امام جواد در کلام اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام جواد است. امام جواد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام جواد در کلام اسلامی - امام جواد در تاریخ اسلامی - امام جواد در معارف و سیره رضوی - امام جواد در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمحمد بن علی بن موسی مشهور به امام جواد و امام محمدِ تقی (زاده ۱۰ رجب ۱۹۵ق در مدینه - شهادت ۲۲۰ق در بغداد) نهمین امام و پیشوای مسلمانان است. پدرشان امام رضا (ع) و مادرش خیزران (سَبیکه) بود. جواد و تقی از القاب ایشان است. حضرت در ۸ سالگی به امامت رسید و مدت امامت او ۱۷ سال بوده است. دوران امامت حضرت مصادف با خلافت مامون و معتصم عباسی بود و در این دوران با استفاده از مناظرات حقانیت اهل بیت را به اثبات می‌رساندند. سرانجام معتصم، همسر امام را تحریک کرد تا حضرت جواد (ع) را مسموم کند. ایشان که جوان‌ترین امام شیعه بود روز آخر ذی قعده سال ۲۲۰ هجری به شهادت رسید.
مقدمه
نام مبارکش علی و یازدهمین تن از چهارده معصوم (ع) است. در سال ۱۹۵ ه. در مدینه زاده شد و در بیست و پنج سالگی به شهادت رسید. پدر ارجمندش امام رضا (ع) هشتمین امام معصوم و مادرش خیزران (سَبیکه) است. از لقب‌های مشهور اوست: جواد و تقی و کنیه گرامی‌اش ابو جعفر ثانی است[۱].[۲]
فضائل و مناقب
امام محمد تقی همانند دیگر امامان معصوم (ع) در خصال نیک و اخلاق پسندیده همچون جد خویش، پیامبر اسلام (ص) بود. در عبادت و طاعت شهرتی تمام داشت و بیش‌تر روزها در روزه بود و شب‌ها به عبادت و راز و نیاز. پیوسته این حدیث پیامبر (ص) را بر زبان داشت که "هر کس نماز شب بگزارد، چهره‌اش در روز زیبا و نورانی گردد"[۳]. فروتنی امام محمد تقی (ع) از صفات برجسته اوست.
در برخورد با مردم بسیار متواضع و مهربان بود و می‌فرمود: "فروتنی، زینت و شرافت حسب و نسب است"[۴]. جود و بخشش او زبانزد همه بود و امروزه نیز آن امام (ع) را بدین صفت می‌شناسند و بدین روی از القاب مشهورش "جواد الائمه" است. هر کس نیازی بدو می‌آورد، حاجت روا بازمی‌گشت[۵]. آنچه از موقوفات بنی‌هاشم و پدران معصومش به دست می‌آورد، میان نیازمندان تقسیم می‌کرد[۶].[۷]
امامت
شیخ مفید نوشته است که حضرت رضا (ع) از دنیا رفت و سراغ نداریم فرزندی از او مانده باشد جز پسر ارجمندش، ابوجعفر محمد (ع) که پس از او امامت را به دست گرفت[۸]. همچنین، از امام رضا (ع) نقل کرده‌اند که به صراحت فرزند گرامی خویش حضرت محمد تقی (ع) را به وصایت و امامت خوانده است[۹]. افزون بر این، برتری آشکار امام محمد تقی (ع) بر مردم روزگار خویش دلیلی دیگر بر امامت اوست[۱۰].[۱۱]
روزگار امامت
امام محمد تقی (ع) از سال ۲۰۳ تا ۲۲۰ ه. امامت کرد. خلفای معاصر آن امام همام (ع) عبارت‌اند از: مأمون و معتصم[۱۲].
مهم‌ترین برنامه امامت امام جواد (ع) ادامه راه پدر و پی جستن برنامه‌های ایشان برای گسترش مذهب تشیع و هدایت امت بود. نخستین گام امام (ع) در این راه آن بود که پایتخت عباسیان را ترک جست و به مدینه رفت. این کار به معنای رد مشروعیت حکومت عباسی و گونه‌ای مقابله با آن تلقی می‌گشت. با حضور امام (ع) در مدینه، فقیهان و عالمان بسیاری پیرامونش گرد آمدند و از محضرش کسب فیض کردند. امام (ع) برای پیگیری برنامه‌های خود، دانشمندانی را به بلاد اسلامی گسیل کرد که با عنوان "ثقات" مشهورند. آنان وظیفه داشتند مردم را از علوم آل محمد (ع) بهره‌مند سازند و تعالیم اصیل دینی را بگسترانند[۱۳].
امام (ع) خود در مدینه و مدتی نیز در بغداد به ارشاد مردم پرداخت و به امور آنان رسیدگی کرد[۱۴]. گاه در جلسه‌های علمی با مخالفان مباحثه می‌کرد و به شبهه‌های آنان پاسخ می‌گفت و از حقانیت شیعه پرده بر می‌داشت[۱۵]. امام محمد تقی (ع) پیوسته بر افشای ستمکاری‌ها و جفاکاری‌های حکومت عباسی پای می‌فشرد و پیروان خویش را تشویق می‌کرد که در برابر بدعت‌ها و کژ روی‌های عباسیان به مقابله برخیزند[۱۶].[۱۷]
شبهه خردسالی امام
امام جواد (ع) نخستین تن از دوازده امام شیعه بود که در خردسالی به امامت رسید. پس از ایشان، امام هادی (ع) و امام مهدی (ع) نیز در خردسالی به امامت رسیدند. برخی این موضوع را به عنوان شبهه مطرح ساخته و کوشیده‌اند مسئله امامت ایشان را به ابهام کشانند. هر چند در تاریخ بشر، کسانی را می‌توان یافت که در کودکی از نبوغ ذاتی فوق العاده‌ای بهره‌مند بوده‌اند و بدین روی، نمی‌توان خردسالی امام (ع) را دلیلی بر رد امامت ایشان به شمار آورد، اما شیعیان دلایلی دیگر نیز بر این افزوده‌اند:
- ایمان به خدا مستلزم آن است که آدمی به این نیز ایمان آوَرَد که همه افعال خداوند از روی مصلحت است و باید بی چون و چرا به آن تن در داد. خداوند، قادر و حکیم است و بنابر مصلحت، بنده برگزیده خویش را در خردسالی به امامت رسانده است و این هیچ تناقضی در پی ندارد و امر محالی با خود نمی‌آورد.
- بنابر نص قرآن، حضرت عیسی (ع) و یحیی (ع) در خردسالی به نبوت رسیده‌اند[۱۸].
- در تاریخ اسلام، نمونه‌هایی در دست است که مسئولیت‌هایی بزرگ و کارهایی سترگ به خردسالان سپرده شده است؛ مانند بیعت امام علی (ع) با پیامبر اسلام (ص) در کودکی، نقش داشتن امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در ماجرای مباهله و نیز گواهی آنان در ماجرای فدک نزد خلیفه اول.
- امامت حضرت جواد (ع) در خردسالی، ذهن مسلمانان را برای پذیرفتن امامت حضرت مهدی (ع) و غیبت ایشان در خردسالی آماده ساخت.
- چنان که از تاریخ نیز بر می‌آید، امامت حضرت جواد (ع) در خردسالی آزمایشی سخت برای شیعیان بود تا مؤمنان راستین خویش را نشان دهند و به مقامی والاتر رسند. در این ماجرا، برخی کسان ـ که سست ایمان و مردد بودند ـ از راه به در رفتند و بازشناخته گشتند[۱۹].[۲۰]
شهادت
امام محمد تقی (ع) در جوانی به شهادت رسید. چون معتصم عباسی، فعالیت‌های امام (ع) را برای حکومت خویش خطرساز یافت، در سال ۲۲۰ ه. طرح قتل امام (ع) را عملی ساخت و با زهری کشنده ایشان را به شهادت رساند و امام (ع) در این هنگام بیست و پنج سال بیش نداشت. مرقد مقدس امام محمد تقی، کنار جد گرامی‌اش حضرت موسی بن جعفر (ع) در کاظمین عراق جای دارد[۲۱].[۲۲]
منابع
پانویس
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۲۷۳؛ الانوار البهیة، ص۲۲۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۱۸.
- ↑ علل الشرائع، ۲/ ۳۶۳.
- ↑ بحارالانوار، ۷۷/ ۱۳۳.
- ↑ بحارالانوار، ۵۰/ ۱۰۲ و ۱۰۳.
- ↑ زندگانی امام جواد، ۴۴.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۱۸ ـ ۱۱۹.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۲۷۱.
- ↑ الاصول من الکافی، ۱/ ۳۲۲؛ عیون اخبار الرضا، ۲/ ۲۴۲.
- ↑ اعلام الوری، ۳۳۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۹.
- ↑ اعیان الشیعه، ۲/ ۳۲.
- ↑ مسند الامام الجواد، ۴۳، ۸۸ و ۸۹.
- ↑ سیره چهارده معصوم، ۷۹۱.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۲۸۴- ۲۸۲.
- ↑ الفصول المهمة، ۲۷۴؛ مسند الامام الجواد، ۵۶؛ مُحَج الدعوات، ۵۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۲۰.
- ↑ ﴿قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا ﴾؛ سوره مریم؛ آیه ۳۰، ﴿يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا ﴾؛ آیه ۱۲.
- ↑ الملل و النحل، ۱/ ۱۶۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۲۰ - ۱۲۱.
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب/ ۴/ ۴۱۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۲۱.