صبر در نهج البلاغه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صبر است. صبر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صبر در قرآن - صبر در حدیث - صبر در نهج البلاغه - صبر در معارف دعا و زیارات - صبر در فقه اسلامی - صبر در فقه سیاسی - صبر در اخلاق اسلامی - صبر در معارف و سیره نبوی - صبر در معارف و سیره علوی - صبر در معارف و سیره فاطمی - صبر در معارف و سیره امام حسن - صبر در معارف و سیره حسینی - صبر در معارف و سیره سجادی - صبر در معارف مهدویت - صبر در سیره معصوم - صبر در جامعه‌شناسی اسلامی - صبر در خانواده - صبر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
صبر، بردباری و شکیبایی از فضیلت‌هایی است که در شکل‌گیری شخصیت انسان‌ها نقشی والا دارد. صبر ظرفیتی را در آدمی ایجاد می‌کند که او در سایه آن، فرصت تفکر و اندیشیدن در امور را پیدا می‌کند. صبر انسان هر قدر بیشتر باشد، فرصت اندیشه او بیشتر است و هرقدر کمتر باشد، این فرصت کمتر و در نتیجه تصمیم‌گیری صحیح و عاقلانه در امور کمتر خواهد بود. از این‌رو، صبر، عامل پیروزی‌های انسان در طول زندگی است. امام علی (ع) می‌فرماید: (فرد) شکیبا پیروزی را از دست ندهد، هر چند روزگارانی سخت بر او بگذرد[۱]. از این‌رو امام (ع) خیر آدمی را در دانش و صبر می‌داند: خیر آن است که دانشت و بردباری‌ات افزون شود[۲].[۳]
صبر از عوامل پیروزی
امام (ع) در شرح وقایع و علل پیروزی‌های مسلمانان صدر اسلام، شکیبایی و استقامت در برابر سختی‌ها و تحمل مشقّت‌های مبارزه در راه خدا را از عوامل پیروزی امت مسلمان برمی‌شمرد: و مؤمنان در پیکارشان شکیبایی و پایداری ورزیدند و بر خدا هم منت نگذاردند و فدا کردن جان خویش در راه خدا را کاری بزرگ نپنداشتند، تا آن‌گاه که قضای الهی به پایان گرفتن ایام محنت موافق افتاد و از روی بصیرت، شمشیر زدند و به فرمان اندرزدهنده خود، به پروردگارشان تقرب جستند. در این هنگام، خدا جان پیامبر خود (ص) را بستاند[۴].[۵]
رابطه صبر و ایمان
امام علی (ع) صبر را دلیل لازمه ایمان می‌داند و در تعبیری لطیف، صبر و شکیبایی را همچون فرمانده لشکریان فرد با ایمان برمی‌شمارد و می‌فرماید: و بر شما باد به صبر، که صبر از ایمان چون "سر" از "بدن" است و در پیکری که سر نباشد، خیری نیست، همان‌گونه در ایمانی که صبر نباشد خیری خواهد بود[۶].[۷]
اقسام صبر
امام صبر را به دو نوع تقسیم می‌کند: صبر بر آنچه می‌داری، و دیگری صبر بر آنچه دوست می‌داری[۸].
از مصادیق نیکوی صبر، شکیبایی و صبر در راه حق است. از این‌رو امام به فرزند خویش سفارش می‌کند: جان خویش را به آتشدان شکیبایی در سختی‌ها بپرور و آن را در کشاکش پایداری کارآزموده کن. چه زبیاست فرشته صبر، آن‌هم در راه حق![۹].
مجموع توصیه‌های امام (ع) در نهج البلاغه صبر را از لوازم پارسایی و پرهیزکاری و تمسک به آن را موجب رشد فکری و عقلی انسان می‌داند و آدمی را به سمت زندگی پاک و اخلاق نیکو رهبری می‌کند[۱۰].
منابع
پانویس
- ↑ «لَا يَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ، وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَانُ»؛ نهج البلاغه، حکمت ١۵٣
- ↑ «وَ لَكِنَّ الْخَيْرَ أَنْ يَكْثُرَ عِلْمُكَ»؛ نهج البلاغه، حکمت ۹۱
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲، ص ۵۲۲.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰: «"وَ اسْتَرَاحَ قَوْمٌ إِلَی الْفِتَنِ وَ [اشْتَالُوا] أَشَالُوا عَنْ لَقَاحِ حَرْبِهِمْ لَمْ یَمُنُّوا عَلَی اللَّهِ بِالصَّبْرِ وَ لَمْ یَسْتَعْظِمُوا بَذْلَ أَنْفُسِهِمْ فِی الْحَقِّ حَتَّی إِذَا وَافَقَ وَارِدُ الْقَضَاءِ انْقِطَاعَ مُدَّةِ الْبَلَاءِ حَمَلُوا بَصَائِرَهُمْ عَلَی أَسْیَافِهِمْ وَ دَانُوا لِرَبِّهِمْ بِأَمْرِ وَاعِظِهِمْ حَتَّی إِذَا قَبَضَ اللَّهُ رَسُولَهُ"»
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲، ص ۵۳۳.
- ↑ «وَ عَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ، فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الْإِيمَانِ كَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ، وَ لَا خَيْرَ فِي جَسَدٍ لَا رَأْسَ مَعَهُ، وَ لَا [خَيْرَ] فِي إِيمَانٍ لَا صَبْرَ مَعَهُ»؛ نهج البلاغه، حکمت ٨٢
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲، ص ۵۲۲- ۵۲۳.
- ↑ «الصَّبْرُ صَبْرَانِ، صَبْرٌ عَلَى مَا تَكْرَهُ، وَ صَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ»؛ نهج البلاغه، حکمت ۵۵.
- ↑ «وَ عَوِّدْ نَفْسَکَ الصَّبْرَ عَلَى الْمَکْرُوهِ وَنِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُرُ فِی الْحَقِّ»؛ نهج البلاغه، نامه ۳۱.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲، ص ۵۲۳.