بحث:امید در معارف مهدویت

امید از آثار انتظار

• امید، از مهم‌ترین آثار روانشناختی انتظار و به معنی چشم‌داشت و توقع امور عالی و والاست، برخلاف هوا و هوس که میل و آرزوی امور مادی است و نقشی در تکامل معنوی بشر ندارد. امید صرف یک حالت انفعالی نیست، بلکه یک حالت فعال و پویا، همراه با تلاش و حرکت و پایداری است. امام صادق (ع) فرمود: «هرکس به چیزی امیدوار باشد در راه رسیدن به آن کار می‌کند».
• امید، حالت حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظر است؛ یعنی حتی در زمان دردمندی و تشویش و دلهره، او خود را تسلیم حالت پیش‌آمده و موقعیت حاکم بر اجتماع و اوضاع زمانه نمی‌کند. چون او در پس تمام این ناملایمات و تشویش‌ها و گرفتاری‌ها و اندوه‌های طولانی، ساحل امن را می‌بیند و دل مطمئنی را جست‌وجو می‌کند. او می‌داند این بیم‌ها ناپایدار است و با ظهور منتظر تمام تشویش‌های به سرانجام نجات و امید ختم می‌گردد. آنچه این نوع انتظار را از دیگر انواع انتظار مخرب و ویران‌گر متمایز می‌سازد و شادابی‌ و سرزندگی‌ را‌ در معتقدانش به ارمغان می‌آورد و برای این طراوت ایجاد شده پایانی نیست امید است. در آموزه‌های عالی و جاوید اسلام، این آرزو (ظهور منجی) تقویت و در مذهب پاک تشیع جزء عقیده قرار داده شده تا به واسطۀ ظلم و تعدی و نواقص اجتماعی بشر، بدبینی به دستگاه وجود پیش نیاید و انسان دچار یأس و ناامیدی نگردد و زندگی اجتماعی را برای همیشه تاریک و ناراحت‌کننده نبیند.

امید عامل تلاش منتظر

• امید محرک انسان برای رویارویی با آینده است که برخی آن را انگیزه و برخی دیگر هم آن را نیاز می‌دانند. آدمی، پیوسته و در پی انجام هر کاری، دنبال غایت و مقصودی مشخص بوده و قبل از اقدام به آن نیز، نیازمند انگیزه‌ای برای آغاز عمل است. بر این اساس، انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌ها نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیدۀ امید به آینده تجلی می‌یابد، آینده‌ای به مراتب جالب‌تر، زیباتر و بهتر از امروز (امید به فردایی بهتر). ناامید شدن از آینده، تن دادن به این اندیشه است که در آینده هیچ‌گاه نخواهد توانست از یوغ جبر و جبّاریت گذشته برهد. بنابراین، امید، معطوف به نجات است و نجات از بندگی غیر را نیز شامل می‌شود.
• اگر انسان بتواند تصویرهای ذهنی خود را مدیریت کند و به جای تصاویر در هم و برهم، آشفته و منفی، تصاویری زیبا از آینده بسازد، احساسی شادمانه خواهد داشت. آینده را تصاویر ذهنی انسان می‌سازند. یعنی انسان هر انتظار و تصویری از آینده داشته باشد، به نوعی همان انتظار و تصویر تحقق خواهد یافت. اگر انسان می‌خواهد از زندگی لذت ببرد، بایستی با امید زندگی کند. بنابراین انسان باید تصویری زیبا از آینده بسازد و همواره امیدوار باشد و آینده را آنگونه که دوست دارد مجسم نماید و باور کند که روز به روز، موفق‌تر، ‌شادتر و خوشبخت‌تر می‌شود. این موضوع در مکتب انتظار به خوبی خود را نمایان می‌‌سازد.
• انتظار حالتی روحی و روانی است که از ناخرسندی انسان از وضعیت موجود و امید به مرتفع شدن این حالت و رسیدن به وضعیت مطلوب حکایت می‌کند، لذا حالت حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی، روحی و رفتاری شخص منتظر، امید است. آنچه این نوع انتظار را از دیگر انواع انتظار مخرب و ویرانگر متمایز می‌‌کند، همین نکته و بخش مفهمومی واژۀ انتظار است. در کنار تمام ناملایمات، تلخی‌ها، ناهنجاری‌ها و تشویش‌ها، امید به آینده روشن است که از عمق جان انسان‌ها سرچشمه می‌‌گیرد و آنها را به تکاپو وامی دارد. اصل انتظار فرج، از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی دیگر استنتاج می‌‌شود و آن اصل "حرمت یأس از روح الله" است یعنی اگر افراد خود را در این شرایط ببینند که منتظر دادگستر و عدل‌گستر جهان هستند، مسلماً در راستای تحقق اهداف این موعود تلاش خواهند کرد و نگرش منفی و یأس‌آور نسبت به جهان نخواهند داشت. نگرش مثبت به آینده، انگیزۀ حرکت و پویایی به انسان می‌دهد و باعث تقویت اراده، استقامت و پایداری در برابر مشکلات و ناگواری‌ها می‌گردد و همچنین توانمندی افراد را در ابعاد مختلف مضاعف می‌گرداند.

امید به آینده بر اساس آیات و روایات

• امیدی که از انتظار سرچشمه می‌یابد، ریشه در فطرت کمال‌گرا و عدالت‌خواه انسان دارد و پشتوانۀ این امید، نوید حتمی خداوند به پیروزی صالحان و مستضعفان جهان است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾ امیدواری در جایی است که امکان نومیدی وجود دارد و یا می‌تواند پدیدار شود. امید، معطوف به نجات است و خروج از تاریکی، ناهنجاری، جدایی، غربت یا بندگی را شامل می‌شود. امید، توکل به غلبۀ نهایی حق و عشق الهی است. امیدواری، موجب جلوگیری از یأس و سرخوردگی می‌شود؛ زیرا وعده‌های پیروزی حتمی، از منظر روان‌شناختی در شخص منتظر ثبات روحی و پایداری روانی پدید می‌آورد.
• انتظار نور سپید و بارقۀ امید را در دل انسان زنده می‌‌کند. قرآن مجید می‌‌فرماید: ﴿وَأَشْرَقَتِ الأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ﴾، امام صادق (ع)، ﴿بِنُورِ رَبِّهَا﴾ را "امام الارض" می‌‌نامند. امام علی(ع) فرمود: «مردم، در واپسین حرکت تاریخ و آخرالزمان، بزرگ‌مردی از فرزندانم ظهور می‌‌کند. هنگامی که پرچمش به اهتزاز درآید، شرق و غرب جهان را روشن سازد. با ظهورش موجی از شادی و نور، عالم‌گستر می‌‌گردد». امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «انتظار فرج داشته باشید و مأیوس و نومید از لطف و رحمت خدا نگردید؛ زیرا بهترین کارها در پیشگاه خدای عزوجل انتظار فرج است». انتظار پویا، چلچراغ امیدی است که دهلیزهای بی‌فروغ قلب‌های انسان منتظر را آذین کرده و آن را گذرگاه احساس، جهاد، مقاومت، تحرک،‌ ایثار و شهادت ساخته است. این نوع انتظار، پیوند و قرابت برجسته‌ای با حرکت و امید دارد. حرکت و امید از برآیندهای انتظار است و انتظار، جهت دهنده حرکت و امید.

ابعاد امیدواری

• ابعاد امیدواری را می‌توان در چهار محور کلی بررسی کرد:

1. امید به پیروزی و استقرار مدینۀ فاضله: ایجاد جامعۀ آرمانی و رسیدن به مدینۀ فاضله، گرایش فطری بشری است؛ قرآن این مدینۀ فاضله را به شایستگان و بندگان صالح الهی نوید می‌دهد. منتظران ظهور تلاش فردی و خانوادگی خود را در تحقق حیات طیبۀ موعود وحیانی معطوف نموده‌، با امید به پیروزی و دست‌یابی به فتح، مشعوف گشته و زندگی توأم با نشاطی را دنبال می‌کنند.
2. امید همراهی محبوب: امید همراهی و مصاحبت با آخرین حجت خداوند متعال، شوق‌آفرین و حرکت‌زاست که در آموزه‌های روایی مژده همراهی و درک حضور داده شده است.
3. امید به پاداش اخروی: حضرت صادق (ع) در تبیین آیه شریفه ﴿لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ﴾ می‌فرماید: «مراد از بشارت در حیات دنیا و آخرت این است که امام، مؤمنین را مژدگانی می‌دهد به قیام قائم آل محمد (ع) و به ظهور او و به قتل دشمنانشان و به نجات در آخرت و وارد شدن بر محمد و آل صادقین او بر کنار حوض کوثر با خیر و نیکی و پاداش اخروی».
4. امید به حسن عاقبت: اطمینان به هدایت یافتن و نیز حسن عاقبت و تداوم هدایت در روایات اسلامی بیان شده که این موجبات امیدواری و سلامت دینی فرد منتظر است و امام صادق (ع) در این خصوص می‌فرماید: «خوش بر احوال کسی که در زمان غیبت به امر ما ملتزم باشد، قلب چنین شخصی از امر هدایت رویگردان نمی‌شود.. و این قول خداوند است: خوش بر سعادت آنان و عاقبت نیک برای ایشان است».

نتیجه

• بنابراین امید، حرکتی است که در آن پویایی، جهش و قصد عالی است که با ایجاد نگرش مثبت به آینده، انگیزۀ حرکت و پویایی به انسان می‌دهد و باعث تقویت اراده، استقامت و پایداری در برابر مشکلات و ناگواری‌ها می‌گردد و همچنین توانمندی افراد را در ابعاد مختلف مضاعف می‌گرداند. امیدهای واقعی ریشه در اعتقادات و باورهای دینی دارند که نتیجۀ آن "سلامت روان" است.