بحث:امام مهدی آمدنی است یا آوردنی؟ نقش مردم در زمینهسازی ظهور چیست؟ (پرسش)
۴. آقای حکیمی؛ |
---|
![]()
|
بهمنی
پاسخ اجمالی
انسان ها و نقش آنها در ظهور آری یا خیر؟
- دربارۀ اینکه آیا اختیار و ارادۀ آدمی در تحقق ظهور و تکامل یافتن ارزشهای انسانی در تحقق ظهور دخیل است یا خیر و به عبارتی دیگر آیا امام مهدی (ع) آمدنی است یا آوردنی؟ دو دیدگاه اساسی وجود دارد:[۷]
- نخست آنکه تنها خواست و ارادۀ الهی، در تحقق ظهور دخالت دارد بیآنکه عامل انسانی کوچکترین نقشی داشته باشد.[۸] دلیل این نظریه برخی از روایات است چنانکه در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «خداوند به دلیل تعجیل بندگان، شتاب نخواهد کرد. همانا برای این امر پایانی است که به آن منتهی میشود. چون آن پایان فرارسد، لحظهای پیش و تأخیری نخواهد افتاد»[۹]. این دیدگاه، توجیه عقلانی نداشته و بااراده، اختیار، تشریع، تکلیف و اذن در دعا، منافات دارد[۱۰].
- دیدگاه دوم و برگزیده آن است که افزون بر ارادۀ الهی، عامل انسانی نیز در ظهور تأثیرگذار است.[۱۱] همانگونه که مردم، در عصر حضور ائمه (ع)، وظایفی بر عهده داشتهاند که میبایست ادا میکردند، در غیبت نیز افزون بر تکالیف عمومی، وظایفی بر دوش دارند، تا ضمن رسیدن به اجر و ثواب، در زمینه ظهور نیز گامهایی بردارند[۱۲]. زیرا انتظار بر دوش انسان تکلیف قرار میدهد؛[۱۳] همچنین این از سنتهای خداوند است که عملکرد انسان در سرنوشت او تأثیر دارد: ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ﴾[۱۴] [۱۵] به عبارتی دیگر نقش مردم در فرآیند ظهور به عنوان علت معده موضوعی ناگزیر و انکارناپذیر است[۱۶]. ظهور حضرت مهدی(ع) سرآغازی است بر انقلابی بزرگ که همۀ بنیانهای بشر را دگرگون میسازد، این تحول بزرگ نیازمند فراهم آمده شرایطی است که از مهمترین آنها حضور مردم است[۱۷]. در روایات مختلفی اشاره به نقش مردن در ظهور شده است مانند: امام مهدی(ع) در توقیع خود به شیخ مفید چنین میفرماید[۱۸]: «اگر شیعیان ما ـ که خداوند آنان را بر اطاعتش توفیق عنایت فرماید ـ در وفای به عهدی که بر عهدۀ آنان است، یک دل میشدند، میمنت ملاقات با ما از آنان به تأخیر نمیافتاد و سعادت دیدار ما زودتر نصیبشان میگشت؛ دیداری بر مبنای شناختی راستین و صداقتی از آنان نسبت به ما».[۱۹]
انواع نقش انسان در ظهور
- با توجه به این مطلب، فراهم آوردن زمینههای ظهور، از جمله شرایط ظهور به حساب میآید، و تا زمینۀ ظهور فراهم نشود، حضرت مهدی(ع) ظهور نخواهد کرد. اما چگونه میتوان زمینۀ ظهور را فراهم آورد؟[۲۰]
- برخی از مواردی که میتوان به عنوان زمینههای ظهور نام برد عبارتند از:
- تحول جامعۀ بشری: ایجاد آگاهی و آمادگی جامعه بشری برای حقّ و حقیقت و مخالفت جدّی با ظلم و جور یکی از زمینههای مهم ظهور آن حضرت است و این بر عهده همۀ مسلمانان و شیعیان است. باید با استفاده از علم و تکنولوژی، حقایق اسلام به گوش جهانیان برسد تا آنها با زیباییهای مکتب اهل بیت پیامبر(ص) که هماهنگ با فطرت انسانی است آشنا شوند. باید توجّه داشت یکی از علل غیبت امام عصر(ع)، عدم آمادگی مردم برای پذیرش حق و حقیقت است.[۲۱]
- انقلاب و تحوّل روحی افراد: تغییر و تحوّل روحی و خودسازی و تهذیب نقش مهمی در ایجاد انقلاب بزرگ و به پیروزی رساندن آن دارد و با تحولات بیشتر در روحیه انسانها و ساخته شدن نیروهای با صلابت میتوان اذعان داشت یکی از زمینهها فراهم آمده است. چنانچه افرادی که شایستگی همراهی با حضرت را داشته باشند فراهم آیند، یکی دیگر از مقدمات ظهور مهیّا میگردد. و با خودسازی این افراد نیروی انسانی انقلاب بزرگ مهدی(ع) تشکیل میگردد.[۲۲] کسی که در انتظار آن مصلح بزرگ است، باید در خود زمینههای صلاح را آماده سازد و کاری کند که بتواند برای تحقق صلاح بایستد. [۲۳]
- انتظار سازنده: «"أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ"»[۲۴] انتظار سازنده و صحیح، مکتب انسانسازی و انقلاب است. انتظاری که برترین اعمال امّت پیامبر شمرده شده است، ریشه و اساس دو نکته قبلی (خودسازی افراد و ساختن جامعه) است، تا امید و انتظار و در نتیجه صبر و تحمّل مشکلات نباشد، انسان قادر به خودسازی و دیگر سازی نیست.[۲۵]
- برپایی قیامها و انقلابهای ظلم ستیز و عدالت خواهانه: از اموری که باعث تسریع در انقلاب جهانی حضرت مهدی(ع) شده و موجب بیداری و آگاهی جامعۀ جهانی و در نتیجه فراهم آمدن زمینه ظهور میگردد قیامها و انقلابهای اسلامی و بیدارگرایانه است، مانند انقلاب اسلامی ایران. بنابراین از وظایف و مسؤولیّتهای ما این است که از این انقلاب پاسداری نموده و در ترویج و پربارتر کردن آن بکوشیم.[۲۶]
- آمادگی معرفتی: طبق وعدههای قرآن، پیروزی نهایی با اسلام است و مردم سراسر جهان در آینده به سراغ اسلام میآیند و حکومت حضرت مهدی(ع) تشکیل میشود؛ اما این وعدهها شرایطی دارد و آن عبارت است از: توجه دنیا به اسلام و شناخت آن؛ علاوه بر آن، شناخت اجرا کنندۀ قوانین اسلامی، یعنی حضرت مهدی(ع).[۲۷]
- اطاعت از نایب امام و ولی فقیه: یکی دیگر از شرایط مردمی ظهور آن است که مردم با اطاعت از جانشینان و نایبان امام زمان(ع) صداقت خود را نشان دهند. علت غیبت امام دوازدهم (ع)، عدم آمادگی مردم برای پذیرش رهبری امام است. خداوند آن حضرت را برای زمان مناسب ذخیره فرموده است، تا زمانی که رشد و فرهنگ مردم به جایی برسد که بتوانند نور امامت را درک و از آن بهرهگیری کنند؛ از سوی دیگر، در زمان غیبت حضرت مهدی(ع) ما را به حال خود رها نکردهاند، بلکه ما را به پیروی از فقها و اسلام شناسان عادل و با تقوا که نوّاب عام آن حضرت هستند، سفارش کردهاند؛ بنابراین، بر ما لازم است که در حوادث و مشکلات، گوش به فرمان حکم خدا که از طریق فقیه جامع الشرایط عادل به ما ابلاغ میشود، باشیم. نقش ولایت فقیه، همان نقش امامت و تدوام خط انبیاست[۲۸].
- و موارد دیگری مانند: پذیرش روحی جهت تحمل سختیها و مصیبتهای قبل از ظهور،[۲۹] آمادگی برای تبعیت عملی،[۳۰] همدلی در طلب ظهور[۳۱] و....[۳۲]
نتیجهگیری
- نتیجه اینکه، پدیدآمدن ظهور موعود منجی ـ به عنوان بزرگترین دگرگونی اجتماعی، با گستره جهانی، که بشریت چشم به راه آن است، ـ به فراهمشدن زمینهها و مقدماتی بستگی دارد که عوامل انسانی و آمادگی اوضاع اجتماعی، بخشی مهم از این بسترها و زمینههاست[۳۳]. به عبارتی دیگر از طرفی باید مردم به وظایف خود عمل کنند و آماده ظهور آن حضرت بوده و زمینه را برای قیام فراهم سازند و از طرفی دیگر خداوند متعال با توجه به اوضاع و شرایط جامعه و مناسب بودن زمینهها و بسترها و بر اساس نیاز جامعۀ جهانی، هر وقت اراده کند، اذن قیام را صادر خواهد کرد.[۳۴] فلذاست که باید گفت امام مهدی (ع) آوردنی است نه آمدنی.
- البته شکی نیست که زمینه اذنِ ظهور از سوی خدای متعال، در اختیار انسانی است؛ ولی اصلِ اذنِ الهی، از اختیار آدمی بیرون است و باید دعا و ندبه کرد، تا خدای متعال امر به ظهور کند. بر اساس سنّت قرآنی، هرگاه اضطرار آدمی به غایت خود رسید، بدون تردید، اجابت الهی به دنبال آن خواهد آمد[۳۵].
پاسخ تفصیلی
انسانها و نقش آنها در ظهور آری یا خیر؟
- دربارۀ اینکه آیا اختیار و ارادۀ آدمی در تحقق ظهور و تکامل یافتن ارزشهای انسانی تا چه اندازه تأثیرگذار است و آیا اختیار و عامل انسانی در تحقق ظهور دخیل است یا خیر؟ و به عبارتی دیگر آیا امام مهدی (ع) آمدنی است یا آوردنی؟ دو دیدگاه کلی قابل ترسیم است:[۳۶]
- نخست آنکه تنها خواست و ارادۀ الهی، در تحقق ظهور دخالت دارد و از آنجا که وعدۀ الهی بر تحقق ظهور صورت گرفته، هرگاه خود اراده کند ظهور واقع میشود، بیآنکه عامل انسانی کوچکترین نقشی داشته باشد. براساس این دیدگاه تحولات تاریخی ضابطهمند نبوده و ارادۀ انسانی در آن نقشی ندارد[۳۷]. دلیل طرفداران این نظریه بعضی روایات است، چنانکه در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «خداوند به دلیل تعجیل بندگان، شتاب نخواهد کرد. همانا برای این امر پایانی است که به آن منتهی میشود. چون آن پایان فرارسد، لحظهای پیش و تأخیری نخواهد افتاد»[۳۸]. بنابراین دیدگاه، انسان جز انتظار تکوینی، هیچ نقشی ندارد و همانند کسی است که مسافری دارد، اما نمیداند کجاست، باید به حکم تکوین، چشم به راه او باشد تا از راه برسد، زیرا این امر به اراده و مشیّت مطلق الهی بوده و کسی نمیتواند ارادۀ خداوند را تغییر دهد و خواستهای جداگانه داشته باشد. این دیدگاه، با همۀ سمت و سوی توحیدی و معرفتیاش، توجیه عقلانی نداشته و دستکم بااراده، اختیار، تشریع، تکلیف و اذن در دعا، منافات دارد[۳۹].
- دیدگاه دوم و برگزیده آن است که افزون بر ارادۀ الهی، عامل انسانی نیز در ظهور تأثیرگذار است[۴۰]. همانگونه که مردم، در عصر حضور ائمه (ع)، وظایفی بر عهده داشتهاند که میبایست ادا میکردند، در غیبت نیز افزون بر تکالیف عمومی، وظایفی بر دوش دارند، تا ضمن رسیدن به اجر و ثواب، در زمینه ظهور نیز گامهایی بردارند[۴۱]. در حقیقت هر چند حرکت تاریخ تکاملی بوده و تاریخ بشر در مجموع در یک خط سیر تکاملی گام برمیدارد، ولی نظر به اینکه عامل اصلی این حرکت انسان است و انسان موجودی آزاد و انتخابگر است، در تحولات تاریخ بسیار مؤثر است و نقش او در انتخاب آیندۀ خویش، هم آگاهانه است و هم آزادانه؛ یعنی انسان هم به محیط خود آگاه است و هم با اختیار و ارادۀ خود، با توجه به آینده میتواند آزادانه آیندۀ خویش را به هر شکلی که خود بخواهد انتخاب کند[۴۲].[۴۳] زیرا انتظار بر دوش انسان تکلیف قرار میدهد،[۴۴] همچنین این از سنتهای خداوند است که عملکرد انسان در سرنوشت او تاثیر دارد: ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ﴾[۴۵] [۴۶] علاوه بر اینکه نصرت الهی به نصرتی از جانب بندگان منوط شده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ﴾[۴۷] ضمن آنکه ما هیچگاه از انجام تکالیفمان بازداشته نشدهایم و به این بهانه که حق تنها در زمان ظهور به تمامه مستقر خواهد شد، از اقامه حق در حد توان خود منع نشدهایم و امر به اجرای حق، گرفتن داد مظلومان و مقابله با ظالمان در حد توان از ما برداشته نشده است[۴۸].
- به عبارت دیگر نقش مردم در فرآیند ظهور در شکل علت فراهمکننده (مُعِده)، موضوعی ناگزیر و انکارناپذیر است؛ چرا که "انتظار ظهور، چیزی جز چشمداشتِ ازمیانبردن نظامهای ستمگرانه مسلط بر جهان و جایگزینکردن نظام عدل جهانی به جای آن، نیست. این دگرگونی در عصر ظهور و فراگیرشدن عدالت، بیگمان با همگرایی، میل، رغبت و خواست عمومی مردم همراه است. بنابراین تا زمانی که نگرشهای همگانی دگرگون نشود، حکومت دینی نزد مردم جایگاه و ارزش نخواهد داشت و آنان حضور رهبر الهی را برای رهایی خویش بایسته ندانند و او را نخواهند، ظهوری پدید نخواهد آمد. ظهور امام زمان(ع) سرآغازی است بر انقلابی بزرگ، گسترده و فراگیر که این تحول بزرگ نیازمند فراهم شدن شرایط و زمینههایی بایسته و شایسته است. حضور مردم در این انقلاب از شرایط مهم این شکلگیری است[۴۹].
- در توضیحی دیگر دربارۀ نقش انسانها در شکل گیری ظهور باید گفت: از نظر عقلی عامل ظهور، یا خداوند است یا غیرخداوند. در فرض دوم، عامل یا غیر مردمند و یا مردم و در فرض اخیر، عامل یا امام است و یا غیر امام. حصر یاد شده از آنجا که دَوران میان نفی و اثبات دارد، حصر عقلی است و چیزی خارج از آن مفروض نیست. از میان فروض یادشده، فرض دوم که عاملی غیر از خدا و امام و مردم در ظهور تأثیرگذار باشد، باطل است. از میان سه فرض باقیمانده، منعی از ناحیه خداوند و امام نسبت به ظهور نمیتواند وجود داشته باشد؛ زیرا بیشک ظهور هم مطلوب خداوند است و هم مطلوب امام. بنابراین اگر مانعی برای ظهور دیده میشود، نقصی است که در انسانها وجود دارد و با پر شدن این خلأ، امام یقیناً ظهور خواهد فرمود. به تعبیر دیگر، فاعلیت خداوند و امام نسبت به ظهور تام است و جای فاعلیت عوامل انسانی خالی است که با شکلگیری آن، ارادۀ الهی به ظهور تحقق خواهد گرفت[۵۰].
- استدلال یادشده به روشنی تأثیرگذاری انسانها در ظهور را ثابت میکند. این گفته را با این بیان نیز میتوان تأیید کرد، فرض میکنیم همۀ انسانها، با تغییر وضعیت خود، به انسانهایی مؤمن و صالح تبدیل شوند که به تمامی اصول اخلاقی و ضوابط دینی اهتمام کامل دارند و به امام مهدی(ع) معرفت کامل و عمیق مییابند و مشتاق ظهور آن حضرت میگردند و تمام لوازم مورد نیاز برای بسط ید امام را فراهم میکنند. حال پرسش این است که آیا با تحقق چنین وضعیتی، باز هم امام در پس پردۀ غیبت خواهد ماند و آیا منکرانِ تأثیرگذاری عملکرد انسانها در ظهور، میتوانند ادعا کنند با وجود این باز هم امکان ادامه یافتن غیبت امام وجود دارد؟ بیتردید خیر؛ زیرا غیبت امام در این فرض فاقد توجیه عقلانی و غیر حکیمانه است. بنابراین رفتار مردم در تحقق ظهور تأثیرگذار است[۵۱].
- در روایات مختلفی اشاره به نقش مردم در ظهور شده است مانند: امام مهدی(ع) در توقیع خود به شیخ مفید چنین میفرماید[۵۲]: «اگر شیعیان ما ـ که خداوند آنان را بر اطاعتش توفیق عنایت فرماید ـ در وفای به عهدی که بر عهدۀ آنان است، یک دل میشدند، میمنت ملاقات با ما از آنان به تأخیر نمیافتاد و سعادت دیدار ما زودتر نصیبشان میگشت؛ دیداری بر مبنای شناختی راستین و صداقتی از آنان نسبت به ما». همچنین پیامبر اسلام(ص) میفرمایند[۵۳]: «گروهی از مشرقزمین خروج میکنند، زمینهها را برای مهدی فراهم میسازند، یعنی زمینههای حکومتش را». این روایت را در زمره روایاتی میتوان محسوب کرد که بر تأثیر عملکرد انسانها در ظهور دلالت دارند؛ زیرا اسـاساً توطئه، به معنای تمهید و تسهیل است؛ یعنی مقدمات چیزی را فراهم کردن و تحقق آن را آسان نمودن. بنابراین به دلالت این روایت، گروهی که از مشرق خروج میکنند، نقش تسهیلکننده و تهیهکننده مقدمات ظهور را بر عهده دارند. بیتردید هنگامی که پدیدهای نقش تسهیلکنندۀ تحقق امری را دارد، با تحقق آن، امر مورد نظر به شکل آسانتری تحقق مییابد و این یعنی همان مؤثر بودن[۵۴].
انواع نقش انسان در ظهور
- با توجه به این مطلب، فراهم آوردن زمینههای ظهور، از جمله شرایط ظهور به حساب میآید، و تا زمینۀ ظهور فراهم نشود، حضرت مهدی(ع) ظهور نخواهد کرد. حال باید توجه داشت که برخی از شرایط ظهور، با گذشت تاریخ و ظلم و جور انسانها، پیشرفت علم و دانش بشری و در نتیجه آگاهی مردم دنیا و ناامید شدن مردم از نحلهها و مذهبهای بشری و حکومتهای مختلف فراهم میشود؛ و برخی دیگر از آنها به دست ما انسانها و دوستداران آن حضرت فراهم میآید. اما چگونه میتوان زمینۀ ظهور را فراهم آورد؟[۵۵] برخی از مواردی که میتوان به عنوان زمینههای ظهور نام برد عبارتند از:
- تحول جامعۀ بشری: ایجاد آگاهی و آمادگی جامعه بشری برای حقّ و حقیقت و مخالفت جدّی با ظلم و جور یکی از زمینههای مهم ظهور آن حضرت است و این بر عهده همۀ مسلمانان و شیعیان است. باید با استفاده از علم و تکنولوژی، حقایق اسلام به گوش جهانیان برسد تا آنها با زیباییهای مکتب اهل بیت پیامبر(ص) که هماهنگ با فطرت انسانی است آشنا شوند. باید توجّه داشت یکی از علل غیبت امام عصر(ع)، عدم آمادگی مردم برای پذیرش حق و حقیقت است. چرا که بر اثر جهل مردم و ظلم حکّام زمان، همۀ ائمۀ(ع) قبلی یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند، لذا برای حفظ حجّت الهی و خالی نماندن زمین از وجود آن، دوران غیبت شروع و تا فراهم شدن زمینۀ ظهور ادامه خواهد داشت. اگر برای جامعه بشری این آمادگیها و آگاهیها حاصل نشود، حضرت تشریف بیاورند، آن حضرت نیز مانند امامان معصوم سابق به شهادت خواهد رسید. بنابراین رشد و آگاهی عموم مردم محروم و مستضعف، میبایست به درجهای برسد که نور وجود امام را لمس کرده، مثل پروانه گرد شمع وجود او گرد آیند. باید درجه رشد و آگاهی آنان به حدّی برسد که از مدّعیان حقوق بشر و دموکراسی، ناامید شده و همه منتظر ظهور منجی بزرگ الهی باشند[۵۶].
- انقلاب و تحوّل روحی افراد: تغییر و تحوّل روحی و خودسازی و تهذیب نقش مهمی در ایجاد انقلاب بزرگ و به پیروزی رساندن آن دارد و با تحولات بیشتر در روحیه انسانها و ساخته شدن نیروهای با صلابت میتوان اذعان داشت یکی از زمینهها فراهم آمده است. باید بدانیم امام زمان(ع) هم به انتظار لحظهای است که این تحوّلات درونی در قلب و روح انسانها به وجود آمده و به حدّ کمال خود برسد تا ظهور برای حضرت میسر شود.چنانچه افرادی که شایستگی همراهی با حضرت را داشته باشند فراهم آیند، یکی دیگر از مقدمات ظهور مهیّا میگردد. و با خودسازی این افراد نیروی انسانی انقلاب بزرگ مهدی(ع) تشکیل میگردد. انقلابی با آن عظمت و وسعت و رسالت سترگ، انسانها و عوامل بزرگی را میطلبد تا قادر به پیاده کردن رسالت عظیم خود باشد؛ انسانهایی خود ساخته و از جان گذشته، فقیه، سیاستمدار، مدیر و مدبّر، مبارز و شجاع و... [۵۷]. کسی که در انتظار آن مصلح بزرگ است، باید در خود زمینههای صلاح را آماده سازد و کاری کند که بتواند برای تحقق صلاح بایستد[۵۸].
- انتظار سازنده: ««أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ»»[۵۹] انتظار سازنده و صحیح، مکتب انسانسازی و انقلاب است. انتظاری که برترین اعمال امّت پیامبر شمرده شده است، ریشه و اساس دو نکته قبلی (خودسازی افراد و ساختن جامعه) است، تا امید و انتظار و در نتیجه صبر و تحمّل مشکلات نباشد، انسان قادر به خودسازی و دیگر سازی نیست[۶۰].
- برپایی قیامها و انقلابهای ظلم ستیز و عدالت خواهانه: از اموری که باعث تسریع در انقلاب جهانی حضرت مهدی(ع) شده و موجب بیداری و آگاهی جامعۀ جهانی و در نتیجه فراهم آمدن زمینه ظهور میگردد قیامها و انقلابهای اسلامی و بیدارگرایانه است، مانند انقلاب اسلامی ایران. بنابراین از وظایف و مسؤولیّتهای ما این است که از این انقلاب پاسداری نموده و در ترویج و پربارتر کردن آن بکوشیم، اهداف آن را زنده و در راه تحقّق آنها تلاش کنیم[۶۱].
- آمادگی معرفتی: طبق وعدههای قرآن، پیروزی نهایی با اسلام است و مردم سراسر جهان در آینده به سراغ اسلام میآیند و حکومت حضرت مهدی(ع) تشکیل میشود؛ اما این وعدهها شرایطی دارد و آن عبارت است از: توجه دنیا به اسلام و شناخت آن؛ علاوه بر آن، شناخت اجرا کنندۀ قوانین اسلامی، یعنی حضرت مهدی(ع)[۶۲].
- پذیرش روحی جهت تحمل سختیها و مصیبتهای قبل از ظهور: امام صادق(ع) فرمودند:[۶۳] «پیش از ظهور قائم، نشانههایی از جانب خدای تعالی برای مؤمنان خواهد بود. گفتم: فدای شما شوم! آنها کدام است؟ فرمود: قول خدای تعالی که: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمْوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾[۶۴] میآزماییم مؤمنان را پیش از خروج قائم، به چیزی از خوف (از پادشاهان بنی فلان در آخر سلطنت آنها)، گرسنگی (به واسطه گرانی قیمتها)، کاستیِ در اموال (کسادی داد و ستد و کمی سود)، کاستیِ در نفوس (به واسطه مرگ و میر فراوان) و کاستیِ در ثمرات به واسطه کمی برداشت محصولات زراعتی، و صابران را مژده بده در آن هنگام به تعجیل خروج قائم».[۶۵]
- تبعیت عملی: بزرگترین مشکلی که در طول تاریخ زندگانی امامان(ع) دیده میشود آن است که با وجود محبت به آنها، مردم عملاً از ایشان حرف شنوی نداشتند؛ این در حالی است که اگر انسانها خواستار ظهور امام(ع) هستند، باید آمادگی عملی و اطاعت پذیری از ایشان را داشته باشند تا رضایت خدای متعال جلب شده و اذن ظهور فرماید. امام باقر(ع) فرمودند:[۶۶] «اساس دین اسلام و کلید همۀ خزائن رحمت و فضل کبریایی و نیز وسیلۀ معرفت اشیا و فلاح و رستگاری و ایمن بودن از سخط و غضب ساحت کبریایی، بر اطاعت امام مفترض الطاعه استوار خواهد بود، پس از اینکه او را شناخته و به ولایت عامه او معتقد باشد».[۶۷]
نتیجه گیری
- نتیجه اینکه، پدیدآمدن ظهور موعود منجی ـ به عنوان بزرگترین دگرگونی اجتماعی، با گستره جهانی، که بشریت چشم به راه آن است، ـ به فراهمشدن زمینهها و مقدماتی بستگی دارد که عوامل انسانی و آمادگی اوضاع اجتماعی، بخشی مهم از این بسترها و زمینههاست[۷۲]. به عبارتی دیگر از طرفی باید مردم به وظایف خود عمل کنند و آماده ظهور آن حضرت بوده و زمینه را برای قیام فراهم سازند و همچنین بستری فراهم سازند که مردم جهان، نوعی آمادگی ذهنی و درخواست قلبی برای ظهور منجی آسمانی داشته باشند. و از طرفی دیگر خداوند متعال با توجه به اوضاع و شرایط جامعه و مناسب بودن زمینهها و بسترها و بر اساس نیاز جامعۀ جهانی، هر وقت اراده کند، اذن قیام را صادر خواهد کرد. و ممکن است بر اساس اراده الهی، و با توجه به نیاز شدید بشر، منتظر بعضی از زمینهها و شرایط نباشد.[۷۳] فلذاست که باید گفت امام مهدی (ع) آوردنی است نه آمدنی.
- البته شکی نیست که زمینه اذنِ ظهور از سوی خدای متعال، در اختیار انسانی است؛ ولی اصلِ اذنِ الهی، از اختیار آدمی بیرون است و باید دعا و ندبه کرد، تا خدای متعال امر به ظهور کند. بر اساس سنّت قرآنی، هرگاه اضطرار آدمی به غایت خود رسید، بدون تردید، اجابت الهی به دنبال آن خواهد آمد[۷۴].
پانویس
- ↑ بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۰۷.
- ↑ «يَا أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّا نَسْتَنْصِرُ اللَّهَ وَ مَنْ أَجَابَنَا مِنَ النَّاسِ...»؛ نعمانی، الغیبة، ص۲۸۱؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۳۸.
- ↑ «أَنَّا نَسْتَنْصِرُ اللَّهَ الْيَوْمَ وَ كُلَّ مُسْلِمٍ...»تفسیر العیاشی، ج۱، ص۶۵؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۲۳.
- ↑ در این حدیث، مشارکت متعهدانه زنان مسلمان، در حرکتهای اجتماعی مطرح گشته است.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۶۵؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۲۳.
- ↑ حکیمی، محمد رضا، خورشید مغرب، ص ۲۹۰-۲۹۳.
- ↑ ر.ک. محمدی منفرد، بهروز، مهدویت (برگرفته از آثار شهید مطهری)، ج ۱۰، ص ۶۰ ـ ۶۲
- ↑ ر.ک. محمدی منفرد، بهروز، مهدویت (برگرفته از آثار شهید مطهری)، ج ۱۰، ص ۶۰ ـ ۶۲
- ↑ «"إِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ إِنَّ لِهَذَا الْأَمْرِ غَایَةً یُنْتَهَی إِلَیْهَا فَلَوْ قَدْ بَلَغُوهَا لَمْ یَسْتَقْدِمُوا سَاعَةً وَ لَمْ یَسْتَأْخِرُوا"؛» بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۱۸؛ کافی، ج ۱، ص ۳۶۹، ح ۷.
- ↑ ر.ک. فاکر میبدی، محمد، زمینهسازی ظهور حضرت ولی عصر، ص ۱۶۱ ـ ۱۷۰.
- ↑ ر.ک. محمدی منفرد، بهروز، مهدویت (برگرفته از آثار شهید مطهری)، ج ۱۰، ص ۶۰ ـ ۶۲؛ پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۲۳۹.
- ↑ ر.ک. فاکر میبدی، محمد، زمینهسازی ظهور حضرت ولی عصر، ص ۱۶۱ ـ ۱۷۰.
- ↑ ر.ک. حسینی خامنهای، سید علی، ما منتظریم، سخنان رهبری در دیدار با اعضای بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (ع) و مرکز تخصصی مهدویت قم، ۱۸/۴/۱۳۹۰
- ↑ « خدا چيزى را كه از آن مردمى است دگرگون نكند تا آن مردم خود دگرگون شوند» سوره رعد، آیه ۱۱.
- ↑ ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۲۳۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۵۶؛ آیتی؛ نصرت الله، زمینهسازی ظهور چیستی و چگونگی، ص ۲۱ ـ ۲۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۵۶.
- ↑ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۹۹: «"وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمُ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِي الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ"»
- ↑ ر.ک. آیتی؛ نصرت الله، زمینهسازی ظهور چیستی و چگونگی، ص ۲۱ ـ ۲۵.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی؛ قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم ص ۹۳ـ ۱۰۴
- ↑ ر.ک. حسینی خامنهای، سید علی، ما منتظریم، بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت نیمه شعبان در مصلای تهران، ۳۰/۷/۱۳۸۱
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۵۷ ـ ۳۶۱
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم ص ۹۳ـ ۱۰۴
- ↑ ر.ک: قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳- ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم ص ۹۳ـ ۱۰۴
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم ص ۹۳ـ ۱۰۴
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم ص ۹۳ـ ۱۰۴
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم ص ۹۳ـ ۱۰۴؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخها ص ۱۷۱
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۵۶.
- ↑ ر.ک. کارگر، رحیم؛ مهدویت دوران ظهور، ص ۳۷ ـ ۳۹؛ نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۹۹ و ۲۰۰؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخ ها، ص ۱۷۱.
- ↑ ر.ک. نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۹۹ و ۲۰۰.
- ↑ ر.ک. محمدی، بهروز، مهدویت، چلچراغ حکمت (برگرفته از آثار شهید مطهری)، ج ۱۰، ص ۶۰ ـ ۶۲.
- ↑ ر.ک. محمدی، بهروز، مهدویت، چلچراغ حکمت (برگرفته از آثار شهید مطهری)، ج ۱۰، ص ۶۰ ـ ۶۲.
- ↑ «"إِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ إِنَّ لِهَذَا الْأَمْرِ غَایَةً یُنْتَهَی إِلَیْهَا فَلَوْ قَدْ بَلَغُوهَا لَمْ یَسْتَقْدِمُوا سَاعَةً وَ لَمْ یَسْتَأْخِرُوا"»؛ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۱۸؛ کافی، ج ۱، ص ۳۶۹، ح ۷.
- ↑ ر.ک. فاکر میبدی، محمد، زمینه سازی ظهور حضرت ولی عصر، ص ۱۶۱ ـ ۱۷۰.
- ↑ ر.ک. محمدی، بهروز، مهدویت، چلچراغ حکمت (برگرفته از آثار شهید مطهری)، ج ۱۰، ص ۶۰ ـ ۶۲؛ پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۲۳۹.
- ↑ ر.ک. فاکر میبدی، محمد، زمینه سازی ظهور حضرت ولی عصر، ص ۱۶۱ ـ ۱۷۰.
- ↑ ر.ک. مطهری، مرتضی، انسان در قرآن، مجموعه آثار، ج ۲، ص ۲۸۵.
- ↑ ر.ک. محمدی، بهروز، مهدویت، چلچراغ حکمت (برگرفته از آثار شهید مطهری)، ج ۱۰، ص ۶۰ ـ ۶۲.
- ↑ ر.ک. حسینی خامنه ای، سید علی، ما منتظریم، سخنان رهبری در دیدار با اعضای بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (ع) و مرکز تخصصی مهدویت قم، ۱۸/۴/۱۳۹۰.
- ↑ «خدا چيزى را كه از آن مردمى است دگرگون نكند» سوره رعد، آیه ۱۱.
- ↑ ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۲۳۹
- ↑ «ای مؤمنان! اگر (دین) خداوند را یاری کنید او نیز شما را یاری میکند و گامهایتان را استوار میدارد» سوره محمد، آیه ۷.
- ↑ ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۲۳۹
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۵۶.
- ↑ ر.ک. آیتی، نصرت الله، زمینه سازی ظهور چیستی و چگونگی، ص ۲۱ ـ ۲۵.
- ↑ ر.ک. آیتی، نصرت الله، زمینه سازی ظهور چیستی و چگونگی، ص ۲۱ ـ ۲۵.
- ↑ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۹۹: «"وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمُ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِي الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ"»
- ↑ کشف الغمه فی معرفة الائمه، ج ۲، ص ۴۷۷: «"يَخْرُجُ نَاسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَيُوَطِّئُونَ لِلْمَهْدِيِّ يَعْنِي سُلْطَانَه"»
- ↑ ر.ک. آیتی، نصرت الله، زمینه سازی ظهور چیستی و چگونگی، ص ۲۱ ـ ۲۵.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی؛ قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. حسینی خامنه ای، سید علی، ما منتظریم، بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت نیمه شعبان در مصلای تهران، ۳۰/۷/۱۳۸۱.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۵۷ ـ ۳۶۱.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی.
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخ ها، ص ۱۷۱.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۶۴۹: «"إِنَّ قُدَّامَ الْقَائِمِ عَلَامَاتٍ تَكُونُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِينَ قُلْتُ وَ مَا هِيَ جَعَلَنِي اللَّهُ فِدَاكَ قَالَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ يَعْنِي الْمُؤْمِنِينَ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ ع بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ قَالَ يَبْلُوهُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ مِنْ مُلُوكِ بَنِي فُلَانٍ فِي آخِرِ سُلْطَانِهِمْ وَ الْجُوعِ بِغَلَاءِ أَسْعَارِهِمْ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ قَالَ كَسَادُ التِّجَارَاتِ وَ قِلَّةُ الْفَضْلِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَنْفُسِ قَالَ مَوْتٌ ذَرِيع وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَرَاتِ قَالَ قِلَّةُ رَيْعِ مَا يُزْرَعُ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ عِنْدَ ذَلِكَ بِتَعْجِيلِ خُرُوجِ الْقَائِمِ"»
- ↑ «و بیگمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی داراییها و کسان و فرآوردهها میآزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۱۸۵: «"ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ «4»- وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَشْيَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمَنِ تَبَارَك وَ تَعَالَى الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ: مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظا"»
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۵۶.
- ↑ ر.ک. کارگر، رحیم، مهدویت دوران ظهور، ص ۳۷ ـ ۳۹؛ نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۹۹ و ۲۰۰؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخ ها، ص ۱۷۱.
- ↑ ر.ک. نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۹۹ و ۲۰۰.