فضیلت زیارت امام حسین

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

فضیلت زیارت امام حسین در حدیث - فضیلت زیارت امام حسین در تاریخ اسلامی - فضیلت زیارت امام حسین در معارف و سیره حسینی

زیارتش از برترینِ عمل‌هاست

ابو خدیجه از امام صادق(ع) نقل کرده است: همانا زیارت حسین(ع)، برترینِ اعمال است.

ابان ازرق از مردی، از امام صادق(ع) نقل کرده است: از دوست‌داشتنی‌ترین اعمال در نزد خدای متعال، زیارت قبر حسین(ع) است.

زائر او، مانند زائر خداست

حسین بن محمد قمی از امام رضا(ع) اینچنین نقل می‌کند: هر کس قبر ابا عبداللّه(ع) را کنار رود فرات، زیارت کند، گویی خدا را در بالای عرشش زیارت کرده است.

از زید شحّام نقل است: به امام صادق(ع) گفتم: کسی که قبر حسین(ع) را زیارت کند، چه دارد؟ فرمود: «مانند کسی است که خدا را در عرشش زیارت کرده است». گفتم: کسی که یکی از شما را زیارت کند، چه دارد؟ فرمود: «مانند کسی است که پیامبر خدا(ص) را زیارت کرده است».

زائر او، مانند زائر پیامبر خدا(ص) است

ابو بصیر از امام صادق(ع) آورده است: بی‌تردید، زائر حسین بن علی(ع)، زائر پیامبر خدا(ص) است.

تکریم زائران او، توسّط فرشتگان

ابان بن تغلب از امام صادق(ع) اینگونه نقل می‌کند: چهار هزار فرشته، نزد قبر حسین(ع) پریشان و غبار آلوده، تا روز قیامت بر او می‌گِریند. سالار آنان، فرشته‌ای به نام منصور است. زائری به زیارت حسین(ع) نمی‌آید، جز آنکه فرشتگان به استقبالش می‌روند، و زائری خداحافظی نمی‌کند، جز آنکه بدرقه‌اش می‌کنند، و بیمار نمی‌شود، مگر آنکه عیادتش می‌کنند، و نمی‌میرد، جز آنکه بر جنازه‌اش نماز می‌خوانند و پس از مرگش برای او آمرزش می‌طلبند.

صفوان بن مهران جمال از امام صادق(ع) نقل کرده است که: هر کس قبر حسین(ع) را برای خداوند عز و جل زیارت کند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل(ع)، او را بدرقه می‌کنند تا به خانه‌اش در آید.

ثواب زیارت او، به حساب در نمی‌آید

در کتاب تهذیب الأحکام از امام علی(ع) نقل شده است: پیامبر(ص) به او (علی(ع)) فرمود: «... خداوند، قبر تو و قبر فرزندانت را مکان‌هایی از بهشت، قرار داده است.... هر کس قبور شما را زیارت کند، برابر با هفتاد حجّ پس از حجّة الإسلام (حجّ واجب)، پاداش دارد، و از گناهانش بیرون می‌رود تا آنکه چون از زیارت شما باز گردد، مانند روزی می‌شود که از مادر، زاده شده است. پس اولیا و دوستدارانت را به نعمت جاودان [ـِ بهشت]، مژده و بشارت بده، و چشم‌روشنی‌ای که نه چشمی آن را دیده، و نه گوشی آن را شنیده، و نه بر دل کسی گذشته است؛ اما بخشی از مردمان پست، زائران قبور شما را بر زیارتشان خُرده می‌گیرند، آن‌گونه که زن زناکار را بر زنایش عیب می‌گیرند. اینان، بَدان امّتم هستند، شفاعتم به آنان نمی‌رسد و بر حوض من، در نمی‌آیند».

ثواب کسی که با هراس، او را زیارت کند و آنکه به خاطر زیارت او، زندانی یا کشته شود

از زُراره نقل است که: به امام باقر(ع) گفتم: چه می‌گویی درباره کسی که با بیم و هراس، پدرت (یعنی امام حسین(ع)) را زیارت کند؟ فرمود: «خداوند، او را در روز هراس بزرگ (قیامت)، ایمن می‌دارد و فرشتگان، با بشارت، با او رو به رو می‌شوند و به او گفته می‌شود: «مترس و غم مخور. این، روز رستگاری توست».

محمد بن مسلم نقل می‌کند: امام باقر(ع) به من فرمود: «آیا نزد قبر حسین(ع) می‌روی؟». گفتم: آری؛ اما با بیم و هراس. فرمود: «هر چه بیم و هراس [ـِ زیارت] بیشتر باشد، پاداشش هم به همان اندازه، بیشتر می‌شود و هر کس در راه زیارت بترسد، در روزی که مردم برای پروردگار جهانیان بر می‌خیزند، خداوند، از هراس روز قیامت، ایمنش می‌گردانَد و زائر حسین(ع) زیارتش را آمرزیده به پایان می‌برد و فرشتگان، بر او سلام می‌دهند و پیامبر(ص) به دیدارش می‌رود و برایش دعا می‌کند، و او با نعمت و فضل الهی و بدون این که چیز بدی به او برسد، به خانه‌اش باز می‌گردد و دنباله رو رضایت الهی می‌شود.

ثواب زیارت امام حسین(ع) با مشقّت و ثواب کسی که در راه زیارت او بمیرد

از عبداللّه بن نجار نقل شده است: امام صادق(ع) به من فرمود: «آیا برای زیارت حسین(ع) به کشتی سوار می‌شوید؟». گفتم: آری. فرمود: «آیا نمی‌دانی که اگر کشتی‌تان واژگون شود، ندایتان می‌دهند: هشیار، که پاکیزه شدید، و بهشت، گوارایتان باد!» .

پاداش پیاده به زیارت امام(ع) رفتن

ابو صامت نقل کرده است: شنیدم که امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر کس پیاده به نزد قبر حسین(ع) بیاید، خداوند، برای هر قدمش هزار حَسَنه می‌نویسد و هزار زشتکاری را از او می‌زُداید و او را هزار درجه، بالا می‌بَرد».

از علی بن میمون صائغ نقل شده است که: امام صادق(ع) فرمود: «ای علی! حسین(ع) را زیارت کن و آن را وا مگذار». گفتم: پاداش کسی که به زیارتش می‌رود، چیست؟ فرمود: «هر کس پیاده به آنجا برود، خداوند، در برابر هر گامش، حَسَنه‌ای برایش ثبت می‌کند و گناهی را از او می‌زُداید و درجه‌ای او را بالا می‌بَرد، و چون به قبر می‌رسد، خداوند، دو فرشته بر او می‌گمارد که هر چه خیر از دهانش بیرون آید، می‌نویسند و هر چه شر و غیر آن مانند لغو و بیهوده‌گویی بیرون آید، نادیده می‌گیرند، و چون باز گردد، با او وداع می‌کنند و به او می‌گویند: ای دوست خدا! آمرزیده‌ای. تو، جزو حزب خدا، حزب پیامبر خدا و حزب خاندان پیامبرش هستی. به خدا سوگند، هرگز، آتش را با چشمانت نخواهی دید و آن نیز تو را نخواهد دید و به سوزاندن تو، طمع نخواهد داشت».

برابر با حج و عمره غیر واجب

هشام بن سالم از امام صادق نقل می‌کند: زیارت قبر حسین(ع)، [برابر با] یک حج است و [بلکه برابر با]حج و عمره‌ای است که پس از حَجَّة الإسلام، به جا آورده می‌شود.

برابر با حج، برای کسی که حج گزاردن برایش میسّر نشده است

عبداللّه بن عبید انباری نقل کرده است که: به امام صادق(ع) گفتم: فدایت شوم! این‌گونه نیست که هر سال بتوانم برای حج گزاردن، بیرون شوم. فرمود: «هنگامی که اراده حج داشتی و برایت میسّر نشد، نزد قبر حسین(ع) برو که حج، برایت نوشته می‌شود، و چون اراده عمره کردی و برایت میسّر نشد، نزد قبر حسین(ع) برو که عمره برایت نوشته می‌شود».

برابر با حجّی مقبول، همراه پیامبر(ص)

فضیل بن یسار از امام باقر(ع) نقل کرده است: زیارت قبر حسین(ع) و زیارت قبر پیامبر خدا(ص) و زیارت قبرهای شهیدان، برابر با حجّی مقبول همراه پیامبر خدا(ص) است.

برابر با عمره‌ای مقبول

از محمد بن سنان نقل شده است: شنیدم که امام رضا(ع) می‌فرماید: «زیارت قبر حسین(ع)، برابر با عمره‌ای مقبول و نیکوست».

برابر با یک حج و عمره

ابوخلان کندی از امام صادق(ع) نقل کرده است: هر کس به زیارت قبر حسین(ع) بیاید، خداوند، برایش یک حج و عمره می‌نویسد.

از عیسی بن راشد نقل شده است: از امام صادق(ع) پرسیدم و گفتم: فدایت شوم! برای کسی که قبر حسین(ع) را زیارت کند و نزد او دو رکعت نماز بخواند، چیست؟ فرمود: «برایش یک حج و یک عمره، نوشته می‌شود». به امام(ع) گفتم: فدایت شوم! و این‌گونه است هر کس که نزد قبر امام واجب الإطاعه‌ای برود؟ فرمود: «و این‌گونه است هر کس که به زیارت قبر امام واجب الإطاعه‌ای برود».

هر گامی در راه زیارت او، برابر با یک حج و عمره است

بشیر دهان از امام صادق(ع) نقل کرده است: هر کس نزد قبر حسین(ع) بیاید و وضو بگیرد و از رود فرات، غسل کند، گامی بر نمی‌دارد و نمی‌گذارد، جز آنکه خداوند، در برابر آن، یک حج و یک عمره برایش می‌نویسد.

برابر با بیست حج

در کتاب ثواب الأعمال به نقل از شهاب آمده است: امام صادق(ع) از من پرسید: «ای شهاب! چند حج گزارده‌ای؟». گفتم: نوزده حج. امام(ع) به من فرمود: «اگر تعداد آن را به بیست برسانی، [تازه] برایت، [ثوابی به اندازه] یک بار زیارت حسین(ع) نوشته می‌شود».

برتر از بیست حج و عمره

زید شحام از امام صادق(ع) نقل می‌کند: زیارت قبر حسین(ع)، برابر با بیست حج و برتر از آن است، و نیز [برتر از] بیست عمره و بیست حج است.

برابر با یکصد حجّ همراه پیامبر(ص)

صالح نیلی از امام صادق(ع) اینگونه نقل کرده است: هر کس با شناخت حقّ حسین(ع) نزد قبرش بیاید، مانند کسی است که یکصد حج با پیامبر خدا(ص) گزارده است.

برابر با یکهزار حج و یکهزار عمره همراه پیامبر(ص) یا وصیّ پیامبر

از رفاعه نخاس نقل است که: بر امام صادق(ع) در آمدم. به من فرمود: «ای رفاعه! آیا امسال، حج نگزارده‌ای؟». گفتم: فدایت شوم! چیزی نداشتم که با آن، حج بگزارم؛ اما روز عرفه را در کنار قبر حسین بن علی(ع) بودم. امام(ع) به من فرمود: «ای رفاعه! کمتر از آنچه حاجیان در مِنا یافتند، نداشته‌ای. اگر نبود که ناپسند می‌دارم مردم، حج را وا گذارند، حدیثی را برایت بازگو می‌کردم که هیچ‌گاه، زیارت قبر حسین(ع) را وا نگذاری». سپس به زمین، خیره شد و مدّتی طولانی سکوت کرد و آن گاه فرمود: «پدرم به من خبر داد و فرمود: هر کس با شناخت حقّ حسین(ع) و بدون تکبّر، به سوی قبر حسین(ع) بیرون شود، یک‌هزار فرشته از سمت راست، و یک‌هزار فرشته از سمت چپ، او را همراهی می‌کنند و یک‌هزار حج و یک‌هزار عمره همراه با پیامبر یا وصیّ پیامبر، برایش نوشته می‌شود».

ارزش زیارت امام حسین

در روایات متعددی فضیلت زیارت امام حسین(ع)، با فضیلت‌های حج و عمره گزاردن، مورد سنجش و ارزشیابی قرار گرفته است. برخی از این احادیث، ثواب زیارت آن امام را برابر با ثواب حج و عمره پس از انجام دادن حج واجب می‌دانند و برخی، آن را برابر با حج می‌دانند، برای کسی که نتوانسته حج بگزارد؛ ولی شماری از روایات، فضیلت زیارت امام حسین(ع) را بیشتر از حج گزاردن، بلکه فضیلت آن را برابر با یکهزار حج، مطرح کرده‌اند. با ملاحظه این روایات، دو پرسش، پیش می‌آید: پرسش اول. ملاک این همه تفاوت در ارزیابی زیارت امام حسین(ع) و حج و عمره چیست؟ و چرا روایتی آن را برابر با یک حج و عمره می‌داند و روایت دیگر، آن را معادل سه حج و دیگری، معادل ده حج و همچنین تا یک‌هزار حج و یکه‌زار عمره؟! پرسش دوم. چگونه می‌توان پذیرفت که فضیلت زیارت سیّد الشهدا(ع)، بیشتر از زیارت خانه خداست؟ و آیا این‌گونه روایات، به مفهوم کم‌ارزش جلوه دادن زیارت خانه خدا نیست و موجب کاستن انگیزه زائران آن و کاهشِ شکوه و عظمت حج نمی‌شود؟!

علت اختلاف روایات در ارزیابی زیارت امام حسین(ع)

در تبیین اختلاف روایات ارزیابی فضیلت زیارت سیّد الشهدا(ع) و سنجش آن با حج و عمره، به دو علّت، می‌توان اشاره کرد:

اختلاف کیفیت زیارت‌ها

ممکن است بگوییم که اختلاف روایات، ناظر به اختلاف کیفیت زیارت‌هاست، بدین معنا که هر چه معرفت زائر، بیشتر باشد و آداب زیارت را بهتر رعایت کند و هدف آن را بیشتر تأمین نماید، طبعا زیارت او از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود و ارزش بیشتری دارد. بر این اساس، ممکن است که زیارت زائری، برابر با یک حج، ارزش‌گذاری شود و زیارت زائری دیگر، معادل ده حج، و زیارت فردی دیگر، یکصد حج و زیارت دیگری، یک‌هزار حج و همین‌طور تا بیش از یک‌هزار حج گزاردن.

مفهوم عددی نداشتن اعداد

با تأمّل در متن احادیث یاد شده، مشخّص می‌شود که عدد در آنها، مفهوم عددی ندارد؛ بلکه مقصود از آن، کثرت است. به همین جهت، در شماری از این احادیث وقتی راوی از برتری زیارت امام حسین(ع) بر حج، شگفت‌زده می‌شود، امام(ع) بر تعداد آن می‌افزاید. بنا بر این، مقصود در همه این روایات، آن است که فضیلت زیارت امام حسین(ع)، بسی بیشتر از فضیلت حج و عمره است. دلیل این مطلب، در پاسخ به سؤال دوم، روشن خواهد شد.

تبیین روایات برتر بودن زیارت امام حسین(ع) از حج

پیش از توضیح این روایات، توجّه به چند نکته، لازم است: نکته اول. این‌گونه ارزش‌گذاری در روایات اهل بیت(ع)، اختصاص به زیارت امام حسین(ع) ندارد، بلکه موارد متعدّدی یافت می‌شود که عملی یک‌هزار برابرِ حج، بلکه بیشتر از آن ارزیابی شده است؛ مانند: برآوردن حاجت مؤمن، که برتر از یک‌هزار حجّ پذیرفته، شمرده شده و یا باز گرداندن مال حرام، که معادل هفتاد هزار حجّ پذیرفته است. همچنین، موارد متعدّدی یافت می‌شود که پاداش عملی، معادل پاداش یک‌هزار شهید، ارزیابی شده است؛ مانند: اصلاح دادن میان زن و شوهر، شکیبایی بر مصیبت و بلا، ثابت قدم ماندن بر دوستی اهل بیت(ع) در دوران غیبت امام زمان(ع). پیش از اظهار نظر درباره این‌گونه روایات، لازم است تا ابتدا صدور آنها از اهل بیت(ع)، مورد بررسی قرار گیرد. در صورتی که انتساب آنها به اهل بیت(ع) ثابت باشد، با در نظر گرفتن فضای صدور احادیث، می‌توان به حکمت ثواب‌های وعده داده شده، دست یافت، چنان که در مورد ثواب زیارت امام حسین(ع)، حکمت افزون بودن ثواب آن از حج وعمره، بیان خواهد شد. نکته دوم. بر پایه گزارش برخی از روایات، زیارت سایر اهل بیت پیامبر(ص) با زیارت امام حسین(ع) در فضیلت، برابرند. شیخ صدوق، از امام صادق(ع) روایت کرده که فرمود: «مَنْ‏ زَارَ وَاحِداً مِنَّا كَانَ‏ كَمَنْ‏ زَارَ الْحُسَيْنَ‏(ع)» هر کس یکی از ما را زیارت کند، مانند کسی است که حسین(ع) را زیارت کرده باشد. این روایت، می‌تواند اشاره به این نکته باشد که حکمت فضیلت زیارت امام حسین(ع)، در زیارت سایر امامان(ع) نیز وجود دارد، هر چند با تفاوت شرایط سیاسی و اجتماعی و آثار مترتّب بر آنها، ممکن است فضیلت زیارت آنها، متفاوت باشد. نکته سوم. برخی از احادیث، تصریح می‌کنند که زیارت امام رضا(ع)، معادل گزاردن یک میلیون حج است و فضیلت آن، بیش از زیارت امام حسین(ع) است. محمد بن ابی نصر بزنطی می‌گوید: در نوشته‌ای از امام رضا(ع) خواندم: «أَبْلِغْ‏ شِيعَتِي‏ أَنَّ‏ زِيَارَتِي‏ تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلْفَ حَجَّةٍ وَ أَلْفَ‏ عُمْرَةٍ مُتَقَبَّلَةٍ كُلُّهَا». به شیعیان من برسان که زیارت من نزد خدا، برابر با یک‌هزار حج و عمره پذیرفته است. او می‌گوید: این موضوع را با امام جواد(ع) در میان گذاشتم که چگونه می‌شود که زیارت آن امام(ع)، برابر با یکهزار حج باشد؟ امام جواد(ع) پاسخ داد: «إِي وَ اللَّهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حَجَّةٍ لِمَنْ‏ يَزُورُهُ‏ عَارِفاً بِحَقِّهِ‏». آری، به خدا! و برابر با یک میلیون حج است، برای کسی که او را از سرِ معرفت، زیارت کند. گفتنی است که این حدیث نیز گواه دیگری بر مفهوم عددی نداشتنِ عدد این‌گونه احادیث است. و در حدیث دیگری، علی بن مهزیار، از امام جواد(ع) می‌پرسد که: فضیلت زیارت امام رضا(ع) بیشتر است یا زیارت امام حسین(ع)؟ ایشان، در پاسخ می‌فرماید: «زِيَارَةُ أَبِي‏ أَفْضَلُ‏، وَ ذلِكَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَزُورُهُ كُلُّ النَّاسِ، وَ أَبِي لَا يَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّيعَةِ». زیارت پدرم برتر است؛ چون حسین(ع) را همه مردمان زیارت می‌کنند، ولی پدرم را جز خواص از شیعه، زیارت نمی‌کنند. این، همان نکته‌ای است که پیش از این، بدان اشاره شد که شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، در ارزیابی فضیلت زیارت هر یک از خاندان رسالت، نقش دارد. اکنون با توجّه به مطالب یاد شده، برای تبیین روایاتی که فضیلت زیارت سیّد الشهدا(ع) را به مراتب بیش از حج مطرح کرده‌اند، این نکات، قابل توجّه است:

موضوع سنجش

نکته اول این که بی‌تردید، موضوع سنجش، در احادیثی که زیارت امام حسین(ع) را برتر از حج مطرح کرده‌اند، مقایسه میان حج واجب (حَجَّة الإسلام) و زیارت مستحب نیست؛ بلکه مقایسه میان حجّ مستحب و زیارت است. بدین جهت، در برخی احادیث، تصریح شده که زیارت امام حسین(ع)، نمی‌تواند جایگزین حَجة الإسلام شود؛ بلکه برای کسی که توان گزاردن حج را ندارد، زیارت وی، پاداش حج را دارد، تا هنگامی که توانِ گزاردنِ حج را پیدا کند. بنا بر این، مقصود از روایاتی که زیارت امام(ع)، را با فضیلت‌تر از حج دانسته‌اند، این است که پس از انجام دادن حج واجب، در شرایط ویژه‌ای - که توضیح خواهیم داد -، زیارت ایشان از فضیلت بیشتری برخوردار است.

توجه دادن به امور سرنوشت‌ساز اجتماعی

دومین نکته در فهم احادیث یاد شده، این است که مقصود از آنها، کاستن از اهمّیت حج به مفهوم حقیقی آن نیست؛ زیرا اگر حج اهمّیت نداشته باشد، معیار قرار گرفتن آن برای ارزیابی ارزش‌های دیگر، بی‌معناست، همان طور که مقصود از احادیثی نیز که پاداش اصلاح میان زن و شوهر یا شکیبایی در برابر مصائب را یکهزار برابر پاداش شهید ارزیابی کرده‌اند، این نیست که مردم را از جهاد در راه خدا، دل سرد گرداند، تا به جای جهاد، به اصلاح امور خانوادگی مردم بپردارند و یا شکیبایی در مصائب را پیشه سازند؛ بلکه هدف، بیان اهمّیت پیشگیری از متلاشی شدن خانواده‌ها، و همچنین تشویق به مقاومت در برابر سختی‌هاست. بنا بر این، علّت مضاعف بودن پاداش، در اموری که بدان اشاره گردید، این است که از یک سو، ملاک وجوب در آنها وجود ندارد تا شارع، انجام دادن آنها را واجب نماید و از سوی دیگر، انجام دادن آنها برای سازندگی جامعه مطلوب اسلامی، ضرور است و از این‌رو، شارع با مضاعف نمودن پاداش، مردم را به انجام دادن آنها، ترغیب و تشویق می‌نماید.

توجّه دادن به حقیقت حج

مهم‌ترین نکته در روایاتی که زیارت امام حسین(ع) را برتر از حج معرّفی کرده‌اند، توجّه دادن مسلمانان به روح حج و حقیقت آن است. روح همه عبادت‌ها - که حج، جامع‌ترین آنهاست -، حاکمیت نظام مبتنی بر توحید به رهبری امام عادل در جامعه است؛ زیرا تنها در سایه این نظام است که ارزش‌های الهی، امکان تحقّق و بالندگی پیدا می‌نمایند و چنان که از امام رضا(ع) گزارش شده، امامتِ امام عادل، اساس بالندگی اسلام، محسوب می‌گردد: «إِنَّ الْإِمَامَةَ أُسُ‏ الْإِسْلَامِ‏ النَّامِي‏». امامت، ریشه بالنده اسلام است. و بر این اساس، رهبری امام عادل - که جلوه حاکمیت توحید است -، روح و جوهر و حقیقت حج به حساب می‌آید و حجّی با حقیقت همراه است که در سایه رهبری امام عادل و برائت از رهبری زمامداران ستمگر - که جلوه حاکمیت شرک و طاغوت‌اند -، انجام گردد؛ زیرا سراسر حج، لبّیک‌گویی به یگانگی خداوند متعال و برائت از مطلقِ شرک و مشرک است و بدین‌سان، حجّی که با نظام توحیدی و امامت - که جلوه‌گاه آن است -، پیوند نخورَد، حجّ حقیقی نیست؛ بلکه حجّ جاهلی است، چنان که محدّث بزرگوار ثقة الإسلام کلینی، از یکی از یاران امام باقر(ع) به نام فضیل، روایت کرده که فرمود: «نَظَرَ إِلَى النَّاسِ يَطُوفُونَ‏ حَوْلَ‏ الْكَعْبَةِ فَقَالَ هَكَذَا كَانُوا يَطُوفُونَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ إِنَّمَا أُمِرُوا أَنْ يَطُوفُوا بِهَا ثُمَّ يَنْفِرُوا إِلَيْنَا فَيُعْلِمُونَا وَلَايَتَهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ يَعْرِضُوا عَلَيْنَا نُصْرَتَهُمْ». امام باقر(ع) به مردمی که گِرد کعبه طواف می‌کردند، نگاه کرد و فرمود: «در زمان جاهلیت، این‌گونه طواف می‌کردند. همانا مردم، امر شده‌اند که گِرد کعبه طواف کنند و سپس، به سوی ما کوچ کنند و ولایت و دوستی خود را به ما اعلام دارند و یاری خود را نسبت به ما عرضه کنند». و در روایتی دیگر از ایشان، آمده است: «إِنَّمَا أُمِرَ النَّاسُ أَنْ يَأْتُوا هَذِهِ‏ الْأَحْجَارَ فَيَطُوفُوا بِهَا ثُمَّ يَأْتُونَا فَيُخْبِرُونَا بِوَلَايَتِهِمْ وَ يَعْرِضُوا عَلَيْنَا نَصْرَهُمْ». مردم، مأمور شده‌اند که به سراغ این سنگ‌ها بیایند و طوافشان کنند. سپس نزد ما بیایند و دوستی خود را به ما خبر دهند و یاری‌شان را بر ما عرضه دارند. این‌گونه روایات، به روشنی نشان می‌دهند که ولایت اهل بیت(ع)، روح و حقیقت حج است و حجِّ بدون پیوند با رهبری امام عادل و برائت جُستن از سران مشرک حاکم بر جامعه، حجّ حقیقی نیست. اکنون با در نظر گرفتن توضیحات گذشته، می‌توان به راز فضائل بزرگی که برای زیارت سیّد الشهدا(ع) از اهل بیت(ع) گزارش شده، پی برد و دریافت که چرا زیارت بامعرفت او، برتر از حجّ استحبابی است؟ و چرا زیارت سایر امامان(ع)، همسان با زیارت سیّد الشهدا(ع) است؟ و چرا زیارت امام رضا(ع) در شرایط اجتماعی خاصّی که تنها گروه خاصّی از شیعیان به زیارت او می‌روند، با فضیلت‌تر از زیارت امام حسین(ع) است؟ در واقع، همه این روایات، می‌خواهند حج را با حقیقت خود، پیوند دهند و مردم مسلمان را برای تشکیل حکومتی مبتنی بر ارزش‌های توحیدی، آماده سازند و برای تشکیل حکومت جهانی اسلام به رهبری مهدی آل محمّد(ع)، زمینه‌سازی نمایند. به سخن دیگر، پیام سیاسی همه این روایات، زمینه‌سازی برای حکومت اهل بیت(ع) است. این پیام را از زیارت همراه با معرفتِ قبور همه خاندان رسالت، می‌توان دریافت کرد، هر چند در مقاطع خاصّی از تاریخ، زیارت برخی از امامان(ع)، ممکن است به دلیل پیامی سازنده‌تر، از فضیلت بیشتری برخوردار باشد؛ لیکن به نظر می‌رسد که زیارت هیچ یک از امامان(ع)، نمی‌تواند به اندازه زیارت سیّد الشهدا(ع) برای تشکیل حکومت دینی، مؤثّر باشد؛ لذا زیارت ایشان، بیش از هر امام دیگری مورد تأکید و توصیه قرار گرفته است.

جستارهای وابسته

منابع

1. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین

پانویس