آیا پیامبران پیش از آغاز وحی و نبوت و امامان پیش از تصدی امامت از علم ویژه معصوم برخوردار بوده‌اند؟ (پرسش)
آیا پیامبران پیش از آغاز وحی و نبوت و امامان (ع) پیش از تصدی امامت از علم ویژه معصوم (ع) برخوردار بوده‌اند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
| آیا پیامبران پیش از آغاز وحی و نبوت و امامان پیش از تصدی امامت از علم ویژه معصوم برخوردار بوده‌اند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | علم معصوم |
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی شاکر نویسنده مقاله «مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران» در پاسخ به این پرسش گفته است:
«تصور صحیح از مقوله علم در انسان فوق بشری یعنی انبیاء و اوصیاءٰ؛ بهره‌مندی تدریجی و گام به گام از مراتب علم است. این مسئله در کنار بی نهایت بودن دانش ﴿وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ ﴾ [۱] به این نتیجه راهبردی منتج می‌شود که دانش برای ما سوی الله دانشی ذاتی نیست بلکه دانشی اکتسابی یا اعطائی است. بر اساس مجموعه روایات مرتبط با مسئله علم انبیاء و اوصیاء ایشان میان مراتب درجات معنوی ایشان تفاوت‌هایی در بهره‌مند شدن از علم الهی وجود دارد. بر این اساس هر چند نمی‌توان وجود دانش غیبی پیش از آغاز وحی را انکار کرد اما از سوی دیگر نمی‌توان دانش نبی یا وصی پیش و پس از نبوت و وصایت را یکسان دانست همچنان که دانش نبی و وصی در هر سال، ماه، روز و ساعت نسبت به دانش سال ماه، روز و ساعت گذشته کامل‌تر و در روند تصاعد و افزایش است. آیاتی از قرآن که به نفی غیب پیش از ارسال وحی اشاره دارد همانند ﴿مَا كُنتَ تَعْلَمُهَا أَنتَ وَلاَ قَوْمُكَ مِن قَبْلِ هَذَا﴾ [۲] مطابق دیدگاه مفسران به اجمال و تفصیل بازگشت دارد یعنی علم اعطایی پس از وحی علمی تفصیلی تر کامل‌تر و عمیق‌تر است در حالی که علم پیش از وحی علمی اجمالی و گاه مبهم است. افزایش یافتن علم امام در هر شب قدر، افزون شدن علم امام در هر شب جمعه که در روایات امامیه مطرح شده است گواه بر صدق این گفتار است»[۳].
پاسخ‌های دیگر
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین بیابانی اسکوئی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد بیابانی اسکوئی در کتاب «امامت» در این‌باره گفته است:
«اعطای علم از سوی خداوند متعال به بندگانش بستگی به سن و سال ندارد. حضرت عیسی (ع) در گهواره بود که زبان به سخن گشود و گفت: ﴿قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا﴾[۴] پس وقتی شخص می‌تواند در طفولیّت دارای نبوّت شود، منافات ندارد که دارای علومی هم از سوی خدای تعالی گردد. امام صادق (ع) تصریح می‌کند آن گاه که امام در رحم مادر است صدای فرشته را می‌شنود و هنگامی که به دنیا می‌آید نوری گستره میان آسمان و زمین را برای او روشن می‌کند و وقتی که به حرکت در می‌آید به واسطه ستونی از نور میان مشرق و مغرب برایش ظاهر می‌شود که به وسیله آن همه آنچه را که میان آن دو قرار دارد، می‌بیند: همانا امام در رحم مادرش صدا را می‌شنود... و آنگاه که به دنیا می‌آید نوری میان آسمان و زمین اشراق می‌کند و آنگاه که به راه می‌افتد عمودی از نور برای او بلند می‌شود که گستره میان مشرق و مغرب را با آن می‌بیند.[۵] علاوه بر این معلوم است که امام (ع) به هنگام طفولیّت هم عصمت دارد و این امر به زمان امامت اختصاص ندارد. روشن است که عصمت نیز بر علم امام در هنگام طفولیّت دلالت دارد. و نیز روایاتی که در تاریخ ولادت امامان (ع) نقل شده گویای همین مطلب است»[۶].
|
| ۲. آقای دکتر رستمی و خانم آل‌بویه. |
|---|
|
آقای دکتر محمد زمان رستمی (استادیار دانشگاه قم) و خانم طاهره آل‌بویه (پژوهشگر جامعة الزهراء) در کتاب «علم امام» در این‌باره گفته‌‌اند:
«امام در شکم مادر، بعد از چهل روز از انعقاد نطفه می‌شنود و وقتی زاده شد برای او یک عمودی از نور میان آسمان و زمین ساطع می‌شود که به وسیله آن، اعمال تمام مخلوقات بر روی زمین و تمام دنیا و آنچه در آن است را می‌بیند و چیزی از آن بر وی پوشیده نمی‌ماند و سپس عمود دیگری از نور از سوی خدا بر وی تابیده می‌شود تا هرگاه اراده کند علوم بیشتری از غیب بر وی منکشف گردد.[۷] بعضی از اصحاب امام جواد (ع) به عرض رسانیدند که جمعی در امامت شما به جهت کمی سن گفت‌وگو دارند. حضرت فرمود: خدای تعالی به سوی داوود وحی فرستاد که سلیمان را خلیفه خود گرداند و حال آنکه سلیمان طفلی بود که گوسفند می‌چرانید و خدای تعالی سلیمان را در این سن، وارث پدر او در خلافت گردانید.[۸] قرآن نیز اشاره دارد که به برخی انبیا در دوران کودکی، علوم وافری اعطا گردید. از جمله آیه شریفه ﴿يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا * وَحَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَزَكَاةً﴾[۹] دلالت دارد که به حضرت یحیی (ع) در دوران کودکی، نبوت و حکمت داده شده است که ملازمه آن، علم کثیر و خارق‌العاده می‌باشد. علامه می‌فرماید: مراد از حُکم، علم به معارف حق الهی و کشف حقایقی که در پرده غیب است و از نظر عادی پنهان است می‌باشد، و این علم در حالی به او داده شده که کودکی نابالغ بوده است. مراد از حنان یک نوع گرایش و انجذاب مخصوصی است میان یحیی و پروردگارش، که در غیر او سابقه و مانند ندارد و مقصود از زکات این است که خدا به او لطف دارد و امور او را خودش اصلاح می‌نماید و او هم در زیر سایه عنایت خدا رشد و نمو می‌کند، و یا این است که او نسبت به خدا عشق می‌ورزد، و مجذوب پروردگار خویش است و بر همین اساس جذبه و عشق، رشد و نمو می‌کند، و مقصود از نمو، نمو روح است.[۱۰] همچنین آیه شریفه ﴿قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا﴾[۱۱] دلالت بر علوم خارق‌العاده حضرت مسیح در گهواره می‌کند. عیسی (ع) در گهواره با جمله ﴿إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ﴾ به عبودیت خود برای خدا اعتراف نمود و در جمله ﴿آتَانِيَ الْكِتَابَ﴾ از دادن انجیل از سوی خدا به او خبر داد، و در جمله ﴿وَجَعَلَنِي نَبِيًّا﴾ به نبوت خود اعلام فرمود[۱۲]»[۱۳].
|
پرسش‌های وابسته
- اقسام و انواع علم معصوم کدام‌اند؟ (پرسش)
- علم معصوم مطلق چیست و مصداق‌های آن کدام‌اند؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم مراتب و درجات دارند؟ (پرسش)
- علم باطنی معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
- علم ذاتی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم غیر ذاتی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم اکتسابی یا علم مستفاد معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم موهوبی و موهبتی یا علم لدنی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم تام یا کامل معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم محدود معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم دفعی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم تدریجی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم اجمالی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم تفصیلی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم حصولی معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم حضوری معصوم چیست؟ (پرسش)
- علم فعلی یا دائمی معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
- علم شأنی یا استعدادی یا ارادی و اختیاری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
- فرق بین علم فعلی و شأنی معصوم چیست؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم متوقف بر اراده اوست یا بر صرف التفات و توجه؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم مراتب و درجات دارد؟ (پرسش)
- فرق علم پیامبر با امام چیست؟ (پرسش)
- آیا علم پیامبران از لحاظ مرتبه یکسان است؟ (پرسش)
- آیا علم پیامبران و امامان از لحاظ مرتبه یکسان یا متفاوت است؟ (پرسش)
- فرق بین علم معصوم و علم فرشتگان چیست؟ (پرسش)
- آیا پیامبران پیش از آغاز وحی و نبوت و امامان پیش از تصدی امامت از علم ویژه معصوم برخوردار بوده‌اند؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم در شب قدر نازل می‌شود؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم در شب جمعه نازل می‌شود؟ (پرسش)
- امام معصوم از چه زمانی صاحب علم ویژه می‌شود؟ (پرسش)
- آیا غیر معصوم می‌تواند از علوم ویژه معصوم آگاهی یابد؟ (پرسش)
- تفاوت علم خدا و معصوم چیست؟ (پرسش)
- آیا مقام علم معصوم به غیر معصوم داده می‌شود؟ (پرسش)
- شرایط دستیابی غیر معصوم به علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- غیر معصوم از چه راهی می‌تواند به علم معصوم آگاهی یابد؟ (پرسش)
- آیا غیر معصوم وظیفه دارد به دنبال فراگیری علوم معصوم باشد؟ (پرسش)
- آیا آگاهی غیر معصوم از علم ویژه معصوم با حکمت الهی در امتحان او منافات ندارد؟ (پرسش)
- آیا از راه غیر مشروع می‌توان به علم ویژه معصوم دست یافت؟ (پرسش)
- رابطه علم معصوم با علم مکنون یا مستأثر چیست؟ (پرسش)
- رابطه علم معصوم با اجتباء الهی چیست؟ (پرسش)
- رابطه علم معصوم با بداء الهی چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ و ز هر داننده‌ای داناتری هست؛ سوره یوسف، آیه: ۷۶.
- ↑ تو و قومت پیش از این آنها را نمی‌دانستید؛ سوره هود، آیه: ۴۹.
- ↑ مکاتبه اختصاصى دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ «(نوزاد) گفت: بی‌گمان من بنده خداوندم، به من کتاب (آسمانی) داده و مرا پیامبر کرده است»؛ مریم، آیه۳۰.
- ↑ «إِنَّ الْإِمَامَ یَسْمَعُ الصَّوْتَ فِی بَطْنِ أُمِّه... فَإِذَا وَضَعَتْهُ سَطَعَ لَهُ نُورٌ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَإِذَا دَرَجَ رُفِعَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ یَرَی بِهِ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ»؛ بصائرالدرجات/ ۴۳۴؛ بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۳۲.
- ↑ امامت، ص ۱۲۵.
- ↑ همان، ج۹، ص۴۵۱.
- ↑ شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ج۳، ص۴۱۱.
- ↑ «ای یحیی، کتاب (آسمانی) را با توانمندی بگیر! و ما به او در کودکی (نیروی) داوری دادیم * و از نزد خویش مهر و پاکیزگی ارزانی داشتیم و او پرهیزگار بود»؛ سوره مریم، آیات ۱۲-۱۳.
- ↑ طباطبایی، ترجمه المیزان، ج۱۴، ص۲۳-۲۴.
- ↑ «(نوزاد) گفت: بی‌گمان من بنده خداوندم، به من کتاب (آسمانی) داده و مرا پیامبر کرده است»؛ مریم، آیه۳۰.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ علم امام، ص۱۴۹-۱۵۱.