استمرار خلافت الهی

اعتقادات شیعه

‌خداشناسی
توحید	توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل
فروع	توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه
عدل الهی
حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین
نبوت
عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • عدم تحریف قرآن
امامت
باورها	عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت
امامان	امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی
معاد
برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان
مسائل برجسته
اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث خلافت الهی است. "استمرار خلافت الهی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

استمرار خلافت الهی در قرآن - استمرار خلافت الهی در حدیث - استمرار خلافت الهی در کلام اسلامی - استمرار خلافت الهی در فلسفه اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل استمرار خلافت الهی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• خلافت الهی و امامت بشر، ضرورتی فلسفی و حکمی است. از این‌رو، با خلقت نخستین انسان آغاز شده و تا پایان تاریخ بشر در زندگی ملکی و زمینی او ادامه خواهد داشت. از یک سو، خلافت الهی مقتضای فلسفه آفرینش است؛ زیرا آفرینش آسمان‌ها و زمین برای انسان بوده است: ﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾. به قرینه اینکه این کلام، در مقام بیان نعمت‌های الهی به انگیزه بیان امتنان خداوند به بشر است؛ جمله ﴿ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ﴾ نیز گویای این است که خداوند نه تنها زمین، بلکه آسمان‌های هفتگانه را نیز برای بشر آفریده است .
• از سوی دیگر: هدف خلقت انسان دستیابی او به کمال مطلوب بشری است: ﴿إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا﴾ نیز فرموده است: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾؛ عبادت خدا، یاد خدا را در وجود انسان پایدار میسازد: ﴿وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي﴾؛ و پایداری یاد خدا در وجود انسان، او را به مقام منیع اطمینان نایل می‌کند: ﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ و قلب مطمئن، به مقام رضایت کامل بار یافته و به دیدار پروردگارش میشتابد و در جرگه بندگان خاص خدا جای گرفته و در بهشت ویژه متنعم می‌گردد: ﴿يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِي فِي عِبَادِي * وَادْخُلِي جَنَّتِي﴾.
• بر این اساس تا نظام این عالم برقرار است، غایت آنکه انسان کامل و خلیفه خداوند است، قطعا موجود است؛ زیرا وجود او فلسفه و غایت خلقت است و وجود معلول، بدون علت غایی آن محال است. در دعای عدیله درباره امام عصر(ع) چنین آمده است: "کسی که دنیا به واسطه بقای او باقی است و موجودات، به یمن و برکت او روزی داده میشوند و به واسطه وجود او آسمان و زمین پابرجاست".
• از سوی دیگر، از آموزه‌های اسلامی استفاده می‌شود که زمین هیچ‌گاه از حجت و خلیفه الهی خالی نیست و مسأله خلافت، یک امر فردی و گذرا نیست بلکه فیض و فوز مستمری است که تا عصر حاضر استمرار دارد و از اول نیز با این هدف الهی انتخاب شده و خود علتی بر این مدعا است که خلافت الهی مختص حضرت آدم(ع) نیست؛ بنابراین وجود حجت خدا و پیشوای معصوم در میان بشر نیز به مقتضای مقام ربوبیت و صفت حکمت و رحمت الهی ضرورت دارد تا حافظ شریعت الهی باشد که ترسیم کننده صراط مستقیم هدایت و مسیر معنوی و حرکت تکاملی انسان است. بدین جهت، آخرین فردی که از دنیا خواهد رفت امام خواهد بود تا کسی نتواند به خداوند احتجاج کند که او را بدون حجت الهی رها کرده است.
• قرآن کریم یادآور شده است که روز قیامت هر گروهی از انسان‌ها با پیشوایشان به صحنه محشر فراخوانده میشوند: ﴿يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾، امام در این آیه، هم امام حق را شامل می‌شود و هم امام باطل را. در هر حال، مفاد آیه این است که امام حق تا قیامت در بین مردم باقی خواهد بود و در برابر آن، همواره امام باطلی وجود خواهد داشت. امام حق کسی است که از مقام خلافت الهی برخوردار است و از اسرار و حقایق جهان آگاه و از هرگونه ستمی پیراسته است: ﴿لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾؛ یعنی اندیشه و گفتار و عقیده و عمل او حق است.
• امیرالمؤمنین(ع) در این‌باره چنین فرموده است:"هرگز زمین از کسی که به حجت الهی قیام کند، خالی نخواهد بود؛ خواه ظاهر باشد و آشکار، یا ترسان و پنهان تا دلایل و نشانه‌های روشن خدا باطل نشود. آنان چند نفرند و کجا هستند؟ آنان به خدا سوگند تعدادشان اندک و قدر و منزلتشان نزد خداوند از دیگران بزرگ‌تر است.... آنان خلفای خدا در زمین و دعوت کنندگان به دین خدا می‌باشند".
• روشن است که در امت اسلامی، پس از پیامبر اکرم(ص) غیر از امامان اهل‌بیت عصمت و طهارت کسی دارای صفات و ویژگی‌های مزبور نبوده است و پس از امام حسن عسکری(ع)، جز حضرت حجت بن الحسن(ع) کسی که ویژگی‌های مزبور را دارا باشد، وجود ندارد. افراد نخبه و زبده از اصناف و قشرهای مختلف، تنها از برخی اوصاف یاد شده، آن هم در سطحی محدود برخوردارند. اکنون اگر عقیده شیعه درباره حضرت ولی‌عصر(ع) به عنوان انسان کامل و خلیفه و حجت خدا در زمین پذیرفته نشود، زمین از انسان کامل و حجت خدا خالی خواهد بود که این، برخلاف براهین و دلایل قاطع عقلانی و وحیانی در این‌باره است؛ بنابراین، ضرورت و وجود خلافت الهی در هر زمان برهان قاطع بر امامت حضرت ولی‌عصر(ع) می‌باشد.
• پس به مقتضای عقل و وحی، از زمانی که آدم پا به عرصه گیتی نهاد تا وقتی که دنیا برپاست، هرگز زمین از انسان کاملی که خلیفه و حجت الهی در زمین است، خالی نخواهد بود. او با پیامبر است یا جانشین پیامبر و ویژگی مشترک هر دو، این است که امام و پیشوای راستین بشریت‌اند. به اسما و به اسرار خلقت آگاه هستند. برگزیده خداوند هستند و از صفت عصمت برخوردارند و علت غایی موجودات در سلسله علل امکانی‌اند؛ چه اینکه در سلسله علل فاعلی نیز وسایط فیض الهی می‌باشند

منابع

• زیوری کبیرنیا، فاطمه، بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان

پانویس