نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Bahmani(بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ۲ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۰۵ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.
نسخهٔ ویرایششده در تاریخ ۲ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۰۵ توسط Bahmani(بحث | مشارکت‌ها)
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مدینة النبی است.مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
ویژگی‌های طبیعی
موقعیت جغرافیایی:شهر یثرب در شمال غربی شبه جزیره عربستان در دشتی هموار، واقع است. طول جغرافیایی این شهر، ۳۹ درجه و ۵۹ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی آن از خط استوا، ۲۴ درجه و ۵۷ دقیقه شمالی است[۱]. این شهر از سطح دریا نیز ۵۹۷ - ۶۳۹ متر فاصله دارد[۲].
شرایط آب و هوایی: هوای مدینه با وجود آب‌های روان بسیار خوب و مطبوع است[۳]. آب مورد نیازمردم نیز از بارش باران و حفر چاه‌ها تأمین می‌شود.
کوه‌های مدینه: نزدیک‌ترین کوه به مدینه، "اُحد" نام دارد که در شمال مدینه و در یک فرسخی از شهر واقع شده است[۴]. در گذشته در دامنه این کوه، چشمه آبی به نام "مهراس" وجود داشته است. در روایاتتاریخی آمده است علی (ع) به علت جراحت‌های رسول خدا (ص) در واقعه اُحد و غلبهتشنگی بر ایشان، از مهراس آب آورد؛ اما پیامبر (ص) آن آب را خوش نداشتند و از آن ننوشید؛ بلکه فقط خون‌ها را از چهره خود پاک کرد[۵]. یک کوه دیگر به نام "رضوی" نیز در این شهر وجود دارد[۶].
پوشش گیاهی و جانوری: این شهر به علت آب و هوای مناسب و چشمه‌ها و چاه‌های فراوانی که دارد، از پوشش گیاهی و جانوری متنوعی برخوردار است. از دیرباز باغ‌ها و نخلستان‌های فراوانی در این شهر وجود داشته است. به علاوه، حیواناتی چون گاو، گوسفند، شتر و... از مهم‌ترین حیوانات این منطقه‌اند[۷].
گفته شده مدینه به اندازه نیمی از مکه وسعت داشته است که با و نخلستان‌های پیرامون آن پوشیده شده بود [۸]. در اینکه یثرب، ناحیه‌ای از مدینه بوده یا برعکس، بین علمااختلاف است[۹]. سمهودی در کتابش از یثرب با عنوان ام‌القرای مدینه یاد می‌کند و محدوده آن را از ناحیه "قناة" تا "جرف" و از "بوا" تا "زباله" دانسته است[۱۰].
نکته دیگر اینکه یثرب به لحاظ ظاهری شبیه مکه بود؛ نه دیواری داشت و نه بارویی؛ مردم با رفتن به قلعه‌ها از خود دفاع می‌کردند[۱۱][۱۲].
وجه تسمیه یثرب
در علت اینکه این شهر را "یثرب" نامیده‌اند، روایات بسیاری نقل شده است که بسیاری از آنها بی‌شباهت به افسانه نیست. عده‌ای معتقدند که یثرب از نام "یثرب بن قاینة بن مهلائیل"، نخستین کسی که بعد از نابودی قوم نوح (ع) و قبل از آمدن اوس و خزرج به مدینه آمده، گرفته شده است[۱۳]. بعضی هم یثرب را برگرفته از واژه تثریب می‌دانند[۱۴]؛ روایات دیگری نیز وجود دارد که علت‌هایی برای نام این شهر آورده‌اند[۱۵].
در کتب تاریخی نام‌های گوناگونی برای مدینهنقل شده است که مؤرخان و جغرافی‌دانان به آن اشاره داشته‌اند. در تورات ده اسم برای مدینه آورده شده است که عبارت‌اند از: طیبه، طابه، مرحومه، مسکینه، عذراء، جابره، مجبوره، قاصمه و محبوبه[۱۶].
یاقوت حموی نیز در کتابش، معجم البلدان، به ۲۹ نام از این شهر، اشاره کرده است[۱۷][۱۸].
اطلاع چندانی از چگونگی پدید آمدن یثرب و اولین ساکنان این شهر، نداریم. گفته شده اولین ساکنان این شهر، قوم صعل و فالج بودند که بعد از طوفان نوح (ع) در این منطقه ساکن شدند[۱۹]. سپس عمالیق ساکن مدینه شد[۲۰]. مدتی بعد قبیله "عبیل بن عوض بن ارم ... بن نوح" آنان را از این منطقه بیرون راندند و خود ساکن آنجا شدند[۲۱]. از آن پس، این شهر به نام رئیس این قوم، "یثرب بن قاینة بن مهلائیل"، "یثرب" نامیده شد[۲۲].
عده‌ای هم یهودیان را بعد از اخراج عمالیق، ساکنان یثرب معرفی کرده‌اند. آنان سابقه حضور یهود در مدینه را از عصر موسی (ع) می‌دانند و گفته‌اند که قوم یهود بعد از عمالیق، اولین ساکنان مدینه بوده‌اند[۲۳].
نقل است که طایفهبنیقریظه و برادرانشان، بنی‌هذیل و عمر و پسران خزرج بن ضریح و از احفاد هارون بن عمران (ع) اولین یهودیانی بودند که به "مهزور" وارد شدند و در این منطقه فرود آمدند[۲۴]. به دنبال ایشان نضیر بن نحام بن خزرج به این سرزمین آمدند و در وادی‌های "مذینب" ساکن شدند و آنجا را سرزمین خویش قرار دادند[۲۵].
از آن پس، یهودیان در منطقه‌ای که از یثرب تا خیبر و تا تیماء کشیده می‌شد دژنشین شدند. آنها به دلیلفراوانی آب در این منطقه، کشاورزی را پیشه خود ساختند و در کنار آن به تجارت نیز می‌پرداختند. یهودیان به تجارت خشکبار، آب‌جو و مشروبات شهره بودند[۲۸][۲۹].
در اواخر دوره جاهلی این شهر به علت توطئه‌های یهودیان، درگیر جنگ‌های طولانی و خونینی بین دو قبیلهاوس و خزرج و هم‌پیمانانشان شده بود[۳۰]؛ به گونه‌ای که آنها شبانه‌روز سلاح بر زمین نمی‌نهادند[۳۱]. آخرین جنگ آنها "بعاث" بود که در آن، اوسی‌ها بر خزرجی‌ها پیروز شدند[۳۲]. این جنگ‌ها باعث کشته شدن بسیاری از اشراف و بزرگان اوس و خزرج شده[۳۳] و آنها را به شدت از پا درآورده بود. آنها زیر فشار این اختلاف‌ها و درگیری‌ها به ستوه آمده بودند و دانستند که اگر همین طور پیش برود نابود خواهند شد[۳۴]. عده‌ای از اهل سنت به نقل از عایشه معتقدند خداوند روز بعاث را برای رسول خدا (ص) قرار داد؛ چرا که در این جنگ، بسیاری از اشراف اوس و خزرج که مخالف آن حضرت بودند، کشته شدند و راه برای تبلیغاسلام باز شد[۳۵].
مدینه، منطقه‌ای زراعی است؛ به همین دلیل از گذشته‌های دور، کشاورزی و باغداری، اصلی‌ترین منبع درآمد مردم یثرب بوده است. خرما، مهم‌ترین محصول این شهر است که از آن به عنوان غذا و از چوب آن در ساختمان‌ها استفاده می‌شد. انگور هم از محصولات مهم این شهر است[۴۹].
مزرعه‌های مدینه، بیشتر، نزدیک کوه اُحد واقع شده بود[۵۰]. در شمال یثرب نیز به برکت چشمه‌های پر آب، درختان نخل و زمین‌های کشاورزی وجود داشته است. در منطقه جوف، مناطق سه‌گانه مهم یثرب یعنی عقیق، بطحان و قناة و همچنین در اطراف یثرب به علت وجود چاه‌های پرآب، علاوه بر زراعت، نخلستان‌های زیادی بوده است[۵۱].
در مدینه، در سطح کمی از زمین، آب قرار داشت و با کندن چاه به سهولت به دست می‌آمد. در یثرب، چه از اسلام و چه بعد از اسلام، از چاه برای مصارف زراعی و مصرف شرب استفاده می‌شد. چاه "رومه" از جمله این چاه‌ها بود که در میان "بنی‌مازن" حفر شده بود[۵۲]. این چاه در شمال مدینه و به فاصله یک ساعت از شهر مدینه قرار داشت. قطر دهانه این چاه ۴ متر و گودی آن ۱۲ متر بود[۵۳].
با این حال غالب مردم از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نبودند؛ به گونه‌ای که گفته‌اند: فقیرتر از مردم یثرب در عربستان وجود ندارد[۵۴]. با وجود اشتغال بیشتر مردم مدینه به زراعت، محصولاتشان برای زندگی کافی نبود؛ از این رو مردم مدینه برای جبران نیازهای خود، مجبور به وارد کردن محصولات زراعی از دیگر نقاط، به ویژه شام بودند[۵۵].
بیشتر زمین‌های حاصل‌خیز و مرغوب مدینه در دست عدّه کمی از اعراب و یهودیان بود. اقشار کم‌درآمد مدینه و کسانی که از زمین‌های کمتری بهره‌مند بودند، برای تأمین مایحتاجشان، محصولات خود را به ثروتمندان می‌فروختند.
ثروتمندانعرب به ویژه یهودیان، قبل از فرارسیدن زمان برداشت، محصولات را به قیمت کمی پیش خرید می‌کردند و از این راه، سود سرشار و ثروت فراوانی به دست می‌آوردند. در این معامله‌های ناعادلانه به اقشار کم‌درآمد جامعه، فشار زیادی وارد می‌شد. چه بسا صاحبان زمین‌های کوچک، برای پرداخت بدهی‌های خود مجبور به تخلیه زمین‌های خود می‌شدند. این امر، مشکلات بسیاری را در پی داشت. گاهی کار به تخریب مزارع یکدیگر و از بین بردن محصولات زراعی آنها می‌انجامید. این کار، بنیه اقتصادی این شهر را در مقایسه با شهرهایی چون مکه ضعیف کرده بود[۵۶].
ساکنان عرب و یهودمدینه در کنار امور زراعی از تجارت نیز غافل نماندند. تجارت در مدینه به اندازه مکه، قدرت و انتشار نداشت؛ اما این شهر هم از مراکز عمده تجاری در عربستان به شمار می‌آمد. آنها در سفرهای تجاری خود به یمن و شام، روغن و کشمش وارد مدینه می‌کردند و عطر و مشک از تجار هند و بحرین می‌خریدند؛ شراب، خشکبار و... نیز از جمله کالاهایی بود که یهودیانمدینه به روم می‌بردند[۵۷].
تُجّار شام هم قافله‌های خود را با بار گندم و کشمش و روغن، راهی بازارهای مدینه می‌کردند. قافله‌های تجاری مکه نیز در راه سفر به یمن، بر عبور از مدینه تأکید می‌ورزیدند. اهل مدینه از آنها به خوبی استقبال می‌کردند و به داد و ستد می‌پرداختند. علاوه بر این، مردم مدینه هر ساله در بازارهای عکاظ، مجنه و... حاضر می‌شدند و در آن نیز به تجارت می‌پرداختند.
در این شهر علاوه بر راه‌های تجاری بزرگ، راه تجاری دیگری بین مکه و یثرب برقرار شده بود و مردم این دو شهر در آنجا داد و ستد می‌کردند[۵۸].بازار عمده این شهر "فلج" نام داشت که بازار بنی‌نزار و یمنی‌ها بود[۵۹]. بازار "زباله"[۶۰]، بازار "جسر"[۶۱] در محله بنی‌قینقاع و بازار تازه تأسیس "مزاحم" که ابن حیین در زمان جاهلیت بنا کرد هم از دیگر بازارهای مدینه به حساب می‌آمدند[۶۲].
