مساجد مدینه
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
آبار (ابیار علی =شجره، احرام، محرم، ذوالحلیفه)، ابراهیم (=مشربه ام ابراهیم)، ابوبکر، ابوذر (=سجده، بحیر)، ابی بن کعب (= بنی جدیله، بقیع)، اجابه (= مباهله)، احد (= جبل احد، فسح) احزاب (= فتح، خندق، اعلی، اجابه) بدائع، بغله (= بنی ظفر، مائده)، بلال، بنی زریق، بنی ساعده، تقوی، ثنایا، جبل الرماه، (= جبل العینین)، جمعه (= بنی سالم، عاتکه، وادی)، حمزه (= شهدا)، دار النابغه (=بنی عدی) درع، ذباب، رایت، رد شمس (= نخل، بوعی، فضیخ) رسول، زهرا (= فاطمه)، سبق، سرف، سقیا، سلمان، شمس (=شمسی)، شیخین، عرفات، عریش، عسکر (=مصرع) علی، عمر، غمامه (= مصلی العید، استسقاء)، قبا، قبلتین (= ذو قبلتین، بنی سلمه) قشله عسکریه، کبیر، مسیجد (= منصرف، غزاله) مستراح (= استراحت)، مصبح، معرس، منارتین، نبوی (نبی، مدینه)[۱].[۲].
مسجد ابوذر: یکی از مساجد تاریخی مدینه منوره است. بیهقی در شعب الایمان از عبدالرحمان بن عوف نقل کرده است که وی در صحن مسجد نبوی نشسته بود که پیامبر(ص) از مسجد خارج شده و در مکانی به نام «صدقه» وضو ساخته و پس از نماز به سجده‌ای طولانی مشغول شدند. عبدالرحمان گوید: پیامبر(ص) فرمود: «جبرئیل(ع) به من بشارت داد که هر کس بر من درود و صلوات فرستد، خداوند بر او درود می‌فرستد و کسی که بر من سلام نماید خداوند بر او سلام می‌نماید و من به خاطر این مسأله سجده شکر کردم. مسجدی که بعدها به یاد این واقعه ساخته شد به «سجده» معروف گردید.
احمد بن حنبل نیز روایت می‌کند که رسول خدا(ص) وارد مسجدی شده و به سجده افتادند. این مسجد همان مسجد «ابوذر غفاری» است[۳]. موقعیت آن اکنون سمت راست کسی است که در تقاطع خیابان ابوذر به سوی فرودگاه سابق و منطقه احد می‌رود. نمای آن نسبتاً نو و جدید است. بعضی این جا را خانه ابوذر غفاری می‌دانند و برخی دیگر معتقدند در زمان خلیفه سوم هنگامی که ابوذر به فرمان خلیفه به ربذه تبعید می‌شود تا این مکان مورد مشایعت امیرالمؤمنین و فرزندانش قرار می‌گیرند ابوذر در این مکان از مرکب پیاده شده و دو رکعت نماز می‌خوانند و سپس راهی ربده می‌شوند. مسجد ابوذر به «مسجد بحیر» هم معروف است، به علت آنکه ده جنب باغی بوده به این نام. البته این نام به مرور زمان فراموش شده است.[۴].
مسجد احرام: یکی از نام‌های مسجد شجره در مدینه است. به سبب آن که حاجیان برای تشرف به حج در این مسجد احرام می‌بندند، به «مسجد الاحرام» معروف شده است.
مسجد امّ ابراهیم: یکی از مساجد تاریخی مدینه منوره است. ابن زباله و یحیی و ابن شبه از ابن غسان و... روایت کرده‌اند که رسول خدا(ص) در «مشربه ام ابراهیم» نماز گزاردند. در این مکان، ماریه قبطیه، همسر گرامی رسول خدا(ص)، ابراهیم را به دنیا آورد. این مشربه باغی بوده که بعضی از مورخان گفته‌اند به او تعلق داشته است. در حقیقت، این محل، خانه او بوده که پیامبر(ص) در آن نماز گزاردهاند. در کنار مشربه مورد نظر که در منطقه «العوالی» و بین «نخیلات بنی قاسم» (برادر امام حسن عسکری(ع)) قرار داشته، مقبره اهالی منطقه بوده است[۵]. از مشربه ام ابراهیم با عنوان مسجد «ام ابراهیم» یاد شده که تا اواخر دوران عثمانی مورد عنایت کامل بوده، ولی در دوران سعودی مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. مخروبه این مشربه که تنها دارای یک چهار دیواری و یک در قفل شده است، در خیابان «العوالی» و سمت چپ کسی قرار دارد که از «مستشفی الزهراء» به سوی «مستشفی الوطنی» می‌رود.[۶].
مسجد امیّة الاوسیّین: از مساجد مدینه منوره است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بلال: یکی از مساجد مدینه منوره است. «مسجد بلال بن رباح» مکان قلعه یا اُطم «بنی زریق» در محله خالدیه کنونی بوده است که پیامبر(ص) در سال هفتم هجری در آن نماز عید اقامه فرموده‌اند. هنگامی که پیامبر(ص) در این مکان نماز می‌گزاردند، اطم بنی زریق، سمت چپ حضرت قرار می‌گرفت[۷]. مسجد یاد شده که تا اخیر پابرجا بود؛ در توسعه سعودی، میان بنای شهرداری و مسجد غمامه تخریب و به ایستگاه‌ها اتوبوس‌ها و ماشین‌های شهرداری تبدیل شد. مسجدی که امروزه با نام بلال وجود دارد جدید الاحداث بوده و مسجد مورد نظر نیست. همچنین مسجدی منسوب به بلال و بر فراز کوه ابوقبیس در مکه بوده که مساحتی حدود یکصد متر مربع داشته است. این مسجد در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس ساخته شده تخریب گردید و اکنون اثری از آن بر جای نمانده است. بلال بن رَباح، از نخستین گروندگان به اسلام بود. او شکنجه‌های سخت از سوی مشرکان دید؛ اما مقاومت کرد و با فریاد احد، احد خود آنها را آزار داد. وی پس از فتح مکه، بر بام کعبه ایستاد و بانگ اذان برداشت. برخی هم گفته‌اند که روی کوه ابوقبیس اذان گفته و محل اذان وی مسجد شده است. چنین به نظر می‌رسد که بعدها فاکهی در قرن سوم از مسجد ابراهیم که برفراز کوه ابوقبیس بوده، یاد کرده است؛ جایی که ابراهیم در آن نقطه ایستاد و ندای حج سر داد[۸].[۹].
مسجد بنات النّجار: یکی از مساجد تاریخی مدینه منوره است. این مسجد در مجاورت مسجد جمعه در قبا حدود یکصد متری آن قرار دارد که به نام «بنات النجار» معروف است. آنان دختر عمه‌های پیامبر(ص) بودند. مشهور است وقتی رسول گرامی(ص) از مکه به مدینه هجرت فرمودند، دختران طایفه نجار به استقبال آن حضرت رفته و با ابیات زیبایی از ایشان استقبال کردند: طَلَعَ الْبَدْرُ عَلَيْنَا مِنْ ثَنِيَّاتِ الْوَدَاعِ وَجَبَ الشُّكْرُ عَلَيْنَا مَا دَعَا لِلَّهِ دَاعٍ ایها المبعوث فینا جئت بالأمر المطاع جئت شرفت المدینه مرحبا یا خیر داع «ماه چهارده از ثنیة الوداع بر ما طلوع کرد و بر ما شکر واجب است مادامی که خواننده‌ای برای خدا بخواند؛ چراکه او ما را به سوی خداوند دعوت نمود، ای کسی که در میان ما مبعوث شده‌ای امر تو مطاع ما است. تو با آمدنت به مدینه شرافت بخشیدی، خوش آمدی ای بهترین دعوت شده»[۱۰]. مسجد یاد شده تنها یک چهار دیواری بدون سقف بود. در اواخر دوران سعودی دیوارهای آن شکاف برداشته و نزدیک بود که اطراف آن فرو ریزد که تعمیراتی در آن صورت پذیرفت. این مسجد مخروبه داخل محوطه‌ای پشت مسجد جمعه سمت جنوب آن - قرار دارد که توجه کسی را به خود جلب نمی‌کند.
مسجد بنی اسلم: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی الحبلی: از مساجد مدینه منوره است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی جهینه: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی حارثه: یکی از مساجد تاریخی مدینه منوره است. این مسجد به طایفه «بنی‌حارثة بن الحارث الخزرج» متعلق بوده است. این طایفه در امتداد «عُرَیض» تا «وادی قناة» در شمال و شرق مدینه ساکن بوده‌اند. نیروهای اسلام در مسیر غزوه احد از میان منطقه مسکونی این قبیله عبور کرده‌اند و می‌گویند پیامبر(ص) در این مکان نماز گزاردهاند[۱۱]. این مسجد کنار جاده احد قرار دارد و بقایای قلعه‌ای متعلق به عثمانی‌ها نیز در مجاورت آن و نمای کوه احد نیز از پشت آن دیده می‌شود.
مسجد بنی حرام صغیر: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی حرام کبیر: یکی از مساجد تاریخی مدینه منوره است. این مسجد را قبیله «بنی حرام» پس از ورود به این منطقه ساختند. بعضی می‌گویند پیامبر(ص) در مسجد آنان نماز گزاردهاند و بعضی منکر آن شده‌اند[۱۲]. مسجد بنی حرام در دوران اموی تعمیر و در دوران عثمانی تقریباً رو به انهدام رفت. اکنون جز چند ستون و خشت، اثری از آن باقی نمانده است[۱۳]. موقعیت آن به سمت مساجد سبعه است؛ یعنی پس از پایان کوه سلع به سوی مدینه و در سمت چپ خیابان «السّیح» قرار دارد.
مسجد بنی خداره: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی خدره: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است. احتمالاً همان مسجد بنی خداره باشد.
مسجد بنی رائج: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی زریق: یکی از مساجد مدینه است که در دوران سعودی تخریب شده است. می‌گویند پیامبر(ص) در این مسجد نماز گزارده و قرآن خوانده‌اند. بر اساس بعضی روایات، اولین مسجدی است که در آن قرآن خوانده شده است[۱۴]. مسجد «بنی زریق» که رو به روی «باب السلام» و در خیابان «مناخه» قرار داشته در توسعه اطراف مسجدالنبی(ص) تخریب و مکان آن به ایستگاه اتوبوس‌ها تبدیل شده است.
مسجد بنی ساعده: از مساجد مدینه است. ابن شبه نقل کرده که پیامبر(ص) در مسجد «بنی‌ساعده» نماز گزاردهاند. عبدالله بن عباس روایت کرده که آن حضرت در «سقیفه بنی ساعده» نشسته و «سهل بن سعد» با کاسه‌ای از آب ایشان را سیراب می‌کرد[۱۵]. این مسجد در مکان سقیفه بنی ساعده ساخته شد و چاه «بضاعه» نزدیک آن قرار داشت. مسجد بنی ساعده را علی پاشا در سال ۱۰۳۰ ق، تکمیل و تجدید بنا نمود[۱۶]. مکان دقیق آن در خیابان «سحیمی» یعنی در شمال غربی مسجد النبی(ص) واقع بود که در توسعه اطراف مسجد در دوران سعودی تخریب شد. در داخل این خیابان و در محل تقاطع سحیمی و خیابان «سلطانی»، سقیفه بنی ساعده و مسجد آن قرار داشته که تخریب و به باغ شهرداری یا بلدیه تبدیل شد.
مسجد بنی ظفر: از مساجد تخریب شده مدینه در دوران سعودی است. پیامبر(ص) در مسجدی که به «بنی ظفر» از اوس متعلق بوده و در شرق بقیع، کنار باغ برادران «العائده و آل رفاعی» قرار داشته است نماز گزاردهاند[۱۷]. زبیر بن بکار می‌گوید: محمد بن حسن روایت کرده است که پیامبر(ص) بر سنگی در این مسجد می‌نشسته و همراه صحابه‌ای چون «عبدالله بن مسعود» و «معاذ بن جبل» به قرائت قرآن مشغول می‌شدند. گویند این سنگ شکافی داشته که پیامبر(ص)، سر مبارک خود را برای امان ماندن از آفتاب در آن می‌گذاشته‌اند. بعضی نیز گفته‌اند سوره «مائده» در این مسجد بر پیامبر(ص) نازل شد و لذا به «مسجد مائده» نیز مشهور گشت. وجه تسمیه آن به «البغله» (قاطر ماده) به این سبب است که می‌گویند جای پای قاطر رسول خدا(ص) بر آن سنگ به جا مانده بود. و یا این جا، مکان دفن بغله آن حضرت بوده است. در سال ۶۳۰ ق. «منصور قلاوون» این مسجد را تعمیر کرده است. مکان آن در پانصد متری خیابان «ملک عبدالعزیز» یعنی خیابانی که در مجاورت شمال بقیع بوده و از «شارع ستین» به آن راه است قرار داشته و سعودی‌ها پس از تخریب، آن را به ساختمان تابعه «هیئت امر به معروف و نهی از منکر» تبدیل کرده‌اند.
مسجد بنی عبید: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی عَدّی: یکی از مساجد تخریب شده در دوران سعودی است. این مسجد در «دارالنابغه» یعنی کنار مقبره «عبدالله بن عبدالمطلب» پدر گرامی رسول خدا(ص) قرار داشت. می‌گویند پیامبر(ص) در این مسجد نماز گزاردهاند[۱۸]. مسجد دارالنابغه در خیابان «مناخه» و مقابل «باب السلام» بود که همراه مقبره پدر پیامبر(ص) در تعریض و توسعه خیابان مذکور در حدود سال ۱۳۶۴ ش. تخریب شد.
مسجد بنی عمرو بن مبذول: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی غفار: از مساجد مدینه است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بنی قریظه: یکی از مساجد تاریخی مدینه منوره است. این مسجد در شرق مسجد «فضیخ»، در العوالی و کنار باغی معروف به «حاجزه» ساخته شده است. خانه‌های یهود «بنی قریظه» در این مکان بوده و پیامبر(ص) در خانه‌ای در این مکان نماز گزاردند[۱۹] که بعدها در مکان نماز ایشان مسجدی بنا شد. می‌گویند این مسجد همان جایی است که رسول خدا(ص) در محاصره بنی‌قریظه، «سعد بن معاذ» را حَکَم قرار دادند تا در مورد آنان قضاوت کند. مسجد بنی قریظه که حدود نوزده متر مساحت داشته، در دوران عثمانی رو به تخریب رفته و فقط دیوارهای آن باقی مانده بود[۲۰].
مسجد تقوا: از مساجد مدینه است. مسجدی است که در حق آن آیه شریفه ﴿لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ﴾[۲۱] نازل شده که به اختلاف نقل، منظور مسجد النبی، مسجد قبا (به احتمال بیشتر)، هر دو مسجد (قبا و مسجد النبی) و یا همه مساجدی است که بر اساس تقوا بنا شود[۲۲].
مسجد توبه: از مساجد مدینه منوره است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بیاضه: از مساجد مدینه منوره است که در طول تاریخ از بین رفته است.
مسجد بیضه: از مساجد عصر پیامبر(ص) است که بین راه مکه و مدینه قرار داشته و به مرور زمان از بین رفته است[۲۳].
مسجد ثنایا: یکی از مساجد تاریخی مدینه منوره است. رسول خدا(ص) در حین جنگ احد مجروح شده و دندان پیشین ایشان در مکانی شکسته شد که بعدها در آن مکان مسجدی ساختند. این مسجد دارای گنبدی بوده که به مرور زمان منهدم گشته است[۲۴]. امروزه دیوارهای مخروبه آن در دامنه کوه احد همانند تلی از سنگ و خاک دیده می‌شود که به هیچ وجه توجه کسی را به خود جلب نمی‌کند. این مسجد به قُبة الثنایا نیز معروف است.
مسجد جبل الرماة: از مساجد مدینه است که مسجد جبل العینین هم نام دارد. مسجدی بود بر سمت شرقی کوه عینین که در سنگرگاه و یا عبادتگاه پنجاه تیرانداز سپاه اسلام در غزوه احد ساخته شد. این مسجد در دوران عثمانی ترمیم ولی به مرور زمان و در اثر بی‌توجهی تقریباً از بین رفت و اکنون جز دیوارهای کوتاه و خشتی آن چیزی باقی نمانده است[۲۵].
مسجد جثجاته: از مساجد مدینه منوره است که در طول تاریخ از بین رفته است.[۲۶].
منابع
پانویس
- ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، حریری، ص۱۵۷.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۸۷۷.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی ج۳، ص۸۵۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۸۸۱.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی ج۳، ص۸۲۶-۸۲۵.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۸۹۵.
- ↑ تاریخ معالم المدینة المنوره، احمد یاسین الخیاری، ص۱۰۳.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج۴، ص۱۶.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۸۹۷.
- ↑ تاریخ معالم المدینة المنوره، احمد یاسین الخیاری، ص۱۱۷.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص۸۶۵.
- ↑ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۶۸.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص۸۳۸.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی ج۳، ص۸۵۷.
- ↑ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۶۴.
- ↑ تاریخ معالم المدینة المنوره، احمد یاسین الخیاری، ص۱۴۷.
- ↑ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۶۶.
- ↑ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۶۵.
- ↑ مراة الحرمین، رفعت پاشا، ج۱، ص۴۱۹؛ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۷۰.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص۸۲۴.
- ↑ «بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی» سوره توبه، آیه ۱۰۸.
- ↑ تفسیر نمونه، ذیل آیه، مدینه‌شناسی، سید محمد باقر نجفی، ج۱، ص۹.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص۱۰۰۷.
- ↑ تاریخ معالم المدینة المنوره، احمد یاسین الخیاری، ص۱۳۹.
- ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، حریری، ص۱۶۴.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۸۹۷-۹۰۵.