امامت‌پدیا

تحدیث فرشتگان با معصوم در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «==چیستی تحدیث و الهام== *علم اهل بیت{{عم}} علمی الهی و لدنی است که در اثر اتصال با...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
==چیستی تحدیث و الهام==
{{مدخل مرتبط
*علم اهل بیت{{عم}} علمی الهی و لدنی است که در اثر اتصال با عالَم غیب و هم نشینی با فرشتگان الهی به دست آورده اند،<ref>ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد، اشراقی، شهاب الدین، پاسداران وحی، ص 193؛ سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب، ص 33 ـ 38</ref> امام صادق{{ع}} فرمودند: <ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 255</ref> «خداوند دو گونه علم دارد: یکی علمی که فرشتگانِ مقرب و پیامبران و رسولان را از آن آگاه ساخته است، این علم را ما نیز می‌دانیم. دوم علمی که ویژه ذات مقدس اوست و کسی جز او، آن را نمی‌داند، لکن چون خدا اراده کند چیزی از همین علم را نیز آشکار گرداند به ما می آموزد و امامان پیشین را نیز از آن آگاه کرده بود.»<ref>ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد، اشراقی، شهاب الدین، پاسداران وحی، ص 193</ref> لذا یکی از منابع علوم اهل بیت{{عم}} محدث بودن ایشان<ref>ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج 2، ص 396 ـ 397؛ عسکری امام خان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟؟؟</ref> و ارتباط با جهان غیب است.<ref>ر.ک. کرجی، علی، جلوه های دانش علی{{ع}}، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص 13</ref> امامان{{عم}} بخشی از علم خود را از راه "تحدیث" و سخن گفتن با فرشتگان الهی به دست می آورند،<ref>ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج 2، ص 396 ـ 397؛ برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 48؛ سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 130 ـ 140؛ هاشمی، سیدعلی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش 37، صفحه؟؟؟؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 71</ref> که نوعی الهام به حساب می آید،<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص 330</ref> مانند نزول ملائکه در شب قدر بر امام هر عصری و گفتگویشان با امام.<ref>ر.ک. مصباح یزدی، محمد تقی، سخنرانی با موضوع: قدر شب قدر را بدانیم</ref> در مجموع علوم امامان{{عم}} بر دو نوع است، علوم عادی که از راه های معمولی فرامی گیرند و در فراگیری با دیگر انسان ها تفاوتی ندارد و علمشان ناشی از جنبه بشری و مقتضای بشیریت آنهاست؛ و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت هستند و علمشان از طرق معمول حاصل نمی‌شود و با ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند.<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص 330</ref> علم و آگاهی که توسط قلب انسان درک می‌گردد، الهام و تأثیر پذیری و معرفتی که توسط دستگاه شنیداری محقق می گردد، تحدیث دانسته شده است.<ref>مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱ ص ۳۱۸ و ۳۹۸</ref> به عبارتی دیگر مطلبی که در قلب امام آشکار و درک می‌گردد از آن به الهام نامبرده می‌شود یا آنچه امام توسط گوش خود درک می‌کند و می‌شنود که حدیث ملائکه نامیده شده نیز به واسطه فرشته انجام می‌گیرد.<ref>ر.ک. برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، حقیقت تحدیث و رابطۀ آن با نبوت، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش 37، ص 152</ref> محدث کسی است که فرشته با او سخن بگوید؛<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص 330؛ نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص 59</ref> بدون اینکه پیامبر باشد و یا فرشته را ببیند<ref>ر.ک. فاضل لنکرانی، محمدجواد، سخنرانی با موضوع همگرایی قیام امام حسین{{ع}} با علم حضرت به شهادت خود و یارانش؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص 64؛ باقری، سیدمحمدفائز، بررسی علم اولیای الهی، ص 116؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطۀ علم غیب امام حسین و حادثۀ عاشورا، ص 57؛ خوش باور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص 81 ـ 83</ref> و یا کسی که در او دانشی به طریق الهام و مکاشفه ایجاد گردد و یا آن که در قلب او حقایقی پدید آید که از دیگران مخفی است.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۷۱، ح۴؛ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۵، ص۴۲؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج 2، ص 396 ـ 397؛ نیرومند، رضا، مرتضوی، سیدمرتضی، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطۀ الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص 59؛ عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گسترۀ علم امام در کلام اسلامی، ص 176؛ موسوی، سیدعلی، تبیین و گسترۀ علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی، ص 88؛ شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامه امامت پژوهی، ش 6، ص 181 ـ 182</ref> محدث به هر معنایی که باشد از علم غیب برخوردار است.<ref>ر.ک. خوش باور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص 81 ـ 83</ref>
| موضوع مرتبط = تحدیث فرشتگان با معصوم
*لغویون محدّث را به مُلهَم ترجمه کرده و می گویند:<ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج ۱، ص ۳۵۰؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۲، ص ۱۳۴</ref> "مُلهَم کسی است که چیزی در قلبش القاء می‌شود، پس به خاطر قوۀ حدس قوی و فراستی که دارد، به او خبر داده می‌شود و این روشی است که خداوند آن را به بندگان برگزیده‌اش داده است، مثل این است که به آنها چیزی الهام می‌شود، سپس آن را می‌گویند".<ref>ر.ک. افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه ایی شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص 74 ـ 76</ref> در این زمینه محمد بن مسلم می‌‏گوید:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 271</ref> نزد امام صادق{{ع}} صحبت از محدّث به میان آمد، فرمود: «محدّث کسی‌ است که صدای‌ فرشته را می‌‏شنود ولی‌ شخص او را نمی‌‏بیند.» عرض کردم: "فدایت شوم از کجا تشخیص می‌‏دهد که کلام فرشته است؟" فرمود: «به واسطه آرامش خاطر و وقاری‌ که در آن حال به وی‌ عطا می‌‏شود می‌‏فهمد فرشته است.»<ref>ر.ک. امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص 249؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟؛ کرجی، علی، جلوه های دانش علی{{ع}}، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص 13</ref>
| عنوان مدخل = تحدیث فرشتگان با معصوم
*در برخی از روایات آمده است، اگر بر علم اهل بیت{{عم}} افزوده نشود علمشان تمام می گردد: «لولا ان الائمه{{عم}} یزدادون لفقد ما عندهم»،<ref>مانند: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 254</ref> و یکی از این راه ها اطلاع رسانی از طریق ملائکه است که برای انجام این وظیفه و رساندن اخبار عالَم خدمت امام{{ع}} شرفیاب می گردند.<ref>ر.ک. خاتمی، سیداحمد، در آستان امامان، ملائکه و دیدار با امامان، ماهنامه پاسداران اسلام، ش 248، صفحه؟؟؟</ref> سخن گفتن فرشتگان با حضرت مریم: «وَإِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ»<ref>سورۀ آل عمران، آیۀ 42 ـ 45</ref> و ساره همسر حضرت ابراهیم(ع): «وَ امْرَأَتُهُ قٰائِمَةٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْنٰاهٰا بِإِسْحٰاقَ وَ مِنْ وَرٰاءِ إِسْحٰاقَ یَعْقُوبَ»<ref>سورۀ هود، آیۀ 71</ref> و با حضرت زهرا({{س}}): «السَّلامُ عَلَیْکِ ایَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ السَّلامُ عَلَیْکِ ایَّتُهَا المُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ»<ref>اقبال الاعمال و ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۲۱۶، باب ۱۴۶، ح۱؛ ابن جریر طبری، محمد، دلائل الامامه، ص 28</ref> نمونه ایی از تحدیث ملائکه است.<ref>ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج 2، ص 396 ـ 397؛ سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 130 ـ 140؛ هاشمی، سیدعلی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 48؛ میرترابی حسینی، زهرة السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص 71 ـ 73؛ سیده رابیل، جستاری در مسألۀ علم غیب، منتشر شده در نشریۀ الکترونیکی قرآن پژوهی</ref> برخی از امامان{{عم}} که در دوران طفولیت به مقام امامت می رسیدند و از همه چیز آگاه بودند، از این طریق بوده است.<ref>ر.ک. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، ص 321</ref>
| مداخل مرتبط = [[تحدیث فرشتگان با معصوم در حدیث]] - [[تحدیث فرشتگان با معصوم در کلام اسلامی]] - [[تحدیث فرشتگان با معصوم از دیدگاه اهل سنت]]
| پرسش مرتبط  = علم معصوم (پرسش)
}}


==تفاوت مقام تحدیث با الهام و وحی==
یکی از منابع [[ائمه]] {{عم}} '''[[تحدیث]]''' است و ایشان بخشی از [[علم]] خود را از این راه و [[سخن گفتن]] با [[فرشتگان الهی]] به دست می‌آورند که نوعی [[الهام]] به حساب می‌آید. [[علم]] و [[آگاهی]] که توسط [[قلب]] [[انسان]] [[درک]] می‌گردد، [[الهام]] و تأثیرپذیری و [[معرفتی]] که توسط دستگاه شنیداری محقق می‌گردد، [[تحدیث]] دانسته شده است. [[محدث]] کسی است که [[فرشته]] با او سخن بگوید؛ بدون اینکه [[پیامبر]] باشد و یا [[فرشته]] را ببیند و یا کسی که در او دانشی به طریق [[الهام]] و [[مکاشفه]] ایجاد گردد و یا آنکه در [[قلب]] او حقایقی پدید آید که از دیگران مخفی است.
*مقام تحدیث به این معناست که امام{{ع}} در اثر نزاهت روحی، صفای باطن و شایستگی علمی به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند.<ref>ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟</ref> مقام تحدیث را باید مرتبه‌ای بالاتر از الهام و پایینتر از وحی دانست. بالاتر بودن مقام تحدیث از الهام از دو جهت است:
#الهام موهبت و رهنمونی است الهی که همه بندگان به میزان صفای باطن یا مصالحی دیگر از آن بهره دارند و اختصاص به افرادی خاص ندارد، چنانکه خداوند در قرآن به صراحت از الهام به مادر موسی(ع) یاد کرده است. در حالی که تحدیث مقامی است خاص، که تنها شماری محدود از بندگان صالح خداوند همچون اوصیا و امامان{{عم}} از آن بهره دارند.
#در عموم موارد منشأ الهام مبهم است و فقط انسان در می‌‏یابد که بارقه‌ای در دل او درخشیدن گرفته و راهی برای گریز از مهلکه یا برون رفت از یک بحران و مسأله برای او گشوده شده است. اما این که این بارقه توسط چه کسی و چگونه در قلب او افکنده شده، نامشخص است. در حالی که در تحدیث منشأ آن که فرشته است، برای ولی خداوند از هر جهت آشکار و مشخص است.<ref>ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟</ref>
*از سویی دیگر، پایینتر بودن مقام تحدیث از مرتبه وحی به دو جهت است:
#وحی نوعی از ارتباط خداوند به صورت مستقیم، یا با واسطه فرشته است که تنها به پیامبران اختصاص دارد و از رهگذر آن دین یا شریعت یا سایر فرامین الهی به آنان ابلاغ می‌‏گردد، اما تحدیث نوع ضعیف‌تری از ارتباط فرشته با ولی خداوند است که از رهگذر آن دانش افزایی اتفاق می‏‌افتد.
#در وحی با وساطت فرشته، پیامبر فرشته را در خواب یا بیداری می‌‏بیند، اما در تحدیث ولی خدا تنها صدای فرشته را می‏‌شنود، اما او را نمی‌‏بیند.<ref>ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟</ref>
==برخی از روایات دربارۀ تحدیث==
*دربارۀ تحدیث فرشتگان با امامان معصوم{{عم}} روایاتی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
#امام باقر{{ع}} می فرماید:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 235</ref> «امام علی{{ع}} به کتاب خدا و سنت پیامبر{{صل}} عمل می‌کرد. هنگامی‌ که با مسئله جدیدی روبه‌رو می‌شد که نه در کتاب خدا بود و نه در سنت پیامبر، خداوند به او الهام می کرد.»<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص 59؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه ایی شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص 74 ـ 76؛ کرجی، علی، جلوه های دانش علی{{ع}}، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص 13</ref>
#امام باقر{{ع}} فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 270</ref> «به درستى که اوصیاى محمد{{صل}} محدثند.» و در جای دیگر فرمودند:<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 26، ص 72</ref> «به درستى که اوصیاى علی{{ع}} محدثند.»<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 130 ـ 140</ref>
#امام صادق{{ع}} فرمودند:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ١، ص ٣١٩</ref> «ما دوازده نفر محدث هستیم.»<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 130 ـ 140؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه ایی شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص 74 ـ 76؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطۀ علم غیب امام حسین و حادثۀ عاشورا، ص 57؛ نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص 59</ref>
#امام کاظم{{ع}} فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافى، ج ١، ص ٢٧١؛ طوسی، محمد بن حسن، امالى، ص ٢۴۵</ref> «ائمه، دانشمندان، راستگویان، فهمیدگان و محدثان‌اند.»<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 130 ـ 140؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص 64؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائرالدرجات، ص 50 ـ 52؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟</ref>
#زراره می‌‌گوید:<ref>کلینی، اصول کافی، ج ۱، ص ۲۷۱</ref> از امام باقر{{ع}} شنیدم می‌فرمود: «ما بعد از حضرت رسول{{صل}} دوازده امام، همه از آل محمد و همگی نیز محدث هستیم و علی بن ابیطالب{{ع}} جزو این دوازده امام است.»<ref>ر.ک. عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گسترۀ علم امام در کلام اسلامی، ص 176</ref>


==نظر علمای شیعه و اهل سنت دربارۀ مقام تحدیث==
== معناشناسی [[تحدیث]] و [[الهام]] ==
*برخی از بزرگان شیعه با توجه به روایات، محدث بودن امامان{{عم}} را صحیح می دانند.<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص 59؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه ایی شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص 74 ـ 76؛ مشکی، محمد، بررسی علم امام از دیدگاه شیخ مفید، فصلنامه فلسفی کلامی، ش 45، ص 317؛ عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گسترۀ علم امام در کلام اسلامی، ص 176؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطۀ علم غیب امام حسین و حادثۀ عاشورا، ص 57</ref> شیخ مفید در این زمینه می گوید: "نظر من این است که شنیدن صدای ملائک، از نظر عقلی جایز است، از راستگویان شیعه که معصومند، ممتنع نیست. روایاتی در تأیید صحت آن وارد شده است. البته ‌این عمل مخصوص امامان معصوم{{عم}} است؛ همچنین برای برخی از شیعیان که به صالحین و ابرار و برگزیدگان معروفند، امکان دارد. این نظر فقهای محدث شیعه است".<ref>مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، ص 69 ـ 70 و تصحیح الاعتقاد، ص 99</ref> ایشان در جای دیگر می نویسد: "ما معتقدیم خداوند متعال بعد از پیامبر{{صل}}، به اولیای خود کلماتی را القا می‌کند که به آنها وحی گفته نمی‌شود."<ref>مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد، ص 99</ref> از نگاه شیخ مفید، تحدیث و الهام، دو منبع اساسی علم امام، عقلاً و نقلاً پذیرفته شده است.<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص 59</ref> بزرگان دیگری همچون شیخ طوسی<ref>مانند امالی شیخ طوسی، ص 245 ـ 407 و 408 و ...</ref> هم قائل به چنین نظریه ایی هستند.<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص 59</ref>
[[علم]] [[اهل بیت]] {{عم}} [[علمی]] [[الهی]] و [[لدنی]] است که در اثر اتصال با عالَم [[غیب]] و هم نشینی با [[فرشتگان الهی]] به دست آورده‌اند، [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: "[[خداوند]] دو گونه علم دارد: یکی علمی که فرشتگانِ [[مقرب]] و [[پیامبران]] و [[رسولان]] را از آن [[آگاه]] ساخته است، این علم را ما نیز می‌دانیم. دوم علمی که ویژه ذات مقدس اوست و کسی جز او آن را نمی‌داند، لکن چون [[خدا]] [[اراده]] کند چیزی از همین علم را نیز آشکار گرداند به ما می‌‌آموزد و [[امامان]] پیشین را نیز از آن آگاه کرده بود"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عِلْمَیْنِ عِلْماً أَظْهَرَ عَلَیْهِ مَلَائِکَتَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ رُسُلَهُ فَمَا أَظْهَرَ عَلَیْهِ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ فَقَدْ عَلِمْنَاهُ وَ عِلْماً اسْتَأْثَرَ بِهِ فَإِذَا بَدَا لِلَّهِ فِی شَیْ‏ءٍ مِنْهُ أَعْلَمَنَا ذَلِکَ وَ عَرَضَ عَلَی الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ کَانُوا مِنْ قَبْلِنَا}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۵.</ref>؛ لذا یکی از منابع [[علوم اهل بیت]] {{عم}} [[محدث]] بودن ایشان و ارتباط با جهان غیب است<ref>ر.ک: [[محمد فاضل‌ لنکرانی|فاضل‌ لنکرانی، محمد]]، [[شهاب‌الدین اشراقی| اشراقی، شهاب‌الدین]]، [[پاسداران وحی (کتاب)|پاسداران وحی]]، ص۱۹۳؛ [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[آگاهی سوم یا علم غیب (کتاب)|آگاهی سوم یا علم غیب]]، ص۳۳ ـ ۳۸؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ [[عسکری امام‌خان|امام خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]؛ [[علی کرجی|کرجی، علی]]، [[جلوه‌های دانش علی (مقاله)|جلوه‌های دانش علی]]، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص۱۳.</ref>.
*بر این اساس می‌توان گفت در دستگاه معرفتی شیعه آموزه "الهام یا "نَكْتٌ‏ فِي‏ الْقَلْب‏" و تحدیث "یا "نَقْرٌ فِي‏ الْأَسْمَاع" دو مجرای تحقق آگاهی و دو شیوه برای رهیافت امام به حقیقت است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است.<ref>ر.ک. برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، حقیقت تحدیث و رابطۀ آن با نبوت، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش 37، ص 152</ref>
*اصل وجود محدث در اسلام اجماعی بوده و پیامبر از آن خبر داده که در امت اسلام هم مانند اقوام گذشته محدث وجود دارد، اختلافی اگر هست در مصداق آن است که اهل سنت مصداق آن را برخی از خلفا دانسته و شیعیان مصداق محدث را ائمه اهل بیت{{عم}} می‌دانند.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 130 ـ 140؛ عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گسترۀ علم امام در کلام اسلامی، ص 176؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطۀ علم غیب امام حسین و حادثۀ عاشورا، ص 57؛ نیرومند، رضا، مرتضوی، سیدمرتضی، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطۀ الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص 59</ref>
*نتیجه اینکه مطابق نظر علمای شیعه، یکی از مهمترین راه های علم آموزی امامان{{عم}} تحدیث با فرشتگان بوده است.


==پانویس==
[[ائمه]] {{عم}} بخشی از علم خود را از راه "تحدیث" و [[سخن گفتن]] با فرشتگان الهی به دست می‌‌آورند که نوعی الهام به حساب می‌‌آید، مانند نزول [[ملائکه]] در [[شب قدر]] بر [[امام]] هر عصری و گفتگویشان با امام. در مجموع [[علوم امامان]] {{عم}} بر دو نوع است، [[علوم عادی]] که از راه‌های معمولی فرامی گیرند و در فراگیری با دیگر [[انسان‌ها]] تفاوتی ندارد و علمشان ناشی از جنبه بشری و مقتضای بشیریت آنهاست و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت هستند و علمشان از طرق معمول حاصل نمی‌شود و با ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند. [[علم]] و [[آگاهی]] که توسط [[قلب]] [[انسان]] [[درک]] می‌گردد، [[الهام]] و تأثیر پذیری و [[معرفتی]] که توسط دستگاه شنیداری محقق می‌‌گردد، [[تحدیث]] دانسته شده است<ref>مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ج ۲، ص۱۸۶؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱ ص۳۱۸ و ۳۹۸.</ref>. به عبارتی دیگر مطلبی که در قلب [[امام]] آشکار و درک می‌گردد از آن به [[الهام]] نامبرده می‌شود، یا آنچه امام توسط گوش خود درک می‌کند و می‌شنود که [[حدیث]] [[ملائکه]] نامیده شده نیز به واسطه [[فرشته]] انجام می‌گیرد<ref>ر.ک: [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷ و [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۴۸؛ [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایان‌نامه)|علم ائمه از نظر عقل و نقل]]، ص۷۱؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت]]، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲.</ref>.
{{یادآوری پانویس}}
 
{{پانویس2}}
[[محدث]] کسی است که فرشته با او [[سخن]] بگوید؛ بدون اینکه [[پیامبر]] باشد و یا فرشته را ببیند و یا کسی که در او دانشی به طریق الهام و [[مکاشفه]] ایجاد گردد و یا آنکه در قلب او حقایقی پدید آید که از دیگران مخفی است.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۷۱، ح۴.</ref> محدث به هر معنایی که باشد از [[علم غیب]] برخوردار است<ref>ر.ک: [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ [[الهام محمدزاده نقاشان|محمدزاده نقاشان، الهام]] و [[رضا نیرومند|نیرومند، رضا]]، [[رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه (مقاله)|رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه]]، ص۵۹؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۶؛ [[سید علی موسوی|موسوی، سید علی]]، [[تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی (پایان‌نامه)|تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی]]، ص۸۸؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامه امامت پژوهی، ش ۶، ص۱۸۱ ـ ۱۸۲؛ [[داوود افقی|افقی، داوود]]، [[بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات (پایان‌نامه)|بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات]]، ص۸۱ ـ ۸۳؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]] و [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص۵۹.</ref>.
 
لغویون [[محدّث]] را به مُلهَم ترجمه کرده و می‌‌گویند: "مُلهَم کسی است که چیزی در قلبش القاء می‌شود، پس به خاطر قوۀ حدس [[قوی]] و فراستی که دارد، به او خبر داده می‌شود و این روشی است که [[خداوند]] آن را به [[بندگان]] برگزیده‌اش داده است، مثل این است که به آنها چیزی [[الهام]] می‌شود، سپس آن را می‌گویند"<ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج ۱، ص۳۵۰؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۲، ص۱۳۴</ref>. در این زمینه [[محمد بن مسلم]] می‌‏گوید: نزد [[امام صادق]] {{ع}} صحبت از محدّث به میان آمد، فرمود: "محدّث کسی‌ است که صدای‌ [[فرشته]] را می‌‏شنود ولی‌ شخص او را نمی‌‏بیند". عرض کردم: فدایت شوم از کجا تشخیص می‌‏دهد که [[کلام]] فرشته است؟ فرمود: "به واسطه [[آرامش]] خاطر و وقاری‌ که در آن حال به وی‌ عطا می‌‏شود می‌‏فهمد فرشته است"<ref>{{متن حدیث|ذُکِرَ الْمُحَدَّثُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}فَقَالَ إِنَّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی الشَّخْصَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَکِ قَالَ إِنَّهُ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ کَلَامُ مَلَکٍ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۷۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|بررسی مسائل کلی امامت]]، ص۲۴۹؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]؛ [[علی کرجی|کرجی، علی]]، [[جلوه‌های دانش علی (مقاله)|جلوه‌های دانش علی]]، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص۱۳.</ref>
 
در برخی از [[روایات]] آمده است، اگر بر [[علم]] [[اهل بیت]] {{عم}} افزوده نشود علمشان تمام می‌‌گردد: {{متن حدیث|لولا ان الائمهعم یزدادون لفقد ما عندهم}}<ref>مانند: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۴.</ref> و یکی از این راه‌ها اطلاع رسانی از طریق [[ملائکه]] است که برای انجام این [[وظیفه]] و رساندن [[اخبار]] عالَم خدمت [[امام]] {{ع}} شرفیاب می‌‌گردند. [[سخن گفتن]] [[فرشتگان]] با [[حضرت مریم]]: {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۴۲.</ref> و [[ساره]] همسر [[حضرت ابراهیم]] {{ع}}: {{متن قرآن|وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ}}<ref>«و همسر او، ایستاده بود و خندید آنگاه ما به او مژده اسحاق و از پی اسحاق، یعقوب را دادیم» سوره هود، آیه ۷۱.</ref> و با [[حضرت زهرا]] {{س}}: {{متن حدیث|السَّلامُ عَلَیْکِ ایَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ السَّلامُ عَلَیْکِ ایَّتُهَا المُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ}}<ref>اقبال الاعمال و ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۲۱۶، باب ۱۴۶، ح۱؛ ابن جریر طبری، محمد، دلائل الامامه، ص۲۸.</ref> نمونه ایی از [[تحدیث]] ملائکه است. برخی از [[امامان]] {{عم}} که در دوران طفولیت به [[مقام امامت]] می‌‌رسیدند و از همه چیز [[آگاه]] بودند، از این طریق بوده است<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آموزش عقاید (کتاب)|آموزش عقاید]]، ص۳۲۱؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۴۸.</ref>.
 
== تفاوت مقام تحدیث با [[الهام]] و [[وحی]] ==
مقام تحدیث به این معناست که امام {{ع}} در اثر نزاهت [[روحی]]، صفای [[باطن]] و شایستگی [[علمی]] به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند. مقام تحدیث را باید مرتبه‌ای بالاتر از الهام و پایین‌تر از وحی دانست. بالاتر بودن مقام تحدیث از الهام از دو جهت است:
# الهام موهبت و رهنمونی است [[الهی]] که همه [[بندگان]] به [[میزان]] صفای باطن یا مصالحی دیگر از آن بهره دارند و اختصاص به افرادی خاص ندارد، چنانکه [[خداوند]] در [[قرآن]] به صراحت از الهام به مادر [[موسی]] {{ع}} یاد کرده است. در حالی که تحدیث مقامی است خاص که تنها شماری محدود از بندگان [[صالح]] خداوند همچون [[اوصیا]] و [[امامان]] {{عم}} از آن بهره دارند.
# در عموم موارد منشأ [[الهام]] مبهم است و فقط [[انسان]] در می‌‏یابد که بارقه‌ای در [[دل]] او درخشیدن گرفته و راهی برای [[گریز]] از مهلکه یا برون رفت از یک [[بحران]] و مسأله برای او گشوده شده است. اما اینکه این بارقه توسط چه کسی و چگونه در [[قلب]] او افکنده شده، نامشخص است. در حالی که در [[تحدیث]] منشأ آنکه [[فرشته]] است، برای [[ولیّ]] [[خداوند]] از هر جهت آشکار و مشخص است.
 
از سویی دیگر، پایین‌تر بودن مقام تحدیث از مرتبه [[وحی]] به دو جهت است:
# وحی نوعی از ارتباط خداوند به صورت مستقیم، یا با واسطه فرشته است که تنها به [[پیامبران]] اختصاص دارد و از رهگذر آن [[دین]] یا [[شریعت]] یا سایر [[فرامین الهی]] به آنان [[ابلاغ]] می‌‏گردد، اما تحدیث نوع ضعیف‌تری از ارتباط فرشته با [[ولی]] خداوند است که از رهگذر آن [[دانش]] افزایی اتفاق می‏‌افتد.
# در وحی با وساطت فرشته، [[پیامبر]] فرشته را در [[خواب]] یا [[بیداری]] می‌‏بیند، اما در تحدیث [[ولی خدا]] تنها صدای فرشته را می‏‌شنود، اما او را نمی‌‏بیند<ref>ر.ک: [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>.
 
== نظر علمای شیعه و [[اهل سنت]] دربارۀ مقام [[تحدیث]] ==
برخی از بزرگان [[شیعه]] با توجه به [[روایات]]، محدث بودن [[امامان]] {{عم}} را صحیح می‌‌دانند. [[شیخ مفید]] در این زمینه می‌‌گوید: "نظر من این است که شنیدن صدای ملائک، از نظر [[عقلی]] جایز است، از [[راستگویان]] [[شیعه]] که معصومند، ممتنع نیست. روایاتی در [[تأیید]] صحت آن وارد شده است. البته ‌این عمل مخصوص [[امامان معصوم]] {{عم}} است؛ همچنین برای برخی از [[شیعیان]] که به [[صالحین]] و [[ابرار]] و [[برگزیدگان]] معروفند، امکان دارد. این نظر فقهای [[محدث]] شیعه است"<ref>مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، ص۶۹ ـ ۷۰ و تصحیح الاعتقاد، ص۹۹.</ref>. ایشان در جای دیگر می‌‌نویسد: "ما معتقدیم [[خداوند متعال]] بعد از [[پیامبر]] {{صل}}، به اولیای خود کلماتی را القا می‌کند که به آنها [[وحی]] گفته نمی‌شود"<ref>مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد، ص۹۹.</ref>. از نگاه شیخ مفید، [[تحدیث]] و [[الهام]]، دو منبع اساسی [[علم امام]]، عقلاً و نقلاً پذیرفته شده است. بزرگان دیگری همچون [[شیخ طوسی]]<ref>مانند امالی شیخ طوسی، ص۲۴۵ ـ ۴۰۷ و ۴۰۸ و... .</ref> هم قائل به چنین نظریه ایی هستند<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]] و [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص۵۹؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۶؛ [[قاسم علی شیخ‌زاده|شیخ‌زاده، قاسم علی]]، [[رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا (پایان‌نامه)|رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا]]، ص۵۷.</ref>.
 
بر این اساس می‌توان گفت در دستگاه [[معرفتی]] شیعه آموزه "الهام یا {{متن حدیث|نَکْتٌ‏ فِی‏ الْقَلْب‏}} و تحدیث {{متن حدیث|یا "نَقْرٌ فِی‏ الْأَسْمَاع}} دو مجرای تحقق [[آگاهی]] و دو شیوه برای رهیافت [[امام]] به [[حقیقت]] است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است<ref>ر.ک. [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت]]، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲.</ref>.
 
اصل وجود محدث در [[اسلام]] [[اجماعی]] بوده و پیامبر از آن خبر داده که در [[امت اسلام]] هم مانند اقوام گذشته محدث وجود دارد، اختلافی اگر هست در مصداق آن است که [[اهل سنت]] مصداق آن را برخی از [[خلفا]] دانسته و [[شیعیان]] مصداق [[محدث]] را [[ائمه اهل بیت]] {{عم}} می‌دانند<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۶؛ [[قاسم علی شیخ‌زاده|شیخ‌زاده، قاسم علی]]، [[رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا (پایان‌نامه)|رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا]]، ص۵۷؛ [[الهام محمدزاده نقاشان|محمدزاده نقاشان، الهام]] و [[رضا نیرومند|نیرومند، رضا]]، [[رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه (مقاله)|رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه]]، ص۵۹.</ref>
 
== پرسش‌های وابسته ==
{{پرسش‌های وابسته}}
* [[رابطه تحدیث یا ارتباط با فرشتگان با علم معصوم چیست؟ (پرسش)]]
* [[رابطه تحدیث یا ارتباط با فرشتگان با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش‌های وابسته}}
 
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:113.jpg|22px]] [[محمد فاضل‌ لنکرانی|فاضل‌ لنکرانی، محمد]]، [[شهاب‌الدین اشراقی| اشراقی، شهاب‌الدین]]، [[پاسداران وحی (کتاب)|'''پاسداران وحی''']]
# [[پرونده:136851.jpg|22px]] [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آموزش عقاید (کتاب)|'''آموزش عقاید''']]
# [[پرونده:34567.jpg|22px]] [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|'''بررسی مسائل کلی امامت''']]
# [[پرونده:03657.png|22px]] [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[آگاهی سوم یا علم غیب (کتاب)|'''آگاهی سوم یا علم غیب''']]
# [[پرونده:426310763.jpg|22px]] [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|'''کلام نوین اسلامی ج۲''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|'''علم امام تام یا محدود؟''']]
# [[پرونده:1368251.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|'''ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی''']]
# [[پرونده:Fqs.jpg|22px]] [[علی کرجی|کرجی، علی]]، [[جلوه‌های دانش علی (مقاله)|'''جلوه‌های دانش علی''']]
# [[پرونده:5433913604.jpg|22px]] [[عسکری امام‌خان|امام خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|'''منشأ و قلمرو علم امام''']]
# [[پرونده:11217.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|'''حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت''']]
# [[پرونده:emamatp.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|'''منابع علم امام در قرآن''']]
# [[پرونده:علم غیب از نگاه عقل و وحی.png|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|'''علم غیب از نگاه عقل و وحی''']]
# [[پرونده:11279.jpg|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]] و [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|'''منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد''']]
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایان‌نامه)|'''علم ائمه از نظر عقل و نقل''']]
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[سید علی موسوی|موسوی، سید علی]]، [[تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی (پایان‌نامه)|'''تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی''']]
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|'''سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی''']]
# [[پرونده:Mg1150 91icl.jpg|22px]] [[الهام محمدزاده نقاشان|محمدزاده نقاشان، الهام]] و [[رضا نیرومند|نیرومند، رضا]]، [[رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه (مقاله)|'''رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه''']]
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[قاسم علی شیخ‌زاده|شیخ‌زاده، قاسم علی]]، [[رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا (پایان‌نامه)|'''رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا''']]
# [[پرونده:1103985.jpg|22px]] [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|'''آفاق علم امام در الکافی''']]
# [[پرونده:899550304.jpg|22px]] [[داوود افقی|افقی، داوود]]، [[بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات (پایان‌نامه)|'''بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات''']]
# [[پرونده:Daneshgahemaaref.jpg|22px]] [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|''' گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات''']]
# [[پرونده:95220153.jpg|22px]] [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|'''منابع علم امامان شیعه''']]
{{پایان منابع}}
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
[[رده:تحدیث]]
[[رده:مفاهیم در کلام اسلامی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۵۱

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تحدیث فرشتگان با معصوم است. تحدیث فرشتگان با معصوم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تحدیث فرشتگان با معصوم در حدیث - تحدیث فرشتگان با معصوم در کلام اسلامی - تحدیث فرشتگان با معصوم از دیدگاه اهل سنت - پرسش‌های مرتبط

یکی از منابع ائمه (ع) تحدیث است و ایشان بخشی از علم خود را از این راه و سخن گفتن با فرشتگان الهی به دست می‌آورند که نوعی الهام به حساب می‌آید. علم و آگاهی که توسط قلب انسان درک می‌گردد، الهام و تأثیرپذیری و معرفتی که توسط دستگاه شنیداری محقق می‌گردد، تحدیث دانسته شده است. محدث کسی است که فرشته با او سخن بگوید؛ بدون اینکه پیامبر باشد و یا فرشته را ببیند و یا کسی که در او دانشی به طریق الهام و مکاشفه ایجاد گردد و یا آنکه در قلب او حقایقی پدید آید که از دیگران مخفی است.

معناشناسی تحدیث و الهام

علم اهل بیت (ع) علمی الهی و لدنی است که در اثر اتصال با عالَم غیب و هم نشینی با فرشتگان الهی به دست آورده‌اند، امام صادق (ع) فرمودند: "خداوند دو گونه علم دارد: یکی علمی که فرشتگانِ مقرب و پیامبران و رسولان را از آن آگاه ساخته است، این علم را ما نیز می‌دانیم. دوم علمی که ویژه ذات مقدس اوست و کسی جز او آن را نمی‌داند، لکن چون خدا اراده کند چیزی از همین علم را نیز آشکار گرداند به ما می‌‌آموزد و امامان پیشین را نیز از آن آگاه کرده بود"[۱]؛ لذا یکی از منابع علوم اهل بیت (ع) محدث بودن ایشان و ارتباط با جهان غیب است[۲].

ائمه (ع) بخشی از علم خود را از راه "تحدیث" و سخن گفتن با فرشتگان الهی به دست می‌‌آورند که نوعی الهام به حساب می‌‌آید، مانند نزول ملائکه در شب قدر بر امام هر عصری و گفتگویشان با امام. در مجموع علوم امامان (ع) بر دو نوع است، علوم عادی که از راه‌های معمولی فرامی گیرند و در فراگیری با دیگر انسان‌ها تفاوتی ندارد و علمشان ناشی از جنبه بشری و مقتضای بشیریت آنهاست و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت هستند و علمشان از طرق معمول حاصل نمی‌شود و با ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند. علم و آگاهی که توسط قلب انسان درک می‌گردد، الهام و تأثیر پذیری و معرفتی که توسط دستگاه شنیداری محقق می‌‌گردد، تحدیث دانسته شده است[۳]. به عبارتی دیگر مطلبی که در قلب امام آشکار و درک می‌گردد از آن به الهام نامبرده می‌شود، یا آنچه امام توسط گوش خود درک می‌کند و می‌شنود که حدیث ملائکه نامیده شده نیز به واسطه فرشته انجام می‌گیرد[۴].

محدث کسی است که فرشته با او سخن بگوید؛ بدون اینکه پیامبر باشد و یا فرشته را ببیند و یا کسی که در او دانشی به طریق الهام و مکاشفه ایجاد گردد و یا آنکه در قلب او حقایقی پدید آید که از دیگران مخفی است.[۵] محدث به هر معنایی که باشد از علم غیب برخوردار است[۶].

لغویون محدّث را به مُلهَم ترجمه کرده و می‌‌گویند: "مُلهَم کسی است که چیزی در قلبش القاء می‌شود، پس به خاطر قوۀ حدس قوی و فراستی که دارد، به او خبر داده می‌شود و این روشی است که خداوند آن را به بندگان برگزیده‌اش داده است، مثل این است که به آنها چیزی الهام می‌شود، سپس آن را می‌گویند"[۷]. در این زمینه محمد بن مسلم می‌‏گوید: نزد امام صادق (ع) صحبت از محدّث به میان آمد، فرمود: "محدّث کسی‌ است که صدای‌ فرشته را می‌‏شنود ولی‌ شخص او را نمی‌‏بیند". عرض کردم: فدایت شوم از کجا تشخیص می‌‏دهد که کلام فرشته است؟ فرمود: "به واسطه آرامش خاطر و وقاری‌ که در آن حال به وی‌ عطا می‌‏شود می‌‏فهمد فرشته است"[۸].[۹]

در برخی از روایات آمده است، اگر بر علم اهل بیت (ع) افزوده نشود علمشان تمام می‌‌گردد: «لولا ان الائمهعم یزدادون لفقد ما عندهم»[۱۰] و یکی از این راه‌ها اطلاع رسانی از طریق ملائکه است که برای انجام این وظیفه و رساندن اخبار عالَم خدمت امام (ع) شرفیاب می‌‌گردند. سخن گفتن فرشتگان با حضرت مریم: ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ﴾[۱۱] و ساره همسر حضرت ابراهیم (ع): ﴿وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ﴾[۱۲] و با حضرت زهرا (س): «السَّلامُ عَلَیْکِ ایَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ السَّلامُ عَلَیْکِ ایَّتُهَا المُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ»[۱۳] نمونه ایی از تحدیث ملائکه است. برخی از امامان (ع) که در دوران طفولیت به مقام امامت می‌‌رسیدند و از همه چیز آگاه بودند، از این طریق بوده است[۱۴].

تفاوت مقام تحدیث با الهام و وحی

مقام تحدیث به این معناست که امام (ع) در اثر نزاهت روحی، صفای باطن و شایستگی علمی به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند. مقام تحدیث را باید مرتبه‌ای بالاتر از الهام و پایین‌تر از وحی دانست. بالاتر بودن مقام تحدیث از الهام از دو جهت است:

  1. الهام موهبت و رهنمونی است الهی که همه بندگان به میزان صفای باطن یا مصالحی دیگر از آن بهره دارند و اختصاص به افرادی خاص ندارد، چنانکه خداوند در قرآن به صراحت از الهام به مادر موسی (ع) یاد کرده است. در حالی که تحدیث مقامی است خاص که تنها شماری محدود از بندگان صالح خداوند همچون اوصیا و امامان (ع) از آن بهره دارند.
  2. در عموم موارد منشأ الهام مبهم است و فقط انسان در می‌‏یابد که بارقه‌ای در دل او درخشیدن گرفته و راهی برای گریز از مهلکه یا برون رفت از یک بحران و مسأله برای او گشوده شده است. اما اینکه این بارقه توسط چه کسی و چگونه در قلب او افکنده شده، نامشخص است. در حالی که در تحدیث منشأ آنکه فرشته است، برای ولیّ خداوند از هر جهت آشکار و مشخص است.

از سویی دیگر، پایین‌تر بودن مقام تحدیث از مرتبه وحی به دو جهت است:

  1. وحی نوعی از ارتباط خداوند به صورت مستقیم، یا با واسطه فرشته است که تنها به پیامبران اختصاص دارد و از رهگذر آن دین یا شریعت یا سایر فرامین الهی به آنان ابلاغ می‌‏گردد، اما تحدیث نوع ضعیف‌تری از ارتباط فرشته با ولی خداوند است که از رهگذر آن دانش افزایی اتفاق می‏‌افتد.
  2. در وحی با وساطت فرشته، پیامبر فرشته را در خواب یا بیداری می‌‏بیند، اما در تحدیث ولی خدا تنها صدای فرشته را می‏‌شنود، اما او را نمی‌‏بیند[۱۵].

نظر علمای شیعه و اهل سنت دربارۀ مقام تحدیث

برخی از بزرگان شیعه با توجه به روایات، محدث بودن امامان (ع) را صحیح می‌‌دانند. شیخ مفید در این زمینه می‌‌گوید: "نظر من این است که شنیدن صدای ملائک، از نظر عقلی جایز است، از راستگویان شیعه که معصومند، ممتنع نیست. روایاتی در تأیید صحت آن وارد شده است. البته ‌این عمل مخصوص امامان معصوم (ع) است؛ همچنین برای برخی از شیعیان که به صالحین و ابرار و برگزیدگان معروفند، امکان دارد. این نظر فقهای محدث شیعه است"[۱۶]. ایشان در جای دیگر می‌‌نویسد: "ما معتقدیم خداوند متعال بعد از پیامبر (ص)، به اولیای خود کلماتی را القا می‌کند که به آنها وحی گفته نمی‌شود"[۱۷]. از نگاه شیخ مفید، تحدیث و الهام، دو منبع اساسی علم امام، عقلاً و نقلاً پذیرفته شده است. بزرگان دیگری همچون شیخ طوسی[۱۸] هم قائل به چنین نظریه ایی هستند[۱۹].

بر این اساس می‌توان گفت در دستگاه معرفتی شیعه آموزه "الهام یا «نَکْتٌ‏ فِی‏ الْقَلْب‏» و تحدیث «یا "نَقْرٌ فِی‏ الْأَسْمَاع» دو مجرای تحقق آگاهی و دو شیوه برای رهیافت امام به حقیقت است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است[۲۰].

اصل وجود محدث در اسلام اجماعی بوده و پیامبر از آن خبر داده که در امت اسلام هم مانند اقوام گذشته محدث وجود دارد، اختلافی اگر هست در مصداق آن است که اهل سنت مصداق آن را برخی از خلفا دانسته و شیعیان مصداق محدث را ائمه اهل بیت (ع) می‌دانند[۲۱]

پرسش‌های وابسته

منابع

  1.   فاضل‌ لنکرانی، محمد، اشراقی، شهاب‌الدین، پاسداران وحی
  2.   مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید
  3.   امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت
  4.   سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب
  5.   خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲
  6.   هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟
  7.   هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی
  8.   کرجی، علی، جلوه‌های دانش علی
  9.   امام خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام
  10.   شاکر، محمد تقی و برنجکار، رضا، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت
  11.   شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن
  12.   نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی
  13.   نادم، محمد حسن و افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد
  14.   مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل
  15.   موسوی، سید علی، تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی
  16.   عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی
  17.   محمدزاده نقاشان، الهام و نیرومند، رضا، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه
  18.   شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا
  19.   غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی
  20.   افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات
  21.   نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات
  22.   سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه

پانویس

  1. ↑ «إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عِلْمَیْنِ عِلْماً أَظْهَرَ عَلَیْهِ مَلَائِکَتَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ رُسُلَهُ فَمَا أَظْهَرَ عَلَیْهِ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ فَقَدْ عَلِمْنَاهُ وَ عِلْماً اسْتَأْثَرَ بِهِ فَإِذَا بَدَا لِلَّهِ فِی شَیْ‏ءٍ مِنْهُ أَعْلَمَنَا ذَلِکَ وَ عَرَضَ عَلَی الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ کَانُوا مِنْ قَبْلِنَا»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۵.
  2. ↑ ر.ک: فاضل‌ لنکرانی، محمد، اشراقی، شهاب‌الدین، پاسداران وحی، ص۱۹۳؛ سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب، ص۳۳ ـ ۳۸؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ امام خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام؛ کرجی، علی، جلوه‌های دانش علی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص۱۳.
  3. ↑ مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ج ۲، ص۱۸۶؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱ ص۳۱۸ و ۳۹۸.
  4. ↑ ر.ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷ و ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص۴۸؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص۷۱؛ نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۳۳۰؛ شاکر، محمد تقی و برنجکار، رضا، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲.
  5. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۷۱، ح۴.
  6. ↑ ر.ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ محمدزاده نقاشان، الهام و نیرومند، رضا، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص۵۹؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۶؛ موسوی، سید علی، تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی، ص۸۸؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامه امامت پژوهی، ش ۶، ص۱۸۱ ـ ۱۸۲؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۸۱ ـ ۸۳؛ نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۳۳۰؛ نادم، محمد حسن و افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص۵۹.
  7. ↑ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج ۱، ص۳۵۰؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۲، ص۱۳۴
  8. ↑ «ذُکِرَ الْمُحَدَّثُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع)فَقَالَ إِنَّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی الشَّخْصَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَکِ قَالَ إِنَّهُ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ کَلَامُ مَلَکٍ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۷۱.
  9. ↑ ر.ک: امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص۲۴۹؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی؛ کرجی، علی، جلوه‌های دانش علی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص۱۳.
  10. ↑ مانند: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۴.
  11. ↑ «و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۴۲.
  12. ↑ «و همسر او، ایستاده بود و خندید آنگاه ما به او مژده اسحاق و از پی اسحاق، یعقوب را دادیم» سوره هود، آیه ۷۱.
  13. ↑ اقبال الاعمال و ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۲۱۶، باب ۱۴۶، ح۱؛ ابن جریر طبری، محمد، دلائل الامامه، ص۲۸.
  14. ↑ ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ص۳۲۱؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص۴۸.
  15. ↑ ر.ک: نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات.
  16. ↑ مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، ص۶۹ ـ ۷۰ و تصحیح الاعتقاد، ص۹۹.
  17. ↑ مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد، ص۹۹.
  18. ↑ مانند امالی شیخ طوسی، ص۲۴۵ ـ ۴۰۷ و ۴۰۸ و... .
  19. ↑ ر.ک: نادم، محمد حسن و افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص۵۹؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۶؛ شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص۵۷.
  20. ↑ ر.ک. شاکر، محمد تقی و برنجکار، رضا، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲.
  21. ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۶؛ شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص۵۷؛ محمدزاده نقاشان، الهام و نیرومند، رضا، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص۵۹.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=تحدیث_فرشتگان_با_معصوم_در_کلام_اسلامی&oldid=1269415»