اثبات ضرورت نبوت

ضرورت نبوت به معنای ضروری بودنِ وجودِ پیامبر از طرف خدا برای تعالیم همۀ شؤون حیات بشر اعم از زندگی دنیوی و اخروی است و این ضرورت با دلایل عقلی مانند برهان لطف و هدایت و دلایل نقلی قابل اثبات است.

ضرورت نبوت

ضرورت نبوت به معنای ضروری بودنِ وجودِ پیام‌آور از طرف خدا و واسطۀ بین انسان و خداست و این ضرورت نیازمند دلیل است. ضرورت نبوت و بعثت پیامبران با دلایل عقلی و نقلی مورد تاکید قرار گرفته است.

دلایل عقلی ضرورت نبوت

برخی از دلایل عقلی ضرورت نبوت عبارت‌اند از:

برهان لطف: لطف در اصطلاح متکلمان عبارت است از فعلی که مکلف به سبب آن با اختیار خویش طاعت را انجام می‌‌دهد و معصیت را ترک می‎کند. انبیا با بیان زشتی و زیبایی افعال و احوال قیامت، بندگان را با حفظ اختیار به اطاعت خدا نزدیک و از معصیت او دور می‌‌سازند، لذا بعثت انبیا لطفی است که عقلاً بر خداوند واجب است^[۱].
برهان حکمت: هدف از آفرینش انسان رسیدن به کمال از راه انجام دادن افعال اختیاری است، لذا مسیر زندگی بشر، دو سویه قرار داده شده تا زمینۀ انتخاب و گزینش برای وی فراهم شود و طبعاً یک راه آن هم به سوی شقاوت و عذاب خواهد بود که بالتّبع و نه بالاصاله مورد ارادۀ الهی واقع می‌‎شود و برای رسیدن به کمال نیز شناخت‎های عقلی و حسی برای تشخیص راه کمال کافی نیست، پس راهی دیگر برای رسیدن به تکامل لازم است و آن وحی و بعثت پیامبران است^[۲].
برهان هدایت: براساس برهان هدایت علاوه بر نظم و هماهنگی موجود در جهان خلقت در هر موجودی، نوعی جاذبه وجود دارد که زندگی آن را به مقصد معلوم هدایت می‎کند و این هدایت از وجود غرض و هدف در خلقت هر موجودی خبر می‎دهد و خداوند موضوع فرستادن انبیا که مهم‎ترین نقش را در تکامل انسان در جنبه‎های مادی و معنوی دارند، نادیده نگرفته است^[۳].^[۴]
زندگی اجتماعی: انسان‌ها به گونه ای خلق شده‎اند که به زندگی اجتماعی نیازمندند، ولی از اجرای قوانین به دلیل غریزۀ خودخواهی و جلب منافع از حفظ جامعه ناتوانند؛ زیرا تنها خداوند متعال به تمام حقیقت انسان و اسرار و رمزهای آفرینش او آگاه است^[۵]، بنابراین باید انسانی باشد که به مرتبه ای از کمال رسیده باشد تا مورد وحی الهی واقع شود و به معجزات، توانا و به جهت پیوستگی با خدا، دانای اسرار باشد و راه سعادت در دنیا و آخرت را به بشر نشان ‎دهد^[۶].

ضرورت نقلی نبوت

ضرورت نبوت در قرآن کریم

برخی از دلایل ضرورت نبوت در قرآن کریم عبارت‌اند از:

پرستش خدا و پرهیز از طاغوت: ﴿وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ﴾^[۷]؛
برقراری قسط و عدل: ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾^[۸]؛
تعلیم و تربیت: ﴿كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ﴾^[۹]؛
نجات از تاریکی‌ها: ﴿كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ﴾^[۱۰]؛
اتمام حجت بر مردم: ﴿رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾^[۱۱]؛
دعوت به حیات برتر: ﴿یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ﴾^[۱۲]، تأمین حیات معنوی، با بعثت پیامبران و اطاعت از آنها میسر است.
رفع اختلاف‌‎ها: ﴿كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ﴾^[۱۳].^[۱۴]
مبارزه با ظلم و فساد: ﴿أَوْفُوا الْكَيْلَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ﴾^[۱۵].^[۱۶]

ضرورت نبوت در روایات

برخی از دلایل ضرورت نبوت در حدیث نیز عبارت است از:

نیاز بشر به معارف اعتقادی: امیرالمؤمنین (ع) در خطبۀ نخست نهج البلاغه فرمودند: "خداوند در میان انسان‎ها فرستادگان خود را برانگیخت و پی‎درپی پیامبر‎انش را به سوی آنان گسیل داشت تا فطرتشان را بیدار کرده و نعمت فراموش‌‎شده را به یادشان آورند و با ابلاغ پیام الهی حجت را بر آنان تمام کنند و گنجینه‎های پنهان عقل‎ها‎‎یشا‎‎ن را ظاهر و آشکار نمایند"^[۱۷].
نیاز بشر به قانون: امام رضا (ع) فرمودند: "وقتی خداوند در خلقت بشر و قوای ایشان، آنچه را که به وسیلۀ آن مصلحت‎های ایشان کامل و تمام شود، قرار نداده است و از طرف دیگر خداوندِ صانع نیز برتر از آن است که این ضعف و عجز از ادارک مشهود در بشر را مشاهده نماید، لذا به ناچار بین خداوند و ایشان، رسولی معصوم لازم است که امر و نهی و برنامۀ تربیتی خویش را از جانب خداوند به ایشان برساند تا آنها به آنچه سبب حصول منافع و دفع ضررها می‎شود، آگاهی یابند"^[۱۸]. براساس این فرمایش انسان‌ها در زندگی فردی و اجتماعی خود به دلیل آنکه از تشخیص مصالح و مفاسد عاجزند و ابزاری ندارند تا با خداوند متعال ارتباط برقرار کنند و اوامر و نواهی الهی را دریافت نمایند، خداوند در مقام پاسخگویی به این نیاز بشر به لطف خویش با فرو فرستادن افرادی معصوم راه دستیابی به مصالح و مفاسد آنها را فراهم ساخته است^[۱۹].

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع نبوت

منابع

پانویس

↑ ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص۶۰ ـ ۶۲؛ سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی ج۲، ج۲، ص ۲۳ ـ ۲۴.
↑ ر. ک: مصباح یزدی، محمد تقی آموزش عقاید، ص۷۷؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص۶۳ ـ ۶۵.
↑ الهیات شفا، ص۵۵۷.
↑ ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۸۵ ـ ۸۶؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۵۹ـ۱۶۱.
↑ الهیات شفا، ص۴۴۱ـ۴۴۲؛ النجاة، ص۳۰۸ـ۳۰۳.
↑ ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۷۵ ـ ۷۶.
↑ «و به راستی ما، در میان هر امّتی پیامبری برانگیختیم (تا بگوید) که خداوند را بپرستید و از طاغوت دوری گزینید» سوره نحل، آیه ۳۶.
↑ «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند» سوره حدید، آیه ۲۵.
↑ «چنان که از خودتان پیامبری در میان شما فرستادیم که آیه‌های ما را بر شما می‌خواند و (جان) شما را پاکیزه می‌گرداند و به شما کتاب آسمانی و فرزانگی می‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید به شما یاد می‌دهد» سوره بقره، آیه ۱۵۱.
↑ «الف، لام، را، (این) کتابی است که بر تو فرو فرستاده‌ایم تا مردم را به اذن پروردگارشان به سوی راه آن (خداوند) پیروزمند ستوده، از تیرگی‌ها به سوی روشنایی برون آوری» سوره ابراهیم، آیه ۱.
↑ «پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده تا پس از این پیامبران برای مردم بر خداوند حجتی نباشد و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۱۶۵.
↑ «ای مؤمنان! (ندای) خداوند و پیامبر را هر گاه شما را به چیزی فرا خوانند که به شما زندگی می‌بخشد پاسخ دهید» سوره انفال، آیه ۲۴.
↑ «مردم (در آغاز) امّتی یگانه بودند، (آنگاه به اختلاف پرداختند) پس خداوند پیامبران را مژده‌آور و بیم‌دهنده برانگیخت و با آنان کتاب (آسمانی) را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه اختلاف داشتند داوری کند» سوره بقره، آیه ۲۱۳.
↑ ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۵۲ ـ ۵۸.
↑ «پیمانه را تمام بپیمایید و از کم‌فروشان نباشید و چون پیمانه می‌کنید تمام بپیمایید و با ترازوی درست وزن کنید؛ این بهتر و نیک‌فرجام‌تر است و ای قوم من! پیمانه و ترازو را با دادگری، تمام بپیمایید و چیزهای مردم را به آنان کم ندهید و در زمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره شعراء، آیه ۱۸۱ ـ ۱۸۳
↑ ر. ک: سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ص ۵۴۸.
↑ «فَبَعَثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ وَ وَاتَرَ إِلَیْهِمْ أَنْبِیَاءَهُ لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ وَ یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُول»؛ نهج البلاغه، خطبۀ ۱، ص ۴۳.
↑ «لَمَّا لَمْ یَکُنْ فِی خَلْقِهِمْ وَ قَوْلِهِمْ وَ قُوَاهُمْ مَا یَکْمُلُونَ لِمَصَالِحِهِمْ وَ کَانَ‏ الصَّانِعُ مُتَعَالِیاً عَنْ أَنْ یُرَی وَ کَانَ ضَعْفُهُمْ وَ عَجْزُهُمْ عَنْ إِدْرَاکِهِ ظَاهِراً لَمْ یَکُنْ بُدٌّ مِنْ رَسُولٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ مَعْصُومٍ یُؤَدِّی إِلَیْهِمْ أَمْرَهُ وَ نَهْیَهُ وَ أَدَبَهُ وَ یَقِفُهُمْ عَلَی مَا یَکُونُ بِهِ إِحْرَازُ مَنَافِعِهِمْ وَ دَفْعُ مَضَارِّهِم‏»؛ عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۹۹.
↑ ر. ک: سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی ج۲، ص ۱۴ ـ ۱۵.

[1] ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص۶۰ ـ ۶۲؛ سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی ج۲، ج۲، ص ۲۳ ـ ۲۴.

[2] ر. ک: مصباح یزدی، محمد تقی آموزش عقاید، ص۷۷؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص۶۳ ـ ۶۵.

[3] الهیات شفا، ص۵۵۷.

[4] ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۸۵ ـ ۸۶؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۵۹ـ۱۶۱.

[5] الهیات شفا، ص۴۴۱ـ۴۴۲؛ النجاة، ص۳۰۸ـ۳۰۳.

[6] ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۷۵ ـ ۷۶.

[7] «و به راستی ما، در میان هر امّتی پیامبری برانگیختیم (تا بگوید) که خداوند را بپرستید و از طاغوت دوری گزینید» سوره نحل، آیه ۳۶.

[8] «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند» سوره حدید، آیه ۲۵.

[9] «چنان که از خودتان پیامبری در میان شما فرستادیم که آیه‌های ما را بر شما می‌خواند و (جان) شما را پاکیزه می‌گرداند و به شما کتاب آسمانی و فرزانگی می‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید به شما یاد می‌دهد» سوره بقره، آیه ۱۵۱.

[10] «الف، لام، را، (این) کتابی است که بر تو فرو فرستاده‌ایم تا مردم را به اذن پروردگارشان به سوی راه آن (خداوند) پیروزمند ستوده، از تیرگی‌ها به سوی روشنایی برون آوری» سوره ابراهیم، آیه ۱.

[11] «پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده تا پس از این پیامبران برای مردم بر خداوند حجتی نباشد و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۱۶۵.

[12] «ای مؤمنان! (ندای) خداوند و پیامبر را هر گاه شما را به چیزی فرا خوانند که به شما زندگی می‌بخشد پاسخ دهید» سوره انفال، آیه ۲۴.

[13] «مردم (در آغاز) امّتی یگانه بودند، (آنگاه به اختلاف پرداختند) پس خداوند پیامبران را مژده‌آور و بیم‌دهنده برانگیخت و با آنان کتاب (آسمانی) را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه اختلاف داشتند داوری کند» سوره بقره، آیه ۲۱۳.

[14] ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۵۲ ـ ۵۸.

[15] «پیمانه را تمام بپیمایید و از کم‌فروشان نباشید و چون پیمانه می‌کنید تمام بپیمایید و با ترازوی درست وزن کنید؛ این بهتر و نیک‌فرجام‌تر است و ای قوم من! پیمانه و ترازو را با دادگری، تمام بپیمایید و چیزهای مردم را به آنان کم ندهید و در زمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره شعراء، آیه ۱۸۱ ـ ۱۸۳

[16] ر. ک: سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ص ۵۴۸.

[17] «فَبَعَثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ وَ وَاتَرَ إِلَیْهِمْ أَنْبِیَاءَهُ لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ وَ یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُول»؛ نهج البلاغه، خطبۀ ۱، ص ۴۳.

[18] «لَمَّا لَمْ یَکُنْ فِی خَلْقِهِمْ وَ قَوْلِهِمْ وَ قُوَاهُمْ مَا یَکْمُلُونَ لِمَصَالِحِهِمْ وَ کَانَ‏ الصَّانِعُ مُتَعَالِیاً عَنْ أَنْ یُرَی وَ کَانَ ضَعْفُهُمْ وَ عَجْزُهُمْ عَنْ إِدْرَاکِهِ ظَاهِراً لَمْ یَکُنْ بُدٌّ مِنْ رَسُولٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ مَعْصُومٍ یُؤَدِّی إِلَیْهِمْ أَمْرَهُ وَ نَهْیَهُ وَ أَدَبَهُ وَ یَقِفُهُمْ عَلَی مَا یَکُونُ بِهِ إِحْرَازُ مَنَافِعِهِمْ وَ دَفْعُ مَضَارِّهِم‏»؛ عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۹۹.

[19] ر. ک: سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی ج۲، ص ۱۴ ـ ۱۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]