علم امام حسین

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسین است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

هر فرد مسلمانی که ایمان به وصایای رسول گرامی اسلام در حق اهل بیت(ع) و از آن جمله امام حسین(ع) دارد، شکی در حجیت اقوال آنان پیدا نمی‌کند؛ زیرا مطابق برخی از آیات قرآنی و روایات نبوی، بعد از رسول خدا(ص) دوازده امام که همگی از ذریه پیامبرند، دارای مقام عصمت بوده و مرجع دینی مردم‌اند؛ خواه به مصدر و مبدأ علوم آنان پی ببریم یا خیر. ولی در عین حال در این مبحث به برخی از مصادر علوم آنان اشاره خواهیم کرد تا اینکه کسی خیال نکند حجیت اقوال آنان به این معناست که اهل بیت پیامبر بوده و به آنان وحی می‌شده است.

منابع علم امام

مقالهٔ اصلی: منابع علم معصوم

منابع و مصادر علوم امام حسین و اهل بیت(ع) به طور اختصار عبارت‌اند از:

1. تعلیمات پیامبر(ص): یکی از مصادر و منابع علوم امامان(ع)، تعلیمات پیامبر(ص) است:
   1. ترمذی به سندش از حضرت علی(ع) نقل کرده که فرمود: من هر گاه از رسول خدا(ص) سؤال می‌کردم به من علم عطا می‌نمود و هر گاه که سکوت می‌کردم آن حضرت ابتدا به سخن می‌کرد.
   2. ام سلمه می‌گوید: جبرئیل بر رسول خدا املاء می‌کرد و رسول خدا(ص) نیز بر علی(ع) املاء می‌نمود.
   3. امام علی(ع) فرمود: رسول خدا(ص) به من هزار باب علم یاد داد که هر بابی هزار باب دیگر را باز می‌کند.
2. استناد به رسول خدا(ص):
   1. کلینی از قتیبه نقل می‌کند که گفت: مردی از امام صادق(ع) مسئله‌ای پرسید و حضرت جوابش داد، آن شخص عرض کرد: برای شما اگر چنین و چنان باشد جوابش چیست؟ فرمود: خاموش باش، هر جوابی که من به تو می‌دهم از قول رسول خدا(ص) است، ما از خود رأیی نداریم.
   2. فضیل بن یسار از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود: اگر ما به رأی خود حدیث گوییم گمراه خواهیم شد؛ همان‌گونه که کسانی قبل از ما به همین جهت گمراه شدند. ولی ما با بینه‌ای از جانب پروردگارمان حدیث شدیم که خداوند آن را بر پیامبرش تبیین کرد، او نیز آن را برای ما تبیین نمود.
3. کتاب علی(ع):
   1. محمد بن مسلم از یکی از امامان باقر یا صادق(ع) روایات نقل کرده که فرمود: همانا نزد ما صحیفه‌ای است از کتاب یا مصحف علی(ع) که طول آن هفتاد ذراع است، ما آنچه را که در آن است پیروی خواهیم کرد و هرگز از آن تجاوز نمی‌کنیم.
   2. مروان می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرمود: نزد ما کتاب علی(ع) است با هفتاد ذراع.
   3. همچنین در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: به خدا سوگند! نزد ما صحیفه‌ای است که طول آن هفتاد ذراع است. در آن تمام آنچه مردم به آن احتیاج دارند، حتی جریمه خدشه‌ای که وارد می‌شود نوشته شده است. رسول خدا(ص) آن را املاء و علی(ع) آن را به دست خود نوشته است.
4. مصحف فاطمه (س): امام صادق(ع) فرمود: ... پیامبر اکرم(ص) برای ما پوستی گذاشته که پوست شتر و گاو نر و گاو ماده نیست بلکه پوست گوسفندی است که تمام نیازمندی‌های مردم در آن هست حتی جریمه خدشه و ناخن و فاطمه زهرا(س) مصحفی گذاشته که قرآن نیست... .
5. اشراقات الهی (الهام): یکی دیگر از مصادر علوم اهل بیت(ع) اشراقات و الهامات الهی است که در قلوب آن ذوات مقدسه وارد می‌شده است، اشراقاتی که برای عموم مردم نیز دارای بهره بوده است و این مسئله امر بعیدی به نظر نمی‌رسد؛ زیرا در قرآن و احادیث به مواردی از این قبیل اشاره شده است. شیخ مفید از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: علم ما غابر و مزبور و زدن در قلب‌ها و کوبیدن در گوش‌ها است؛ و همانا نزد ما است جفر قرمز و سفید و مصحف فاطمه(س)؛ و نزد ما است جامعه که در آن تمام مسائلی است که مردم به آنها احتیاج پیدا می‌کنند. از تفسیر این کلام از حضرت سؤال شد؟ فرمود: اما غابر، علم به آینده است و اما مزبور، علم به گذشته است و اما مقصود از زدن در قلوب، همان الهام است و مقصود از کوبیدن در گوش‌ها، حدیث ملائکه-درود خداوند بر آنها - است، ما سخنانشان را می‌شنویم ولی آنان را نمی‌بینیم....
6. علم غیب: می‌دانیم که همه موقعیت‌ها برای رسول خدا(ص) فراهم نگشت تا شریعت را به طور کامل تبیین نماید. عمر رسول خدا(ص) محدود بود و لذا ضروری به نظر می‌رسید که برای بعد از خود، خلیفه و جانشین معین کند تا ادامه دهنده راه او در تبیین و تطبیق شریعت باشد و به همان دلیل که پیامبر(ص) در موضوعات خارجی و موضوعات احکام الهی احتیاج به علم غیب دارد، همچنین امام و جانشین او نیز به بهره‌برداری از این علم احتیاج دارد. امام صادق(ع) به ابوبصیر فرمود: ‌ای ابابصیر! ما اهل بیتی هستیم که علم خواب‌ها و بلاها و نسب‌ها و وصیت‌ها و فصل الخطاب‌ها به ما داده شده است. شیعیان خود را می‌شناسیم، همان‌گونه که هر مردی، اهل بیت خود را می‌شناسد.

ضرورت عمل به روایات امام حسین(ع)

هر یک از مذاهب اسلامی برای ثبت و ضبط احادیث نبوی، راهی را انتخاب کرده و سنن پیامبر(ص) را از آن طریق گردآوری کرده‌اند، شیعه دوازده امامی نیز با تمسک به دستورات پیامبر(ص) راه اهل بیت(ع) را برای دسترسی به روایات نبوی انتخاب نموده است؛ زیرا مطابق روایات فراوان، همانند حدیث ثقلین، سفینه و... پیامبر، اهل بیت معصوم خود را مرجع دینی برای بعد از خود معرفی کرده است؛ لذا بر هر فرد مسلمان واجب و ضروری است که به احادیث اهل بیت(ع) و از آن جمله امام حسین(ع) مراجعه کرده و حکم خدا را از طریق آنها به دست آورد و از آنجا که این احادیث در مصادر حدیثی شیعه دوازده امامی است پس وظیفه هر مسلمان است که به این روایات رجوع کرده و آنها را به عنوان مصدر استنباط حکم قرار دهد.

ما در اینجا به طور مختصر به ادله ضرورت عمل به روایات اهل بیت(ع) و از آن جمله امام حسین(ع) اشاره می‌کنیم:

وثاقت امام حسین(ع)

با مراجعه به کتب تاریخ و رجال و تراجم اهل سنت پی می‌بریم که امام حسین(ع)، دارای علم و فضل بی‌کرانی بوده و نیز دارای احادیثی بوده است و همین مقدار در لزوم توجه اهل سنت که معتقد به امامت و وصایت او نیستند به روایاتش کفایت می‌کند.

1. ابن عبدالبر می‌نویسد: حسین(ع) مردی فاضل و متدین و بسیار روزه گیرنده و نماز و حج به جای آورنده بود.
2. شیخ محمد بن محمد مخلوف مالکی می‌نویسد: و اما حسین(ع)، او انسان بافضل و بسیار اهل نماز و روزه بود و بیست و شش بار پیاده خانه خدا را زیارت کرده است.

عصمت امام حسین(ع)

امامان اهل بیت(ع) و از آن جمله امام حسین(ع) از مقام عصمت برخوردارند. از آنان هرگز اشتباه و خطا سر نمی‌زند؛ لذا هر روایتی در هر باب و علمی که از آنان رسیده ـ از آنجا که معصوم‌اند ـ عین واقع بوده و بر ما حجت است و به همین جهت است که بر هر فرد مسلمان فرض و وظیفه است که دیگران را رها کرده و تنها واسطه رسیدن به حقایق قرآن و سنت پیامبر(ص) را اهل بیت(ع) بداند و به آنها رجوع کند تا با عمل به احکام الهی به سعادت دنیا و آخرت رهنمون شود.

ادله قرآنی

مطابق برخی از آیات قرآنی؛ از قبیل «آیه تطهیر»، «آیه اولی الأمر» و دیگر آیات، ما وظیفه داریم بعد از رسول اکرم(ص) برای رسیدن به حقایق قرآنی و سنت پیامبر(ص) به اهل بیت عصمت و طهارت مراجعه کنیم؛ زیرا هرچه از آنان رسیده، عین واقع بوده و از اشتباه هم مصون خواهد بود.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾ و مطابق آیه «تطهیر»، «مطهرون» اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند.

ادله روایی

پیامبر اکرم(ص) مطابق روایاتی؛ از قبیل «حدیث ثقلین»، «حدیث سفینه» و دیگر احادیث هر فرد مسلمانی را تا روز قیامت مأمور به رجوع به کتاب و عترت خود کرده تا دین را از این دو کانال اخذ کنند.

کتاب خدا به عنوان کتابی صامت که مصدر همه معارف دینی است و عترت معصوم پیامبر(ص) به عنوان کتاب ناطق که به حقایق قرآن آگاهی کامل دارند؛ لذا هر کس که می‌خواهد از ضلالت و گمراهی مصون باشد و هرگز هلاک نشده و در دوزخ گرفتار نشود، باید به کتاب و عترت تمسک کرده و در سفینه نجات آن بزرگواران داخل شود.

بازگشت سنت امام حسین(ع) به سنت نبوی

با مراجعه به روایات اهل بیت(ع) از جمله امام حسین(ع) پی خواهیم برد که احادیث آن بزرگواران همگی با سند به رسول خدا(ص) بازمی‌گردد.

1. کلینی به سندش از قتیبه نقل می‌کند که گفت: مردی از امام صادق(ع) مسئله‌ای پرسید و حضرت جوابش داد، آن شخص عرض کرد: برای شما اگر چنین و چنان باشد جوابش چیست؟ فرمود: خاموش باش، هر جوابی که من به تو می‌دهم از قول رسول خدا(ص) بوده است، ما از خود رأیی نداریم.
2. فضیل بن یسار از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود: اگر ما به رأی خود حدیث گوییم گمراه خواهیم شد؛ همان‌گونه که کسانی قبل از ما به همین جهت گمراه شدند. ولی ما با بینه‌ای از جانب پروردگارمان حدیث شدیم که خداوند آن را بر پیامبرش تبیین کرد، او نیز آن را برای ما تبیین نمود.
3. از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: حدیث من حدیث پدرم و حدیث پدرم حدیث جدم و حدیث جدم حدیث حسین و حدیث حسین حدیث حسن و حدیث حسن حدیث امیرالمؤمنین(ع) و حدیث امیرالمؤمنین(ع) حدیث رسول خدا(ص) و حدیث رسول خدا گفتار خداوند عزوجل است.
4. امام باقر(ع) مطابق حدیثی از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل کرده که خطاب به حضرت علی(ع) فرمود: آنچه بر تو می‌خوانم بنویس. حضرت عرض کرد: ای پیامبر خدا! آیا بر من از فراموشی می‌ترسی؟ پیامبر فرمود: من بر تو از فراموشی نمی‌هراسم؛ زیرا برای تو از خدا خواسته‌ام که تو را حفظ کرده و به فراموشی نیندازد و لکن برای شرکای خود بنویس. حضرت فرمود: به پیامبر عرض کردم: شرکای من کیان‌اند ای پیامبر خدا؟ فرمود: امامان از اولاد تو....
5. معلی بن خنیس از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: کتبی نزد علی(ع) بود. هنگامی که به عراق هجرت نمود آنها را نزد ام سلمه به ودیعت گذارد که بعد از شهادتش نزد امام حسن(ع) قرار گرفت و بعد از او به دست امام حسین(ع) رسید و بعد از او به دست علی بن الحسین(ع) و بعد در دست پدرم امام باقر(ع) قرار گرفت.
6. زراره از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: ابوجعفر ـ باقر(ع) ـ از دنیا نرفت تا اینکه کتاب‌ها به من رسید.
7. عبدالملک بن اعین می‌گوید: امام باقر(ع) برخی از کتاب‌های علی(ع) را به من نشان داد....
8. امام باقر(ع) به سلمة بن کهیل و حکم بن عتیبه فرمود: شرق و غرب عالم سفر کنید، هرگز علم صحیحی نخواهید یافت مگر علمی که از نزد ما اهل بیت خارج شده باشد.
9. حضرت باقر(ع) خطاب به حسن بصری فرمود: حسن اگر می‌خواهد به چپ و یا راست برود، به خدا سوگند! علم به جز اینجا یافت نمی‌شود. مقصود حضرت، اهل بیت(ع) است.
10. یحیی بن عبدالله می‌گوید: از امام صادق(ع) در حالی که جماعتی از اهل کوفه نزد آن حضرت بودند، شنیدم که می‌فرمود: از این مردم عجب است که می‌گویند: ما علم خود را از رسول خدا(ص) گرفته و به آن عمل کرده و هدایت یافتیم، ولی معتقدند که نزد اهل بیت رسول خدا(ص) علم حضرت نیست! در حالی که ما اهل بیت او و ذریه‌اش هستیم، در منازل ما وحی نازل شد و از نزد ما علم به سوی مردم خارج شد....

حجیت تفسیر امام حسین(ع)

با جمع بین برخی آیات قرآنی پی می‌بریم که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و از آن جمله امام حسین(ع) حقیقت قرآن را مس کرده و از آن آگاهی کامل دارند و لذا چنین کسانی اقوال و بیاناتش در شرح و توضیح و تفسیر قرآن برای همه حجت است. اینک این موضوع را از چند طریق به اثبات می‌رسانیم.

بیان اول

الف) خداوند متعال می‌فرماید: ﴿اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾.

ب) چون خدا چنین است پس از معدن نور غیر از نور صادر نمی‌شود: خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُبِينًا﴾.

ج) خداوند می‌فرماید: ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾. در جمله ﴿لَا يَمَسُّهُ﴾ دو احتمال است:

1. جمله ناهیه باشد به این معنا که نباید قرآن را به جز افراد با طهارت مس کنند.
2. جمله نافیه باشد به این معنا که حقیقت قرآن را به جز افرادی که طهارت نفسانی دارند درک نمی‌کنند.

در قرآن کریم کلمه «مس» به معنای مس ظاهری و مس باطنی هر دو به کار رفته است و نیز طهارت به معنای طهارت ظاهری و طهارت باطنی هر دو به کار برده شده است. خداوند درباره مس ظاهری می‌فرماید: ﴿لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً﴾ و نیز درباره مس باطنی می‌فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ﴾.

و درباره طهارت ظاهری می‌فرماید: ﴿وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ﴾ و درباره طهارت باطنی می‌فرماید: ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ﴾.

د) از برخی آیات استفاده می‌شود که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مصداق واقعی «مطهرون» در قرآن‌اند: خداوند می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾.

بیان دوم

خداوند می‌فرماید: ﴿بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ﴾. در اینکه مراد از «العلم» در آیه فوق چیست دو احتمال است:

1. مراد، علم کتاب است: در این صورت این آیه با ضمیمه به چند آیه دیگر به نتیجه می‌رسد:
   1. خداوند می‌فرماید: ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾.
   2. و نیز می‌فرماید: ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾.
   3. و می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾. نتیجه اینکه: آیات بینات قرآن در سینه اهل بیت عصمت و طهارت است.
2. مراد، علم الیقین باشد: با این احتمال نیز به ضمیمه چند آیه می‌توان به نتیجه رسید:
   1. آیه عصمت امام: خداوند می‌فرماید: ﴿لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾. و نیز می‌فرماید: ﴿...وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾.
   2. منشأ عصمت علم به حقایق امور و علم الیقین است: خداوند می‌فرماید: ﴿قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُنْ مِنَ الْجَاهِلِينَ﴾.

نتیجه اینکه: در سینه امامان معصوم حقیقت قرآن وجود دارد و هر کس حقیقت قرآن نزد او است بیاناتش در تفسیر قرآن حجت است.

بیان سوم

این بیان را نیز با ذکر آیاتی به نتیجه مطلوب می‌رسانیم:

1. خداوند می‌فرماید: ﴿ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا﴾.
2. و نیز می‌فرماید: ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾.
3. و فرمود: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾.

نتیجه این که: خداوند سبحان علم قرآن و حقایق آن را نزد اهل بیت پیامبرش به ارث گذاشته است.

منابع

1. رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱