دیدگاه اصحاب امام کاظم و امام رضا درباره ویژگی علم معصوم چیست؟ (پرسش)
| دیدگاه اصحاب امام کاظم و امام رضا درباره ویژگی علم معصوم چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
دیدگاه اصحاب امام کاظم و امام رضا درباره ویژگی علم معصوم چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در کتاب «ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی» در این‌باره گفته است:
«در کتاب مسند الامام الکاظم (ع)، تعداد راویان احادیث آن حضرت - گذشته از مذهب و باورهای آنان - ۶۳۸ نفر شمرده شده است. با بررسی راویان ابوابی که ارتباط بیشتری به بحث علم امام داشته‌اند، راویانی که بیشترین روایت را در این زمینه نقل کرده‌اند، به ترتیب عبارت‌اند از: علی بن ابی حمزه بطائنی، پانزده روایت؛ علی بن سوید سائی، شش روایت؛ اسحاق بن عمار، شش روایت؛ خالد بن نجیح، پنج روایت؛ عثمان بن عیسی، پنج روایت؛ علی بن جعفر (ع)، علی بن یقطین و هشام بن حکم، هر کدام چهار روایت. تمام این افراد، مورد اعتماد بوده‌اند. البته علی بن ابی حمزه، پس از شهادت امام کاظم (ع) از سران واقفه شد؛ اما گویا روایات نقل شده از او در منابع شیعی، مربوط به دوران قبل از انحراف اوست که در آن زمان، فردی مورد اعتماد بود. عثمان بن عیسی نیز مدتی به انحراف واقفه مبتلا شد، اما توبه کرد و مورد اعتماد بوده است. دیگر راویان نیز امامی و مورد اعتماد بوده‌اند.
در کتاب مسند الامام الرضا (ع)، تعداد راویان سخنان آن حضرت ۳۱۲ نفر گزارش شده است. در میان آنان، بیشتر روایات مرتبط با بحث علم امام توسط احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، حسین بن علی وشاء، و صفوان بن یحیی نقل شده است که هر سه از بزرگان اصحاب آن حضرت به شمار می‌آیند.
پیش از این دیدیم که در روایات این دو امام بزرگوار، به روش‌های مختلف دریافت علم توسط ائمه (ع)، از جمله آموزش از پیامبر و امامان پیشین، همراه داشتن میراث مکتوب ویژه ائمه (شامل کتاب‌های پیامبران گذشته، جامعه و کتاب نام شیعیان) الهام و تحدیث، عرضه اعمال بر ائمه، و استنباط از قرآن و سنت اشاره شده است. همچنین گفته شد که از روایات ایشان، می‌توان افزایش‌پذیر بودن علوم ائمه (ع)، شأنی بودن بخشی از دانش ایشان، عصمت علمی و برخی ویژگی‌های دیگر را استنباط کرد. از آنجا که بیشتر این روایات توسط اصحاب ایشان برای ما نقل شده است، طبیعی است که می‌توان به طور احتمالی محتوای آنها را به باور اصحاب نیز نسبت داد.
شرایط سخت این دوره باعث شد که مباحث علم امام در این دوره چندان رشد نکند. شرایط تقیه آمیز دوره امام کاظم (ع)، مجالی بیش از نقل روایات یادشده را در این موضوع فراهم نکرد. دوره امامت امام رضا (ع)، اگر چه فرصت مناسب‌تری بود، به طور عمده به مقابله با جریان انحرافی واقفه و تبیین مبانی تشیع سپری شد. در روایات امام رضا (ع) در دوره ولایتعهدی ایشان، تبیین موقعیت و مقام امیرالمؤمنین امام علی (ع) کاملاً برجسته است. گویا در آن دوره، با مطرح شدن بحث امامت شیعی، مقام امیرالمؤمنین (ع) از مباحث محوری این گفتمان بوده است. این دوره را می‌توان دوره تأیید و تثبیت معارف پیشین شیعه دانست؛ زیرا محتوای بیشتر روایات نقل شده از این دو امام بزرگوار، تأیید و تثبیت مطالب گفته شده در روایات امام باقر و امام صادق (ع) است.
بنا بر برخی گزارش‌ها، ملاقات امام با فرشتگان، در میان اصحاب مشهور بوده است[۱]. برخی پرسش‌های نقل شده در روایات، نشان می‌دهند که چه مطالبی در این دوره مورد توجه و بحث اصحاب بوده است. در برخی از این روایات، اصحاب امام کاظم (ع) این سؤال را از آن حضرت پرسیده‌اند که آیا نزد شما علومی هست که نزد رسول خدا (ص) نبوده باشد. ایشان نیز پاسخ داده‌اند: اگر چنین مسئله‌ای پدید آید، علم آن به ایشان عرضه می‌شود؛ سپس به علی (ع) و پس از آن به سایر ائمه، یکی پس از دیگری می‌رسد[۲].
بنا بر روایتی دیگر، سماعة بن مهران از امام کاظم (ع) پرسید: آیا تمام علوم در کتاب خدا و سنت هست یا شما نیز چیزی به آن می‌افزایید؟ امام (ع) فرمودند: تمام امور در کتاب و سنت هست[۳]. به نظر می‌رسد این‌گونه پاسخ‌های ائمه (ع) در مقام بیان محوریت قرآن و سنت برای تمام علوم دینی است، نه تمام علوم ائمه (ع). ائمه (ع) چیزی در عرض قرآن و سنت در علوم دینی ندارند؛ بلکه هر چه هست، تفسیر و شرح آن به شمار می‌آید؛ هر چند دانش‌های دیگری مانند آگاهی از حوادث و مقدرات جهان نیز به آنان عطا می‌شود که خارج از مقصود امام است. در روایتی دیگر، یکی دیگر از اصحاب مشابه همین سؤال را از امام (ع) پرسیده است: آیا شما علومی دارید که نزد پیامبر (ص) نباشد. امام به پرسش او پاسخ منفی دادند[۴].
در روایتی دیگر، این پرسش مطرح شده است که علم ائمه (ع) از طریق شنیدن است یا الهام. امام کاظم (ع) پاسخ داده‌اند که گاهی شنیدن است، گاهی الهام و گاهی هر دو[۵]. علی بن یقطین از امام کاظم (ع) پرسید: آیا شما علم خود را به وسیله شنیدن (از فرشتگان) کسب می‌کنید یا با الهام؟ امام به او پاسخ دادند: گاهی از راه شنیدن، گاهی الهام و گاه هر دو با هم است[۶]. این‌گونه پرسش‌ها، به طور طبیعی علم به آن مطلب را همراه دارد.
احمد بن ابی نصر بزنطی، امام رضا (ع) را حجت خدا و وارث علم پیامبران می‌دانست[۷]. عبدالله بن ابان روغن فروش با اینکه نزد امام رضا (ع) دارای احترام بود، پذیرش این خبر امام که «اعمال شما هر روز صبح و شام بر ما عرضه می‌شود»، بر او گران بود. امام به او فرمودند: مگر این آیه قرآن را نخوانده‌ای که «بگو: عمل کنید. به زودی خدا و رسول او و مؤمنان، عمل شما را خواهند دید»؟ امام در ادامه فرمودند: مراد از مؤمنان، به خدا قسم علی بن ابی طالب (ع) است[۸]. اثبات این مقامات برای امیرمؤمنان (ع) به طور ضمنی آن مقامات را برای امامان دیگر نیز به عنوان جانشینان آن حضرت اثبات می‌کرد.
اشاره به این نقل‌ها، نشان می‌دهد که سطح علمی و ایمانی اصحاب متفاوت بوده است. همچنین نشان می‌دهد در این دوره با آنکه حضور بزرگانی مانند احمد بن ابی نصر بزنطی و صفوان بن یحیی قابل توجه است، اما برخلاف دوره امام باقر و امام صادق (ع) مجال چندانی برای نشر معارف فراهم نشد و پیرو آن، اصحاب برجسته و بلندآوازه در این دوره، کمتر به چشم می‌خورد.»[۹]
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ ر.ک: محمد بن علی بن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ص۴۴۸.
- ↑ ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائرالدرجات، ص۳۹۳.
- ↑ ر.ک: محمد بن محمد مفید، الاختصاص، ص۲۸۱.
- ↑ ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائرالدرجات، ص۳۹۳.
- ↑ ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائرالدرجات، ص۳۱۶-۳۱۷؛ محمد بن محمد مفید، الاختصاص، ص۲۸۶.
- ↑ ر.ک: محمد بن محمد مفید، الاختصاص، ص۲۸۶.
- ↑ ر.ک: محمد بن محمد مفید، الاختصاص، ص۵۸۷-۵۸۸.
- ↑ ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۴۵.
- ↑ هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی ص ۴۵۳.