فقه
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل فقه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
فقه به معنای فهم و فطانت، به معنای فهم عمیق از معارف و آموزههای اسلامی به کار رفته و در اصطلاح فقها عبارت است از علم به احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی آن. احکتم فقهی از چهار منبع قرآن،سنت، عقل و اجماع به‌دست می‌آید. موضوع علم فقه، فعل مکلف است.
معناشناسی
فقه در لغت به معنای فهم، فطانت و درک دقیق و عمیق آمده است و فقیه به کسی می‌گویند که احکام را میشکافد و بررسی میکند و معضلات و گرههای آنرا میگشاید[۱].
واژه فقه در قرآن و سنّت کاربرد گستردهای دارد و به معنای فهم عمیق از معارف و آموزههای اسلامی به کار رفته و اختصاص به حوزه خاصی از دین ندارد؛ اما به تدریج در اصطلاح فقها به شاخهای خاص از علوم دینی (احکام شرعی فرعی) اختصاص یافته است؛ از این رو، فقه در اصطلاح فقها عبارت است از علم به احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی آن[۲].[۳]
و موضوع علم فقه، فعل مکلف است؛ اعم از انجام و ترک و آنچه در ارتباط غیر مستقیم با آن است[۴].[۵]
اقسام احکام شرعی
احکام شرعی به دو بخش کلی تکلیفی و وضعی تقسیم می‌شود:
- احکام تکلیفی: عبارت از بایدها و نبایدهای الزامی و غیر الزامی است که به طور مستقیم مرتبط با فعل مکلف است و به پنج نوع واجب، مستحب، حرام، مکروه و مباح تقسیم میگردد.
- احکام وضعی: به طور مستقیم مرتبط با فعل مکلف نیست و بیشتر موضوع حکم تکلیفی قرار میگیرد، مانند: طهارت و نجاست که وصف اعیان خارجی است و یا صحّت و فساد که وصف اعمال عبادی و یا عقود و ایقاعات قرار میگیرد[۶].[۷]
جایگاه علم فقه در میان علوم
پس از شناخت خداوند و رهبران الهی (پیامبران و جانشینان ایشان)، برترین علم، علم فقه است؛ زیرا سامان دهنده امور مربوط به معاش و معاد انسان است و در پرتو آن کمال نوع بشری و شناخت تمامی اوامر و نواهی الهی که سبب نجات ابدی است، حاصل می‌شود[۸].[۹]
ویژگی‌های فقه شیعه
مذهب فقهی شیعه که بر گرفته از اهل بیت(ع) است از ویژگی‌ها و شاخصه‌هایی برخوردار است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- تکیه بر بیان شرعی که در کتاب و سنّت به عنوان دو منبع اساسی برای استخراج احکام شرعی در هر موضوع و رخدادی تجلی یافته است. این دو مصدر و منبع غنی پاسخ دهنده و برطرف کننده همه خواستهها و نیازهای فقهی انسان در انواع و اشکال مختلف حیات اوست.
- سنّت زمانی حجّت است که از معصوم؛ یعنی وجود مبارک پیامبر(ص) و ائمّه(ع) صادر شده باشد.
- سنّت باید با قطع و یقین و یا حجّت معتبر شرعی ـ که حجّیت آن با قطع و یقین ثابت شده باشد ـ همچون خبر دادن فرد ثقه و مورد اطمینان، اثبات شود.
- سخن صحابه به صرف صحابی بودن حجّت شرعی نیست، مگر آنکه ثقه بوده و از معصوم(ع) نقل کرده باشد.
- قرآن کریم، نخستین مصدر تشریع احکام الهی است و ظهوراتش حجّت است؛ لیکن استناد به ظهورات قرآن جز با کامل کردن بحث و تحقیق در دو مرحله ممکن نیست:
- ظهور دلالت آیات بر احکام شرعی باید احراز شود
- شناخت آیات عام و خاص، ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه از راه سنّت[۱۰]
فقه خرد (فقه فردی)
فقه کلان (فقه اجتماعی)
فقه نظام
فقه حکومتی
جستارهای وابسته
- فقه خرد (فقه فردی)
- فقه کلان (فقه نظام و فقه حکومتی)
- فقه سیاسی
- فقه حکومتی
- فقه مقارن
- فقه پویا
- فقه گویا
- فقه تفریعی
- فقه سنتی
- فقه جواهری
- فقه روایی
- فقه مأثور
- فقیه
- مجتهد
- اجتهاد
- فتوی
منابع
هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵
اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام ج۱
زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ النهایة (ابن اثیر) و لسان العرب، واژه «فقه».
- ↑ "هو العلم بالاحکام الشرعیۀ الفرعیۀ عن أدلتها التفصیلیه"؛ ابوالقاسم میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۵؛ ایضاح الفوائد، ج۲، ص:۲۶۴.
- ↑ ر.ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730؛ اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج۱، ص:۱۲؛ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۶۱۳.
- ↑ معالم الدین (قسم الفقه)، ج۱، ص:۹۴.
- ↑ ر.ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.
- ↑ دروس فی اصول فقه الامامیة، ص:۳۹۶ ـ ۳۹۷.
- ↑ ر.ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.
- ↑ تحریرالاحکام، ج۱، ص:۴۰.
- ↑ ر.ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.
- ↑ ر.ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.