امام حسن مجتبی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| موضوع مرتبط = امام حسن مجتبی | | موضوع مرتبط = امام حسن مجتبی | ||
| عنوان مدخل = امام حسن مجتبی | | عنوان مدخل = امام حسن مجتبی | ||
| مداخل مرتبط = [[امام حسن مجتبی در قرآن]] - [[امام حسن مجتبی در نهج البلاغه]] - [[امام حسن مجتبی در کلام اسلامی]] - [[امام حسن مجتبی در تاریخ اسلامی]] - [[امام حسن مجتبی در معارف و سیره فاطمی]] - [[امام حسن مجتبی در معارف و سیره رضوی]] - [[امام حسن مجتبی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | | مداخل مرتبط = [[امام حسن مجتبی در قرآن]] - [[امام حسن مجتبی در نهج البلاغه]] - [[امام حسن مجتبی در کلام اسلامی]] - [[امام حسن مجتبی در تاریخ اسلامی]] - [[امام حسن مجتبی در معارف و سیره نبوی]] - [[امام حسن مجتبی در معارف و سیره فاطمی]] - [[امام حسن مجتبی در معارف و سیره حسینی]] - [[امام حسن مجتبی در معارف و سیره رضوی]] - [[امام حسن مجتبی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[امام حسن مجتبی از دیدگاه اهل سنت]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
== [[نزول آیات]] در [[شأن امام]] [[امام حسن|حسن]] {{ع}} == | == [[نزول آیات]] در [[شأن امام]] [[امام حسن|حسن]] {{ع}} == | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۱: | ||
# آیاتی که درباره [[امام علی]]، [[فاطمه]] و دو فرزندشان {{عم}} هستند؛ مانند [[آیات]] نخستین [[سوره انسان]]: {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند» سوره انسان، آیه ۸.</ref> در پی [[بیماری]] [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} والدین آن دو بزرگوار برای بهبودی [[فرزندان]] [[روزه]] [[نذر]] می‌کنند و پس از بهبودی، هنگام ادای [[نذر]]، [[روزه‌داری]] آنان با [[ایثار]] و [[فداکاری]] در [[بخشش]] غذا به [[مسکین]]، [[یتیم]] و [[اسیر]] آمیخته می‌شود. [[شیخ طوسی]] نزول این [[آیه]] را به [[روایت]] [[شیعه]] و [[سنّی]] درباره [[امام علی]]، [[فاطمه]] [[زهرا]] و حسنین {{عم}} دانسته است<ref>التبیان، ج۱۰، ص۲۱۱.</ref>؛ اما در [[کتاب‌های تفسیری]] [[اهل سنت]]، کمتر این [[آیات]] با [[اهل بیت]] {{عم}} پیوند خورده‌اند. در میان [[تفاسیر]] کهن [[اهل سنت]]<ref>الکشاف، ج۴، ص۶۷۰؛ تفسیر ثعلبی، ج۱۰، ص۹۸.</ref>، این [[آیات]] را درباره [[اهل بیت]] {{عم}} دانسته و روایاتی همچون کتب [[شیعی]] درج کرده‌اند. برخی [[مفسران]] دیگر [[اهل سنت]] به تردید، [[آیه]] را درباره [[اقدام]] ابو دحداح [[انصاری]] یا [[امام علی]] {{ع}} دانسته‌اند<ref>تفسیر مقاتل، ج۴، ص۵۲۵؛ زاد المسیر، ج۴، ص۳۷۷؛ تفسیر بغوی، ج۵، ص۱۹۱.</ref>. کتاب‌های [[اهل سنت]] که در موضوع زندگانی [[ائمه شیعه]] تدوین شده‌اند، مانند کفایة الطالب گنجی<ref>کفایة الطالب، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref> و [[فرائد السمطین]] حموینی<ref>فرائد السمطین، ج۲، ص۵۲.</ref> این داستان را به تفصیل [[نقل]] کرده‌اند. منابع یاد شده [[اهل سنت]]، [[روزه‌داری]] را به [[امام علی]] {{ع}} و [[فاطمه]] [[زهرا]] {{س}} نسبت داده و از [[روزه‌داری]] حسنین {{عم}} مطلبی ننوشته‌اند. [[مفسران]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> و مراد از {{متن قرآن|فِي الْقُرْبَى}} [[اختلاف]] دارند: آنان که {{متن قرآن|فِي الْقُرْبَى}} را به معنای اقربا و بستگان [[پیامبر]] {{صل}} دانسته‌اند، در مصداق و دامنه شمول آن نیز [[اختلاف]] دارند. بر پایه برخی [[روایات]] [[شیعی]] و [[سنی]]، اقربای [[پیامبر]] {{صل}} همانا [[حضرت علی]]، [[فاطمه]] و دو فرزندشان {{عم}} دانسته شده‌اند<ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۴۳؛ زاد المسیر، ج۴، ص۶۴؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۷.</ref>. [[امام حسن]] {{ع}} با استناد به این [[آیه]]، خود را از [[اهل بیت]] {{عم}} می‌خواند که [[دوستی]] و [[مودت]] ایشان را [[خدا]] [[واجب]] کرده است<ref>الذریة الطاهره، ص۱۱۰؛ المستدرک، ج۳، ص۱۷۲.</ref>. بیشتر [[مفسران اهل سنت]]، [[آیه]] یاد شده را [[مکی]] ـ پیش از [[ازدواج]] [[فاطمه]] [[زهرا]] و [[امام علی]] {{ع}} ـ و موضوع آن را سفارش کلی به [[حفظ]] [[حرمت]] بستگان [[رسول خدا]] {{صل}} دانسته‌اند که خاندان‌هایی مانند [[فرزندان]] [[عباس]] را نیز در بر می‌گیرد<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۷، ص۱۸۴-۱۸۵.</ref>. | # آیاتی که درباره [[امام علی]]، [[فاطمه]] و دو فرزندشان {{عم}} هستند؛ مانند [[آیات]] نخستین [[سوره انسان]]: {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند» سوره انسان، آیه ۸.</ref> در پی [[بیماری]] [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} والدین آن دو بزرگوار برای بهبودی [[فرزندان]] [[روزه]] [[نذر]] می‌کنند و پس از بهبودی، هنگام ادای [[نذر]]، [[روزه‌داری]] آنان با [[ایثار]] و [[فداکاری]] در [[بخشش]] غذا به [[مسکین]]، [[یتیم]] و [[اسیر]] آمیخته می‌شود. [[شیخ طوسی]] نزول این [[آیه]] را به [[روایت]] [[شیعه]] و [[سنّی]] درباره [[امام علی]]، [[فاطمه]] [[زهرا]] و حسنین {{عم}} دانسته است<ref>التبیان، ج۱۰، ص۲۱۱.</ref>؛ اما در [[کتاب‌های تفسیری]] [[اهل سنت]]، کمتر این [[آیات]] با [[اهل بیت]] {{عم}} پیوند خورده‌اند. در میان [[تفاسیر]] کهن [[اهل سنت]]<ref>الکشاف، ج۴، ص۶۷۰؛ تفسیر ثعلبی، ج۱۰، ص۹۸.</ref>، این [[آیات]] را درباره [[اهل بیت]] {{عم}} دانسته و روایاتی همچون کتب [[شیعی]] درج کرده‌اند. برخی [[مفسران]] دیگر [[اهل سنت]] به تردید، [[آیه]] را درباره [[اقدام]] ابو دحداح [[انصاری]] یا [[امام علی]] {{ع}} دانسته‌اند<ref>تفسیر مقاتل، ج۴، ص۵۲۵؛ زاد المسیر، ج۴، ص۳۷۷؛ تفسیر بغوی، ج۵، ص۱۹۱.</ref>. کتاب‌های [[اهل سنت]] که در موضوع زندگانی [[ائمه شیعه]] تدوین شده‌اند، مانند کفایة الطالب گنجی<ref>کفایة الطالب، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref> و [[فرائد السمطین]] حموینی<ref>فرائد السمطین، ج۲، ص۵۲.</ref> این داستان را به تفصیل [[نقل]] کرده‌اند. منابع یاد شده [[اهل سنت]]، [[روزه‌داری]] را به [[امام علی]] {{ع}} و [[فاطمه]] [[زهرا]] {{س}} نسبت داده و از [[روزه‌داری]] حسنین {{عم}} مطلبی ننوشته‌اند. [[مفسران]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> و مراد از {{متن قرآن|فِي الْقُرْبَى}} [[اختلاف]] دارند: آنان که {{متن قرآن|فِي الْقُرْبَى}} را به معنای اقربا و بستگان [[پیامبر]] {{صل}} دانسته‌اند، در مصداق و دامنه شمول آن نیز [[اختلاف]] دارند. بر پایه برخی [[روایات]] [[شیعی]] و [[سنی]]، اقربای [[پیامبر]] {{صل}} همانا [[حضرت علی]]، [[فاطمه]] و دو فرزندشان {{عم}} دانسته شده‌اند<ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۴۳؛ زاد المسیر، ج۴، ص۶۴؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۷.</ref>. [[امام حسن]] {{ع}} با استناد به این [[آیه]]، خود را از [[اهل بیت]] {{عم}} می‌خواند که [[دوستی]] و [[مودت]] ایشان را [[خدا]] [[واجب]] کرده است<ref>الذریة الطاهره، ص۱۱۰؛ المستدرک، ج۳، ص۱۷۲.</ref>. بیشتر [[مفسران اهل سنت]]، [[آیه]] یاد شده را [[مکی]] ـ پیش از [[ازدواج]] [[فاطمه]] [[زهرا]] و [[امام علی]] {{ع}} ـ و موضوع آن را سفارش کلی به [[حفظ]] [[حرمت]] بستگان [[رسول خدا]] {{صل}} دانسته‌اند که خاندان‌هایی مانند [[فرزندان]] [[عباس]] را نیز در بر می‌گیرد<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۷، ص۱۸۴-۱۸۵.</ref>. | ||
# آیاتی که تعابیر آنها به حسنین {{عم}} می‌گردند؛ مانند [[آیه مباهله]]: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}}<ref>{{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}} «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> که همه [[روایات]] و [[مفسران]]، {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} را در [[آیه]] یاد شده، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} می‌دانند که در [[داستان مباهله]] با [[رسول خدا]] {{صل}} همراه شدند<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج۲، ص۶۶۷؛ مجمع‌البیان، ج۲، ص۷۶۳.</ref>. این [[آیه]]، مستندی در برابر مخالفان اهل بیت {{عم}} بود که می‌کوشیدند ایشان را به [[حضرت علی]] {{ع}} نه [[پیامبر]] {{صل}} نسبت دهند<ref>التفسیر الکبیر، ج۲، ص۱۹۴؛ حیاة الحیوان، ج۱، ص۱۹۰.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} با استشهاد به این [[آیه]]، حسنین {{عم}} را [[فرزندان رسول خدا]] {{صل}} می‌دانست<ref>تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۴۳۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۶۷.</ref>، چنان که [[امام رضا]] {{ع}} برای [[استدلال]] بر اینکه آنان [[ذریه]] [[پیامبر]] {{صل}} هستند، به واژه {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} در همین [[آیه]] استناد می‌کرد<ref>عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۱۰.</ref>؛ | # آیاتی که تعابیر آنها به حسنین {{عم}} می‌گردند؛ مانند [[آیه مباهله]]: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}}<ref>{{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}} «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> که همه [[روایات]] و [[مفسران]]، {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} را در [[آیه]] یاد شده، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} می‌دانند که در [[داستان مباهله]] با [[رسول خدا]] {{صل}} همراه شدند<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج۲، ص۶۶۷؛ مجمع‌البیان، ج۲، ص۷۶۳.</ref>. این [[آیه]]، مستندی در برابر مخالفان اهل بیت {{عم}} بود که می‌کوشیدند ایشان را به [[حضرت علی]] {{ع}} نه [[پیامبر]] {{صل}} نسبت دهند<ref>التفسیر الکبیر، ج۲، ص۱۹۴؛ حیاة الحیوان، ج۱، ص۱۹۰.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} با استشهاد به این [[آیه]]، حسنین {{عم}} را [[فرزندان رسول خدا]] {{صل}} می‌دانست<ref>تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۴۳۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۶۷.</ref>، چنان که [[امام رضا]] {{ع}} برای [[استدلال]] بر اینکه آنان [[ذریه]] [[پیامبر]] {{صل}} هستند، به واژه {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} در همین [[آیه]] استناد می‌کرد<ref>عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۱۰.</ref>؛ | ||
# گاه [[مفسران]] واژه‌ها و مواردی را که در [[قرآن]]، تثنیه یا زوج آمده‌اند، از روی جری و تطبیق بر حسنین {{عم}} اطلاق کرده‌اند؛ مانند {{متن قرآن|يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ}}<ref>«از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد» سوره حدید، آیه ۲۸.</ref> که {{متن قرآن|كِفْلَيْنِ}} (دو چندان، دو بهره) در این [[آیه]]، حسنین {{عم}} دانسته شده<ref>الکافی، ج۱، ص۴۳۰؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۴۶۸.</ref>، چنان که {{متن قرآن|وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ}}<ref>«سوگند به انجیر و زیتون» سوره تین، آیه ۱.</ref> به ایشان [[تفسیر]] شده است<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۵۷۸؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۵۵؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۷۸۷.</ref>. برخی نیز تین و زیتون را [[رسول خدا]] {{صل}} و [[امام علی]] {{ع}} دانسته و {{متن قرآن|وَطُورِ سِينِينَ}}<ref>«و به کوه سینا» سوره تین، آیه ۲.</ref> را حسنین {{عم}} قلمداد کرده‌اند<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۴۲۹.</ref>. در [[آیه]] {{متن قرآن|رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ}}<ref>«پروردگار دو خاور و پروردگار دو باختر» سوره الرحمن، آیه ۱۷.</ref> با واژه {{متن قرآن|الْمَشْرِقَيْنِ}} به [[پیامبر]] {{صل}} و [[امام علی]] {{ع}} و با کلمه {{متن قرآن|الْمَغْرِبَيْنِ}} به [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} اشاره شده است<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۴۴؛ الصافی، ج۵، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> و در [[آیه]] {{متن قرآن|يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ}}<ref>«از آنها مروارید و مرجان برون می‌آید» سوره الرحمن، آیه ۲۲.</ref>، لؤلؤ و مرجان، حسنین {{عم}} معرفی شده‌اند<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۴۴؛ تفسیر ثعلبی، ج۹، ص۱۸۲؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۱۴۳.</ref>.<ref>[[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد، منصور]]، [[حسن بن علی (مقاله)|مقاله «حسن بن علی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱]].</ref> | # گاه [[مفسران]] واژه‌ها و مواردی را که در [[قرآن]]، تثنیه یا زوج آمده‌اند، از روی جری و تطبیق بر حسنین {{عم}} اطلاق کرده‌اند؛ مانند {{متن قرآن|يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ}}<ref>«از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد» سوره حدید، آیه ۲۸.</ref> که {{متن قرآن|كِفْلَيْنِ}} (دو چندان، دو بهره) در این [[آیه]]، حسنین {{عم}} دانسته شده<ref>الکافی، ج۱، ص۴۳۰؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۴۶۸.</ref>، چنان که {{متن قرآن|وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ}}<ref>«سوگند به انجیر و زیتون» سوره تین، آیه ۱.</ref> به ایشان [[تفسیر]] شده است<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۵۷۸؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۵۵؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۷۸۷.</ref>. برخی نیز تین و زیتون را [[رسول خدا]] {{صل}} و [[امام علی]] {{ع}} دانسته و {{متن قرآن|وَطُورِ سِينِينَ}}<ref>«و به کوه سینا» سوره تین، آیه ۲.</ref> را حسنین {{عم}} قلمداد کرده‌اند<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۴۲۹.</ref>. در [[آیه]] {{متن قرآن|رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ}}<ref>«پروردگار دو خاور و پروردگار دو باختر» سوره الرحمن، آیه ۱۷.</ref> با واژه {{متن قرآن|الْمَشْرِقَيْنِ}} به [[پیامبر]] {{صل}} و [[امام علی]] {{ع}} و با کلمه {{متن قرآن|الْمَغْرِبَيْنِ}} به [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} اشاره شده است<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۴۴؛ الصافی، ج۵، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> و در [[آیه]] {{متن قرآن|يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ}}<ref>«از آنها مروارید و مرجان برون می‌آید» سوره الرحمن، آیه ۲۲.</ref>، لؤلؤ و مرجان، حسنین {{عم}} معرفی شده‌اند<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۴۴؛ تفسیر ثعلبی، ج۹، ص۱۸۲؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۱۴۳.</ref>.<ref>[[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد، منصور]]، [[حسن بن علی (مقاله)|مقاله «حسن بن علی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱]]، ص۲۴ ـ ۲۶.</ref> | ||
[[خداوند متعال]] در [[آیه مباهله]] {{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}<ref>«بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو:بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> به [[پیامبر]] خود [[دستور]] می‌دهد که به نجرانیان بگو: ما با [[زنان]] و [[فرزندان]] و [[جان]] خودمان جمع شده، [[مباهله]] می‌کنیم. در این واقعه، مصداق خارجی {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} کسی جز دو [[فرزند فاطمه]] {{س}} و [[علی]] {{ع}}؛ یعنی [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} نیستند<ref>تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۱، ص۱۷۶.</ref>. و تمام [[مفسران]] و مؤرخان درباره این واقعه و مصداق آن هم‌نظر هستند. | [[خداوند متعال]] در [[آیه مباهله]] {{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}<ref>«بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو:بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> به [[پیامبر]] خود [[دستور]] می‌دهد که به نجرانیان بگو: ما با [[زنان]] و [[فرزندان]] و [[جان]] خودمان جمع شده، [[مباهله]] می‌کنیم. در این واقعه، مصداق خارجی {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} کسی جز دو [[فرزند فاطمه]] {{س}} و [[علی]] {{ع}}؛ یعنی [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} نیستند<ref>تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۱، ص۱۷۶.</ref>. و تمام [[مفسران]] و مؤرخان درباره این واقعه و مصداق آن هم‌نظر هستند. | ||
| خط ۱۴۶: | خط ۱۹: | ||
نیز در [[تفسیر عیاشی]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] شده که آن حضرت فرموده است: "[[آیه]] {{متن قرآن|كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ}} در [[شأن امام]] [[امام حسن|حسن]] {{ع}} نازل شده است؛ زیرا [[خدا]] آن حضرت را [[مأمور]] کرد که از [[جنگ]] با [[معاویه]] خودداری کند". آنگاه فرمود: [[آیه]] {{متن قرآن|فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ}}<ref>«اما چون بر آنان جنگ مقرر شد جز تنی چند رو گرداندند.».. سوره بقره، آیه ۲۴۶.</ref> در [[شأن]] [[امام حسین]] {{ع}} نازل شده است؛ زیرا [[خدا]] بر آن حضرت و عموم [[اهل]] [[زمین]] [[واجب]] کرده که در رکاب ایشان بجنگند"<ref>تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۱، ص۲۵۸. علامه مجلسی می‌گوید: علی بن اسباط در کتاب نوادر از حسن بن زیاد نقل می‌کند که گفت: به حضرت امام جعفر صادق {{ع}} گفتم: منظور از آیه ۷۷ سوره نساء که خداوند می‌فرماید: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ}} چیست؟ فرمود: «این آیه در شأن امام حسن مجتبی {{ع}} نازل شده است، زیرا خدا به او دستور داد که از جنگ با معاویه خودداری کند». گفتم: منظور از این قسمت که می‌فرماید: {{متن قرآن|فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ}} چیست؟ فرمود: «در شأن امام حسین {{ع}} نازل شده است؛ زیرا خدا بر آن حضرت و بر جمیع اهل زمین واجب کرده است که در رکاب آن بزرگوار بجنگند. (زندگانی امام حسن مجتبی {{ع}}، محمدجواد نجفی، ص۲۳۲)</ref>. | نیز در [[تفسیر عیاشی]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] شده که آن حضرت فرموده است: "[[آیه]] {{متن قرآن|كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ}} در [[شأن امام]] [[امام حسن|حسن]] {{ع}} نازل شده است؛ زیرا [[خدا]] آن حضرت را [[مأمور]] کرد که از [[جنگ]] با [[معاویه]] خودداری کند". آنگاه فرمود: [[آیه]] {{متن قرآن|فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ}}<ref>«اما چون بر آنان جنگ مقرر شد جز تنی چند رو گرداندند.».. سوره بقره، آیه ۲۴۶.</ref> در [[شأن]] [[امام حسین]] {{ع}} نازل شده است؛ زیرا [[خدا]] بر آن حضرت و عموم [[اهل]] [[زمین]] [[واجب]] کرده که در رکاب ایشان بجنگند"<ref>تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۱، ص۲۵۸. علامه مجلسی می‌گوید: علی بن اسباط در کتاب نوادر از حسن بن زیاد نقل می‌کند که گفت: به حضرت امام جعفر صادق {{ع}} گفتم: منظور از آیه ۷۷ سوره نساء که خداوند می‌فرماید: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ}} چیست؟ فرمود: «این آیه در شأن امام حسن مجتبی {{ع}} نازل شده است، زیرا خدا به او دستور داد که از جنگ با معاویه خودداری کند». گفتم: منظور از این قسمت که می‌فرماید: {{متن قرآن|فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ}} چیست؟ فرمود: «در شأن امام حسین {{ع}} نازل شده است؛ زیرا خدا بر آن حضرت و بر جمیع اهل زمین واجب کرده است که در رکاب آن بزرگوار بجنگند. (زندگانی امام حسن مجتبی {{ع}}، محمدجواد نجفی، ص۲۳۲)</ref>. | ||
پس از شهادت امام علی {{ع}} [[امام حسن]] {{ع}} در سخنرانی خود فرمود: "من از همان خانواده‌ای هستم که [[محبت]] و [[مودت]] آنها طبق [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> بر هر [[مسلمانی]] [[واجب]] شده است؛ و فرمود: "اقتراف [[حسنه]]" [[مودت]] ما [[خانواده]] است. [[حسین بن علی]] {{ع}} نیز درباره [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> فرمود: "آن خویشاوندانی که [[خدا]] به [[مودت]] با آنها [[دستور]] داده و خیر و [[برکت]] را در آن [[خاندان]] نهاده، [[خویشاوندی]] ما [[خاندان]] است که [[حق]] ما را بر هر [[مسلمان]] [[واجب]] کرده است"<ref>تأویل الآیات الظاهره، استرآبادی، ص۵۳۰.</ref>.<ref>[[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[امام حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «امام حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)|اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۷-۳۹ و [[حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)| دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱]]، ص۳۱۸- | پس از شهادت امام علی {{ع}} [[امام حسن]] {{ع}} در سخنرانی خود فرمود: "من از همان خانواده‌ای هستم که [[محبت]] و [[مودت]] آنها طبق [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> بر هر [[مسلمانی]] [[واجب]] شده است؛ و فرمود: "اقتراف [[حسنه]]" [[مودت]] ما [[خانواده]] است. [[حسین بن علی]] {{ع}} نیز درباره [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> فرمود: "آن خویشاوندانی که [[خدا]] به [[مودت]] با آنها [[دستور]] داده و خیر و [[برکت]] را در آن [[خاندان]] نهاده، [[خویشاوندی]] ما [[خاندان]] است که [[حق]] ما را بر هر [[مسلمان]] [[واجب]] کرده است"<ref>تأویل الآیات الظاهره، استرآبادی، ص۵۳۰.</ref>.<ref>[[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[امام حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «امام حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)|اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۷-۳۹ و [[حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)| دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱]]، ص۳۱۸-۳۱۹، [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)| پیشوایان هدایت ج۴]]، ص ۲۷.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۲۶: | ||
# [[پرونده:1100376.jpg|22px]] [[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[امام حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «امام حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)|'''اصحاب امام حسن مجتبی''']] | # [[پرونده:1100376.jpg|22px]] [[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[امام حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «امام حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)|'''اصحاب امام حسن مجتبی''']] | ||
# [[پرونده:1100354.jpg|22px]] [[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|'''دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱''']] | # [[پرونده:1100354.jpg|22px]] [[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[حسن بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «حسن بن علی بن ابی طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|'''دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱''']] | ||
# [[پرونده:151918.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۴''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۵
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسن مجتبی است. امام حسن مجتبی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام حسن مجتبی در قرآن - امام حسن مجتبی در نهج البلاغه - امام حسن مجتبی در کلام اسلامی - امام حسن مجتبی در تاریخ اسلامی - امام حسن مجتبی در معارف و سیره نبوی - امام حسن مجتبی در معارف و سیره فاطمی - امام حسن مجتبی در معارف و سیره حسینی - امام حسن مجتبی در معارف و سیره رضوی - امام حسن مجتبی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - امام حسن مجتبی از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط نداردنزول آیات در شأن امام حسن (ع)
چند دسته از آیات قرآن با امام حسن (ع) ارتباط می‌یابند:
- آیاتی که دامنه شمول آنها اهل بیت (ع) است و به همین مناسبت، امام حسن (ع) را نیز در بر می‌گیرند؛ مانند آیه تطهیر: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱] که به حدیث کساء ربط می‌یابد و بر پایه روایات بسیاری، درباره ۵ تن فرود آمده است که امام حسن (ع) نیز در شمار آنان است[۲]. حضرت با استناد به این آیه، خود را از اهل بیت می‌خواند[۳]. همچنین آیه ﴿فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴾[۴] بر پایه روایات، حضرت آدم با توسل به نام و حق اهل بیت (ع) از جمله امام حسن (ع) توبه کرد. کتاب‌های تفسیری شیعه، ذیل این آیه به این روایات اشاره کرده‌اند[۵]؛ اما کتاب‌ها و احادیث تفسیری اهل سنت به ندرت این آیه را با اهل بیت (ع) پیوند زده‌اند. سیوطی در الدرالمنثور روایتی در این زمینه آورده است[۶].
- آیاتی که درباره امام علی، فاطمه و دو فرزندشان (ع) هستند؛ مانند آیات نخستین سوره انسان: ﴿وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا﴾[۷] در پی بیماری امام حسن و امام حسین (ع) والدین آن دو بزرگوار برای بهبودی فرزندان روزه نذر می‌کنند و پس از بهبودی، هنگام ادای نذر، روزه‌داری آنان با ایثار و فداکاری در بخشش غذا به مسکین، یتیم و اسیر آمیخته می‌شود. شیخ طوسی نزول این آیه را به روایت شیعه و سنّی درباره امام علی، فاطمه زهرا و حسنین (ع) دانسته است[۸]؛ اما در کتاب‌های تفسیری اهل سنت، کمتر این آیات با اهل بیت (ع) پیوند خورده‌اند. در میان تفاسیر کهن اهل سنت[۹]، این آیات را درباره اهل بیت (ع) دانسته و روایاتی همچون کتب شیعی درج کرده‌اند. برخی مفسران دیگر اهل سنت به تردید، آیه را درباره اقدام ابو دحداح انصاری یا امام علی (ع) دانسته‌اند[۱۰]. کتاب‌های اهل سنت که در موضوع زندگانی ائمه شیعه تدوین شده‌اند، مانند کفایة الطالب گنجی[۱۱] و فرائد السمطین حموینی[۱۲] این داستان را به تفصیل نقل کرده‌اند. منابع یاد شده اهل سنت، روزه‌داری را به امام علی (ع) و فاطمه زهرا (س) نسبت داده و از روزه‌داری حسنین (ع) مطلبی ننوشته‌اند. مفسران در تفسیر آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۱۳] و مراد از ﴿فِي الْقُرْبَى﴾ اختلاف دارند: آنان که ﴿فِي الْقُرْبَى﴾ را به معنای اقربا و بستگان پیامبر (ص) دانسته‌اند، در مصداق و دامنه شمول آن نیز اختلاف دارند. بر پایه برخی روایات شیعی و سنی، اقربای پیامبر (ص) همانا حضرت علی، فاطمه و دو فرزندشان (ع) دانسته شده‌اند[۱۴]. امام حسن (ع) با استناد به این آیه، خود را از اهل بیت (ع) می‌خواند که دوستی و مودت ایشان را خدا واجب کرده است[۱۵]. بیشتر مفسران اهل سنت، آیه یاد شده را مکی ـ پیش از ازدواج فاطمه زهرا و امام علی (ع) ـ و موضوع آن را سفارش کلی به حفظ حرمت بستگان رسول خدا (ص) دانسته‌اند که خاندان‌هایی مانند فرزندان عباس را نیز در بر می‌گیرد[۱۶].
- آیاتی که تعابیر آنها به حسنین (ع) می‌گردند؛ مانند آیه مباهله: ﴿فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...﴾[۱۷] که همه روایات و مفسران، ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ را در آیه یاد شده، امام حسن و امام حسین (ع) می‌دانند که در داستان مباهله با رسول خدا (ص) همراه شدند[۱۸]. این آیه، مستندی در برابر مخالفان اهل بیت (ع) بود که می‌کوشیدند ایشان را به حضرت علی (ع) نه پیامبر (ص) نسبت دهند[۱۹]. امام علی (ع) با استشهاد به این آیه، حسنین (ع) را فرزندان رسول خدا (ص) می‌دانست[۲۰]، چنان که امام رضا (ع) برای استدلال بر اینکه آنان ذریه پیامبر (ص) هستند، به واژه ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ در همین آیه استناد می‌کرد[۲۱]؛
- گاه مفسران واژه‌ها و مواردی را که در قرآن، تثنیه یا زوج آمده‌اند، از روی جری و تطبیق بر حسنین (ع) اطلاق کرده‌اند؛ مانند ﴿يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ﴾[۲۲] که ﴿كِفْلَيْنِ﴾ (دو چندان، دو بهره) در این آیه، حسنین (ع) دانسته شده[۲۳]، چنان که ﴿وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ﴾[۲۴] به ایشان تفسیر شده است[۲۵]. برخی نیز تین و زیتون را رسول خدا (ص) و امام علی (ع) دانسته و ﴿وَطُورِ سِينِينَ﴾[۲۶] را حسنین (ع) قلمداد کرده‌اند[۲۷]. در آیه ﴿رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ﴾[۲۸] با واژه ﴿الْمَشْرِقَيْنِ﴾ به پیامبر (ص) و امام علی (ع) و با کلمه ﴿الْمَغْرِبَيْنِ﴾ به امام حسن و امام حسین (ع) اشاره شده است[۲۹] و در آیه ﴿يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ﴾[۳۰]، لؤلؤ و مرجان، حسنین (ع) معرفی شده‌اند[۳۱].[۳۲]
خداوند متعال در آیه مباهله ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾[۳۳] به پیامبر خود دستور می‌دهد که به نجرانیان بگو: ما با زنان و فرزندان و جان خودمان جمع شده، مباهله می‌کنیم. در این واقعه، مصداق خارجی ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ کسی جز دو فرزند فاطمه (س) و علی (ع)؛ یعنی امام حسن و امام حسین (ع) نیستند[۳۴]. و تمام مفسران و مؤرخان درباره این واقعه و مصداق آن هم‌نظر هستند.
عیاشی در تفسیر خود در ذیل آیه ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ إِذَا فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْيَةً وَقَالُوا رَبَّنَا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتَالَ لَوْلَا أَخَّرْتَنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَلِيلٌ وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقَى وَلَا تُظْلَمُونَ فَتِيلًا﴾[۳۵] از امام باقر و امام جعفر صادق (ع) روایت می‌کند که فرموده‌اند: "به خدا قسم! سازش امام حسن (ع) با معاویه برای این امت از هرچه که آفتاب بر آن می‌تابد، بهتر است. به خدا سوگند! این آیه درباره امام حسن (ع) نازل شده است. این آیه درباره اطاعت کردن از امام است؛ وقتی مردم از خدا خواستند که بجنگند و بر آنان واجب شد که در رکاب امام حسن (ع) بجنگند، گفتند: "پروردگارا! چرا جنگیدن را بر ما واجب کردی؟ کاش ما را تا زمان نزدیکی به تأخیر می‌انداختی""[۳۶].
نیز در تفسیر عیاشی از امام صادق (ع) نقل شده که آن حضرت فرموده است: "آیه ﴿كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ﴾ در شأن امام حسن (ع) نازل شده است؛ زیرا خدا آن حضرت را مأمور کرد که از جنگ با معاویه خودداری کند". آنگاه فرمود: آیه ﴿فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ﴾[۳۷] در شأن امام حسین (ع) نازل شده است؛ زیرا خدا بر آن حضرت و عموم اهل زمین واجب کرده که در رکاب ایشان بجنگند"[۳۸].
پس از شهادت امام علی (ع) امام حسن (ع) در سخنرانی خود فرمود: "من از همان خانواده‌ای هستم که محبت و مودت آنها طبق آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا﴾[۳۹] بر هر مسلمانی واجب شده است؛ و فرمود: "اقتراف حسنه" مودت ما خانواده است. حسین بن علی (ع) نیز درباره آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۴۰] فرمود: "آن خویشاوندانی که خدا به مودت با آنها دستور داده و خیر و برکت را در آن خاندان نهاده، خویشاوندی ما خاندان است که حق ما را بر هر مسلمان واجب کرده است"[۴۱].[۴۲]
منابع
پانویس
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج۹، ص۳۱۳۱؛ التبیان، ج۸، ص۳۳۹؛ الدرالمنثور، ج۵، ص۱۹۸.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۲۷۹.
- ↑ «آنگاه آدم از پروردگارش کلماتی فرا گرفت و (پروردگار) از او در گذشت که او بسیار توبه‌پذیر بخشاینده است» سوره بقره، آیه ۳۷.
- ↑ نک: مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۰؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۵۲؛ الصافی، ج۱، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ الدرالمنثور، ج۱، ص۶۱.
- ↑ «و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند» سوره انسان، آیه ۸.
- ↑ التبیان، ج۱۰، ص۲۱۱.
- ↑ الکشاف، ج۴، ص۶۷۰؛ تفسیر ثعلبی، ج۱۰، ص۹۸.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج۴، ص۵۲۵؛ زاد المسیر، ج۴، ص۳۷۷؛ تفسیر بغوی، ج۵، ص۱۹۱.
- ↑ کفایة الطالب، ص۳۴۵-۳۴۶.
- ↑ فرائد السمطین، ج۲، ص۵۲.
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ مجمع‌البیان، ج۹، ص۴۳؛ زاد المسیر، ج۴، ص۶۴؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۷.
- ↑ الذریة الطاهره، ص۱۱۰؛ المستدرک، ج۳، ص۱۷۲.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج۷، ص۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾ «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج۲، ص۶۶۷؛ مجمع‌البیان، ج۲، ص۷۶۳.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲، ص۱۹۴؛ حیاة الحیوان، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۴۳۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۶۷.
- ↑ عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ «از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد» سوره حدید، آیه ۲۸.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۴۳۰؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۴۶۸.
- ↑ «سوگند به انجیر و زیتون» سوره تین، آیه ۱.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۵۷۸؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۵۵؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۷۸۷.
- ↑ «و به کوه سینا» سوره تین، آیه ۲.
- ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۴۲۹.
- ↑ «پروردگار دو خاور و پروردگار دو باختر» سوره الرحمن، آیه ۱۷.
- ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۴۴؛ الصافی، ج۵، ص۱۰۸-۱۰۹.
- ↑ «از آنها مروارید و مرجان برون می‌آید» سوره الرحمن، آیه ۲۲.
- ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۴۴؛ تفسیر ثعلبی، ج۹، ص۱۸۲؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۱۴۳.
- ↑ داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حسن بن علی»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱، ص۲۴ ـ ۲۶.
- ↑ «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو:بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- ↑ تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ «آیا به (حال و روز) کسانی ننگریسته‌ای که به آنان گفته شد (چندی) دست (از جنگ) بکشید و نماز را بر پا دارید و زکات را بپردازید (ولی آنان آرزومند جهاد بودند) و چون بر آنان کارزار مقرر شد ناگهان دسته‌ای از آنان (چنان) از مردم (کافر) ترسیدند چون ترسیدن از خداوند یا فراتر از آن و گفتند: پروردگارا! چرا نبرد را بر ما مقرر کردی؟ چرا زمانی کوتاه ما را مهلت ندادی؟ (به اینان) بگو: بهره این جهان، اندک است و سرای واپسین برای آن کس که پرهیزگاری ورزد بهتر است و سر مویی بر شما ستم نخواهد رفت» سوره نساء، آیه ۷۷.
- ↑ تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۱، ص۲۵۸.
- ↑ «اما چون بر آنان جنگ مقرر شد جز تنی چند رو گرداندند.».. سوره بقره، آیه ۲۴۶.
- ↑ تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۱، ص۲۵۸. علامه مجلسی می‌گوید: علی بن اسباط در کتاب نوادر از حسن بن زیاد نقل می‌کند که گفت: به حضرت امام جعفر صادق (ع) گفتم: منظور از آیه ۷۷ سوره نساء که خداوند می‌فرماید: ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ﴾ چیست؟ فرمود: «این آیه در شأن امام حسن مجتبی (ع) نازل شده است، زیرا خدا به او دستور داد که از جنگ با معاویه خودداری کند». گفتم: منظور از این قسمت که می‌فرماید: ﴿فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ﴾ چیست؟ فرمود: «در شأن امام حسین (ع) نازل شده است؛ زیرا خدا بر آن حضرت و بر جمیع اهل زمین واجب کرده است که در رکاب آن بزرگوار بجنگند. (زندگانی امام حسن مجتبی (ع)، محمدجواد نجفی، ص۲۳۲)
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ تأویل الآیات الظاهره، استرآبادی، ص۵۳۰.
- ↑ شهسواری، حسین، مقاله «امام حسن بن علی بن ابی طالب»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص۳۷-۳۹ و مقاله «حسن بن علی بن ابی طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱، ص۳۱۸-۳۱۹، حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۴، ص ۲۷.