عمود نور در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۶: خط ۶:
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">


'''[[عمود نور]]''' یا همان "مصباحی از [[نور]]" یا "مناری از نور" یکی از مجاری [[علم]] و [[آگاهی]] [[امام]] است.
==معناشناسی عمود نور==
ذیل آیۀ {{متن قرآن|تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا}}<ref>«و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.</ref> [[روایات]] متعددی با تعابیر مختلفی مانند [[عمود]] من نور، منار من نور، مصباح من نور، عمود من السماء، بیان شده است که همگی به موضوع عمود نور و رابطۀ آن با [[علم امام]] پرداخته‌اند<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴.</ref>.


==چیستی عمود نور==
روایات ذیل این [[عناوین]]، همگی در یک نکته اشتراک و [[اتحاد]] دارند، هر چند در ذکر عنوان، [[زمان]] یا تعبیر از این فعل، [[اختلاف]] و تفاوت‌هایی در عبارات روایات وجود دارد، این امر مشترک، [[ارتباط]] عمود یا منار یا مصباح نور با [[اعمال]] [[بندگان]] و خلایق است. به تعبیر دیگر به طور قطع می‌توان ادعا نمود روایات، از [[آگاهی امام]] نسبت به کنش، [[رفتار]] و [[اعمال انسان‌ها]] خبر می‌‌دهند. از این رو ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن اعمال انسان‌هاست. یعنی علم به اعمال از‌ طریق‌ مشاهده است، نه گزارش. به کمک این ستونِ نوریِ سداد آور و [[توفیق]] بخش است که امام [[معصوم]]{{ع}} از [[ایمان]] و [[نفاق]] پنهان در سینه‌ها [[آگاه]] می‌شود؛ زیرا به واسطه آن نور، [[باطن]] چون ظاهر برای او آشکار می‌گردد، بدون آنکه حجابی در کار باشد. از این رو [[حضرت رضا]]{{ع}} در نامه‌ای برای بعضی از یارانش چنین نوشت: "هنگامی که [[مردم]] را می‌بینیم، آنها را با [[حقیقت ایمان]] یا [[حقیقت]] نفاق می‌شناسیم"<ref>مسند الإمام الرضا{{ع}}؛ ج ۱، کتاب الإمامه؛ ص ۱۵۶، ح ۲۲۶.</ref>. زیرا برای کسی که از ستونِ نوریِ بر گرفته از [[خیمه‌گاه]] عالم [[طبیعت]] و پر کشیده تا عنان [[عالم غیب]] برخوردار است، قلب‌های [[بندگان]] مانند قلب‌هایشان هویداست، بی‌آن که حجابی باشد. [[شاهد]] گویای مدعا، [[روایت]] [[حمزة بن عبدالمطلب بن عبدالله جعفی]] است که می‌‌گوید: "نزد [[حضرت رضا]]{{ع}} رفتم در حالی که کتاب یا کاغذی همراه داشتم و در آن از [[امام صادق]]{{ع}} چنین نقل شده بود: "[[دنیا]] برای صاحب این امرِ [[امامت]] همچون گردویی دو نیم شده [[تمثل]] یافته است". حضرت رضا{{ع}} فرمود: "ای [[حمزه]]، به [[خدا]] [[سوگند]]! این سخن[[حق]] است، آن را بر روی پوستی بنویس"<ref>مسند الإمام الرضا{{ع}}، ج ۱، ص ۱۷۲، ح ۲۶۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ [[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه (مقاله)|شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه]]، ص ۸۷.</ref>
ذیل آیۀ {{متن قرآن|تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا}}<ref>«و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.</ref> [[روایات]] متعددی با تعابیر مختلفی مانند [[عمود]] من نور، منار من نور، مصباح من نور، عمود من السماء، بیان شده است.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴</ref> که همگی به موضوع عمود نور و رابطۀ آن با [[علم امام]] پرداخته‌اند.


روایات ذیل این [[عناوین]]، همگی در یک نکته اشتراک و [[اتحاد]] دارند، هر چند در ذکر عنوان، [[زمان]] یا تعبیر از این فعل، [[اختلاف]] و تفاوت‌هایی در عبارات روایات وجود دارد، این امر مشترک، [[ارتباط]] عمود یا منار یا مصباح نور با [[اعمال]] [[بندگان]] و خلایق است. به تعبیر دیگر به طور قطع می‌توان ادعا نمود روایات، از [[آگاهی امام]] نسبت به کنش، [[رفتار]] و [[اعمال انسان‌ها]] خبر می‌‌دهند. از این رو ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن اعمال انسان‌هاست.<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴</ref> یعنی علم به اعمال از‌ طریق‌ مشاهده است، نه گزارش.<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم آموزی ائمه، ص ۸۷</ref> به کمک این ستونِ نوریِ سداد آور و [[توفیق]] بخش است که امام [[معصوم]]{{ع}} از [[ایمان]] و [[نفاق]] پنهان در سینه‌ها [[آگاه]] می‌شود؛ زیرا به واسطه آن نور، [[باطن]] چون ظاهر برای او آشکار می‌گردد، بدون آنکه حجابی در کار باشد. از این رو [[حضرت رضا]]{{ع}} در نامه‌ای برای بعضی از یارانش چنین نوشت:<ref>مسند الإمام الرضا{{ع}}؛ ج ۱، کتاب الإمامه؛ ص ۱۵۶، ح ۲۲۶</ref> "هنگامی که [[مردم]] را می‌بینیم، آنها را با [[حقیقت ایمان]] یا [[حقیقت]] نفاق می‌شناسیم".<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، قرآن کریم از منظر امام رضا{{ع}}، مرکز اطلاع رسانی غدیر </ref> زیرا برای کسی که از ستونِ نوریِ بر گرفته از [[خیمه‌گاه]] عالم [[طبیعت]] و پر کشیده تا عنان [[عالم غیب]] برخوردار است، قلب‌های [[بندگان]] مانند قلب‌هایشان هویداست، بی‌آن که حجابی باشد. [[شاهد]] گویای مدعا، [[روایت]] [[حمزة بن عبدالمطلب بن عبدالله جعفی]] است،<ref>مسند الإمام الرضا{{ع}}، ج ۱، ص ۱۷۲، ح ۲۶۸</ref> می‌‌گوید: "نزد [[حضرت رضا]]{{ع}} رفتم در حالی که کتاب یا کاغذی همراه داشتم و در آن از [[امام صادق]]{{ع}} چنین نقل شده بود: "[[دنیا]] برای صاحب این امرِ [[امامت]] همچون گردویی دو نیم شده [[تمثل]] یافته است". حضرت رضا{{ع}} فرمود: "ای [[حمزه]]، به [[خدا]] [[سوگند]]! این سخن[[حق]] است، آن را بر روی پوستی بنویس".<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، قرآن کریم از منظر امام رضا{{ع}}، مرکز اطلاع رسانی غدیر </ref>
==منبع علم بودن [[عمود نور]] برای [[امام]]==
از جمله [[منابع علم امام]]{{ع}} بر اساس [[روایات]] بهره‌مندی از [[عمود]] و [[نور الهی]] است؛ چنانکه هر وقت خواسته باشند از [[غیب]] [[آگاهی]] یابند، به سبب [[قدرت]] و اذنی که [[خداوند]] به آنها داده است، هرچه را بخواهند برای آنها روشن می‌گردد. این عمود در [[حقیقت]] کانال اتصال بین [[امامان]]{{ع}} و [[پروردگار]] است که [[معصومین]]{{ع}} از این طریق با خدا در [[ارتباط]] هستند و هر چیزی که می‌خواهند از خدا دریافت می‌کنند<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ [[حسین گنجی|گنجی، حسین]]، [[امام‌شناسی ۱ (کتاب)امام شناسی]]، ج ۱، ص ۱۵۸؛ [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص ۶۴ ـ ۶۸؛ [[سید انیس‌الحسن نقوی|نقوی، سید انیس‌الحسن]]، [[علم غیب ائمه معصومین (پایان‌نامه)|علم غیب ائمه معصومین]]، ص ۴۰ ـ ۴۱؛ [[محمد کاظم رحمان ستایش|رحمان ستایش، محمد کاظم]]، [[روح‌الله شهیدی|شهیدی، روح الله]]، [[بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم (مقاله) (مقاله)|بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم]]، ص ۱۲۱.</ref>.


==[[منبع علم]] بودن [[عمود نور]] برای [[امام]]==
عمود نور، حقیقتی‌ غیر مادی‌ است‌ که تنها [[ائمه]]{{ع}} [[قادر]] به دیدن و [[شهود]] آن هستند. در روایتی آمده است: "روزی [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمودند: از بالای [[آسمان‌ها]] و از زیر [[زمین‌ها]] از من سؤال نمایید تا شما را [[آگاه]] نمایم. در این میان یکی برخاست و گفت: الآن [[جبرئیل]] کجاست؟ پس آن حضرت نظری به [[آسمان]] و نظری به [[زمین]] انداخت و به [[مشرق]] و [[مغرب]] توجه نمود و به سؤال‌کننده فرمود: به [[خدا]] [[سوگند]]! تو جبرئیل هستی. پس از آن او را ندیدند"<ref>{{متن حدیث|أَنَّهُ ع كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى مِنْبَرِ الْبَصْرَةِ إِذْ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي سَلُونِي عَنْ طُرُقِ السَّمَاوَاتِ فَإِنِّي أَعْرَفُ بِهَا مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ وَسْطِ الْقَوْمِ وَ قَالَ لَهُ أَيْنَ جَبْرَئِيلُ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ فَرَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَشْرِقِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَغْرِبِ فَلَمْ يَجِدْ مَوْطِناً فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا ذَا الشَّيْخُ أَنْتَ جَبْرَائِيلُ قَالَ فَصَفَقَ طَائِراً مِنْ بَيْنِ النَّاسِ فَضَجَّ الْحَاضِرُونَ وَ قَالُوا نَشْهَدُ أَنَّكَ خَلِيفَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص حَقّاً}}؛ الفضائل، شاذان بن جبرئیل القمی، ص ٩٨ و بحار الانوار، ج ٣٩، ص ١٠٨.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه (مقاله)|شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه]]، ص ۸۷.</ref>
از جمله [[منابع علم امام]]{{ع}} بر اساس [[روایات]] بهره‌مندی از [[عمود]] و [[نور الهی]] است؛<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ گنجی، حسین، امام‌شناسی، ج ۱، ص ۱۵۸؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۶۴ ـ ۶۸</ref> چنانکه هر وقت خواسته باشند از [[غیب]] [[آگاهی]] یابند، به سبب [[قدرت]] و اذنی که [[خداوند]] به آنها داده است، هرچه را بخواهند برای آنها روشن می‌گردد.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۱</ref> این عمود در [[حقیقت]] کانال اتصال بین [[امامان]]{{ع}} و [[پروردگار]] است که [[معصومین]]{{ع}} از این طریق با خدا در [[ارتباط]] هستند و هر چیزی که می‌خواهند از خدا دریافت می‌کنند.<ref>ر.ک. نقوی، سیدانیس الحسن، علم غیب ائمۀ معصومین{{ع}}، ص ۴۰ ـ ۴۱</ref>


عمود نور، حقیقتی‌ غیر مادی‌ است‌ که تنها [[ائمه]]{{ع}} [[قادر]] به دیدن و [[شهود]] آن هستند.<ref>ر.ک. هاشمی، سیدعلی، شهود یکی از روش‌های علم آموزی ائمه، ص ۸۷</ref> در روایتی آمده است: "روزی [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمودند: از بالای [[آسمان‌ها]] و از زیر [[زمین‌ها]] از من سؤال نمایید تا شما را [[آگاه]] نمایم. در این میان یکی برخاست و گفت: الآن [[جبرئیل]] کجاست؟ پس آن [[حضرت]] نظری به [[آسمان]] و نظری به [[زمین]] انداخت و به [[مشرق]] و [[مغرب]] توجه نمود و به سؤال‌کننده فرمود: به [[خدا]] [[سوگند]]! تو جبرئیل هستی. پس از آن او را ندیدند".<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ الفضائل، شاذان بن جبرئیل القمی، ص ٩٨ و بحار الانوار، ج ٣٩، ص ١٠٨</ref>  
==مراد از [[عمود نور]] در [[روایات]]==
روایاتی درباره [[عمود نور]] از حضرات [[معصومین]] {{ع}} وارد شده است مانند: [[صالح بن سهل]] نقل می‌کند: "نزد [[امام صادق]]{{ع}} نشسته بودیم حضرت فرمودند: "ای صالح بن سهل [[خداوند]] در میان خودش و [[امام]] [[ستونی از نور]] قرار داده است، خداوند از این طریق به امام می‌نگرد و امام نیز از این طریق به پروردگارش می‌نگرد و هنگامی که بخواهد چیزی را بداند در آن [[ستون نور]] نظر می‌افکند و از آن [[آگاه]] می‌شود"<ref>{{متن حدیث|كُنْتُ جَالِساً عِنْدَهُ فَقَالَ ابْتِدَاءً مِنْهُ يَا صَالِحَ بْنَ سَهْلٍ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الرَّسُولِ رَسُولًا وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ رَسُولًا قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ قَالَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ عَمُوداً مِنْ نُورٍ يَنْظُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَى الْإِمَامِ وَ يَنْظُرُ الْإِمَامُ إِذَا أَرَادَ عِلْمَ شَيْ‏ءٍ نَظَرَ فِي ذَلِكَ النُّورِ فَعَرَفَهُ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص 440.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶</ref>


==[[روایات]] [[عمود نور]]==
اینکه منظور از [[نور الهی]] در روایات چیست، روشن نیست، ولی بعضی از [[راویان]]، نور الهی را به "[[ملک]]" تعبیر کرده‌اند: "[[محمد بن عیسی بن عبید]] می‌گوید: من و ابن‌فضال نشسته بودیم، [[یونس]] وارد شد و گفت: من [[خدمت]] [[امام رضا]]{{ع}} رسیدم و به او گفتم: قربان شما شوم! مردم درباره [[عمود]]، [[سخن]] بسیار گفته‌اند. امام به من فرمود: ای یونس! نظر تو درباره آن چیست؟ نظرت این است، یک عمود آهنی است که برای صاحب تو برافرازند؟! عرض کردم: نمی‌دانم. فرمود: عمود، فرشته‌ای است که بر هر شهری گماشته شده است و [[خدا]] به وسیله او [[کردار]] آن [[شهرها]] را می‌رساند"<ref>{{متن حدیث|دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ أَكْثَرَ النَّاسُ فِي الْعَمُودِ قَالَ فَقَالَ لِي يَا يُونُسُ مَا تَرَاهُ أَ تَرَاهُ عَمُوداً مِنْ حَدِيدٍ يُرْفَعُ لِصَاحِبِكَ قَالَ قُلْتُ مَا أَدْرِي قَالَ لَكِنَّهُ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِكُلِّ بَلْدَةٍ يَرْفَعُ اللَّهُ بِهِ أَعْمَالَ تِلْكَ الْبَلْدَةِ قَالَ فَقَامَ ابْنُ فَضَّالٍ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ وَ قَالَ رَحِمَكَ اللَّهُ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا تَزَالُ تَجِي‏ءُ بِالْحَدِيثِ الْحَقِّ الَّذِي يُفَرِّجُ اللَّهُ بِهِ عَنَّا}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص 388.</ref>.
برخی از روایات دربارۀ عمود نور عبارتند از:<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ در کتاب بصائرالدرجات بیست و هفت روایت به مضامین مختلف در این زمینه نقل شده و در کتاب بحارالانوار شانزده روایت: عرفانی، محمدنظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص ۱۹۰</ref>
# [[محمد بن مروان]] می‌گوید از [[امام صادق]]{{ع}} شنیدم حضرت فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ١، ص ٣٨٧</ref> "[[امام]] در همان زمانی که در شکم [[مادر]] است، گفت‌وگوها را می‌شنود و وقتی به [[دنیا]] می‌آید، بین دو کتفش نوشته شده است: {{متن قرآن|وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.</ref> سپس وقتی زمام امر به دست او بیفتد، [[خداوند]] عمودی از [[نور]] برایش قرار می‌دهد و با آن نور آنچه را [[اهل]] هر شهری عمل می‌کنند، می‌بیند".<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶</ref> روایتی بدین مضمون از [[امام باقر]]{{ع}} نیز [[روایت]] شده است.<ref>ر.ک. عسکری، امام خان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟؟؟</ref>
#در روایت دیگری امام صادق{{ع}} فرمودند:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۵۶۴</ref> "زمانی که [[امام]] پای به دنیا بگذارد به وسیله [[حکمت]] مزین می‌گردد و برای او چراغی قرار داده می‌شود تا با آن کارهای [[بندگان]] را می‌بیند".<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶</ref>
# [[صالح بن سهل]] نقل می‌کند:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۴۶٠؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ٢۶، ص ١٣۵؛ خویی، میرزا حبیب الله، منهاج البراعه، ج ۵، ص ٢٠٠</ref> "نزد [[امام صادق]]{{ع}} نشسته بودیم [[حضرت]] فرمودند ای صالح بن سهل [[خداوند]] در میان خودش و [[امام]] [[ستونی از نور]] قرار داده است، خداوند از این طریق به امام می‌نگرد و امام نیز از این طریق به پروردگارش می‌نگرد و هنگامی که بخواهد چیزی را بداند، در آن [[ستون نور]] نظر می‌افکند و از آن [[آگاه]] می‌شود.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶</ref>
# [[جمیل بن دراج]] از امام صادق{{ع}} نقل کرده است:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۴۳۵</ref> "هنگامی که امام{{ع}} به [[امامت]] برسد، در هر شهری، برای او مناری از [[نور]] بلند می‌شود که امام{{ع}} در آن، به [[اعمال]] بندگان می‌نگرد".<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۰؛ عرفانی، محمدنظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص ۱۹۰؛ افتخاری، سید ابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۱</ref>
#امام صادق{{ع}} در روایتی دیگر می‌‌فرمایند:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۴۳۹</ref> "خداوند ستونی از نور دارد که آن را از همۀ مخلوقاتش پوشانده است. یک طرف این ستون، نزد [[خدا]] و طرف دیگر آن، در گوش امام است. پس هرگاه خداوند چیزی [[اراده]] کند، آن را در گوش امام [[وحی]] می‌کند".<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۰؛ افتخاری، سید ابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۱</ref>
# [[حسن بن راشد]] می‌گوید: از امام صادق{{ع}} شنیدم که فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۳۸۷</ref> "هنگامی که [[امام]] پیشین از [[دنیا]] می‌رود، [[خداوند]] برای امام بعد از او [[ستونی از نور]] برمی افرازد که به‌وسیله آن [[اعمال]] [[مردم]] را می‌بیند، و از این طریق خداوند، [[حجت]] را بر [[خلق]] خود تمام می‌کند".<ref>ر.ک. عسکری، امام خان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟؟؟</ref>
# [[امام باقر]]{{ع}} با [[ابابصیر]] وارد [[مسجد]] شدند. [[حضرت]] به او فرمودند:<ref>قادتنا کیف نعرفهم، ج ۶، ص ۲۱۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۶، ص ۲۶۳</ref> ای ابابصیر! از مردم سؤال کن آیا اباجعفر را ندیدید؟ ابابصیر از هر که پرسید اظهار بی‌اطلاعی کرد. حضرت فرمود: از [[ابوهارون مکفوف]] "[[نابینا]]" سؤال کن. ابابصیر از او سؤال کرد. اباهارون نابینا به او جواب داد، چگونه امام باقر{{ع}} را که در کنار تو ایستاده نمی‌بینی؟! ابابصیر با [[تعجب]] پرسید، تو چگونه امام را دیدی؟ اباهارون جواب داد، نوری از فرق [[مبارک]] امام باقر{{ع}} تا به [[عرش الهی]] متصل است که من نابینا هم آن [[نور]] را می‌بینم.<ref>ر.ک. گنجی، حسین، امام‌شناسی، ج ۱، ص ۱۵۸</ref>
#امام باقر{{ع}} فرمودند:<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۲، ص ۱۳۳</ref> «همانا هر کسی از ما [[اهل بیت]]، امام باشد سخنان را در [[رحم]] [[مادر]] می‌شنود و هنگامی که به دنیا می‌آید ملکی نزد او می‌آید و بر روی بازوی راستش این [[آیه]] را می‌نویسد: {{متن قرآن|وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.</ref> و هنگامی که امام به حد [[جوانی]] می‌رسد [[خداوند متعال]] عمودی از نور برای او بالا می‌برد که با آن نور هر چه که در دنیاست می‌بیند و چیزی از نظر او مخفی نمی‌ماند".<ref>ر.ک. گنجی، حسین، امام‌شناسی، ج ۱، ص ۱۵۸</ref>
#امام باقر{{ع}} در روایتی دیگر فرمودند:<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۲، ص ۱۳۹</ref> "وقتی امام به دنیا می‌آید نوری از [[آسمان]] تا [[زمین]] برای او ساطع می‌شود که با آن نور همه چیز را در [[شرق]] و [[غرب]] عالم می‌بیند".<ref>ر.ک. گنجی، حسین، امام‌شناسی، ج ۱، ص ۱۵۸</ref>
#{{متن حدیث|عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ رَوَى غَيْرُ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ قَالَ: لاَ تَتَكَلَّمُوا فِي اَلْإِمَامِ فَإِنَّ اَلْإِمَامَ يَسْمَعُ اَلْكَلاَمَ وَ هُوَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا وَضَعَتْهُ كَتَبَ اَلْمَلَكُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ: «وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لاٰ مُبَدِّلَ لِكَلِمٰاتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِيعُ اَلْعَلِيمُ»  فَإِذَا قَامَ بِالْأَمْرِ رُفِعَ لَهُ فِي كُلِّ بَلْدَةٍ مَنَارٌ يَنْظُرُ مِنْهُ إِلَى أَعْمَالِ اَلْعِبَادِ}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۳۸۸</ref>.<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref>
[[شیخ صدوق]] نقل می‌‌کند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۱۴</ref> "بین [[خداوند]] و [[امام]]، [[ستونی از نور]] وجود دارد که امام [[اعمال]] [[مردم]] را در آن می‌بیند و هر چیزی را که به آن نیاز دارد، از همین طریق از آن مطلع می‌شود، گاهی این [[نور]] بسط پیدا کرده و گسترده می‌شود و امام در این حال مسائلی را که نیاز دارد، از آن [[آگاه]] می‌شود و گاهی هم از او گرفته می‌شود و در نتیجه آن چه را لازم نیست نمی‌داند".<ref>افتخاری، سید ابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۱</ref>
 
==مراد از [[عمود نور]] در [[روایات]]==
اینکه منظور از [[نور الهی]] در این روایات چیست، معلوم نیست. ولی بعضی از [[راویان]]، نور الهی را به "[[ملک]]" تعبیر کرده‌اند:<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴</ref> "[[محمد بن عیسی بن عبید]] می‌گوید: من و ابن‌فضال نشسته بودیم، [[یونس]] وارد شد و گفت: من [[خدمت]] [[امام رضا]]{{ع}} رسیدم و به او گفتم: قربان شما شوم! مردم درباره [[عمود]]، [[سخن]] بسیار گفته‌اند. امام به من فرمود: ای یونس! نظر تو درباره آن چیست؟ نظرت این است، یک عمود آهنی است که برای صاحب تو برافرازند؟! عرض کردم: نمی‌دانم. فرمود: عمود، فرشته‌ای است که بر هر شهری گماشته شده است و [[خدا]] به وسیله او [[کردار]] آن [[شهرها]] را می‌رساند".<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ١، ص ٣٨٧</ref>


بنابراین اگر منظور از [[نور الهی]]، [[ملک]] یا [[روح‌القدس]] باشد، نمی‌توان آن را منبع جداگانه‌ای برای [[علم امام]] دانست. بلکه همان القای [[روح القدس]] است.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶</ref> به عبارتی دیگر [[عمود نور]] امری جدا از [[امام]] نیست؛ بلکه ویژگی و توانی در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم نموده است؛ مانند روایتی که پس از اشاره به وجود منار [[نور]] می‌فرماید: {{متن حدیث|فَبِهَذَا یَحْتَجُ‏ اللَّهُ‏ عَلَی‏ خَلْقِه}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۳۸۷</ref> علامۀ [[مجلسی]] ذیل این [[روایت]]، [[ضمیر]] اشاره منفصل "هذا" را به خود امام برمی‌گرداند و صحیح هم همین است.<ref>مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج ۶، ص ۳۶۰</ref> با توجه به این جمله، اگر منار یا عمود نور را امری جدا از امام بدانیم، [[احتجاج]] [[الهی]] به امام صحیح نخواهد بود.<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴</ref> علامۀ مجلسی می‌‌گوید:<ref>مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، ج ۴، ص ۲۶۸</ref> "نامیده شدن ملک با عنوان [[عمود]]، استعاره است؛ گویی ملک عمودی از نور است که امام در آن نظر می‌کند. همچنین ممکن است این [[تشبیه]] به این دلیل صورت گرفته که [[اعتماد]] امام در [[کشف]] امور، به ملک است.<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴</ref>
بنابراین اگر منظور از [[نور الهی]]، [[ملک]] یا [[روح‌القدس]] باشد، نمی‌توان آن را منبع جداگانه‌ای برای [[علم امام]] دانست، بلکه همان القای [[روح القدس]] است. به عبارتی دیگر [[عمود نور]] امری جدا از [[امام]] نیست؛ بلکه ویژگی و توانی در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم نموده است؛ مانند روایتی که پس از اشاره به وجود منار [[نور]] می‌فرماید: {{متن حدیث|فَبِهَذَا یَحْتَجُ‏ اللَّهُ‏ عَلَی‏ خَلْقِه}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۳۸۷.</ref>. علامۀ [[مجلسی]] ذیل این [[روایت]]، [[ضمیر]] اشاره منفصل "هذا" را به خود امام برمی‌گرداند و صحیح هم همین است<ref>مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج ۶، ص ۳۶۰.</ref>. با توجه به این جمله، اگر منار یا عمود نور را امری جدا از امام بدانیم، [[احتجاج]] [[الهی]] به امام صحیح نخواهد بود. علامۀ مجلسی می‌‌گوید:<ref>مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، ج ۴، ص ۲۶۸.</ref> "نامیده شدن ملک با عنوان [[عمود]]، استعاره است؛ گویی ملک عمودی از نور است که امام در آن نظر می‌کند. همچنین ممکن است این [[تشبیه]] به این دلیل صورت گرفته که [[اعتماد]] امام در [[کشف]] امور، به ملک است<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴.</ref>.


در مجموع آنچه از [[روایات]] به دست می‌‌آید، دو چیز است:
در مجموع آنچه از [[روایات]] به دست می‌‌آید، دو چیز است:
#این [[ستون نور]]، به طور مستقل، [[منبع علم]] نیست؛ بلکه تمثیلی برای منبع الهامی علم امام{{ع}} است که هرگاه خداوند بخواهد، با آن، امام را [[آگاه]] می‌کند.<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۰</ref> یعنی بر اساس برخی از روایات، [[عمود نور]] امری جداپذیر از [[امام]] نیست، بلکه ویژگی و [[توانایی]] در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم کرده است.<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref>
#[[ستون نور]]، به طور مستقل، [[منبع علم]] نیست؛ بلکه تمثیلی برای منبع الهامی علم امام{{ع}} است که هرگاه خداوند بخواهد با آن امام را [[آگاه]] می‌کند. یعنی بر اساس برخی از روایات، [[عمود نور]] امری جداپذیر از [[امام]] نیست، بلکه ویژگی و [[توانایی]] در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم کرده است.
#اما برخی [[روایات]] دیگر [[عمود نور]] را در کنار [[روح قدسی]] و مخصوص امام معرفی نموده اند<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref> مانند: [[امام رضا]]{{ع}} فرمودند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص ۲۰۰</ref> {{متن حدیث|إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَيَّدَنَا بِرُوحٍ مِنْهُ مُقَدَّسَةٍ مُطَهَّرَةٍ، لَيْسَتْ بِمَلَكٍ، لَمْ تَكُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَى إِلاَّ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ هِيَ مَعَ اَلْأَئِمَّةِ مِنَّا تُسَدِّدُهُمْ وَ تُوَفِّقُهُمْ، وَ هُوَ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اَللَّهِ تَعَالَى}}<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref>
#اما برخی [[روایات]] دیگر [[عمود نور]] را در کنار [[روح قدسی]] و مخصوص امام معرفی نموده اند، مانند: [[امام رضا]]{{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَيَّدَنَا بِرُوحٍ مِنْهُ مُقَدَّسَةٍ مُطَهَّرَةٍ، لَيْسَتْ بِمَلَكٍ، لَمْ تَكُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَى إِلاَّ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ هِيَ مَعَ اَلْأَئِمَّةِ مِنَّا تُسَدِّدُهُمْ وَ تُوَفِّقُهُمْ، وَ هُوَ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اَللَّهِ تَعَالَى}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص ۲۰۰.</ref>.
#ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن [[اعمال انسان]] هاست. تعابیری مانند: "یعرف به الضمیر"، "یشرف به [[علی]] [[اهل]] الارض"، "کل ما احتاج الیه لدلاله اطلع علیه"، "لا یستر منها شیء" و... توهم مشاهده صرف بدون [[آگاهی]] و [[علم]] از [[حقیقت]] [[اعمال]] و [[نیت‌ها]] را [[باطل]] می‌‌نماید.<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref>
#ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن [[اعمال انسان]] هاست. تعابیری مانند: "یعرف به الضمیر"، "یشرف به [[علی]] [[اهل]] الارض"، "کل ما احتاج الیه لدلاله اطلع علیه"، "لا یستر منها شیء" و... توهم مشاهده صرف بدون [[آگاهی]] و [[علم]] از [[حقیقت]] [[اعمال]] و [[نیت‌ها]] را [[باطل]] می‌‌نماید<ref>ر.ک: رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲؛ [[محمد حسن نادم|نادم، حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص ۶۰.</ref>.


==پرسش‌های وابسته==
==پرسش‌های وابسته==
خط ۶۲: خط ۴۸:
# [[پرونده:11279.jpg|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، '''[[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]'''  
# [[پرونده:11279.jpg|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، '''[[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]'''  
# [[پرونده:Emamatp.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، '''[[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]'''  
# [[پرونده:Emamatp.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، '''[[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]'''  
# [[پرونده:ohf.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، '''[[چیستی عمود نور (مقاله)|چیستی عمود نور]]'''
# [[پرونده:3984848.jpg|22px]] [[حسین گنجی|گنجی، حسین]]، '''[[امام‌شناسی ۱ (کتاب)امام شناسی]]'''
# [[پرونده:29048600800.jpg|22px]] [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، '''[[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]'''
# [[پرونده:ohf.jpg|22px]] [[محمد کاظم رحمان ستایش|رحمان ستایش، محمد کاظم]]، [[روح‌الله شهیدی|شهیدی، روح الله]]، '''[[بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم (مقاله) (مقاله)|بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم]]'''
# [[پرونده:5433913604.jpg|22px]] [[عسکری امام‌خان|امام‌خان، عسکری]]، '''[[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]'''
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، '''[[بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد (پایان‌نامه)|بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد]]'''
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


نسخهٔ ‏۱۳ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۲۳

این مدخل از زیرشاخه‌های مجاری علم معصوم و مرتبط با بحث عمود نور است. "عمود نور" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

معناشناسی عمود نور

ذیل آیۀ ﴿تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا﴾[۱] روایات متعددی با تعابیر مختلفی مانند عمود من نور، منار من نور، مصباح من نور، عمود من السماء، بیان شده است که همگی به موضوع عمود نور و رابطۀ آن با علم امام پرداخته‌اند[۲].

روایات ذیل این عناوین، همگی در یک نکته اشتراک و اتحاد دارند، هر چند در ذکر عنوان، زمان یا تعبیر از این فعل، اختلاف و تفاوت‌هایی در عبارات روایات وجود دارد، این امر مشترک، ارتباط عمود یا منار یا مصباح نور با اعمال بندگان و خلایق است. به تعبیر دیگر به طور قطع می‌توان ادعا نمود روایات، از آگاهی امام نسبت به کنش، رفتار و اعمال انسان‌ها خبر می‌‌دهند. از این رو ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، مشاهده و توان دیدن اعمال انسان‌هاست. یعنی علم به اعمال از‌ طریق‌ مشاهده است، نه گزارش. به کمک این ستونِ نوریِ سداد آور و توفیق بخش است که امام معصوم(ع) از ایمان و نفاق پنهان در سینه‌ها آگاه می‌شود؛ زیرا به واسطه آن نور، باطن چون ظاهر برای او آشکار می‌گردد، بدون آنکه حجابی در کار باشد. از این رو حضرت رضا(ع) در نامه‌ای برای بعضی از یارانش چنین نوشت: "هنگامی که مردم را می‌بینیم، آنها را با حقیقت ایمان یا حقیقت نفاق می‌شناسیم"[۳]. زیرا برای کسی که از ستونِ نوریِ بر گرفته از خیمه‌گاه عالم طبیعت و پر کشیده تا عنان عالم غیب برخوردار است، قلب‌های بندگان مانند قلب‌هایشان هویداست، بی‌آن که حجابی باشد. شاهد گویای مدعا، روایت حمزة بن عبدالمطلب بن عبدالله جعفی است که می‌‌گوید: "نزد حضرت رضا(ع) رفتم در حالی که کتاب یا کاغذی همراه داشتم و در آن از امام صادق(ع) چنین نقل شده بود: "دنیا برای صاحب این امرِ امامت همچون گردویی دو نیم شده تمثل یافته است". حضرت رضا(ع) فرمود: "ای حمزه، به خدا سوگند! این سخنحق است، آن را بر روی پوستی بنویس"[۴].[۵]

منبع علم بودن عمود نور برای امام

از جمله منابع علم امام(ع) بر اساس روایات بهره‌مندی از عمود و نور الهی است؛ چنانکه هر وقت خواسته باشند از غیب آگاهی یابند، به سبب قدرت و اذنی که خداوند به آنها داده است، هرچه را بخواهند برای آنها روشن می‌گردد. این عمود در حقیقت کانال اتصال بین امامان(ع) و پروردگار است که معصومین(ع) از این طریق با خدا در ارتباط هستند و هر چیزی که می‌خواهند از خدا دریافت می‌کنند[۶].

عمود نور، حقیقتی‌ غیر مادی‌ است‌ که تنها ائمه(ع) قادر به دیدن و شهود آن هستند. در روایتی آمده است: "روزی امیرمؤمنان(ع) فرمودند: از بالای آسمان‌ها و از زیر زمین‌ها از من سؤال نمایید تا شما را آگاه نمایم. در این میان یکی برخاست و گفت: الآن جبرئیل کجاست؟ پس آن حضرت نظری به آسمان و نظری به زمین انداخت و به مشرق و مغرب توجه نمود و به سؤال‌کننده فرمود: به خدا سوگند! تو جبرئیل هستی. پس از آن او را ندیدند"[۷].[۸]

مراد از عمود نور در روایات

روایاتی درباره عمود نور از حضرات معصومین (ع) وارد شده است مانند: صالح بن سهل نقل می‌کند: "نزد امام صادق(ع) نشسته بودیم حضرت فرمودند: "ای صالح بن سهل خداوند در میان خودش و امام ستونی از نور قرار داده است، خداوند از این طریق به امام می‌نگرد و امام نیز از این طریق به پروردگارش می‌نگرد و هنگامی که بخواهد چیزی را بداند در آن ستون نور نظر می‌افکند و از آن آگاه می‌شود"[۹].[۱۰]

اینکه منظور از نور الهی در روایات چیست، روشن نیست، ولی بعضی از راویان، نور الهی را به "ملک" تعبیر کرده‌اند: "محمد بن عیسی بن عبید می‌گوید: من و ابن‌فضال نشسته بودیم، یونس وارد شد و گفت: من خدمت امام رضا(ع) رسیدم و به او گفتم: قربان شما شوم! مردم درباره عمود، سخن بسیار گفته‌اند. امام به من فرمود: ای یونس! نظر تو درباره آن چیست؟ نظرت این است، یک عمود آهنی است که برای صاحب تو برافرازند؟! عرض کردم: نمی‌دانم. فرمود: عمود، فرشته‌ای است که بر هر شهری گماشته شده است و خدا به وسیله او کردار آن شهرها را می‌رساند"[۱۱].

بنابراین اگر منظور از نور الهی، ملک یا روح‌القدس باشد، نمی‌توان آن را منبع جداگانه‌ای برای علم امام دانست، بلکه همان القای روح القدس است. به عبارتی دیگر عمود نور امری جدا از امام نیست؛ بلکه ویژگی و توانی در امام است که خداوند آن را برای احتجاج بر خلقش برای امام فراهم نموده است؛ مانند روایتی که پس از اشاره به وجود منار نور می‌فرماید: «فَبِهَذَا یَحْتَجُ‏ اللَّهُ‏ عَلَی‏ خَلْقِه»[۱۲]. علامۀ مجلسی ذیل این روایت، ضمیر اشاره منفصل "هذا" را به خود امام برمی‌گرداند و صحیح هم همین است[۱۳]. با توجه به این جمله، اگر منار یا عمود نور را امری جدا از امام بدانیم، احتجاج الهی به امام صحیح نخواهد بود. علامۀ مجلسی می‌‌گوید:[۱۴] "نامیده شدن ملک با عنوان عمود، استعاره است؛ گویی ملک عمودی از نور است که امام در آن نظر می‌کند. همچنین ممکن است این تشبیه به این دلیل صورت گرفته که اعتماد امام در کشف امور، به ملک است[۱۵].

در مجموع آنچه از روایات به دست می‌‌آید، دو چیز است:

  1. ستون نور، به طور مستقل، منبع علم نیست؛ بلکه تمثیلی برای منبع الهامی علم امام(ع) است که هرگاه خداوند بخواهد با آن امام را آگاه می‌کند. یعنی بر اساس برخی از روایات، عمود نور امری جداپذیر از امام نیست، بلکه ویژگی و توانایی در امام است که خداوند آن را برای احتجاج بر خلقش برای امام فراهم کرده است.
  2. اما برخی روایات دیگر عمود نور را در کنار روح قدسی و مخصوص امام معرفی نموده اند، مانند: امام رضا(ع) فرمودند: «إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَيَّدَنَا بِرُوحٍ مِنْهُ مُقَدَّسَةٍ مُطَهَّرَةٍ، لَيْسَتْ بِمَلَكٍ، لَمْ تَكُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَى إِلاَّ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ هِيَ مَعَ اَلْأَئِمَّةِ مِنَّا تُسَدِّدُهُمْ وَ تُوَفِّقُهُمْ، وَ هُوَ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اَللَّهِ تَعَالَى»[۱۶].
  3. ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، مشاهده و توان دیدن اعمال انسان هاست. تعابیری مانند: "یعرف به الضمیر"، "یشرف به علی اهل الارض"، "کل ما احتاج الیه لدلاله اطلع علیه"، "لا یستر منها شیء" و... توهم مشاهده صرف بدون آگاهی و علم از حقیقت اعمال و نیت‌ها را باطل می‌‌نماید[۱۷].

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

منابع

  1. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه
  2. نقوی، سید انیس‌الحسن، علم غیب ائمه معصومین(ع)
  3. هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه
  4. نادم، حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد
  5. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن
  6. شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور
  7. گنجی، حسین، امام‌شناسی ۱ (کتاب)امام شناسی
  8. اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه
  9. رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم
  10. امام‌خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام
  11. افتخاری، سید ابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد

پانویس

  1. ↑ «و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.
  2. ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴.
  3. ↑ مسند الإمام الرضا(ع)؛ ج ۱، کتاب الإمامه؛ ص ۱۵۶، ح ۲۲۶.
  4. ↑ مسند الإمام الرضا(ع)، ج ۱، ص ۱۷۲، ح ۲۶۸.
  5. ↑ ر.ک: شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه، ص ۸۷.
  6. ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ گنجی، حسین، امام‌شناسی ۱ (کتاب)امام شناسی، ج ۱، ص ۱۵۸؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۶۴ ـ ۶۸؛ نقوی، سید انیس‌الحسن، علم غیب ائمه معصومین، ص ۴۰ ـ ۴۱؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۱.
  7. ↑ «أَنَّهُ ع كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى مِنْبَرِ الْبَصْرَةِ إِذْ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي سَلُونِي عَنْ طُرُقِ السَّمَاوَاتِ فَإِنِّي أَعْرَفُ بِهَا مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ وَسْطِ الْقَوْمِ وَ قَالَ لَهُ أَيْنَ جَبْرَئِيلُ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ فَرَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَشْرِقِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَغْرِبِ فَلَمْ يَجِدْ مَوْطِناً فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا ذَا الشَّيْخُ أَنْتَ جَبْرَائِيلُ قَالَ فَصَفَقَ طَائِراً مِنْ بَيْنِ النَّاسِ فَضَجَّ الْحَاضِرُونَ وَ قَالُوا نَشْهَدُ أَنَّكَ خَلِيفَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص حَقّاً»؛ الفضائل، شاذان بن جبرئیل القمی، ص ٩٨ و بحار الانوار، ج ٣٩، ص ١٠٨.
  8. ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه، ص ۸۷.
  9. ↑ «كُنْتُ جَالِساً عِنْدَهُ فَقَالَ ابْتِدَاءً مِنْهُ يَا صَالِحَ بْنَ سَهْلٍ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الرَّسُولِ رَسُولًا وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ رَسُولًا قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ قَالَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ عَمُوداً مِنْ نُورٍ يَنْظُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَى الْإِمَامِ وَ يَنْظُرُ الْإِمَامُ إِذَا أَرَادَ عِلْمَ شَيْ‏ءٍ نَظَرَ فِي ذَلِكَ النُّورِ فَعَرَفَهُ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص 440.
  10. ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶
  11. ↑ «دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ أَكْثَرَ النَّاسُ فِي الْعَمُودِ قَالَ فَقَالَ لِي يَا يُونُسُ مَا تَرَاهُ أَ تَرَاهُ عَمُوداً مِنْ حَدِيدٍ يُرْفَعُ لِصَاحِبِكَ قَالَ قُلْتُ مَا أَدْرِي قَالَ لَكِنَّهُ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِكُلِّ بَلْدَةٍ يَرْفَعُ اللَّهُ بِهِ أَعْمَالَ تِلْكَ الْبَلْدَةِ قَالَ فَقَامَ ابْنُ فَضَّالٍ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ وَ قَالَ رَحِمَكَ اللَّهُ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا تَزَالُ تَجِي‏ءُ بِالْحَدِيثِ الْحَقِّ الَّذِي يُفَرِّجُ اللَّهُ بِهِ عَنَّا»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص 388.
  12. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۳۸۷.
  13. ↑ مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج ۶، ص ۳۶۰.
  14. ↑ مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، ج ۴، ص ۲۶۸.
  15. ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴.
  16. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص ۲۰۰.
  17. ↑ ر.ک: رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲؛ نادم، حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۰.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=عمود_نور_در_کلام_اسلامی&oldid=539387»