نظام اقتصاد علوی (کتاب)

نظام اقتصاد علوی مبانی، اهداف و اصول راهبردی
زبان	فارسی
نویسنده	احمد علی یوسفی
موضوع	نظام اقتصاد اقتصاد
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
محل نشر	تهران، ایران
سال نشر	۱۳۸۶ ش
تعداد صفحه	۵۵۶
شابک	‏۹۷۸۹۶۴۸۳۵۲۸۵۶
شماره ملی	‎

نظام اقتصاد علوی (مبانی، اهداف و اصول راهبردی)، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی نظام اقتصادی علوی می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این کتاب احمد علی یوسفی است و انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی انتشار آن را به عهده داشته است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «کتاب حاضر به بحث درباره اقتصاد علوی در مقابل دیدگاه‌های اقتصادی عصر حاضر اختصاص دارد. رابطه اقتصاد علوی با اقتصاد عصر حاضر در بسیاری از محورهای اساسی به گونه تباین، و تلاش نگارنده در این نوشتار معرفی اقتصاد علوی در مقابل دیدگاه‌های اقتصادی عصر حاضر است. امام علی(ع) در دوره حاکمیت بر جامعه اسلامی برای تمامی تعاملات اقتصادی ضوابط ویژه‌ای تعیین کردند و این ضوابط به یقین بر اساس قرآن و اهداف عالی اسلام تعیین شده بود. بر این اساس در نوشتار حاضر ضمن تعریف نظام اقتصاد علوی در پنج بخش به تبیین مبانی، اهداف و اصول راهبردی این نظام تحت این عنوان‌ها پرداخته شده است. در بخش نخست کلیات و تعاریف نظام، در فصل دوم به مبانی بینشی و ارزش اقتصاد علوی، در فصل سوم به انگیزه‌های فعالیت‌های اقتصادی، در فصل چهارم به اهداف کلان نظام اقتصاد علوی، و در بخش پایانی به اصول راهبردی نظام اقتصاد علوی اشاره شده است. نگارنده پایه و بنیان تشکیل حکومت علوی را از عدالت اجتماعی درون حکومت علی(ع) گرفته و در نگارش کتاب به دفعات به نظرات و روش‌های آن حضرت اشاره کرده است».

فهرست کتاب

• مقدمه

بخش اول: کلیات و تعاریف

فصل اول: تعاریف و مباحث مقدماتی

• نظام اقتصادی
  • اجزای نظام اقتصادی
  • مبانی اعتقادی و ارزشی
  • اهداف اقتصادی
  • اصول راهبردی
  • سیاست‌های اقتصادی
• امکان نظام اقتصادی علوی
• رابطه نظام اقتصاد علوی و دانش اقتصاد
• عنصر زمان و مکان
• کشف نظام اقتصاد علوی
• سنت علوی
• روش تحقیق
• پیشینه تحقیق
• چند تذکر

فصل دوم: گزارش کوتاهی از وضعیت اقتصادی پیش از حکومت علی(ع)

• گفتار اول: فقر و تفاوت طبقاتی
• گفتار دوم: حجم درآمدهای مردم و حکومت
  • اقلام مهم درآمد
  1. غنایم
  2. خراج و جزیه
  3. عشور
  4. زکات

گفتار سوم: توزیع امکانات

• • تفاوت‌های توزیع درآمد به وسیله پیامبر(ص) و علی(ع) با خلفا
  1. تساوی در تقسیم و عدم تبعیض
  2. عدم ذخیره‌سازی

بخش دوم: مبانی بینشی و ارزشی اقتصاد علوی

فصل اول: مبانی بینشی و اعقتادی اقتصاد علوی

• گفتار اول: خداشناسی
  • رابطه خدا با جهان طبیعت و انسان
  • خلقت مستمر
  • ربوبیت پیوسته و گسترده
  • احاطه پیوسته و گسترده
  • قیومیت پیوسته و گسترده
  • هدایت پیوسته و مستمر
• گفتار دوم: جهان‌شناسی
  • هدفمند بودن خلقت جهان
  • مقصد جهان هستی خدا است
  • برخورداری جهان هستی از خزاین غیبی
  • دنیا، محل آرامش
  • برخورداری از نظام علی و معلولی
  • پیامدهای جهان‌شناسی علوی در اقتصاد
• گفتار سوم: انسان‌شناسی
  • آفرینش انسان
  • دو بعدی بودن انسان
  • مالکیت خدا و مسوؤلیت انسان
• گفتار چهارم: جامعه‌شناسی

1. نظریه اصالت فرد و آثار اقتصادی آن
2. نظریه اصالت جامعه و آثار اقتصادی آن
3. نظریه اصالت فرد و جامعه و دیدگاه امیرمؤمنان(ع)
   1. برخی نتایج دیدگاه امام علی(ع)

• گفتار پنجم: سنت‌های الهی حاکم بر جوامع انسانی
  • تقوا و ایمان
  • عدل و داد
  • شکر خدا
  • توبه
  • استدراج
  • دعا
  • خلق نیکو
  • زکات مال
  • بخشش نعمت
  • صله رحم

فصل دوم: مبانی ارزشی و اخلاقی اقتصاد علوی

• گفتار اول: تقدیر و رزق مقدر
  • افعال انسان و تقدیرات الهی
• گفتار دوم: توکل در اقتصاد علوی
• گفتار سوم: رابطه دنیا و آخرت از دیدگاه امیرمؤمنان(ع)
  • ارزش دنیا در گفتار امام علی(ع)
    • دسته اول: تحقیر و پست شمردن دنیا
    • دسته دوم: نیکو و پسندیده شمردن دنیا
    • دسته سوم: تحقیر دنیا در برابر آخرت
    • جمع بین دسته سه گفتار
  • پیامدهای اقتصادی نگرش علوی به دنیا و آخرت
• گفتار چهارم: زهد و قناعت
  • مفهوم زهد و قناعت
  • توصیه به زهد در آموزه‌های علوی
  • مفهوم واژه زهد از دیدگاه علی(ع)
  • دفع ناسازگاری ظاهری
  • پیامدهای اقتصادی زهدگرایی

بخش سوم: انگیزه‌های فعالیت‌های اقتصادی

فصل اول: انگیزه تولید

• تحلیل نفع شخصی و سعادت در اقتصاد علوی
• تفسیر سعادت و لذت
  • تفسیر مادی‌گرایانه از سعادت و لذت
  • تفسیر سعادت و لذت در اقتصاد علوی
• انگیزه‌های تولید در اقتصاد علوی
  • انگیزه علی(ع) در تولید کسب درآمد
  • برخی پیامدهای انگیزه تولید در اقتصاد علوی

فصل دوم: انگیزه مصرف و تخصیص درآمد

• حب الذات و پیشینه کردن مطلوبیت
• انگیزه امیرمؤمنان(ع) در تخصیص درآمد و ثروت
• حجم دارایی امیرمؤمنان(ع)
• راه‌های تخصیص درآمد و ثروت امیرمؤمنان(ع)

1. هزینه‌های معرفی شخصی
2. هزینه‌های پس انداز و سرمایه‌گذاری
3. هزینه‌های فی سبیل الله
   1. تخصیص درآمدهای جاری
   2. تخصیص ثروت و املاک

• تاثیر انگیزه در طرق تخصیص
• هماهنگی بین منافع شخصی و عمومی در اقتصاد علوی

بخش چهارم: اهداف کلان نظام اقتصادی علوی

• تبیین مفهوم هدف
• مراتب اهداف
• منشا تفاوت اهداف
• همسویی اهداف کلان و خرد

فصل اول: هدف عالی نظام اقتصاد علوی: رفاه عمومی

• منطق گزینش اهداف

1. نظام اجتماعی و زیرنظام‌های آن
2. مبانی اعتقادی و تعیین هدف

• ادله رفاه عمومی، هدف عالی اقتصادی علوی
• مفهوم رفاه
• مفهوم فقر و نیاز
• سطح کفاف زندگی

فصل دوم: اهداف مقدمی اقتصاد علوی

• گفتار اول: عدالت اقتصادی
  • جایگاه و اهمیت عدالت در اقتصاد علوی
  • نگاهی به مفهوم عدالت
  • مفهوم عدالت و رابطه ان با حق
  • مفهوم حق
  • منشاء حق
  • حق و تکلیف
  • عدالت، نه تساوی
• گفتار دوم: رشد اقتصادی
  • محدودیت‌های رشد در اقتصاد علوی
• گفتار سوم: امنیت اقتصادی
  • مفهوم امنیت اقتصادی
  • اشاره ای به زمینه‌های ناامنی و راه مقابله با آنها
  • رابطه امنیت اقتصادی و استقلال اقتصادی
  • سازگاری یا ناسازگاری اهداف

بخش پنجم: اصول راهبردی

فصل اول: اصل آزادی مسوؤلانه

• تبیین آزادی مسوؤلانه
• آزادی مسوؤلانه و نظریه حب الذات
• لوازم آزادانه انتخاب برتر
  • پرهیز از احتکار
  • ممنوعیت ربا
  • غیر مشروع بودن اسراف
  • حرمت تبذیر
  • حرمت غش در معامله
  • پرهیز از فعالیت‌ها و شغل‌های حرام
  • حرمت کنز
  • غیر مجاز بودن انحصار
  • آثار آزادی مسوؤلانه

فصل دوم: اصل رقابت مسوؤلانه

• انواع بازار
  • بازار اقتصادی
  • ادله غیر مجاز بودن رفتار انحصارگرانه
  • انحصار مجاز
  1. انحصار طبیعی
  2. انحصار دولتی
  • بازار رقابت در نظام سرمایه داری
  • معنای رقابت
  • تحلیل رقابت
  1. عنصر اختصاص و انحصار
  2. جایگزینی بدی با نیکی
  3. تهدید ذاتی دائم
  • رقابت مسوؤلانه در اقتصاد علوی
  • انگیزه رقابت مسوؤلانه در اقتصاد علوی
  1. حداکثر کردن سود مادی
  2. حداکثر کردن سود مادی و معنوی
  3. حداکثر کردن سود معنوی
  • آثار رقابت مسوؤلانه

فصل سوم: اصل توزیع عادلانه

• معیارهای توزیع عادلانه
• راهکارهای توزیع عادلانه
• توازن اقتصادی
• منشا تفاوت‌های اقتصادی
• ادله توازن اقتصادی
• مفهوم توازن اقتصادی
• توازن اقتصادی و توزیع قبل از تولید
• توازن اقتصادی و توزیع بعد از تولید
  • ساز و کار و تعیین مقدار پاداش عوالم تولید
  • روش‌های پرداخت به عوامل تولید
  • شرایط نظام بازار در اقتصاد علوی
• تکافل عمومی (توازن اقتصادی و توزیع مجدد)
• مبانی نظری توزیع مجدد
• مبانی توزیع مجدد
  • درآمدهای حاصل از منابع طبیعی
  • مالیات‌های منصوص
  • خمس
  • زکات مال
  • زکات بدن (فطره)
  • انفاق‌های مستحبی
  • مالیات‌های حکومتی
• توزیع مجدد و انگیزه کار و تولید

فصل چهارم: اصل حضور مسوؤلانه دولت در اقتصاد

• حضور مسوؤلانه دولت در اقتصاد
• مبانی نظری حضور دولت در اقتصاد
• مسوؤلیت‌ها و وظایف دولت در حوزه اقتصاد

1. تحقق اصول راهبردی
2. تأمین اجتماعی
3. سیاستگذاری
   1. سیاست‌های مالی
   2. سیاست‌های مالی جانب درآمدی
   3. سیاست‌گذاری با ثروت‌های طبیعی
   4. سیاست‌گذاری با مالیات‌های منصوص
   5. سیاست‌گذاری با زکات
   6. سیاست‌گذاری با خمس
   7. سیاست‌گذاری با مالیات‌های حکومتی
   8. سیاست‌گذاری با خدمات دولتی
   9. سیاست‌گذاری با انفاق‌ها و صدقه‌های مستحبی
   10. سیاست‌های مالی جانب هزینه‌های دولتی
   11. سیاست‌های پولی
4. آبادانی
5. وضع مقررات اقتصاد
6. تربیت و تقویت انگیزه‌های اخلاقی

فصل پایانی: بخش‌ها و دستاوردهای تحقیق

• بخش‌های تحقیق
• دستاوردهای تحقیق
• منابع فارسی
• منابع عربی
• فهرست آیات
• فهرست روایات
• نمایه

دربارهٔ پدیدآورنده

احمد علی یوسفی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد علی یوسفی (متولد ۱۳۳۹ش، لاهیجان)، تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: محمد فاضل لنکرانی، میرزا جواد تبریزی و جعفر سبحانی به اتمام رساند. تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکترای اقتصاد در دانشگاه علامه طباطبایی تهران به اتمام رساند. مدیر و معاون اجرایی گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس حوزوی و دانشگاهی، تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشتهٔ تحریر درآورده است. «مبانی فلسفی نظام اقتصادی از دیدگاه امام علی»، «نظام اقتصاد علوی»، «ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامی»، «رفتار پیامبر و امامان در برابر نوسان قیمت‌ها»، «دانشنامه فرهنگ فاطمی»، «روش کشف اقتصاد اسلامی» و «روش‌های استنباط نظام اقتصادی اسلام» برخی از این آثار است.