توحید در نهج البلاغه
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • عدم تحریف قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه | |
این مدخل زیرشاخهٔ بحث توحید است. توحید از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توحید در قرآن - توحید در حدیث - توحید در نهج البلاغه - توحید در کلام اسلامی - توحید در اخلاق اسلامی - توحید در معارف دعا و زیارات - توحید در معارف و سیره سجادی - توحید در فقه اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
توحید از ریشه "وحد" به‌معنای یکی گرفتن است. توحید ریشه در فطرت انسان‌ها دارد. اعتقاد یا رفتار غیرتوحیدی نشانه انحراف از فطرت و ناشی از عوامل روانی، محیطی، جغرافیایی، تاریخی و غیره است. توحید به‌معنای تأکید بر یکتایی خدا و نفی هرگونه شرک، اصلی‌ترین پیام ادیان آسمانی است. مرحله کمال تصدیق خداوند نیز، بی‌همتا دانستن اوست. اساس دین، شناخت خداوند است و کمال شناخت او، تصدیق به وجود او، و کمال تصدیق به وجود او، یکتا و یگانه دانستن اوست[۱][۲].
امام علی (ع) در نهج البلاغه ابعاد مختلف توحید را مورد نظر قرار داده‌اند و آن را به زبان‌های مختلف بیان کرده‌اند. این ابعاد عبارت‌اند از[۳]:
- حقیقت توحید: همان‌گونه که اشاره شد، توحید به‌معنای تصدیق به یگانگی خداوند است. به کسی موحد گفته می‌شود که هرگونه شرکی را انکار کند. خداوند موجودی یگانه است و هرگز شریک و مانندی ندارد. امام علی (ع) فرمود: هرچه را واحد نامند اندک و تنهاست، جز او که یگانه است و بر همگان فرمانروا[۴]. و نیز فرمود: (خداوند) یکتا نه از روی شمار[۵]. تعبیر به "احد" (به‌معنای یکتا) ما را به قله توحید رهنمون می‌سازد. احد، موجود یگانه‌ای است که از هرگونه ترکیب منزه است. منظور از این کلام نفی مشابهت خداوند به آفریدگان در همه موارد، از جمله جسم، جنس، نوع و اشکال و مقادیر و رنگ و... است[۶]
- کمال توحید: از دیدگاه امام علی (ع) توحید کمالی دارد که هرکسی به آن کمال نمی‌رسد. ایشان می‌فرماید: درست باور داشتن او یگانه انگاشتن اوست و یگانه انگاشتن، او را به سزا اطاعت کردن و به‌سزا اطاعت کردن او، صفت‌ها را از او زدودن[۷]. و نیز می‌فرماید: در واقع حضرت صفات ثبوتیه خداوند را بیان می‌فرماید که درک آن صفات در ذات ربوبی برای انسان‌ها امری محال است. از این‌رو کمال توحید در آن است که صفات ثبوتیه را در بالاترین حد بدانیم و خداوند را از هرگونه صفتی که محدود و جدای از ذات اوست، منزه بدانیم[۸]
- برهان توحید: خداوند شریک ندارد، زیرا اگر شریکی برای او باشد، باید همانند خداوند آثار وجودی خود را ظاهر کند. این آثار وجودی را امام علی (ع) در سه فراز بیان فرموده است: ارسال رسولان، پادشاهی و تدبیر مُلک هستی و افعال حکیمانه و صفات[۹]. امام علی (ع) برای اثبات وجود خداوند به خود وجود و نشانه‌های آن، که از هر چیزی آشکارتر است، استناد می‌کند. از بیانات امام معلوم می‌شود که مرتبه خداوند در یگانگی، همان مرتبه احدیت است که با هیچ ترکیبی سازگار نیست و آن، مرحله واجب الوجود است، یعنی هستی مطلقی که از دایره پدیده‌ها خارج است و خود، علت ایجاد همه پدیده‌های هستی. چنین موجودی غنی علی‌الاطلاق نام دارد و غنی علی‌الاطلاق در ذات، صفات و افعال، موجودی یگانه است[۱۰]
- پیامدهای توحید: نظام توحیدی ما را مکلّف می‌کند که نه فقط در عبادات خویش تنها او را پرستش کنیم، بلکه در اطاعت هم تنها از او اطاعت کنیم و از هر اطاعتی جز اطاعت او بپرهیزیم. نظام توحیدی از ما تقوا می‌طلبد؛ تقوایی که محصول شناخت ذات خداوند است. امام علی (ع) فرمود: بترسید از خدایی که شما را از موعظت خود بهره‌مند ساخت و با فرستادن پیامبرانش پند داد و با نعمت خود، رشته منت بر گردنتان انداخت. پس خود را با پرستش او خوار دارید و حق اطاعتش را بگزارید[۱۱][۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ «أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ وَ كَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِيقُ بِهِ وَ كَمَالُ التَّصْدِيقِ بِهِ تَوْحِيدُهُ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 218.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 219.
- ↑ «كُلُّ مُسمًّى بِالْوَحْدَةِ غَيْرَهُ قَلِيلٌ وَ كُلُّ عَزِيزٍ غَيْرَهُ ذَلِيلٌ وَ كُلُّ قَوِيٍّ غَيْرَهُ ضَعِيفٌ وَ كُلُّ مَالِكٍ غَيْرَهُ مَمْلُوكٌ وَ كُلُّ عَالِمٍ غَيْرَهُ مُتَعَلِّمٌ وَ كُلُّ قَادِرٍ غَيْرَهُ يَقْدِرُ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۶۵
- ↑ «الْأَحَدِ بِلَا تَأْوِيلِ عَدَدٍ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۲
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 219.
- ↑ «كَمَالُ التَّصْدِيقِ بِهِ تَوْحِيدُهُ وَ كَمَالُ تَوْحِيدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ وَ كَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْيُ الصِّفَاتِ عَنْهُ لِشَهَادَةِ كُلِّ صِفَةٍ أَنَّهَا غَيْرُ الْمَوْصُوفِ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 219.
- ↑ «وَ اعْلَمْ يَا بُنَيَّ أَنَّهُ لَوْ كَانَ لِرَبِّكَ شَرِيكٌ لَأَتَتْكَ رُسُلُهُ وَ لَرَأَيْتَ آثَارَ مُلْكِهِ وَ سُلْطَانِهِ وَ لَعَرَفْتَ أَفْعَالَهُ وَ صِفَاتِهِ»؛ نهج البلاغه، نامه ۳۱
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 219.
- ↑ «فَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي نَفَعَكُمْ بِمَوْعِظَتِهِ وَ وَعَظَكُمْ بِرِسَالَتِهِ وَ امْتَنَّ عَلَيْكُمْ بِنِعْمَتِهِ فَعَبِّدُوا أَنْفُسَكُمْ لِعِبَادَتِهِ وَ اخْرُجُوا إِلَيْهِ مِنْ حَقِّ طَاعَتِهِ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۸
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 220.