امام معصوم از چه زمانی صاحب علم ویژه می‌شود؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
امام معصوم از چه زمانی صاحب علم ویژه می‌شود؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم
مدخل اصلیعلم معصوم

امام معصوم (ع) از چه زمانی صاحب علم ویژه می‌شود؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.

پاسخ نخست

هاشمی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی، در کتاب «ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه» در این‌باره گفته‌ است:

«مرحوم خواجوئی[۱] (...) می‌گوید: (...) نفس‌های آنها (ائمه (ع)) مقدس و علوم ایشان لدنی است و آنان از ابتدای تولد تا پایان عمرشان به معلمی غیر خودشان نیاز ندارند. حتی اگر فرض شود که آنان نزد کسی برای فراگرفتن چیزی مراجعه کرده‌اند، باید حمل بر آن شود که نوعی مصلحت در کار بوده است که خود آنان چنین خواسته‌اند. او ادامه می‌دهد آنان هنگامی که هنوز به دنیا نیامده و در ارحام مادرانشان بودند، عالِم به حقایق و خاشع در برابر خداوند و رسولش بودند. چنان که نقل شده است که در زمانی که مادر امیرالمؤمنین (ع)، به آن حضرت حامله بودند، هرگاه رسول خدا (ص) به نزد ایشان می‌آمد، ناخواسته بلند می‌شد و گفتند که فرزند درون رحمم مرا به این کار وا می‌دارد. نمونه‌های دیگر روایی از این گونه امور در مورد سایر معصومان (ع) نیز وجود دارد که موجب شده است که مرحوم خواجوی در نهایت به این جمع‌بندی برسد که آنان از اول تا آخر عمرشان، هیچگاه، در امورشان جاهل نبوده‌اند. او ادامه می‌دهد که چنین چیزی بعید نیست که فردی به قدری استعداد و قابلیت بیابید که تمام کمالات مناسب یک نوع را بدون اکتساب از منابع عالی آن دریافت کند»[۲].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین ایمانی؛
حجت الاسلام و المسلمین ایمانی در «وبگاه بهترین سخن‌ها» در پاسخ به این پرسش آورده است: «شواهد فراوانی در دست است که رسول‌الله (ص) و ائمه (ع) از همان دوران نوزادی و کودکی، هم با ملائک در ارتباط بوده‌اند، هم علم غیب داشته‌اند هم صاحب معجزات بوده‌اند. امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه فرموده‌اند: "از همان لحظه‏‌ای كه پیامبر (ص) را از شير گرفتند، خداوند بزرگ‏ترين‏ فرشته‏ خود را مأمور تربيت پیامبر (ص) كرد تا شب و روز، او را به راه‏‌های بزرگواری و راستی و اخلاق نيكو راهنمايی كند؛ و من همواره با پيامبر بودم چونان فرزند كه همواره با مادر است. پیامبر (ص) هر روز نشانه تازه‏‌ای از اخلاق نيكو را برايم آشكار می‌‏فرمود، و به من فرمان می‌‏داد كه به او اقتداء نمايم. پیامبر (ص) چند ماه از سال را در غار حراء می‏‌گذراند، تنها من او را مشاهده می‌‏كردم، و كسی جز من او را نمی‌‏ديد، در آن روزها، در هيچ خانه اسلام راه نيافت جز خانه رسول خدا (ص) كه خديجه هم در آن بود و من سومين آنان بودم. من نور وحی و رسالت را می‏‌ديدم، و بوی نبوت را می‏‌بوييدم. من هنگامی كه وحی بر پیامبر (ص) فرود می‏‌آمد، ناله شيطان را شنيدم، گفتم ای رسول خدا (ص)، اين ناله كيست؟ گفت: شيطان است كه از پرستش خويش مأيوس گرديد و فرمود: ای علی! تو آنچه را من می‌‏شنوم، می‌‏شنوی، و آنچه را كه من می‏‌بينم، می‏‌بينی، جز اينكه تو پيامبر نيستی، بلكه وزير من بوده و به راه خير می‏‍‌روی" در این خطبه از نهج البلاغه، امیر مؤمنان (ع) هم از علم غیب داشتن پیامبر (ص) در دوران قبل از نبوّتشان خبر داده هم از علم غیب داشتن خودشان قبل از امامتشان»[۳].
۲. حجت الاسلام و المسلمین اوجاقی؛
حجت الاسلام و المسلمین ناصرالدین اوجاقی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «علم امام از دیدگاه کلام امامیه» در این‌باره گفته‌ است: «در مکتب بغداد بیشتر تمایل بر این است که امام قبل از زمان امامت نیازی نیست که در علم کامل باشد. سید مرتضی علم امام را با علم پیامبر مقایسه می‌کند و می‌گوید همچنانکه پیامبر قبل از تکامل شرع به همه آن علم ندارد امام نیز قبل از امامت به همه احکام علم ندارد. (...) شیخ طوسی نیز به تبع استاد خود معتقد است که امام از ابتدا که به دنیا می‌آید علم ندارد بلکه به تدریج این علم را از پیامبر و یا از امام قبل از خود دریافت می‌کند و این علم وقتی امامت به او می‌رسد کامل می‌شود. شیخ مفید معتقد است که در مورد بعد از امامت ما یقین داریم که هیچ نقصی در علم امام وجود ندارد اما در مورد قبل از امامت ایشان ترجیح می‌دهد که توقف کند. دلیل ایشان هم ورود برخی روایات است که دلالت می‌کنند بر اینکه ائمه در تمام احوال چه قبل از امامت و چه بعد از آن و چه در زمان کودکی از همه نقص‌ها از جمله جهل مبرا هستند. و شیخ چون نمی‌تواند به مفاد این اخبار فتوا دهد توقف می‌کند»[۴].
۳. پژوهشگران پایگاه پرسمان قرآنی.
پژوهشگران پایگاه پرسمان قرآنی، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «بستگی به اراده و خواست خداوند در خصوص یک فرد دارد. علم لدنی تنها به امامان و معصومان داده نمی‌شود تا تصور کنیم هر زمان امام (ع) به مقام امامت نائل شدند چه در کودکی و چه در بزرگ‌سالی به علم لدنی دست یابند بلکه به بسیاری از افراد غیر معصوم و اولیای الهی علم لدنی اعطا شده است. البته علم لدنی امام معصوم (ع) با دیگران هرچند معصوم هم باشند متفاوت است. آصف ابن برخیا که تخت بلقیس را قبل از یک پلک زدن نزد حضرت سلیمان حاضر ساخت کسی بود که به تعبیر قرآن کریم بخشی از علم کتاب یا بخشی از علم لدنی به او عطا شده بود نه همه علم کتاب: این مسأله نشان می‌دهد که علم لدنی مراتبی دارد که افراد بر اساس شرایط و موقعیت خویش از آن بهره‌مند می‌شوند»[۵].

پرسش‌های وابسته

  1. اقسام و انواع علم معصوم کدام‌اند؟ (پرسش)
  2. علم معصوم مطلق چیست و مصداق‌های آن کدام‌اند؟ (پرسش)
  3. آیا علم معصوم مراتب و درجات دارند؟ (پرسش)
  4. علم باطنی معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
  5. علم ذاتی معصوم چیست؟ (پرسش)
  6. علم غیر ذاتی معصوم چیست؟ (پرسش)
  7. علم اکتسابی یا علم مستفاد معصوم چیست؟ (پرسش)
  8. علم موهوبی و موهبتی یا علم لدنی معصوم چیست؟ (پرسش)
  9. علم تام یا کامل معصوم چیست؟ (پرسش)
  10. علم محدود معصوم چیست؟ (پرسش)
  11. علم دفعی معصوم چیست؟ (پرسش)
  12. علم تدریجی معصوم چیست؟ (پرسش)
  13. علم اجمالی معصوم چیست؟ (پرسش)
  14. علم تفصیلی معصوم چیست؟ (پرسش)
  15. علم حصولی معصوم چیست؟ (پرسش)
  16. علم حضوری معصوم چیست؟ (پرسش)
  17. علم فعلی یا دائمی معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
  18. علم شأنی یا استعدادی یا ارادی و اختیاری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
  19. فرق بین علم فعلی و شأنی معصوم چیست؟ (پرسش)
  20. آیا علم معصوم متوقف بر اراده اوست یا بر صرف التفات و توجه؟ (پرسش)
  21. آیا علم معصوم مراتب و درجات دارد؟ (پرسش)
  22. فرق علم پیامبر با امام چیست؟ (پرسش)
  23. آیا علم پیامبران از لحاظ مرتبه یکسان است؟ (پرسش)
  24. آیا علم پیامبران و امامان از لحاظ مرتبه یکسان یا متفاوت است؟ (پرسش)
  25. فرق بین علم معصوم و علم فرشتگان چیست؟ (پرسش)
  26. آیا پیامبران پیش از آغاز وحی و نبوت و امامان پیش از تصدی امامت از علم ویژه معصوم برخوردار بوده‌اند؟ (پرسش)
  27. آیا علم معصوم در شب قدر نازل می‌شود؟ (پرسش)
  28. آیا علم معصوم در شب جمعه نازل می‌شود؟ (پرسش)
  29. آیا غیر معصوم می‌تواند از علوم ویژه معصوم آگاهی یابد؟ (پرسش)
  30. تفاوت علم خدا و معصوم چیست؟ (پرسش)
  31. آیا مقام علم معصوم به غیر معصوم داده می‌شود؟ (پرسش)
  32. شرایط دستیابی غیر معصوم به علم معصوم چیست؟ (پرسش)
  33. غیر معصوم از چه راهی می‌تواند به علم معصوم آگاهی یابد؟ (پرسش)
  34. آیا غیر معصوم وظیفه دارد به دنبال فراگیری علوم معصوم باشد؟ (پرسش)
  35. آیا آگاهی غیر معصوم از علم ویژه معصوم با حکمت الهی در امتحان او منافات ندارد؟ (پرسش)
  36. آیا از راه غیر مشروع می‌توان به علم ویژه معصوم دست یافت؟ (پرسش)
    1. آیا آگاهی از علم معصوم با سحر و جادو قابل دسترسی است؟ (پرسش)
  37. رابطه علم معصوم با علم مکنون یا مستأثر چیست؟ (پرسش)
  38. رابطه علم معصوم با اجتباء الهی چیست؟ (پرسش)
  39. رابطه علم معصوم با بداء الهی چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

پانویس