ندای آسمانی

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "ندای آسمانی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ندای آسمانی در قرآن | ندای آسمانی در حدیث | ندای آسمانی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ندای آسمانی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

صدایی از آسمان که گاه از آن به «صیحه» تعبیر می‌شود، یکی دیگر از نشانه‌های مهم ظهور امام مهدی (ع) شمرده می‌شود. بنا بر برخی احادیث، این علامت نیز حتمی است. موضوع ندای آسمانی، به منابع شیعه اختصاص ندارد؛ بلکه در احادیث اهل سنت هم فراوان آمده است.

مقدمه

• ندا، بلند شدن صدا و ظاهر شدن آن است و گاهی فقط به صدا اطلاق می‌‏شود. این‏جا منظور از ندای آسمانی، صدایی است که در آستانه ظهور حضرت مهدی(ع)‏ همه مردم، آن را از آسمان می‌‏شنوند. روایاتی که درباره مورد این نشانه‌‏ها از طریق شیعه و سنی رسیده فراوان، بلکه‏ متواتر است. امام باقر(ع) فرمود: " نداکننده‏‌ای از آسمان، نام قائم را ندا می‏‌کند؛ پس هرکس در شرق و غرب است، آن را می‌‏شنود. از وحشت این صدا، خوابیده‌‏ها بیدار، ایستادگان نشسته و نشستگان بر دو پای خویش می‌‏ایستند. رحمت خدا بر کسی که از این صدا عبرت گیرد و آن را اجابت کند! زیرا صدای نخست، صدای جبرئیل روح الامین است".
• از مجموع روایات در این ‏باره می‏‌توان چند نکته را استفاده کرد:

1. ندای آسمانی، از نشانه‌‏های حتمی ظهور شمرده شده است و شیخ طوسی، نعمانی، شیخ مفید، شیخ صدوق، و ... به حتمی بودن آن اشاره کرده‌‏اند.
2. این صدا، از آسمان شنیده می‌‏شود؛ به گونه‏‌ای که همه مردم کره زمین- در شرق و غرب- آن را می‌‏شنوند و به خود می‌‏آیند. از برخی روایات استفاده می‏‌شود هر جمعیتی آن صدا را به زبان خود خواهد شنید.
3. محتوای این پیام آسمانی، دعوت به حق و حمایت از حضرت مهدی(ع)‏ و بیعت با آن حضرت است.
4. هم‏زمان با شنیده شدن این صدا از آسمان یا کمی پس از آن، روی زمین نیز صدایی شنیده می‏‌شود. ندا دهنده آن، شیطان است که مردم را به گمراهی فرا می‌‏خواند و می‌‏کوشد با ایجاد تردید در مردم، آنان را از حمایت مهدی(ع) و اجابت دعوت آسمانی، بازدارد.
5. جبرئیل، مردم را به حق فرا می‌‏خواند و شیطان و نیروهای شیطانی و پیروان سفیانی به باطل.

• از ظاهر روایات، با توجه به ویژگی‌‏هایی که برای آن بیان شده است، فهمیده می‏شود که تحقّق آن، طبیعی نخواهد بود. خداوند سبحانه و تعالی، برای آن‏که شروع این انقلاب جهانی را اعلان کند و به همگان برساند که‏ انقلابی بزرگ در حال شکل‌‏گیری است و حق بودن حضرت مهدی(ع) را بنمایاند و به یاران و دوستان و علاقه‏‌مندان به چنین رستاخیزی خبر بدهد، صیحه آسمانی را معجزه آسا به گوش همگان می‏‌رساند.
• این نشانه در روایات اهل سنت نیز مورد اشاره قرار گرفته است.

احادیث ندای آسمانی

• بنابر روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسی است که با امام زمان (ع) بیعت و با صدایی بلند به گونه‌ای که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت می‌کند: ﴿أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ﴾ آیه ﴿وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ﴾ نیز درباره این حادثه، تأویل شده است.
• فراوانیِ احادیث ندای آسمانی به اندازه‌ای است که برای نمونه در الغیبة نعمانی از شصت و هشت حدیث باب علائم، سی حدیث، دربارۀ این نشانه سخن ‌می‌گوید. البته این فراوانی، غیر از احادیث دیگر باب‌ها و دیگر کتاب‌هاست. در برخی احادیث ندا، به آیۀ ﴿ إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِم مِّن السَّمَاء آيَةً ﴾، استدلال و گویا ندای آسمانی، مصداقی برای این آیه، شمرده شده است.

ندا و صیحه

از مطالعۀ احادیث و مراجعه به کتب لغت استفاده می‌شود که سه واژهِ ندا، صیحه و صوت، مترادف‌اند یا دست کم در این موضوع، در یک معنا به کار رفته‌اند. ابن منظور، ندا را به صوت، و صوت را به ندا معنا کرده است. همچنین مصدر صیحه(صیاح) را "بصورت،" و صیحه را "عذاب" معنا کرده است .

به نظر می‌رسد که کاربرد متعدّد صیحه در قرآن، الزاماً به معنای عذاب نیست؛ بلکه مقصودِ حق تعالی، صدایی است که عذاب الهی را به دنبال دارد یا هشدار به عذاب است. راغب هم می‌گوید: صیحه به معنای صدای بلند است. شاید این که شیخ مفید در شمارش نشانه‌های ظهور، تنها به ندا اشاره کرده و از صیحه و صوت، با وجود فراوانیِ آن دو در احادیث، سخن نگفته است، به همین جهت باشد که وی نیز هر سه را یک علامت می‌داند. بنا بر این، ندای آسمانی و صیحه و صوت که در احادیث آمده، یکی است.

ندای آسمانی در ۲۳ رمضان

نشانه های پیش از اين ندا

واکنش مردم درباره این ندا

مفاد این ندا

آیا «صیحه» همان «فزعه» است؟

علامت دیگر ذکر شده، «فزعه» است که به معنای ترس و وحشت آمده است. آیا فزعه، علامت دیگری غیر از ندا و صیحه و یا همان علامت است؟ معنای لغوی فزعه با صیحه، متفاوت است؛ ولی می‌توان لازم آن معنا باشد؛ یعنی مراد از فزغه، ترس و وحشتی است که به سبب صیحۀ آسمانی پدید می‌آید، اگر چه دلیل مُتقنی بر یکی بودن این دو علامت وجود ندارد. آنچه باعث تصوّر ترادف آنها می‌شود، برداشت نادرست از صیحه است که به نظر می‌رسد منشأ این اشتباه، شباهتی است که از احادیث دربارۀ صیحه و فزعه استفاده می‌شود. برای مثال، در برخی نقل‌ها می‌خوانیم که: صدا در ماه رمضان خواهد بود. از سویی، فزعه هم در ماه رمضان ذکر شده است. از این رو، صیحه و فزعه را یکی تصوّر کرده‌اند. ویژه که در حدیث، مادۀ فزع با صیحه، جمع شده است؛ ولی به نظر می‌رسد چنین نیست و فزعه، علامتی غیر از صیحه و ندا است. گذشته از تفاوت معنای آنها با یکدیگر، احادیث فزعه را در ماه رمضان می‌دانند، این که ندا یا صحیحه در ماه رمضان باشد، قطعی نیست و همۀ اخبار، این مطلب را نمی‌گویند. دلیل دیگر آن که در یک حدیث، ندا و فزعه به عنوان دو علامت در کنار هم ذکر شده است که نشان می‌دهد ندا با فزعه، تفاوت دارد.

این ندا از جانب کیست؟

ندایی که هنگام ظهور به گوش می‌رسد از دو ناحیه است: اوّل از جبرئیل که مردم را به مهدی(ع) می‌خواند و دوم از شیطان که در مردم تردید ایجاد می‌کند. برخی از این احادیث می‌گویند که ندای جبرئیل از اسمان و ندای ابلیس از سوی زمین بلند می‌شود. «از امام صادق(ع) پرسیده شد: چگونه مردم با دیدن عجایبی مانند خَسْف بیدا و ندای آسمانی باز هم با قائم مبارزه می‌کنند؟ امام فرمود: چون شیطان، آنان را رها نمی‌کند و او هم ندایی دارد».

این سخن امام، دلیل خوبی بر وجود دو فریاد از سوی دو قطب مخالف الهی و شیطانی است. در احادیث دیگری از امام پرسیده‌اند که: مردم می‌گویند دو ندا چگونه تشخیص داده می‌شود؟ که این پرسش نیز نشانگر ذهنیت عامۀ مردم دربارۀ تعدّد نداست؛ امّا حال باید دید که این دعوت چیست؟ و مضمون دو ندا چه خواهد بود؟ از احادیث بسیاری استفاده می‌شود که ندای جبرئیل به منظور معرفی مهدی(ع) به مردم جهان است. مضمون برخی از احادیث این گونه است: منادی از آسمان، نام قائم(ع) را می‌گوید و اهل شرق و غرب آن را می‌شنوند... جبرئیل نام صاحب الأمر و نام پدرش را می‌گوید. در جای دیگری از امام پرسیده شد: ندای آسمانی چیست؟ فرمود: «ندا کننده‌ای است که به نام و نسب قائم ندا می‌دهد».

امّا روایات دیگری هست که مضمون ندای آسمانی را حقّانیت ولایت امیرمؤمنان علی (ع) می‌داند و اینکه شیطان خواهد گفت: حق با عثمان یا مردی از بنی امیه است. یا شیطان می‌گوید: فلانی مظلوم کشته شده است. البته این دو گروه از احادیث، با هم تعارض و تنافی ندارند و قابل جمع هستند. یعنی ندا به نام امام مهدی(ع) و امام علی(ع)، فریاد و دعوت به حق است و می‌تواند با یکدیگر همراه شود. ندای مخالف نیز دعوت به باطل می‌کند و از حزب عثمانیه و سفیانی حمایت می‌کند.

صیحه آسمانی در موعودنامه

• منظور از صیحه آسمانی، ظاهرا صدایی است که در آستانه ظهور حضرت مهدی (ع) از آسمان شنیده می‌شود و همه مردم آن را می‌شنوند. در روایات، تعبیرهای "نداء" و "فزعة" و "صوت" نیز به کار رفته که ظاهر آن‌ها نشان می‌دهد که هریک از آن‌ها نشانه جداگانه‌ای است که پیش از ظهور واقع می‌شود، لکن به نظر می‌رسد که این‌ها تعبیرهایی گوناگون از یک حادثه و یا دست‌کم، اَشکال گوناگون یک حادثه باشند. مراد از همه آن‌ها، بلند شدن صدایی در آسمان است. ولی به اعتبار این‌که صدای عظیم، بیدارباشی است که همه را متوجه خود می‌کند و نیز موجب وحشت عمومی و ایجاد دلهره و اضطراب می‌گردد، به آن صیحه، فزعة، صوت و نداء که هریک بیانگر ویژگی از آن حادثه‌اند، اطلاق شده است. این احتمال هم وجود دارد که آن‌ها سه حادثه جدای از هم باشند که در یک زمان رخ نمی‌دهند، بلکه ابتدا صدایی عظیم همه را متوجه خود می‌کند (صیحه)، به دنبال آن صدایی هولناک، مردم را به وحشت می‌اندازد (فزعه) و آن‌گاه صدایی از آسمان شنیده می‌شود که مردم را به سوی مهدی (ع) فرا می‌خواند (نداء).
• امام باقر (ع) می‌فرماید: "نداکننده‌ای از آسمان نام قائم را ندا می‌کند، پس هرکس در شرق و غرب است، آن را می‌شنود. از وحشت این صدا، خوابیده‌ها بیدار، ایستادگان نشسته و نشستگان بر دو پای خویش می‌ایستند. رحمت خدا بر کسی که از این صدا عبرت بگیرد و ندای وی را اجابت کند؛ زیرا صدای نخست، صدای جبرئیل روح الامین است. آن‌گاه می‌فرماید: این صدا در شب جمعه ۲۳ ماه رمضان خواهد بود. در این هیچ شک نکنید و بشنوید و فرمان برید. در آخر روز، شیطان فریاد می‌زند که "فلانی مظلومانه کشته شد" تا مردم را بفریبد و به شک اندازد".
• البته روایات دیگری نیز به همین مضمون وجود دارد. از مجموع روایات می‌توان استفاده کرد:

1. "صیحه" از نشانه‌های حتمی ظهور است،
2. این صدا از آسمان شنیده می‌شود، به گونه‌ای که همه مردم زمین از شرق و غرب آن را می‌شنوند،
3. محتوای این پیام آسمانی، دعوت به حق و حمایت و بیعت با مهدی (ع) است،
4. هم‌زمان با آن یا کمی پس از آن، در روی زمین نیز صدایی شنیده می‌شود. ندا دهنده شیطان است که مردم را به گمراهی فرا می‌خواند،
5. جبرئیل، مردم را به حق فرا می‌خواند.

• مطلب دیگر این‌که در برخی روایات، سخن از "نداء" در کنار کعبه به میان آمده است. امام صادق (ع) می‌فرماید: "گویا می‌بینیم که حضرت قائم (ع) در روز شنبه، عاشورا، هنگام ظهر، بین رکن و مقام، در کنار کعبه ایستاده است و در پیش او، جبرئیل صدا می‌زند: بیعت برای خداست...".
• گویا این ندا غیر از ندای آسمانی و صیحه است که به‌عنوان نشانه ظهور بیان شده، زیرا این ندا در زمین و پس از ظهور است و ندا در آسمان و در آغاز روز صورت می‌گیرد. ولی احتمال هم دارد که همان صدای آسمانی، توسط‍‌ سخن‌گوی حق، جبرئیل، از کنار کعبه بلند شود و در تمام جهان شنیده شود. از امام صادق (ع) درباره ندای آسمانی پرسیدند، فرمود: "هرجامعه و مردمی به زبان و فرهنگ خود، آن ندای آسمانی را می‌شنود".

جستارهای وابسته

• امام مهدی (ع)
• موعودباوری
• فارقلیط
• پارکلیت
• ماشیح
• سوشیانس
• سوشینت
• هوشیدر
• هوشیدرماه
• میتریا
• آرماگدون
• ظهور امام مهدی (ع)
• خروج منبعث سوم
• جیش الغضب
• دیدگاه کلی قرآن درباره پایان تاریخ
• نشانه‌ها و رخدادهای مهم آخر الزمان
• بحران معنویت
• وقوع اختلاف‌ها و درگیری‌های بسیار
• وقوع مصائب
• سفیانی
• دجال
• ظهور منجی بزرگ بشر
• نزول عیسی (ع)
• خروج جنبنده‌ای از زمین
• هجوم یأجوج و مأجوج
• صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان
• حکومت امام زمان (ع)
• فتنه‌های شیطان در زمان ظهور امام مهدی (ع)
• بی ارزش شدن خون مردم
• تدریجی بودن نشانه‌های ظهور امام مهدی (ع)
• گسسته شدن پیوند خویشاوندی
• شکسته شدن حرمت انسان
• جدا شدن مردم بر اثر بلا و گرفتاری
• رویارویی امام مهدی (ع) با جاهلان
• ترس و اضطراب همگانی
• سختی پیش از ظهور امام مهدی (ع)

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴
• دانشنامهٔ امام مهدی ج۷
• سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت.
• مجتبی تونه‌ای، موعودنامه.

پانویس

پیوند به بیرون