۱۰] چنان که نص، اساسی‌ترین راه تعیین امام است^[۱۱] معجزه نیز در این باره نقش نص را ایفا می‌کند^[۱۲].^[۱۳]

دلایل امامت امام زین العابدین (ع)

دلایل امامت امام زین العابدین (ع) به قرار ذیل است:

۱. نصوص امامت امام سجاد (ع): علاوه بر نصوص مربوط به امامان دوازده‌گانه که امام سجاد (ع) نیز در شمار آنان است^[۱۴] نصوص دیگری نیز بر امامت وی دلالت می‌کند.

در حدیث مشهوری به نام حدیث لوح پس از بیان این که امامان از صلب امام حسین (ع) هستند آمده: ^[۱۵].
امیرمؤمنان (ع) در هنگام شهادت، وقتی امام حسن (ع) را به عنوان امام بعد از خود معرفی فرمود به او توصیه کرد که مواریث را به برادرت حسین (ع) بده، آن گاه به امام حسین (ع) فرمود: « ان رسول الله یأمرک أن تدفع المواریث من بعدک إلی وُلدک زین العابدین فانه الحجة من بعدک ثم أخذ بید زین العابدین وکان طفلاً وقال له: ان رسول الله یأمرک أن توصی بالامامة من بعدک إلی ولدک محمد الباقر واقرئه من رسول الله ومنی السلام»^[۱۶].
از زهری تابعی، فقیه و محدث نقل شده که خدمت امام حسین (ع) بودم که علی بن حسین (ع) وارد شد، پس امام او را طلبید و در بغل گرفت و بین هر دو چشم او را بوسید... پس من گفتم پس از شما به چه کسی باید مراجعه کنم، امام حسین (ع) فرمود: «إِلَى عَلِيٍّ ابْنِي هَذَا هُوَ الْإِمَامُ وَ أَبُو الْأَئِمَّةِ ...»^[۱۷].

۲. معجزه امام زین العابدین (ع): درباره معجزه آن حضرت نقل شده که بین محمد بن حنفیه و امام بر سر امامت اختلاف شد، هر دو حجرالاسود را حَکم گرفتند، آنگاه امام سجاد (ع) از حجرالأسود خواست تا امام را معرفی کند و حجرالأسود به امامت علی بن حسین (ع) شهادت داد آن گاه محمد بن حنفیه به امامت آن حضرت اعتراف کرد^[۱۸].

۳. افضلیت امام زین العابدین (ع):

زهری^[۱۹] درباره امام زین العابدین (ع) گفته است: ما رأیت قریشیاً أورع ولا أفضل منه^[۲۰] و کان علی بن الحسین أفضل أهل بیته وأحسنهم طاعة^[۲۱] سعید بن مسیب که از فقهای برجسته در یثرب بوده است^[۲۲] درباره امام سجاد (ع) گفته است: ما رأیت قط أفضل من علی بن الحسین^[۲۳] و ما رأیت أورع منه^[۲۴].
زید بن اسلم فقیه مفسر قرآن^[۲۵] درباره آن حضرت این چنین گفته است: ما جالست فی أهل القبلة مثله أی مثل علی بن الحسین^[۲۶].
احمد بن ابو یعقوب درباره او گفته است: «کان أفضل الناس وأشدهم عبادة وکان یسمی زین العابدین...»^[۲۷].
واقدی گفته است: «کان من أورع الناس وأعبدهم وأتقاهم لله عزوجل...»^[۲۸].

یکی از دلایل و شواهد امامت آن حضرت تحویل گرفتن مواریث امامت است که حضرت پس از مراجعت از اسارت، آنها را از ام سلمه تحویل گرفت؛ چنان که در روایات آمده که امام حسین (ع) قبل از حرکت به سمت مکه این مواریث را به ام سلمه سپرد^[۲۹]، لذا مواریث امامت به دست امام زین العابدین (ع) رسید و این از جمله اموری است که در منابع اهل سنت هم بدان تصریح شده است^[۳۰].

علاوه بر دلایل و شواهد یاد شده، با توجه به وجوب وجود امام معصوم در هر زمان^[۳۱] و اینکه در زمان امام زین العابدین (ع) برای کسی جز او ادعای عصمت نشده است، لازمه عدم پذیرش امامت آن حضرت، خالی بودن امت اسلامی از حجت است که نادرستی آن مورد اجماع امت اسلامی است.

با توجه به دلایل و شواهد یاد شده بر امامت امام زین العابدین (ع) عقیده کیسانیه در مورد امامت محمد بن حنفیه پنداری بیش نخواهد بود. وجوهی که آنان در عقیده خود به آن استناد کرده‌اند نیز بی‌اساس است^[۳۲].^[۳۳]

دیدگاه ابن قبه درباره امامت امام سجاد

ابن قبه رازی امام سجاد را از دیگر امامان امامیه می‌داند و به نصّ صریح امام حسین امامت وی اشاره می‌کند^[۳۴]. ابن قبه رازی می‌گوید: ما مقامی که برای حسین بن علی قائلیم از سر تمایل و بی‌دلیل نیست و در این باب از احدی تقلید کورکورانه نمی‌کنیم. او می‌گوید اخبار فراوانی درباره امام سجاد به گوشمان رسیده است. صفات ایشان قابل مقایسه با رقبایش نیست^[۳۵]. او را عالم به دین و اهل فضیلت معرفی کرده‌اند^[۳۶]. چنان اهل فضل است که موافق و مخالف به آن اعتراف دارند^[۳۷]. روایات امام سجاد درباره حلال و حرام دلیل بر اعلمیت آن امام است^[۳۸]. او کسی است که به تأویل کتاب آگاه است و احکام الهی را می‌شناسد^[۳۹]. کسی که عالم به دین باشد، به امامت سزاوارتر است نسبت به کسی که علمی در باب دین ندارد^[۴۰].^[۴۱]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۳۷.
↑ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶؛ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج۹، ص۱۲۱.
↑ ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۴۹؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶؛ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابوطالب، ج۳، ص۳۰۴.
↑ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶.
↑ ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۲۳۳؛ ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۴۹؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶.
↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۳۷.
↑ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲ ص، ۲۴۳ به بعد؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج۲، ص۲۸۶.
↑ نوادر المعجزات، ص۱۱۳؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۹۹- ۱۹۸؛ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۵۱- ۲۵۰.
↑ شیخ کشی، ابن عمرو، محمد، رجال کشی، ص۱۰۷؛ کوفی، حسین بن سعید، کتاب الزهد، ص۱۰۴- با اندکی اختلاف در اسامی؛ مفید، محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۸ و ۶۱ با قدری اختلاف در اسامی افراد-؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۳۲.
↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد ج۲، ص۱۳۸؛ سید مرتضی، الذخیره، ص۴۲۹ و ۴۳۴؛ بحرانی، ابن میثم، النجاة فی القیامه، ص۵۵ و ۶۵؛ حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، ص۴۹۲ ۴۹۵.
↑ مفید، محمد بن نعمان، النکت الاعتقادیة، ص۴۰- ۴۴؛ سید مرتضی، الشافی، ج۲ ص۳۷؛ حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۷۴.
↑ سید مرتضی، الشافی، ج۱ ص۱۹۶؛ حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۷۴؛ حلی، حسن بن یوسف، الباب الحادی عشر، ص۸۸.
↑ میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۴۳۵ ـ ۴۳۶.
↑ مفید، محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۲۰۷- ۲۰۸؛ خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، ص۵۳ و ۵۹.
↑ «... أَوَّلُهُمْ عَلِيٌّ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ وَ زَيْنُ أَوْلِيَاءِ الْمَاضِينَ »؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۵۲۷- ۵۲۸.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱ ص۲۹۷- ۲۹۸، باب نص بر امامت امام حسن (ع).
↑ خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، ص۲۳۴.
↑ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۸.
↑ قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، ج۳، ص۵۵۱.
↑ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایه، ج۹، ص۱۲۲؛ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۶۶ با اندکی تفاوت.
↑ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۸۶؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۲.
↑ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴ ص۷۶.
↑ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳.
↑ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۶.
↑ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۳۴۲.
↑ ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۳.
↑ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳.
↑ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج۹، ص۱۲۲.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۳۰۴.
↑ ابن سعد، محمد، طبقات الکبری، ج۱، ص۴۸۶ و ۴۸۸.
↑ سید مرتضی، علی بن الحسین، المقنع فی الغیبة، ص۳۴- ۳۶، طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد، ص۱۸۷؛ حلی، جعفر بن حسن، المسلک فی اصول الدین، ص۳۰۶.
↑ مفید، محمد بن نعمان، الفصول المختاره، ص۲۹۶- ۳۵۰، ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ص۳۲.
↑ میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۴۳۷.
↑ ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۳ و ۱۱۵.
↑ ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۹۹.
↑ ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۵.
↑ ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۳.
↑ ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۹۹.
↑ ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۳.
↑ ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۹۹.
↑ میرزایی، عباس، ابن قبه رازی، ص۲۰۰-۲۰۱.

[1] مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۳۷.

[2] اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶؛ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج۹، ص۱۲۱.

[3] ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۴۹؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶؛ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابوطالب، ج۳، ص۳۰۴.

[4] اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶.

[5] ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۲۳۳؛ ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۴۹؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶.

[6] مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۳۷.

[7] یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲ ص، ۲۴۳ به بعد؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج۲، ص۲۸۶.

[8] نوادر المعجزات، ص۱۱۳؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۹۹- ۱۹۸؛ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۵۱- ۲۵۰.

[9] شیخ کشی، ابن عمرو، محمد، رجال کشی، ص۱۰۷؛ کوفی، حسین بن سعید، کتاب الزهد، ص۱۰۴- با اندکی اختلاف در اسامی؛ مفید، محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۸ و ۶۱ با قدری اختلاف در اسامی افراد-؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۳۲.

[10] مفید، محمد بن نعمان، الارشاد ج۲، ص۱۳۸؛ سید مرتضی، الذخیره، ص۴۲۹ و ۴۳۴؛ بحرانی، ابن میثم، النجاة فی القیامه، ص۵۵ و ۶۵؛ حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، ص۴۹۲ ۴۹۵.

[11] مفید، محمد بن نعمان، النکت الاعتقادیة، ص۴۰- ۴۴؛ سید مرتضی، الشافی، ج۲ ص۳۷؛ حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۷۴.

[12] سید مرتضی، الشافی، ج۱ ص۱۹۶؛ حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۷۴؛ حلی، حسن بن یوسف، الباب الحادی عشر، ص۸۸.

[13] میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۴۳۵ ـ ۴۳۶.

[14] مفید، محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۲۰۷- ۲۰۸؛ خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، ص۵۳ و ۵۹.

[15] «... أَوَّلُهُمْ عَلِيٌّ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ وَ زَيْنُ أَوْلِيَاءِ الْمَاضِينَ »؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۵۲۷- ۵۲۸.

[16] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱ ص۲۹۷- ۲۹۸، باب نص بر امامت امام حسن (ع).

[17] خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، ص۲۳۴.

[18] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۸.

[19] قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، ج۳، ص۵۵۱.

[20] ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایه، ج۹، ص۱۲۲؛ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۶۶ با اندکی تفاوت.

[21] تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۸۶؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۲.

[22] عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴ ص۷۶.

[23] یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳.

[24] عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۶.

[25] عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۳۴۲.

[26] ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۳.

[27] یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳.

[28] ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج۹، ص۱۲۲.

[29] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۳۰۴.

[30] ابن سعد، محمد، طبقات الکبری، ج۱، ص۴۸۶ و ۴۸۸.

[31] سید مرتضی، علی بن الحسین، المقنع فی الغیبة، ص۳۴- ۳۶، طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد، ص۱۸۷؛ حلی، جعفر بن حسن، المسلک فی اصول الدین، ص۳۰۶.

[32] مفید، محمد بن نعمان، الفصول المختاره، ص۲۹۶- ۳۵۰، ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ص۳۲.

[33] میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۴۳۷.

[34] ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۳ و ۱۱۵.

[35] ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۹۹.

[36] ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۵.

[37] ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۳.

[38] ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۹۹.

[39] ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۱۱۳.

[40] ابن قبه رازی رازی، نقض الاشهاد، ص۹۹.

[41] میرزایی، عباس، ابن قبه رازی، ص۲۰۰-۲۰۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]