خوش‌خلقی در خانواده: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پانویس) |
||
| (۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[سیره پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌آموزد که مرد و [[زن]] [[زندگی]] مشترک را با [[رفتاری]] نیکو طی کنند و از بودن باهم و زیستن در کنار هم [[لذت]] ببرند و یکدیگر را کامل نمایند و به سوی اهداف زندگی‌شان [[سلوک]] کنند؛ | [[سیره پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌آموزد که مرد و [[زن]]، [[زندگی]] مشترک را با [[رفتاری]] نیکو طی کنند و از بودن باهم و زیستن در کنار هم [[لذت]] ببرند و یکدیگر را کامل نمایند و به سوی اهداف زندگی‌شان [[سلوک]] کنند؛ [[قرآن کریم]] نیز به مردان [[فرمان]] می‌دهد در هر حال با همسرانشان [[نیک‌رفتاری]] داشته باشند و [[ناملایمات]] [[زندگی]] آنان را به [[رفتاری]] دیگر نکشاند و حتی اگر زندگی مشترک به بن‌بست رسید و به هیچ وجه ادامه آن ممکن نگردید و کار به جدایی کشید، آنجا نیز با نیک‌رفتاری جدایی صورت پذیرد: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا * فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ}}<ref>«ای پیامبر! چون زنان را طلاق می‌دهید، هنگام (آغاز) عده‌شان طلاق دهید و حساب عده را نگاه دارید و از خداوند- پروردگارتان- پروا کنید؛ آنان را از خانه‌هاشان بیرون نرانید- و خود نیز بیرون نروند- مگر کار ناشایسته آشکاری کرده باشند و اینها احکام خداوند است و هر که از احکام خداوند پا فراتر نهد بی‌گمان به خویش ستم کرده است؛ تو نمی‌دانی، شاید خداوند پس از آن فرمانی (تازه) پیش آورد * پس، چون به سر آمد عدّه خویش رسیدند یا به شایستگی نگاهشان دارید یا به شایستگی از آنان جدا شوید» سوره طلاق، آیه ۱-۲.</ref>، {{متن قرآن|الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ}}<ref>«طلاق (رجعی) دوبار است پس از آن یا باید به شایستگی (با زن) زندگی یا (او را) به نیکی رها کرد» سوره بقره، آیه ۲۲۹.</ref>. | ||
قرآن کریم می‌آموزد که چون [[انسان]] [[همسر]] می‌گزیند، به نیک‌رفتاری هم [[متعهد]] می‌گردد؛ [[تشکیل خانواده]] و نیک‌رفتاری با همسر لازم و ملزوم یکدیگرند، چنان‌که [[عبد الرحمن بن اعین]]<ref>عبدالرحمن بن اعین بن سنسن شیبانی از اصحاب امام باقر و امام صادق {{عم}} است. ر.ک: رجال النجاشی، ص۲۳۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۳۱۰-۳۱۲.</ref> از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده است که حضرت فرمود: {{متن حدیث|إِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ أَنْ يَتَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ فَلْيَقُلْ أَقْرَرْتُ بِالْمِيثَاقِ الَّذِي أَخَذَ اللَّهُ {{متن قرآن|فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ}}<ref>سوره بقره، آیه ۲۲۹.</ref>}}<ref>«مرد هنگامی که زنی را به همسری خود درمی‌آورد باید بگوید: من به عهد و پیمانی که خداوند از من گرفته است اقرار می‌کنم [و آن عهد و پیمان این است:] یا به نیکویی زن را نگاه دارید یا [در صورت ناچاری]به نیکویی جدا شوید». تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۱۵ [{{متن حدیث|فِي الرَّجُلِ إِذَا تَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ، قَالَ}} آمده است]؛ الکافی، ج۵، ص۵۰۲؛ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۲۲۳؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۸۲؛ بحار الانوار، ج۱۰۴، ص۱۵۴؛ الحدائق الناضرة، ج۲۳، ص۲۸؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۱۸۶.</ref>. | |||
قرآن کریم می‌آموزد که چون [[انسان]] [[همسر]] می‌گزیند، به نیک‌رفتاری هم [[متعهد]] می‌گردد؛ [[تشکیل خانواده]] و نیک‌رفتاری با همسر لازم و ملزوم یکدیگرند، چنان‌که [[عبد الرحمن بن اعین]]<ref>عبدالرحمن بن اعین بن سنسن شیبانی از اصحاب امام باقر و امام صادق {{عم}} است. ر. ک: رجال النجاشی، ص۲۳۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۳۱۰-۳۱۲.</ref> از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده است که | |||
[[نیک‌رفتاری]] با [[همسر]] پیمانی است در ذات [[زندگی]] مشترک و چون کسی پذیرای پیوند مشترک شود، به [[رفتار نیک]] نیز [[متعهد]] می‌گردد و [[حق]] نقض این [[پیمان الهی]] را ندارد. تربیت‌شدگان مدرسه [[نبوی]] مکرر این [[پیمان]] را یادآور شده‌اند تا مبادا از این پیمان [[غفلت]] شود. سخن نقل شده از [[حضرت رضا]] {{ع}} بیانگر این [[حقیقت]] است: {{متن حدیث|لَمَّا تَزَوَّجَ أَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الرِّضَا {{ع}} ابْنَةَ الْمَأْمُونِ خَطَبَ لِنَفْسِهِ فَقَالَ... زَوَّجَنِي ابْنَتَهُ عَلَى مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُسْلِمَاتِ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ مِنْ إِمْسَاكٍ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٍ بِإِحْسَانٍ}}<ref>«هنگامی که حضرت رضا {{ع}} با دختر مأمون ازدواج کرد، فرمود: [مأمون]دختر خودش را به همسری من درآورد و خدای عز و جل برای زنان مسلمان بر مردان مؤمن واجب کرده است که زنان را به نیکی نگاه دارند یا [در صورت ناچاری]به نیکویی جدا شوند». مکارم الاخلاق، ص۲۰۵؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۶۴.</ref>. | [[نیک‌رفتاری]] با [[همسر]] پیمانی است در ذات [[زندگی]] مشترک و چون کسی پذیرای پیوند مشترک شود، به [[رفتار نیک]] نیز [[متعهد]] می‌گردد و [[حق]] نقض این [[پیمان الهی]] را ندارد. تربیت‌شدگان مدرسه [[نبوی]] مکرر این [[پیمان]] را یادآور شده‌اند تا مبادا از این پیمان [[غفلت]] شود. سخن نقل شده از [[حضرت رضا]] {{ع}} بیانگر این [[حقیقت]] است: {{متن حدیث|لَمَّا تَزَوَّجَ أَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الرِّضَا {{ع}} ابْنَةَ الْمَأْمُونِ خَطَبَ لِنَفْسِهِ فَقَالَ... زَوَّجَنِي ابْنَتَهُ عَلَى مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُسْلِمَاتِ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ مِنْ إِمْسَاكٍ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٍ بِإِحْسَانٍ}}<ref>«هنگامی که حضرت رضا {{ع}} با دختر مأمون ازدواج کرد، فرمود: [مأمون]دختر خودش را به همسری من درآورد و خدای عز و جل برای زنان مسلمان بر مردان مؤمن واجب کرده است که زنان را به نیکی نگاه دارند یا [در صورت ناچاری]به نیکویی جدا شوند». مکارم الاخلاق، ص۲۰۵؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۶۴.</ref>. | ||
در آموزه‌های [[پیشوایان دین]] نیک‌رفتاری با [[خانواده]] چنان والامرتبه است که آثار و نتایج آن تنها به سامان دادن زندگی [[خانوادگی]] محدود نمی‌شود، بلکه آثار و نتایج [[روحی]] و | در آموزه‌های [[پیشوایان دین]] نیک‌رفتاری با [[خانواده]] چنان والامرتبه است که آثار و نتایج آن تنها به سامان دادن زندگی [[خانوادگی]] محدود نمی‌شود، بلکه آثار و نتایج [[روحی]] و روانی آن بر خود شخص و نیز در [[نظام تکوین]] درخور توجه است. [[حدیث]] [[امام صادق]] {{ع}} از این جمله است: {{متن حدیث|مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِهِ زَادَ اللَّهُ فِي عُمُرِهِ}}<ref>«هرکس با خانواده‌اش نیک‌رفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید». الکافی، ج۸، ص۲۱۹؛ الخصال، ج۱، ص۸۸؛ تحف العقول، ص۲۱۶ [از امام باقر {{ع}}]؛ وسائل الشیعة، ج۱، ص۳۹؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۵؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۴۹.</ref>.<ref>[[مصطفی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، مصطفی]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی ج۴]]، ص۲۳۶.</ref> | ||
== [[راه و رسم نبوی]] == | == [[راه و رسم نبوی]] == | ||
[[رسول خدا]] {{صل}} به تمام معنا در | [[رسول خدا]] {{صل}} به تمام معنا در زندگی خانوادگی نیک‌رفتار بود و خود می‌فرمود: {{متن حدیث|[أَلَا] خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِنِسَائِهِ وَ أَنَا خَيْرُكُمْ لِنِسَائِي}}<ref>«[بدانید] بهترین شما کسی است که با همسرش نیک‌رفتارتر باشد، و من از همه شما با همسران خود نیک‌رفتارترم». کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۴۳؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۲۲؛ الحدائق الناضرة، ج۲۴، ص۶۱۰؛ جواهر الکلام، ج۳۱، ص۱۴۸. به صورت {{متن حدیث|خِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِكُمْ وَأَنَا خَيْرُكُمْ لِنِسَائِي}}؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۴، ص۶۹؛ تاریخ اصبهان، ج۲، ص۷۵.</ref>. | ||
[[پیامبر]] نسبت به [[خانواده]]، [[بهترین]] [[رفتار]] را داشت، چنان‌که خود اظهار می‌داشت: {{متن حدیث|خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ وَ أَنَا خَيْرُكُمْ لِأَهْلِي}}<ref>«بهترین شما کسی است که با خانواده‌اش بهترین رفتار را داشته باشد، و من بهترین رفتار را با خانواده‌ام دارم». سنن ابن ماجة، ج۱، ص۶۳۶؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۶۶۷؛ صحیح ابن‌حبّان، ج۹، ص۴۸۴؛ سنن الکبری، ج۷، ص۴۶۸؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۶؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۳۳۴؛ مجمع الزوائد، ج۴، ص۳۰۳؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۳۱؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۳۷۱؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۲۲.</ref>. | [[پیامبر]] نسبت به [[خانواده]]، [[بهترین]] [[رفتار]] را داشت، چنان‌که خود اظهار می‌داشت: {{متن حدیث|خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ وَ أَنَا خَيْرُكُمْ لِأَهْلِي}}<ref>«بهترین شما کسی است که با خانواده‌اش بهترین رفتار را داشته باشد، و من بهترین رفتار را با خانواده‌ام دارم». سنن ابن ماجة، ج۱، ص۶۳۶؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۶۶۷؛ صحیح ابن‌حبّان، ج۹، ص۴۸۴؛ سنن الکبری، ج۷، ص۴۶۸؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۶؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۳۳۴؛ مجمع الزوائد، ج۴، ص۳۰۳؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۳۱؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۳۷۱؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۲۲.</ref>. | ||
رسول خدا {{صل}} گذشته از آن‌که با رفتار خود نسبت به همسرانش [[نیک‌رفتاری]] در خانواده را به [[پیروان]] خود می‌آموخت، با آموزه‌های مکرر خود تلاش می‌کرد تا رسوبات [[فرهنگ جاهلی]] و | رسول خدا {{صل}} گذشته از آن‌که با رفتار خود نسبت به همسرانش [[نیک‌رفتاری]] در خانواده را به [[پیروان]] خود می‌آموخت، با آموزه‌های مکرر خود تلاش می‌کرد تا رسوبات [[فرهنگ جاهلی]] و روابط و مناسبات خانوادگی برخاسته از آن را از ذهن و [[روح]] و روابط مسلمانان بشوید و آنان را با نیک‌رفتاری در خانواده آشنا سازد و [[تربیت]] نماید. آن حضرت به پیروان خود می‌فرمود: {{متن حدیث|فَإِنَّ خِيَارَكُمْ خِيَارُكُمْ لِأَهْلِهِ}}<ref>«همانا بهترین شما، بهترین [رفتارکننده] نسبت به خانواده‌اش است». قرب الاسناد، ص۹۲؛ بحارالانوار، ج۷۹، ص۲۶۸، ج۱۰۳، ص۲۲۴.</ref>. | ||
در [[اندیشه]] [[نبوی]] و در | در [[اندیشه]] [[نبوی]] و در راه و رسم نیکوی آن [[پیام‌آور الهی]]، رفتار خانوادگی ترازویی دقیق در [[شناخت]] [[آدمی]] و میزانی روشن برای سنجش ارزش‌های انسانی است. هرچه آدمی در مراتب [[انسانی]] و [[ایمانی]] بالاتر رود، [[خلق]] و خویش نیکوتر شود و به آن پیام‌آور زیبایی‌ها و [[نیکی‌ها]] شبیه‌تر گردد؛ و همین‌گونه است [[نیک‌رفتاری]] [[خانوادگی]]، چنان‌که [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً، وَ خِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهِمْ}}<ref>«بی‌گمان کامل‌ترین مؤمنان از نظر ایمان کسی است که نیکوترین اخلاق را داشته باشد، و بهترین شما، بهترین [رفتارکننده] نسبت به همسرش است». کتاب العیال، ج۲، ص۶۵۸؛ امالی الطوسی، ج۲، ص۶؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۶.</ref>. | ||
و نیز [[روایت]] شده است که آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ}}<ref>«بی‌گمان کامل‌ترین مؤمنان از نظر ایمان کسی است که نیکوترین اخلاق را داشته باشد، و مهربان‌ترین کس به خانواده‌اش باشد». کتاب العیال، ج۲، ص۶۶۰؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۱۱ [{{متن حدیث|إِنَّ مِنْ أَكْمَلِ الْمُؤْمِنِينَ}} آمده است].</ref>. | و نیز [[روایت]] شده است که آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ}}<ref>«بی‌گمان کامل‌ترین مؤمنان از نظر ایمان کسی است که نیکوترین اخلاق را داشته باشد، و مهربان‌ترین کس به خانواده‌اش باشد». کتاب العیال، ج۲، ص۶۶۰؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۱۱ [{{متن حدیث|إِنَّ مِنْ أَكْمَلِ الْمُؤْمِنِينَ}} آمده است].</ref>. | ||
[[پیامبر اکرم]] {{صل}} در موارد متعدد به نیک‌رفتاری خانوادگی سفارش فرمود و تأکید ورزید. در [[حج]] بدرود در | [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در موارد متعدد به نیک‌رفتاری خانوادگی سفارش فرمود و تأکید ورزید. در [[حج]] بدرود در خطبه مهم و اساسی خود چنین فرمود: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِنِسَائِكُمْ عَلَيْكُمْ حَقّاً وَ لَكُمْ عَلَيْهِنَّ حَقّاً... أَخَذْتُمُوهُنَّ بِأَمَانَةِ اللَّهِ وَ اسْتَحْلَلْتُمْ فُرُوجَهُنَّ بِكِتَابِ اللَّهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ فِي النِّسَاءِ وَ اسْتَوْصُوا بِهِنَّ خَيْراً}}<ref>«مردم، بی‌گمان زنانتان را بر شما حقی و شما را بر ایشان حقی است... شما ایشان را به عنوان امانت خدا برگرفتید و به موجب کتاب خدا به همسری خود حلال کردید، پس درباره زنان خود از خداوند بترسید و با آنان نیک‌رفتاری کنید». تحف العقول، ص۲۴؛ شرح ابن أبی الحدید، ج۱، ص۱۲۷؛ بحار الانوار، ج۷۶، ص۳۴۹-۳۵۰؛ و نیز نک: معانی الاخبار، ص۲۱۲.</ref>. | ||
رسول خدا {{صل}} برای آن‌که نیک‌رفتاری براساس بنیادی [[حقیقی]] جلوه یابد، [[پیروان]] خود را [[آگاه]] ساخت که [[تشکیل خانواده]] [[تعهد]] سپردن به خدای حاضر ناظر | رسول خدا {{صل}} برای آن‌که نیک‌رفتاری براساس بنیادی [[حقیقی]] جلوه یابد، [[پیروان]] خود را [[آگاه]] ساخت که [[تشکیل خانواده]] [[تعهد]] سپردن به خدای حاضر ناظر قاهر است و [[زن]] نزد مرد چون امانتی [[الهی]] است که لازم است [[حرمت]] او را پاس بدارد و او را چون امانتی گرانقدر [[احترام]] نماید و جز به نیک‌رفتاری با او [[رفتاری]] ننماید. روایت شده است که رسول خدا {{صل}} در جمع [[مسلمانان]] به پا خاست و پس از [[حمد]] و [[ثنای الهی]] فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ يُوصِيكُمْ بِالنِّسَاءِ خَيْرًا إِنَّ اللَّهَ يُوصِيكُمْ بِالنِّسَاءِ خَيْرًا، إِنَّ اللَّهَ يُوصِيكُمْ بِالنِّسَاءِ خَيْرًا، فَإِنَّهُنَّ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَ عَمَّاتِکُمْ وَخَالَاتُكُمْ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ يَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ وَمَا یَعْلُو يَدَیْهَا الْخَيْطَ فَمَا يَرْغَبُ وَاحِدٌ مِنْهُمَا عَنْ صَاحِبِهِ حتَّى يَمُوتَا هَرَماً}}<ref>«بی‌گمان خداوند درباره زنان سفارش به نیک‌رفتاری، نیک‌رفتاری، نیک‌رفتاری کرده است؛ زیرا آنان مادران شما و دختران شما و عمه‌های شما و خاله‌های شمایند. بی‌گمان مردی از اهل کتاب با زنی ازدواج می‌کند و بیش از نخی دارایی ندارند، ولی هیچ‌یک از آن دو از دیگری روی برنمی‌گرداند تا در پیری بمیرند». الآحاد و المثانی، ج۴، ص۳۹۴؛ المعجم الکبیر، ج۲۰، ص۲۷۴ [بدون {{متن حدیث|عَمَّاتِکُمْ}} و {{متن حدیث|مَا تَعْلُقُ یَدَاهَا الْخَیْطَ}} آمده است، و بدون {{متن حدیث|حتَّى يَمُوتَا هَرَماً}}]؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۶۴، ص۱۰۱ [{{متن حدیث|مِنْ أَهْلِ الْكِتَابَیْنِ}} و {{متن حدیث|مَا یَعْلُقُ بَدَنَهَا الْحَبْطَ}} آمده است]؛ مجمع الزوائد، ج۴، ص۳۰۲ [بدون {{متن حدیث|عَمَّاتِکُمْ}} و {{متن حدیث|مَا تَعْلُقُ یَدَاهَا الْخَیْطَ}} آمده است، و بدون {{متن حدیث|حتَّى يَمُوتَا هَرَماً}}]؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۲۹۷ [بدون {{متن حدیث|عَمَّاتِکُمْ}} و {{متن حدیث|مَا تَعْلُقُ یَدَاهَا الْخَیْطَ}} آمده است، و بدون {{متن حدیث|حتَّى يَمُوتَا هَرَماً}}]؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۳۷۴ [بدون{{متن حدیث|عَمَّاتِکُمْ}} و {{متن حدیث|مَا یَعْلُقُ عَلَی یَدَیْهَا الْخَیْطَ}} آمده است].</ref>. | ||
این شیوه بیان برای تأکید در [[رفتار نیک]] با [[همسر]] است، و مثال آوردن [[زن]] و شوهری از [[اهل کتاب]] و [[حفظ]] پیوند [[زناشویی]] در سخت‌ترین شرایط به گونه‌ای که از شدت [[تنگدستی]] حتی به اندازه نخی [[دارایی]] ندارند و باهم به نیکویی [[زندگی]] می‌کنند، برای شدت | این شیوه بیان برای تأکید در [[رفتار نیک]] با [[همسر]] است، و مثال آوردن [[زن]] و شوهری از [[اهل کتاب]] و [[حفظ]] پیوند [[زناشویی]] در سخت‌ترین شرایط به گونه‌ای که از شدت [[تنگدستی]] حتی به اندازه نخی [[دارایی]] ندارند و باهم به نیکویی [[زندگی]] می‌کنند، برای شدت مبالغه در [[نیک‌رفتاری]] در زندگی زناشویی تا هنگام [[مرگ]] است<ref>فیض القدیر، ج۲، ص۳۱۹-۳۲۰.</ref>. | ||
[[رسول خدا]] {{صل}} در موارد متعدد [[پیروان]] خود را به [[رفتاری]] [[نیک]] با همسر خود و زندگی به دور از [[بدرفتاری]] فراخوانده و بر آن تأکید کرده است: {{متن حدیث|اسْتَوْصُوا بِالنِّسَاءِ خَيْراً}}<ref>«وصیت مرا درباره نیکی کردن به زنان بپذیرید». مصنف ابن أبی شیبة، ج۴، ص۱۸۴؛ سنن ابن ماجة، ج۱، ص۵۹۴؛ کتاب العیال، ج۲، ص۶۶۱؛ سنن الکبری، ج۷، ص۲۹۵؛ المغنی لابن قدامة، ج۸، ص۱۲۶؛ المجموع فی شرح المهذب، ج۱۶، ص۴۴۶، ج۱۸، ص۲۳۶؛ عوالی اللآلی، ج۱، ص۲۵۵؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۱۵۴؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۲۳۹؛ مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۲۵۱.</ref>. | [[رسول خدا]] {{صل}} در موارد متعدد [[پیروان]] خود را به [[رفتاری]] [[نیک]] با همسر خود و زندگی به دور از [[بدرفتاری]] فراخوانده و بر آن تأکید کرده است: {{متن حدیث|اسْتَوْصُوا بِالنِّسَاءِ خَيْراً}}<ref>«وصیت مرا درباره نیکی کردن به زنان بپذیرید». مصنف ابن أبی شیبة، ج۴، ص۱۸۴؛ سنن ابن ماجة، ج۱، ص۵۹۴؛ کتاب العیال، ج۲، ص۶۶۱؛ سنن الکبری، ج۷، ص۲۹۵؛ المغنی لابن قدامة، ج۸، ص۱۲۶؛ المجموع فی شرح المهذب، ج۱۶، ص۴۴۶، ج۱۸، ص۲۳۶؛ عوالی اللآلی، ج۱، ص۲۵۵؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۱۵۴؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۲۳۹؛ مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۲۵۱.</ref>. | ||
[[اوصیای پیامبر]] نیز به تمام معنا در | [[اوصیای پیامبر]] نیز به تمام معنا در زندگی خانوادگی جلوه [[نیک‌رفتاری]] بودند و بدین امر سفارش می‌نمودند. [[امیر مؤمنان علی]] {{ع}} می‌فرمود: {{متن حدیث|أُوصِيكُمْ بِنِسَائِكُمْ}}<ref>«شما [مردان]را به [رفتار نیکو]با همسرانتان سفارش می‌کنم». امالی الطوسی، ج۲، ص۱۳۶؛ بحار الانوار، ج۷۷، ص۴۰۵.</ref>. | ||
امیر مؤمنان علی {{ع}} والاترین نمونه تربیت‌یافته مدرسه [[نبوی]]، در تمام دوران زندگی خانوادگی‌اش | امیر مؤمنان علی {{ع}} والاترین نمونه تربیت‌یافته مدرسه [[نبوی]]، در تمام دوران زندگی خانوادگی‌اش نیکوترین [[رفتار]] را با [[همسر]] جلوه بخشید و بدین راه و رسم تأکید می‌نمود. [[ابومخنف]]<ref>ابومِخْنَف لوط بن یحیی ازدی از اصحاب امام صادق {{ع}} و بزرگ راویان کوفه است. وی مورخی برجسته و کم‌نظیر بوده و تخصص ویژه‌ای در حوادث عراق داشته است. ابومخنف تألیفات بسیاری داشته که متأسفانه آن تألیفات از بین رفته و جز بخشی اندک از آنها از طریق مورخانی چون طبری و ابو الفرج اصفهانی و ابن ابی الحدید معتزلی در آثارشان باقی نمانده است. از گرانقدرترین آثار او مقتل الحسین {{ع}} بوده است که اصل آن از بین رفته است ولی طبری قسمت عمده آن را در تاریخ خود در حوادث سال‌های ۶۰ و ۶۱ هجری آورده است. ر. ک: محمد بن اسحاق الندیم، الفهرست، الطبعة الاولی، دار المعرفة، بیروت، ص۱۳۶-۱۳۷؛ رجال النجاشی، ص۳۲۰؛ السید مصطفی بن الحسین الحسینی التفرشی، نقد الرجال، الطبعة الاولی، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۸ ق. ج۴، ص۷۴-۷۵؛ أبو علی محمد بن اسماعیل الحائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، الطبعة الاولی، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۶ ق. ج۵، ص۲۶۱-۲۶۳؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۱۳۶-۱۳۸؛ قاموس الرجال، ج۸، ص۶۱۵-۶۲۱؛ معجم الثقات، ص۱۵۷.</ref> از [[عبدالرحمن بن جندب]]<ref>عبدالرحمن بن جُندَب بن عبد الله فزاری از اصحاب امیر مؤمنان علی {{ع}} و گویا از جمله کسانی است که در پیکار صفین با حضرت بوده است. ر. ک: أبوالفضل نصر بن مزاحم المنقری، وقعة صفین، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، افست مکتبة المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۳ ق. ص۲۳۲، ۳۱۹، ۵۲۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۳۹۰-۳۹۱.</ref> از پدرش [[روایت]] کرده است که [[علی]] {{ع}} در [[روز عید قربان]] [[خطبه]] خواند و پس از [[تکبیر]] مطالبی مهم فرمود و در آن خطبه یادآور شد: {{متن حدیث|وَ أَحْسِنُوا إِلَى نِسَائِكُمْ}}<ref>«با زنانتان نیک‌رفتاری کنید». کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲۱؛ أبوجعفر محمد بن الحسن الطوسی، مصباح المتهجد، الطبعة الاولی، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، ۱۴۱۱ ق. ص۶۶۴؛ بحارالانوار، ج۹۱، ص۱۰۱؛ مستدرک الوسائل، ج۶، ص۱۵۸.</ref>. | ||
[[نیک‌رفتاری]] با [[همسر]] در | [[نیک‌رفتاری]] با [[همسر]] در راه و رسم [[پیشوایان دین]] دو وجه دارد. وجه نخست تعهدات [[الهی]] در نیک‌رفتاری با همسر است که این وجه ملازم تشکیل خانواده است و هر که به [[پیمان]] همسری [[متعهد]] می‌شود، به [[حرمت]] بانی و احترام‌گذاری نیز متعهد می‌گردد. به عنوان نمونه از [[امام صادق]] {{ع}} روایت شده است که فرمود: {{متن حدیث|أَنَّ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ {{ع}} كَانَ يَتَزَوَّجُ... عَلَى أَنْ يَقُولَ... قَدْ زَوَّجْنَاكَ عَلَى شَرْطِ اللَّهِ}}<ref>«همانا علی بن حسین {{ع}} در هنگام ازدواج می‌فرمود: تو را با شرطی که خداوند تعیین کرده است به همسری خود در می‌آورم». الکافی، ج۵، ص۳۶۸؛ تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۰۸؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۶۶، ۱۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۶۵.</ref>. | ||
وجه دوم آن اموری است که [[زن]] و مرد به عنوان اموری [[نیک]] در [[رفتار]] [[خانوادگی]] با یکدیگر قرار می‌گذارند و می‌پذیرند که با یکدیگر چنین رفتار نمایند، که این امور تابع | وجه دوم آن اموری است که [[زن]] و مرد به عنوان اموری [[نیک]] در [[رفتار]] [[خانوادگی]] با یکدیگر قرار می‌گذارند و می‌پذیرند که با یکدیگر چنین رفتار نمایند، که این امور تابع روحیات و سلایق و [[فرهنگ]] و عادات است و تا آنجا که حریمی [[انسانی]] آسیب نبیند و مرزی از مرزهای [[دینی]] نشکند، این امور نیز در دایره نیک‌رفتاری اموری متعهدانه است. از امام صادق {{ع}} از پدر گرامی‌اش روایت کرده است که [[امیر مؤمنان علی]] {{ع}} می‌فرمود: {{متن حدیث|مَنْ شَرَطَ لِامْرَأَتِهِ شَرْطاً فَلْيَفِ لَهَا بِهِ فَإِنَّ الْمُسْلِمِينَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ إِلَّا شَرْطاً حَرَّمَ حَلَالًا أَوْ أَحَلَّ حَرَاماً}}<ref>«هر که شرطی را از جانب زن خود بپذیرد باید به آن شرط وفا کند، مگر آن شرطی که حلالی را حرام و یا حرامی را حلال سازد». تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۶۷؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۳۵۴، ج۱۴، ص۴۸۷، ج۱۵، ص۵۰؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۳۷؛ الحدائق الناضرة، ج۱۹، ص۳۲، ج۲۴، ص۵۳۷؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۸، ص۹۳، ج۲۱، ص۵۵.</ref>. | ||
اگر [[نیک‌رفتاری]] در این دو وجه پاس داشته شود، | اگر [[نیک‌رفتاری]] در این دو وجه پاس داشته شود، زندگی خانوادگی از [[آرامش]] و [[آسایش]] لازم، و راحت و [[برکت]] مطلوب بهره‌مند می‌گردد، و [[رحمت الهی]] بر آن سایه می‌اندازد. [[امام صادق]] {{ع}} در این جهت فرموده است: {{متن حدیث|رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْسَنَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ زَوْجَتِهِ}}<ref>«خدا رحمت کند مردی را که روابط میان خود و همسرش را نیکو سازد». کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۴۳؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۷؛ الحدائق الناضرة، ج۲۴، ص۶۱۰؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref>. | ||
نیک‌رفتاری رابطه‌ای دوسویه و دوطرفه است، و تمام جلوه‌های [[رفتاری]] اعم از گفتار و [[کردار]]، و نشست و برخاست، و نگاه و [[احساس]] و... را دربر می‌گیرد، و هریک از [[زن]] و مرد در پرتو نیک‌رفتاری، به نیک‌رفتاری متقابل میدان می‌دهد و آن را پربار می‌سازد. اگر [[مرد]] [[انتظار]] نیک‌رفتاری از زن را دارد، جز در پرتو نیک‌رفتاری بدان دست نمی‌یابد، چنان‌که [[امام علی]] {{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|وَ أَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقَالَ لَعَلَّهُنَّ يُحْسِنَ الْفِعَالَ}}<ref>«با زنان خوش‌گفتار و نیکوسخن باشید تا ایشان هم خوش‌کردار و نیکورفتار باشند». امالی الصدوق، ص۱۷۲؛ علل الشرایع، ج۲، ص۵۱۳؛ روضة الواعظین، ص۴۱۶؛ مکارم الاخلاق، ص۲۰۳؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۳؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۵۴.</ref>. | نیک‌رفتاری رابطه‌ای دوسویه و دوطرفه است، و تمام جلوه‌های [[رفتاری]] اعم از گفتار و [[کردار]]، و نشست و برخاست، و نگاه و [[احساس]] و... را دربر می‌گیرد، و هریک از [[زن]] و مرد در پرتو نیک‌رفتاری، به نیک‌رفتاری متقابل میدان می‌دهد و آن را پربار می‌سازد. اگر [[مرد]] [[انتظار]] نیک‌رفتاری از زن را دارد، جز در پرتو نیک‌رفتاری بدان دست نمی‌یابد، چنان‌که [[امام علی]] {{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|وَ أَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقَالَ لَعَلَّهُنَّ يُحْسِنَ الْفِعَالَ}}<ref>«با زنان خوش‌گفتار و نیکوسخن باشید تا ایشان هم خوش‌کردار و نیکورفتار باشند». امالی الصدوق، ص۱۷۲؛ علل الشرایع، ج۲، ص۵۱۳؛ روضة الواعظین، ص۴۱۶؛ مکارم الاخلاق، ص۲۰۳؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۳؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۵۴.</ref>. | ||
اهمیت نیک‌رفتاری در مدرسه [[نبوی]] تا بدان پایه است که در | اهمیت نیک‌رفتاری در مدرسه [[نبوی]] تا بدان پایه است که در آموزه‌های پیامبر اکرم {{صل}} و اوصیای آن حضرت تعابیری سخت تهدیدکننده نسبت به نقص نیک‌رفتاری با [[همسر]] و [[فرزندان]] آمده است، چنان‌که از [[امام کاظم]] {{ع}} [[روایت]] شده است که فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَيْسَ يَغْضَبُ لِشَيْءٍ كَغَضَبِهِ لِلنِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ}}<ref>«خدای عزّوجلّ درباره هیچ‌چیز چون زنان و کودکان به خشم نمی‌آید». الکافی، ج۶، ص۵۰؛ عدة الداعی، ص۷۵؛ وسائل الشیعة، ج۱۵، ص۲۰۲؛ بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۷۳؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۱، ص۴۱۴.</ref>. | ||
با اصل قرار گرفتن [[نیک‌رفتاری]] در | با اصل قرار گرفتن [[نیک‌رفتاری]] در زندگی خانوادگی است که [[رضایت الهی]] حاصل می‌شود و [[برکات]] حاصل از آن، مرد و [[زن]] را دربر می‌گیرد<ref>[[مصطفی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، مصطفی]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی ج۴]]، ص ۲۳۸-۲۴۴.</ref>. | ||
== پرسش مستقیم == | == پرسش مستقیم == | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۳: | ||
[[رده:خوش‌خلقی]] | [[رده:خوش‌خلقی]] | ||
[[رده:خانواده]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۰
این مدخل زیرشاخهٔ بحث خوش‌خلقی است. خوش‌خلقی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خوش‌خلقی در لغت - خوش‌خلقی در قرآن - خوش‌خلقی در حدیث - خوش‌خلقی در نهج البلاغه - خوش‌خلقی در اخلاق اسلامی - خوش‌خلقی در معارف دعا و زیارات - خوش‌خلقی در معارف و سیره نبوی - خوش‌خلقی در معارف و سیره حسینی - خوش‌خلقی در معارف و سیره سجادی - خوش‌خلقی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - خوش‌خلقی در خانواده - پرسش مرتبط نداردمقدمه
سیره پیامبر اکرم (ص) می‌آموزد که مرد و زن، زندگی مشترک را با رفتاری نیکو طی کنند و از بودن باهم و زیستن در کنار هم لذت ببرند و یکدیگر را کامل نمایند و به سوی اهداف زندگی‌شان سلوک کنند؛ قرآن کریم نیز به مردان فرمان می‌دهد در هر حال با همسرانشان نیک‌رفتاری داشته باشند و ناملایمات زندگی آنان را به رفتاری دیگر نکشاند و حتی اگر زندگی مشترک به بن‌بست رسید و به هیچ وجه ادامه آن ممکن نگردید و کار به جدایی کشید، آنجا نیز با نیک‌رفتاری جدایی صورت پذیرد: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا * فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ﴾[۱]، ﴿الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ﴾[۲].
قرآن کریم می‌آموزد که چون انسان همسر می‌گزیند، به نیک‌رفتاری هم متعهد می‌گردد؛ تشکیل خانواده و نیک‌رفتاری با همسر لازم و ملزوم یکدیگرند، چنان‌که عبد الرحمن بن اعین[۳] از امام صادق (ع) روایت کرده است که حضرت فرمود: «إِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ أَنْ يَتَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ فَلْيَقُلْ أَقْرَرْتُ بِالْمِيثَاقِ الَّذِي أَخَذَ اللَّهُ ﴿فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ﴾[۴]»[۵].
نیک‌رفتاری با همسر پیمانی است در ذات زندگی مشترک و چون کسی پذیرای پیوند مشترک شود، به رفتار نیک نیز متعهد می‌گردد و حق نقض این پیمان الهی را ندارد. تربیت‌شدگان مدرسه نبوی مکرر این پیمان را یادآور شده‌اند تا مبادا از این پیمان غفلت شود. سخن نقل شده از حضرت رضا (ع) بیانگر این حقیقت است: «لَمَّا تَزَوَّجَ أَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الرِّضَا (ع) ابْنَةَ الْمَأْمُونِ خَطَبَ لِنَفْسِهِ فَقَالَ... زَوَّجَنِي ابْنَتَهُ عَلَى مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُسْلِمَاتِ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ مِنْ إِمْسَاكٍ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٍ بِإِحْسَانٍ»[۶].
در آموزه‌های پیشوایان دین نیک‌رفتاری با خانواده چنان والامرتبه است که آثار و نتایج آن تنها به سامان دادن زندگی خانوادگی محدود نمی‌شود، بلکه آثار و نتایج روحی و روانی آن بر خود شخص و نیز در نظام تکوین درخور توجه است. حدیث امام صادق (ع) از این جمله است: «مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِهِ زَادَ اللَّهُ فِي عُمُرِهِ»[۷].[۸]
راه و رسم نبوی
رسول خدا (ص) به تمام معنا در زندگی خانوادگی نیک‌رفتار بود و خود می‌فرمود: «[أَلَا] خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِنِسَائِهِ وَ أَنَا خَيْرُكُمْ لِنِسَائِي»[۹].
پیامبر نسبت به خانواده، بهترین رفتار را داشت، چنان‌که خود اظهار می‌داشت: «خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ وَ أَنَا خَيْرُكُمْ لِأَهْلِي»[۱۰].
رسول خدا (ص) گذشته از آن‌که با رفتار خود نسبت به همسرانش نیک‌رفتاری در خانواده را به پیروان خود می‌آموخت، با آموزه‌های مکرر خود تلاش می‌کرد تا رسوبات فرهنگ جاهلی و روابط و مناسبات خانوادگی برخاسته از آن را از ذهن و روح و روابط مسلمانان بشوید و آنان را با نیک‌رفتاری در خانواده آشنا سازد و تربیت نماید. آن حضرت به پیروان خود می‌فرمود: «فَإِنَّ خِيَارَكُمْ خِيَارُكُمْ لِأَهْلِهِ»[۱۱].
در اندیشه نبوی و در راه و رسم نیکوی آن پیام‌آور الهی، رفتار خانوادگی ترازویی دقیق در شناخت آدمی و میزانی روشن برای سنجش ارزش‌های انسانی است. هرچه آدمی در مراتب انسانی و ایمانی بالاتر رود، خلق و خویش نیکوتر شود و به آن پیام‌آور زیبایی‌ها و نیکی‌ها شبیه‌تر گردد؛ و همین‌گونه است نیک‌رفتاری خانوادگی، چنان‌که رسول خدا (ص) فرمود: «إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً، وَ خِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهِمْ»[۱۲].
و نیز روایت شده است که آن حضرت فرمود: «إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ»[۱۳].
پیامبر اکرم (ص) در موارد متعدد به نیک‌رفتاری خانوادگی سفارش فرمود و تأکید ورزید. در حج بدرود در خطبه مهم و اساسی خود چنین فرمود: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِنِسَائِكُمْ عَلَيْكُمْ حَقّاً وَ لَكُمْ عَلَيْهِنَّ حَقّاً... أَخَذْتُمُوهُنَّ بِأَمَانَةِ اللَّهِ وَ اسْتَحْلَلْتُمْ فُرُوجَهُنَّ بِكِتَابِ اللَّهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ فِي النِّسَاءِ وَ اسْتَوْصُوا بِهِنَّ خَيْراً»[۱۴].
رسول خدا (ص) برای آن‌که نیک‌رفتاری براساس بنیادی حقیقی جلوه یابد، پیروان خود را آگاه ساخت که تشکیل خانواده تعهد سپردن به خدای حاضر ناظر قاهر است و زن نزد مرد چون امانتی الهی است که لازم است حرمت او را پاس بدارد و او را چون امانتی گرانقدر احترام نماید و جز به نیک‌رفتاری با او رفتاری ننماید. روایت شده است که رسول خدا (ص) در جمع مسلمانان به پا خاست و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: «إِنَّ اللَّهَ يُوصِيكُمْ بِالنِّسَاءِ خَيْرًا إِنَّ اللَّهَ يُوصِيكُمْ بِالنِّسَاءِ خَيْرًا، إِنَّ اللَّهَ يُوصِيكُمْ بِالنِّسَاءِ خَيْرًا، فَإِنَّهُنَّ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَ عَمَّاتِکُمْ وَخَالَاتُكُمْ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ يَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ وَمَا یَعْلُو يَدَیْهَا الْخَيْطَ فَمَا يَرْغَبُ وَاحِدٌ مِنْهُمَا عَنْ صَاحِبِهِ حتَّى يَمُوتَا هَرَماً»[۱۵].
این شیوه بیان برای تأکید در رفتار نیک با همسر است، و مثال آوردن زن و شوهری از اهل کتاب و حفظ پیوند زناشویی در سخت‌ترین شرایط به گونه‌ای که از شدت تنگدستی حتی به اندازه نخی دارایی ندارند و باهم به نیکویی زندگی می‌کنند، برای شدت مبالغه در نیک‌رفتاری در زندگی زناشویی تا هنگام مرگ است[۱۶].
رسول خدا (ص) در موارد متعدد پیروان خود را به رفتاری نیک با همسر خود و زندگی به دور از بدرفتاری فراخوانده و بر آن تأکید کرده است: «اسْتَوْصُوا بِالنِّسَاءِ خَيْراً»[۱۷].
اوصیای پیامبر نیز به تمام معنا در زندگی خانوادگی جلوه نیک‌رفتاری بودند و بدین امر سفارش می‌نمودند. امیر مؤمنان علی (ع) می‌فرمود: «أُوصِيكُمْ بِنِسَائِكُمْ»[۱۸].
امیر مؤمنان علی (ع) والاترین نمونه تربیت‌یافته مدرسه نبوی، در تمام دوران زندگی خانوادگی‌اش نیکوترین رفتار را با همسر جلوه بخشید و بدین راه و رسم تأکید می‌نمود. ابومخنف[۱۹] از عبدالرحمن بن جندب[۲۰] از پدرش روایت کرده است که علی (ع) در روز عید قربان خطبه خواند و پس از تکبیر مطالبی مهم فرمود و در آن خطبه یادآور شد: «وَ أَحْسِنُوا إِلَى نِسَائِكُمْ»[۲۱].
نیک‌رفتاری با همسر در راه و رسم پیشوایان دین دو وجه دارد. وجه نخست تعهدات الهی در نیک‌رفتاری با همسر است که این وجه ملازم تشکیل خانواده است و هر که به پیمان همسری متعهد می‌شود، به حرمت بانی و احترام‌گذاری نیز متعهد می‌گردد. به عنوان نمونه از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: «أَنَّ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ (ع) كَانَ يَتَزَوَّجُ... عَلَى أَنْ يَقُولَ... قَدْ زَوَّجْنَاكَ عَلَى شَرْطِ اللَّهِ»[۲۲].
وجه دوم آن اموری است که زن و مرد به عنوان اموری نیک در رفتار خانوادگی با یکدیگر قرار می‌گذارند و می‌پذیرند که با یکدیگر چنین رفتار نمایند، که این امور تابع روحیات و سلایق و فرهنگ و عادات است و تا آنجا که حریمی انسانی آسیب نبیند و مرزی از مرزهای دینی نشکند، این امور نیز در دایره نیک‌رفتاری اموری متعهدانه است. از امام صادق (ع) از پدر گرامی‌اش روایت کرده است که امیر مؤمنان علی (ع) می‌فرمود: «مَنْ شَرَطَ لِامْرَأَتِهِ شَرْطاً فَلْيَفِ لَهَا بِهِ فَإِنَّ الْمُسْلِمِينَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ إِلَّا شَرْطاً حَرَّمَ حَلَالًا أَوْ أَحَلَّ حَرَاماً»[۲۳].
اگر نیک‌رفتاری در این دو وجه پاس داشته شود، زندگی خانوادگی از آرامش و آسایش لازم، و راحت و برکت مطلوب بهره‌مند می‌گردد، و رحمت الهی بر آن سایه می‌اندازد. امام صادق (ع) در این جهت فرموده است: «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْسَنَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ زَوْجَتِهِ»[۲۴].
نیک‌رفتاری رابطه‌ای دوسویه و دوطرفه است، و تمام جلوه‌های رفتاری اعم از گفتار و کردار، و نشست و برخاست، و نگاه و احساس و... را دربر می‌گیرد، و هریک از زن و مرد در پرتو نیک‌رفتاری، به نیک‌رفتاری متقابل میدان می‌دهد و آن را پربار می‌سازد. اگر مرد انتظار نیک‌رفتاری از زن را دارد، جز در پرتو نیک‌رفتاری بدان دست نمی‌یابد، چنان‌که امام علی (ع) فرموده است: «وَ أَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقَالَ لَعَلَّهُنَّ يُحْسِنَ الْفِعَالَ»[۲۵].
اهمیت نیک‌رفتاری در مدرسه نبوی تا بدان پایه است که در آموزه‌های پیامبر اکرم (ص) و اوصیای آن حضرت تعابیری سخت تهدیدکننده نسبت به نقص نیک‌رفتاری با همسر و فرزندان آمده است، چنان‌که از امام کاظم (ع) روایت شده است که فرمود: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَيْسَ يَغْضَبُ لِشَيْءٍ كَغَضَبِهِ لِلنِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ»[۲۶].
با اصل قرار گرفتن نیک‌رفتاری در زندگی خانوادگی است که رضایت الهی حاصل می‌شود و برکات حاصل از آن، مرد و زن را دربر می‌گیرد[۲۷].
پرسش مستقیم
منابع
پانویس
- ↑ «ای پیامبر! چون زنان را طلاق می‌دهید، هنگام (آغاز) عده‌شان طلاق دهید و حساب عده را نگاه دارید و از خداوند- پروردگارتان- پروا کنید؛ آنان را از خانه‌هاشان بیرون نرانید- و خود نیز بیرون نروند- مگر کار ناشایسته آشکاری کرده باشند و اینها احکام خداوند است و هر که از احکام خداوند پا فراتر نهد بی‌گمان به خویش ستم کرده است؛ تو نمی‌دانی، شاید خداوند پس از آن فرمانی (تازه) پیش آورد * پس، چون به سر آمد عدّه خویش رسیدند یا به شایستگی نگاهشان دارید یا به شایستگی از آنان جدا شوید» سوره طلاق، آیه ۱-۲.
- ↑ «طلاق (رجعی) دوبار است پس از آن یا باید به شایستگی (با زن) زندگی یا (او را) به نیکی رها کرد» سوره بقره، آیه ۲۲۹.
- ↑ عبدالرحمن بن اعین بن سنسن شیبانی از اصحاب امام باقر و امام صادق (ع) است. ر.ک: رجال النجاشی، ص۲۳۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۳۱۰-۳۱۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۲۹.
- ↑ «مرد هنگامی که زنی را به همسری خود درمی‌آورد باید بگوید: من به عهد و پیمانی که خداوند از من گرفته است اقرار می‌کنم [و آن عهد و پیمان این است:] یا به نیکویی زن را نگاه دارید یا [در صورت ناچاری]به نیکویی جدا شوید». تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۱۵ [«فِي الرَّجُلِ إِذَا تَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ، قَالَ» آمده است]؛ الکافی، ج۵، ص۵۰۲؛ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۲۲۳؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۸۲؛ بحار الانوار، ج۱۰۴، ص۱۵۴؛ الحدائق الناضرة، ج۲۳، ص۲۸؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۱۸۶.
- ↑ «هنگامی که حضرت رضا (ع) با دختر مأمون ازدواج کرد، فرمود: [مأمون]دختر خودش را به همسری من درآورد و خدای عز و جل برای زنان مسلمان بر مردان مؤمن واجب کرده است که زنان را به نیکی نگاه دارند یا [در صورت ناچاری]به نیکویی جدا شوند». مکارم الاخلاق، ص۲۰۵؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۶۴.
- ↑ «هرکس با خانواده‌اش نیک‌رفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید». الکافی، ج۸، ص۲۱۹؛ الخصال، ج۱، ص۸۸؛ تحف العقول، ص۲۱۶ [از امام باقر (ع)]؛ وسائل الشیعة، ج۱، ص۳۹؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۵؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۴۹.
- ↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، مصطفی، سیره نبوی ج۴، ص۲۳۶.
- ↑ «[بدانید] بهترین شما کسی است که با همسرش نیک‌رفتارتر باشد، و من از همه شما با همسران خود نیک‌رفتارترم». کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۴۳؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۲۲؛ الحدائق الناضرة، ج۲۴، ص۶۱۰؛ جواهر الکلام، ج۳۱، ص۱۴۸. به صورت «خِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِكُمْ وَأَنَا خَيْرُكُمْ لِنِسَائِي»؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۴، ص۶۹؛ تاریخ اصبهان، ج۲، ص۷۵.
- ↑ «بهترین شما کسی است که با خانواده‌اش بهترین رفتار را داشته باشد، و من بهترین رفتار را با خانواده‌ام دارم». سنن ابن ماجة، ج۱، ص۶۳۶؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۶۶۷؛ صحیح ابن‌حبّان، ج۹، ص۴۸۴؛ سنن الکبری، ج۷، ص۴۶۸؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۶؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۳۳۴؛ مجمع الزوائد، ج۴، ص۳۰۳؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۳۱؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۳۷۱؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۲۲.
- ↑ «همانا بهترین شما، بهترین [رفتارکننده] نسبت به خانواده‌اش است». قرب الاسناد، ص۹۲؛ بحارالانوار، ج۷۹، ص۲۶۸، ج۱۰۳، ص۲۲۴.
- ↑ «بی‌گمان کامل‌ترین مؤمنان از نظر ایمان کسی است که نیکوترین اخلاق را داشته باشد، و بهترین شما، بهترین [رفتارکننده] نسبت به همسرش است». کتاب العیال، ج۲، ص۶۵۸؛ امالی الطوسی، ج۲، ص۶؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۶.
- ↑ «بی‌گمان کامل‌ترین مؤمنان از نظر ایمان کسی است که نیکوترین اخلاق را داشته باشد، و مهربان‌ترین کس به خانواده‌اش باشد». کتاب العیال، ج۲، ص۶۶۰؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۱۱ [«إِنَّ مِنْ أَكْمَلِ الْمُؤْمِنِينَ» آمده است].
- ↑ «مردم، بی‌گمان زنانتان را بر شما حقی و شما را بر ایشان حقی است... شما ایشان را به عنوان امانت خدا برگرفتید و به موجب کتاب خدا به همسری خود حلال کردید، پس درباره زنان خود از خداوند بترسید و با آنان نیک‌رفتاری کنید». تحف العقول، ص۲۴؛ شرح ابن أبی الحدید، ج۱، ص۱۲۷؛ بحار الانوار، ج۷۶، ص۳۴۹-۳۵۰؛ و نیز نک: معانی الاخبار، ص۲۱۲.
- ↑ «بی‌گمان خداوند درباره زنان سفارش به نیک‌رفتاری، نیک‌رفتاری، نیک‌رفتاری کرده است؛ زیرا آنان مادران شما و دختران شما و عمه‌های شما و خاله‌های شمایند. بی‌گمان مردی از اهل کتاب با زنی ازدواج می‌کند و بیش از نخی دارایی ندارند، ولی هیچ‌یک از آن دو از دیگری روی برنمی‌گرداند تا در پیری بمیرند». الآحاد و المثانی، ج۴، ص۳۹۴؛ المعجم الکبیر، ج۲۰، ص۲۷۴ [بدون «عَمَّاتِکُمْ» و «مَا تَعْلُقُ یَدَاهَا الْخَیْطَ» آمده است، و بدون «حتَّى يَمُوتَا هَرَماً»]؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۶۴، ص۱۰۱ [«مِنْ أَهْلِ الْكِتَابَیْنِ» و «مَا یَعْلُقُ بَدَنَهَا الْحَبْطَ» آمده است]؛ مجمع الزوائد، ج۴، ص۳۰۲ [بدون «عَمَّاتِکُمْ» و «مَا تَعْلُقُ یَدَاهَا الْخَیْطَ» آمده است، و بدون «حتَّى يَمُوتَا هَرَماً»]؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۲۹۷ [بدون «عَمَّاتِکُمْ» و «مَا تَعْلُقُ یَدَاهَا الْخَیْطَ» آمده است، و بدون «حتَّى يَمُوتَا هَرَماً»]؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۳۷۴ [بدون«عَمَّاتِکُمْ» و «مَا یَعْلُقُ عَلَی یَدَیْهَا الْخَیْطَ» آمده است].
- ↑ فیض القدیر، ج۲، ص۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ «وصیت مرا درباره نیکی کردن به زنان بپذیرید». مصنف ابن أبی شیبة، ج۴، ص۱۸۴؛ سنن ابن ماجة، ج۱، ص۵۹۴؛ کتاب العیال، ج۲، ص۶۶۱؛ سنن الکبری، ج۷، ص۲۹۵؛ المغنی لابن قدامة، ج۸، ص۱۲۶؛ المجموع فی شرح المهذب، ج۱۶، ص۴۴۶، ج۱۸، ص۲۳۶؛ عوالی اللآلی، ج۱، ص۲۵۵؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۱۵۴؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۲۳۹؛ مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۲۵۱.
- ↑ «شما [مردان]را به [رفتار نیکو]با همسرانتان سفارش می‌کنم». امالی الطوسی، ج۲، ص۱۳۶؛ بحار الانوار، ج۷۷، ص۴۰۵.
- ↑ ابومِخْنَف لوط بن یحیی ازدی از اصحاب امام صادق (ع) و بزرگ راویان کوفه است. وی مورخی برجسته و کم‌نظیر بوده و تخصص ویژه‌ای در حوادث عراق داشته است. ابومخنف تألیفات بسیاری داشته که متأسفانه آن تألیفات از بین رفته و جز بخشی اندک از آنها از طریق مورخانی چون طبری و ابو الفرج اصفهانی و ابن ابی الحدید معتزلی در آثارشان باقی نمانده است. از گرانقدرترین آثار او مقتل الحسین (ع) بوده است که اصل آن از بین رفته است ولی طبری قسمت عمده آن را در تاریخ خود در حوادث سال‌های ۶۰ و ۶۱ هجری آورده است. ر. ک: محمد بن اسحاق الندیم، الفهرست، الطبعة الاولی، دار المعرفة، بیروت، ص۱۳۶-۱۳۷؛ رجال النجاشی، ص۳۲۰؛ السید مصطفی بن الحسین الحسینی التفرشی، نقد الرجال، الطبعة الاولی، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۸ ق. ج۴، ص۷۴-۷۵؛ أبو علی محمد بن اسماعیل الحائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، الطبعة الاولی، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۶ ق. ج۵، ص۲۶۱-۲۶۳؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۱۳۶-۱۳۸؛ قاموس الرجال، ج۸، ص۶۱۵-۶۲۱؛ معجم الثقات، ص۱۵۷.
- ↑ عبدالرحمن بن جُندَب بن عبد الله فزاری از اصحاب امیر مؤمنان علی (ع) و گویا از جمله کسانی است که در پیکار صفین با حضرت بوده است. ر. ک: أبوالفضل نصر بن مزاحم المنقری، وقعة صفین، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، افست مکتبة المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۳ ق. ص۲۳۲، ۳۱۹، ۵۲۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۳۹۰-۳۹۱.
- ↑ «با زنانتان نیک‌رفتاری کنید». کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲۱؛ أبوجعفر محمد بن الحسن الطوسی، مصباح المتهجد، الطبعة الاولی، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، ۱۴۱۱ ق. ص۶۶۴؛ بحارالانوار، ج۹۱، ص۱۰۱؛ مستدرک الوسائل، ج۶، ص۱۵۸.
- ↑ «همانا علی بن حسین (ع) در هنگام ازدواج می‌فرمود: تو را با شرطی که خداوند تعیین کرده است به همسری خود در می‌آورم». الکافی، ج۵، ص۳۶۸؛ تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۰۸؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۶۶، ۱۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۶۵.
- ↑ «هر که شرطی را از جانب زن خود بپذیرد باید به آن شرط وفا کند، مگر آن شرطی که حلالی را حرام و یا حرامی را حلال سازد». تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۶۷؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۳۵۴، ج۱۴، ص۴۸۷، ج۱۵، ص۵۰؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۳۷؛ الحدائق الناضرة، ج۱۹، ص۳۲، ج۲۴، ص۵۳۷؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۸، ص۹۳، ج۲۱، ص۵۵.
- ↑ «خدا رحمت کند مردی را که روابط میان خود و همسرش را نیکو سازد». کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۴۳؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۷؛ الحدائق الناضرة، ج۲۴، ص۶۱۰؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۴۵.
- ↑ «با زنان خوش‌گفتار و نیکوسخن باشید تا ایشان هم خوش‌کردار و نیکورفتار باشند». امالی الصدوق، ص۱۷۲؛ علل الشرایع، ج۲، ص۵۱۳؛ روضة الواعظین، ص۴۱۶؛ مکارم الاخلاق، ص۲۰۳؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۳؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۵۴.
- ↑ «خدای عزّوجلّ درباره هیچ‌چیز چون زنان و کودکان به خشم نمی‌آید». الکافی، ج۶، ص۵۰؛ عدة الداعی، ص۷۵؛ وسائل الشیعة، ج۱۵، ص۲۰۲؛ بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۷۳؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۱، ص۴۱۴.
- ↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، مصطفی، سیره نبوی ج۴، ص ۲۳۸-۲۴۴.