منتظران راستین نسبت به حفظ اتحاد در امت اسلامی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)

منتظران راستین نسبت به حفظ اتحاد در امت اسلامی چه وظیفه‌ای دارند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

منتظران راستین نسبت به حفظ اتحاد در امت اسلامی چه وظیفه‌ای دارند؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت
مدخل اصلی	حفظ اتحاد در امت اسلامی
تعداد پاسخ	۷ پاسخ

پاسخ جامع اجمالی

اتحاد، وظیفه اصلی منتظران

• هر جامعه‌ای همواره در پی عوامل هم‌نوایی و استحکام نظم اجتماعی است و عوامل اختلاف را طرد می‌‌کند. بدون شک اتحاد نقش اعجازآمیزی در پیشبرد اهداف دارد، جمعیت و اتحاد، قدرت را چندین برابر می‌کند. مَثل اتحاد همچون مثل سد عظیمی است که مبدأ بزرگ‌ترین نیروهای صنعتی و آبیاری سرزمین‌های بزرگ و روشنایی شهرهای زیاد می‌شود، چنین نیرویی بر اثر به هم پیوستن قدرت‌های ناچیز دانه‌های باران به دست آمده است. پیامبر خدا (ص) فرمود: «افراد با ایمان نسبت به یکدیگر، همانند اجزای یک ساختمان هستند که هر جزئی از آن، جزء دیگر را محکم نگه می‌دارد». حال اگر مسلمانان دست به دست هم دهند و با اتحاد و انسجام همه جانبه در محور اسلام حرکت کنند، همچون دریای خروشانی خواهند بود که در برابر امواج سهمگین طوفان‌ها ایستادگی خواهند نمود. برای زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی (ع) و تشکیل حکومت جهانی، اتحاد و انسجام مسلمانان نقش اساسی را خواهد داشت و باید مسلمانان از هرگونه اختلاف فرعی و موسمی پرهیز کنند و در برابر دشمنان مشترک، با اتحاد و وحدت و هماهنگی خود بایستند، تا بتوانند راه را برای ظهور مصلح کل جهانی هموار سازند. لذا مهمترین چیزی که موجب فرا رسیدن ظهور حضرت بقیة الله (ع) می‌شود یکپارچگی شیعیان در وفای به عهدشان به امام زمان (ع) است حضرت ولی عصر (ع) در نامه معروف خود به شیخ مفید می‌فرمایند: «اگر شیعیان ما که خداوند به اطاعت خویش موفقشان بدارد در وفا به پیمانی که با ما دارند یکپارچه می‌شدند و هرگز از میمنیت ملاقات ما محروم نشده و ظهور ما به تاخیر نمی‌افتد و البته سعادت حضور در محضر ما با معرفتی حقیقی هر چه زودتر نصیبشان می‌شد». یکپارچگی فقط با اتحاد قلوب به دست می‌آید و اتحاد قلوب حقیقی وقتی حاصل می‌شود که همۀ دل‌ها متوجه یک سخن بشود و این نمی‌شود مگر با وجود امام معصوم که همۀ انسان‌ها، سخن او را قبول کنند که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «"بِمُوَالاتِکُمْ... ائْتَلَفَتِ الْفُرْقَةُ"» اتحاد و هم‌دلی، هم موفقیّت دنیوی منتظران را در پی دارد و هم زمینه تعجیل فرج و ظهور عدالت گستر جهان را فراهم می‌سازد.

• در مکتب تشیع، "فرهنگ انتظار" به همۀ ابعاد فردی و اجتماعی توجه کرده و گروه‌ها و احزاب را جهت‌دهی و به همبستگی اجتماعی راهنمایی و تشویق می‌‌کند. با فراگیر شدن این فرهنگ در جامعه، نه تنها بر تعداد منتظران عاشق مهدی (ع) افزوده می‌‌شود، بلکه پذیرش ارزش‌های مهدوی نیز همگانی می‌‌گردد، زیرا هم‌نوایی فرآیندی است روانی ـ اجتماعی که با کمک آن شخص، همان نگرش‌ها و ارزش‌ها را می‌‌پذیرد که دیگر افراد صاحب نفوذ و گروه‌های سیاسی ـ اجتماعی در محیط اجتماعی و پیرامونش پذیرفته‌اند.

اتحاد از آثار انتظار

• انتظار ـ افزون بر آثار فردی ـ دارای آثار اجتماعی فراوانی نیز است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به وحدت، انسجام و همدلی بین منتظران اشاره کرد. این همدلی، به سبب توجه به هدف مشترکی است که در مسئلۀ انتظار به روشنی تمام در چشم انداز آن، دیدنی است. امروزه ثابت شده افرادی که در پی هدفی مشترک هستند، از عملکردی همگون برخوردارند؛ به گونه‌ای که همگرایی در آنها در مقایسه با گروه‌های دیگر، بیشتر به چشم می‌خورد. در جامعۀ شیعی، انتظار ظهور مردی از سلاله پاک رسول گرامی اسلام (ص) سبب شده همۀ پیروان این آرمان مقدس، از همدلی بسیار خوبی برخوردار باشند. جامعۀ منتظر، در حرکت به سوی هدف خویش، متحد و هماهنگ با امام خویش پیش می‌رود و راز موفقیت جامعه در رسیدن به سعادت و خوشبختی، همراهی و همیاری با امام خویش است. انتظار فرج امت اسلامی را بر اساس مهرورزی و اخوت اسلامی به سوی سعادت اجتماعی در سایۀ تشکیل حکومت واحد جهانی سوق می‌‌دهد و بر تعمیق روحیۀ تعاون و انسجام می‌‌افزاید. تلاش و سازندگی‌های ناشی از انتظار فرج در زندگی عمومی جامعه تأثیر بسیار مثبت دارد؛ زیرا تربیت افراد و تجهیز آنان، جامعه را به سوی آرمان‌های متعالی پیش می‌‌برد و حرارت و جان تازه‌ای به منتظران می‌‌بخشد و روحیۀ پایداری و مقاومت را بالا برده در نتیجه، آسایش نسبی برای همگان فراهم می‌‌آورد. فرهنگ انتظار، راهبردی است امیدبخش و سازنده که با دعوت مؤمنان به ظهور منجی مصلح و عدالت‌گستر الهی، بشر را به حکومت واحد جهانی آن مصلح عدالت‌گستر و وحدت دینی، وحدت نظام، وحدت قانون و وحدت جامعه بشری هدایت می‌‌کند.

اعتقاد به توحید منشأ اتحاد

• با توجه به آیات و تأکیدات قرآن بر نبود تفرقه و همچنین سنت و سیره عملی نبوی (ص) و ائمه اطهار (ع)، دعوت به وحدت و انسجام و لزوم حفظ آن، تنها یک توصیه اجتماعی و نیاز مقطعی و تاکتیک سیاسی و اقدام عملی برای حفظ منافع مشترک نیست، بلکه تلاش برای حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه، واجب عینی است که ریشه در اعتقاد به وحدانیت الوهی دارد. به تعبیر جامعه‌شناسی، وحدت، هنجار پذیرفته شده‌ای از سوی مسلمانان به شمار می‌‌رود و اسلوب و متد رفتار پیامبر (ص)، مؤید آن است؛ از این رو مهم‏ترین چیزی که در عصر غیبت واجب است، یکپارچگی و اتحاد شیعیان و پایبندی به عهدشان با امام زمان (ع) است. چرا که هرگونه اخلال در صفوف متحد منتظران، منافی با وظایف دینی آنان و کمک به دشمنان آن حضرت است. چنانچه امام در توقیع معروف خود به شیخ مفید می‏‌‏نویسد: «اگر شیعیان ما ـ که خداوند به اطاعت خویش موفقشان بدارد ـ در وفا به پیمانی که با ما دارند، یکپارچه می‏‌‏شدند، هرگز از میمنت ملاقات ما محروم نشده و ظهور ما به تأخیر نمی‏‌‏افتاد و البته سعادت حضور در محضر ما، با معرفتی حقیقی هرچه زودتر نصیبشان می‏‌‏شد». طبق این حدیث، چنانچه جامعۀ منتظر، راه وحدت و یکدلی را در وفای به عهد امام خویش، پیش گیرد، به فیض حضور امام زمان (ع) نایل خواهد شد.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین محمدی اشتهاردی؛

محمد محمدی اشتهاردی حجت الاسلام و المسلمین محمد محمدی اشتهاردی، در کتاب «حضرت مهدی فروغ تابان ولایت» در این‌باره گفته است: «بدون شک اتحاد نقش اعجازآمیزی در پیشبرد اهداف دارد، جمعیت و اتحاد، قدرت را چندین برابر می‌کند، مثل اتحاد همچون مثل سد عظیمی است که مبدأ بزرگ‌ترین نیروهای صنعتی و آبیاری سرزمین‌های بزرگ و روشنایی شهرهای زیاد می‌شود، چنین نیرویی بر اثر به‌هم‌پیوستن قدرت‌های ناچیز دانه‌های باران به دست آمده است. پیامبر خدا (ص) فرمود: "افراد با ایمان نسبت به یکدیگر، همانند اجزای یک ساختمان هستند که هرجزئی از آن، جزء دیگر را محکم نگه می‌دارد". حال اگر مسلمانان دست‌به‌دست هم دهند و با اتحاد و انسجام همه‌جانبه در محور اسلام حرکت کنند، همچون دریای خروشانی خواهند بود که در برابر امواج سهمگین طوفان‌ها ایستادگی خواهند نمود. برای زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی (ع) و تشکیل حکومت جهانی، اتحاد و انسجام مسلمانان نقش اساسی را خواهد داشت و باید مسلمانان از هرگونه اختلاف فرعی و موسمی پرهیز کنند و در برابر دشمنان مشترک، با اتحاد و وحدت و هماهنگی خود بایستند، تا بتوانند راه را برای ظهور مصلح کل جهانی هموار سازند».

۲. حجت الاسلام و المسلمین کارگر؛

رحیم کارگر حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحیم کارگر، در کتاب «مهدویت پیش از ظهور» در این‌باره گفته است: «مهم‏ترین چیزی که در عصر غیبت واجب است، یکپارچگی و اتحاد شیعیان و پای‏بندی به عهدشان با امام زمان (ع) است. هرگونه اخلال در صفوف متحد منتظران، منافی با وظایف دینی آنان و کمک به دشمنان آن حضرت است. امام در توقیع معروف خود به شیخ مفید می‏‌‏نویسد: اگر شیعیان ما - که خداوند به اطاعت خویش موفقشان بدارد - در وفا به پیمانی که با ما دارند، یکپارچه می‏‌‏شدند و هرگز از می‏منت ملاقات ما محروم نشده و ظهور ما به تأخیر نمی‏‌‏افتاد و البته سعادت حضور در محضر ما، با معرفتی حقیقی هرچه زودتر نصیبشان می‏‌‏شد».

۳. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در مقاله «انتظار و منتظران» در این‌باره گفته است: «انتظار - افزون بر آثار فردی - دارای آثار اجتماعی فراوانی نیز است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به وحدت، انسجام و همدلی بین منتظران اشاره کرد. این هم دلی، به سبب توجه به هدف مشترکی است که در مسئله انتظار به روشنی تمام در چشم انداز آن، دیدنی است. امروزه ثابت شده افرادی که در پی هدفی مشترک هستند، از عملکردی همگون برخوردارند؛ به گونه‌ای که همگرایی در آنها در مقایسه با گروههای دیگر، بیشتر به چشم می‌خورد. در جامعه شیعی، انتظار ظهور مردی از سلاله پاک رسول گرامی اسلام (ص) سبب شده همه پیروان این آرمان مقدس، از همدلی بسیار خوبی برخوردار باشند».

۴. حجت الاسلام و المسلمین داوودپور؛

مرتضی داوودپور حجت الاسلام و المسلمین مرتضی داوودپور، در مقاله «نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه‌های سیاسی اجتماعی و وظایف دولت زمینه‌ساز» در این‌باره گفته است: «هر جامعه‌ای همواره در پی عوامل هم‌نوایی و استحکام نظم اجتماعی است و عوامل اختلاف را طرد می‌‌کند. در مکتب تشیع، "فرهنگ انتظار" به منزله فراتئوری است که به همه ابعاد فردی و اجتماعی توجه کرده و گروه‌ها و احزاب را جهت‌دهی و به هم‌بستگی اجتماعی راهنمایی و تشویق می‌‌کند. با فراگیر شدن این فرهنگ در جامعه، نه تنها بر تعداد منتظران عاشق مهدی (ع) افزوده می‌‌شود، بلکه پذیرش ارزش‌های مهدوی نیز همگانی می‌‌گردد، زیرا هم‌نوایی فرآیندی است روانی-اجتماعی که با کمک آن شخص، همان نگرش‌ها و ارزش‌ها را می‌‌پذیرد که دیگر افراد صاحب نفوذ و گروه‌های سیاسی-اجتماعی در محیط اجتماعی و پیرامونش پذیرفته‌اند. انتظار فرج نیز امت اسلامی را بر اساس مهرورزی و اخوت اسلامی به سوی سعادت اجتماعی در سایه تشکیل حکومت واحد جهانی سوق می‌‌دهد و بر تعمیق روحیه تعاون و انسجام می‌‌افزاید. تلاش و سازندگی‌های ناشی از انتظار فرج در زندگی عمومی جامعه تأثیر بسیار مثبت دارد؛ زیرا تربیت افراد و تجهیز آنان، جامعه را به سوی آرمان‌های متعالی پیش می‌‌برد و حرارت و جان تازه‌ای به منتظران می‌‌بخشد و روحیه پایداری و مقاومت را بالا برده در نتیجه، آسایش نسبی برای همگان فراهم می‌‌آورد. فرهنگ انتظار، راه‌بردی است امیدبخش و سازنده که با دعوت مؤمنان به ظهور منجی مصلح و عدالت‌گستر الهی، بشر را به حکومت واحد جهانی آن مصلح عدالت‌گستر و وحدت دینی، وحدت نظام، وحدت قانون و وحدت جامعه بشری هدایت می‌‌کند. با توجه به آیات و تأکیدات قرآن بر نبود تفرقه و هم‌چنین سنت و سیره عملی نبوی (ص) و ائمه اطهار (ع)، دعوت به وحدت و انسجام و لزوم حفظ آن، تنها یک توصیه اجتماعی و نیاز مقطعی و تاکتیک سیاسی و اقدام عملی برای حفظ منافع مشترک نیست، بلکه تلاش برای حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه، واجب عینی است که ریشه در اعتقاد به وحدانیت الوهی دارد. به تعبیر جامعه‌شناسی، وحدت، هنجار پذیرفته شده‌ای از سوی مسلمانان به شمار می‌‌رود و اسلوب و متد رفتار پیامبر (ص)، مؤید آن است. از میان برداشتن اختلاف قبیله‌های اوس و خزرج، ایجاد مسجد برای نماز جماعت و جمعه، پیمان اخوت بین مهاجر و انصار و... همه، نمونه‌هایی از وجود و پذیرش این هنجار اجتماعی است که به هم‌نوایی مسلمانان می‌‌انجامید». «جامعه منتظر می‌‌تواند نهادها و ساختار خود را متناسب با فرهنگ غنی انتظار، سامان بخشد و نظام اجتماعی خود را با انتظار، هم‌سو و همراه سازد. چنین جامعه‌ای ابزارهای رسیدن به جامعه موعود و مطلوب را در اختیار افراد قرار می‌‌دهد؛ آرمان‌های انتظار در اجتماع نهادینه می‌‌شود و با پیش رفتن به سوی هم‌بستگی، تفرقه از جامعه رخت برمی‌بندد. برای نمونه، یکی از آموزه‌های انتظار، رعایت عدالت و اجرای قوانین به صورت عادلانه برای همه است که از آرمان‌های موعود مهدوی به شمار می‌‌آید. حضرت علی (ع) می‌‌فرماید: "یازدهمین فرزند من، مهدی است؛ او کسی است که زمین را از عدل و داد پر می‌‌کند، پس از آن که از ستم و ظلم پر شده است"؛ احساس عدالت اجتماعی، انگیزه مناسبی برای جلوگیری از ارتکاب جرم و ناهنجاری است(۶۳). پس با گسترش فرهنگ انتظار در جامعه، می‌‌توان به هم‌نوایی رسید؛ زیرا اگر ارزش‌های متعالی آن فراگیر شود و منتظران، گروه اکثریت در جامعه باشند، ارزش‌های انتظار نیز فراگیر و هم‌نوایی به دست می‌‌آید. هم‌نوایی، فرآیندی است روانی - اجتماعی که با آن، شخص همان نگرش‌ها، کردارها و عادات و آداب زندگی و اندیشه‌ای را می‌‌پذیرد که افراد مسلط در محیط اجتماعی پیرامونش پذیرفته‌اند. بنابراین، هنجارها و مدل‌های رفتاری غالب، زمینه هم‌نوایی را فراهم می‌‌سازد. کنترل اجتماعی نیز که در جهت رعایت ارزش‌هایی یک‌سان و رفتاری مشابه اعمال می‌‌شود، عامل مهمی در ایجاد هم‌نوایی است. پس انتظار، تعهدآفرین و تحرک‌بخش است و منتظران را به تکاپو و تلاش وامی‌دارد تا در برابر جامعه، احساس مسئولیت داشته باشند و زمینه‌های ناهنجاری دینی را از میان ببرند».

۵. حجت الاسلام و المسلمین فقیهی؛

علی نقی فقیهی حجت الاسلام و المسلمین علی نقی فقیهی، در مقاله «سبک اخلاق اجتماعی مهدی‌یاوران» در این‌باره گفته است: «از دیگر اقداماتی که مهدی‌یاوران در زمان غیبت باید انجام دهند این است که بر محور فرامین الهی و تعهّدهایی که در مقابل امامان خویش دارند، هم‌دل و متّحد باشند‌؛ چرا که هم‌دلی هم موفقیّت دنیوی آنها را در پی دارد، و هم زمینه تعجیل فرج و ظهور عدالت گستر جهان را فراهم می‌سازد. آن حضرت دلسوزانه اظهار می‌دارد: اگر شیعیان ما - که خدای آنان را بر انجام طاعت خویش موفّق بدارد - در راه ایفای پیمانی که بر دوش دارند، هم‌دل می‌شدند، میمنت دیدار ما از ایشان به تأخیر نمی‌افتاد. در این توقیع، به صراحت آمده است که اگر شیعیان در وفای به عهدی که بر عهده دارند، با یکدیگر هم‌دل می‌شدند‌، ظهور آن حضرت به تأخیر نمی‌افتاد. بنابراین، عملکرد مردم در تحقق ظهور تأثیرگذار است‌. همچنین عبارت «عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ» احتمال ناظر بودن این توقیع شریف به بحث ملاقات را نفی می‌کند‌؛ زیرا اگر این توقیع، به بحث ملاقات و بیان ضابطه‌ای برای تشرف به محضر مبارک آن حضرت در عصر غیبت ناظر بود‌، وجهی برای تأکید بر اجتماع قلوب نبود؛ چون عنصر اجتماع قلوب طبیعتاً برای امری موردنیاز است که به شکل جمعی می‌خواهد تحقق یابد‌، در حالی‌که تشرف به محضر مبارک امام‌، امری کاملاً فردی به شمار می‌رود و مشروط بودن تحقق این امر فردی به اجتماع قلوب، فاقد توجیه منطقی است».

۶. آقای قنبری؛

معصوم علی قنبری آقای معصوم علی قنبری، در مقاله «بررسی مسأله انتظار ادله فوائد و نقش آن‌» در این‌باره گفته است: «مهمترین چیزی که موجب فرا رسیدن ظهور حضرت بقیه الله (ع) می‌شود یکپارچگی شیعیان در وفای به عهدشان به امام زمان (ع) است حضرت ولی عصر (ع) در نامه معروف خود به شیخ مفید می‌فرمایند: «وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمُ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِي الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا»؛ یعنی «اگر شیعیان ما که خداوند به اطاعت خویش موفقشان بدارد در وفا به پیمانی که با ما دارند یکپارچه می‌شدند و هرگز از میمنیت ملاقات ما محروم نشده و ظهور ما به تاخیر نمی‌افتد و البته سعادت حضور در محضر ما با معرفتی حقیقی هر چه زودتر نصیبشان می‌شد». یکپارچگی فقط با اتحاد قلوب به‌دست می‌آید و اتحاد قلوب حقیقی وقتی حاصل می‌شود که همه دل‌ها متوجه یک سخن بشود و این نمی‌شود مگر با وجود امام معصوم که همه انسان‌ها، سخن او را قبول کنند که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم، «بِمُوَالاتِكُمْ... ائْتَلَفَتِ الْفُرْقَةُ»(...)».

۷. نویسندگان کتاب «آفتاب مهر»؛

آفتاب مهر ج۲ (کتاب) نویسندگان کتاب «آفتاب مهر» در این‌باره گفته‌اند: «جامعه منتظر، در حرکت به سوی هدف خویش، متحد و هماهنگ با امام خویش پیش می‌رود؛ چرا که راز موفقیت جامعه در رسیدن به سعادت و خوشبختی، همراهی و همیاری با امام خویش است. در کلامی‌ از امام زمان آمده است: "و اگر شیعیان ما، که خدا ایشان را به اطاعتش موفق فرماید، در وفای به عهدِ بر عهده ایشان یکدل می‌بودند توفیق دیدار ما، از آن‌ها تأخیر نمی‌افتاد" طبق این حدیث، چنانچه جامعه منتظر، راه وحدت و یکدلی را در وفای به عهد امام خویش، پیش گیرد، به فیض حضور امام زمان نایل خواهد شد.