مقام محمود به چه معناست؟ (پرسش)
مقام محمود به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط با بحث‌های مقام معصوم، مقام محمود و مقام شفاعت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مقام معصوم مراجعه شود.
| مقام محمود به چه معناست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مقام معصوم |
| مدخل اصلی | مقام معصوم |
پاسخ نخست
آیت‌الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «با پیشوایان هدایتگر» در این‌باره گفته است:
«خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) در روز قیامت مقامی استثنایی داده است. خدای سبحان در قرآن مجید می‌فرماید: ﴿عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا﴾[۱] عقل ما قاصر است، ولی پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: خداوند متعال در روز قیامت به من مقام شفاعت خواهد داد و من گناهکاران امتم را شفاعت خوام کرد. در احوالات پیامبران پیشین در قرآن مجید آمده است که آنان در روز قیامت علیه امتشان درباره کارهای خلافی که کردند و به آنان اذیت‌هایی رساندند شکایت می‌کنند، یا شهادت می‌دهند، اما امت اسلام با این همه اذیتی که کرده و خلاف کاری‌هایی که انجام داده، باز پیامبر اکرم(ص) مقام شفاعت برای امتشان دارند. از این روست که این امت، امت مرحومه است. اما این امت، قدر این رحمت الهی را ندانست. راستی چرا این امت باید با امت‌های پیشین فرق داشته باشد؟ چون پیامبر این امت، با پیامبران پیشین فرق دارد. پیامبران گذشته علیه امتشان می‌دهند. اما پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:" يَا رَبِّ أُمَّتِي أُمَّتِي "[۲]. ائمه اطهار(ع) نیز همین طور در روز قیامتشفاعت خواهند کرد[۳] این مقام را پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) دارند. اما نه این که ما مغرور بشویم، باید لیاقت شفاعت داشته باشیم. در روایتی امیر مؤمنان علی(ع) می‌فرماید: "از پیامبر اکرم(ص) شنیدم که می‌فرمود: هرگاه روز قیامت مردم به صحنه محشر بیایند فریاد کننده‌ای فریاد می‌زند: ای رسول خدا! به راستی خدای متعال به واسطه تو، دوستان تو و دوستان اهل بیت تو را؛ آنان که ولایت اهل بیت تو را پذیرفته‌اند، از مجازات ایمن داشته است، پس آنچه بخواهند، پاداش بده. من می‌گویم: پرورگارا! پاداش آنان بهشت است. دستور می‌رسد: بهشت را از آنان پر کن؛ هر قدر که خواهی. پس این همان مقام محمود و پسندیدهای است که خدا به آن مقام مرا وعده داده است"»[۴].[۵].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین ب‍ح‍ری‍ن‍ی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید م‍ج‍ت‍ب‍ی ب‍ح‍ری‍ن‍ی در کتاب «جامعه در حرم» در این‌باره گفته است:
««وَ المَقامُ المَحمُود» سومین امر از امور هفت گانه‌ای که در این فقرات ذکر شده و خاصّه این خاندان است، مقام محمود است. ظاهراً این جمله از آیه ۷۹ سوره اسرا اقتباس شده است که قرآن در آن به رسول گرامی اسلام گوید: ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا﴾.[۶] سخنی که هست این است که اولاً این آیه که سخن از مقام محمود به میان آورده، ظاهرش اختصاص به پیامبر اکرم(ص) است، و حال آنکه در این جمله زیارت به خاندان رسالت(ع) اسناد داده شده. و ثانیاً مقصود از مقام محمود چیست؟ اما نسبت به جهت اوّل باید بگوییم: از احادیث بسیاری استفاده می‌شود مجموعه آنچه از فضایل و کمالات برای پیامبر خاتم(ص) ثابت بوده، برای عترت و دودمانش هم ثابت و مسلّم است، مگر چیزی استثنا شده باشد، مانند اصل امر نبوت و رسالت؛ لذا مرحوم مجلسی در کتاب کتاب الإمامة بابی بن این عنوان آورده است: "انه یجری لهم من الفضل و الطاعة مثل ما جری لرسول الله(ص) و انهم فی الفضل سواء".[۷] همان فضیلت و وجوب اطاعتی که رسول خدا(ص) داشت، برای ائمه(ع) ثابت است و همگی در فضیلت برابرند. در حدیث مفصّلی از حضرت صادق(ع) این جمله یافت می‌شود که پیامبر اکرم(ص) به ابوبکر فرمود: ای ابوبکر، به علی(ع) و یازده فرزندان او ایمان آر، به درستی که آنان همانند من هستند در همه شؤون و امور، مگر در امر نبوّت.[۸] و در روایتی حضرت صادق(ع) فرمود: "کل ما کان لمحمد(ص) فلنا مثله، الا النبوة و الازواج".[۹] همه کمالاتی که حضرت محمد(ص) داشتند برای ما همانند آن ثابت است، مگر مسأله نبوت و (تعداد) همسران. این دو جمله‌ای که در این دو حدیث شریف آمده، می‌تواند اصلی در این زمینه باشد. یکی "انهم مثلی"، و دیگری "کل ما کان". هر دو جمله از عموم و شمول خاصی برخوردار است و غیر از آنچه به عنوان استثنا ذکر شده همه آنچه پیامبر اکرم(ص) دارا بوده‌اند حضراتشان واجد هستند. بر فرض در موردی شک کردیم جمله "انهم مثلی"، یا "کل ما کان"، رافع شک است و به عنوان اصل کلی، حاکم. مضاف بر این دو حدیث، در روایت مفصّلی که متضمن گفتگوی معاویة بن وهب با حضرت صادق(ع) است، مطلب بالاتری آمده است. حضرت فرمودند: "و ادنی معرفه الامام انه عدل النبی الا درجه النبوه و وارثه و انّ طاعته طاعه الله و طاعه رسول الله و التسلیم له فی کل امر و الرد الیه و الاخذ بقوله...."[۱۰] پایین‌ترین درجه معرفت و شناخت امام(ع) این است که او را عِدل و برابر پیامبر‌شناسی مگر در درجه نبوّت، و او را وارث نبی بدانی، و طاعت او را طاعت خدا و طاعت رسول خدا بشماری، و در هر امری تسلیم فرمان او باشی، و تمامی امور و کارها را به او ارجاع نمایی، و آنچه می‌گوید پذیرا گردی. بنابراین نسبت به مقام محمود، بر فرض دلیل خاصی نرسیده باشد که این خاندان دارا هستند، خود این ادلّه عامّه و روایات حاکمه، حاکم به ثبوت است. مضاف بر این، همین جمله زیارت جامعه دلیل خاصّ است. امّا مطلب دوم، مقصود از مقام محمود چیست؟ مرحوم مجلسی اول گوید: مقام محمود یا مقام شفاعت است و یا مقام وسیله.[۱۱] ولی ظاهراً آنچه از مجموع آثار رسیده استفاده می‌شود و خود کلمه مقام محمود هم دلالت بر آن دارد، مقام محمود جایگاهی است که هر کس آن را ببیند تحمید و تجمید می‌کند و در مقام تعریف برمی‌آید. خخوشا به حال کسی که این مقام مقام اوست و این جایگاه جایگاه او. همان طور که در دنیا گاهی مرکب راه واری می‌بینیم، می‌گوییم: خوشا به حال کسی که این منزل مسکن اوست، یا نوجوان مؤدب و متینی نظرمان را جلب می‌کند، می‌گوییم: خوشا به حال آن پدری که چنین فرزندی دارد، و هکذا. مقام محمود هم جایگاه خاص و منزلت مخصوصی است که هر کس آن مقام را ببیند در مقام حمد و ثنای صاحب آن مقام و منزلت بر می‌آید و می‌گوید: خوشا به حال کسی که این مقام مقام اوست. آنجا مقام و جایگاه خاصّی است که می‌تواند اصل و اساس برای سایر مقامات و منزلت‌ها باشد. به عبارت ساده‌تر وسیله، یا شفاعت، یا منزلت بهشتی بهشت، و یا سایر آنچه گفته‌اند، ظهور و بروز مقام محمود و مراتب آن است، نه خود آن. مقام محمود مقامی است والاتر و جامع‌تر از همه اینها. از عبارت صلوات ابوالحسن ضراب اصفهانی که از ناحیه مقدس حضرت صاحب الامر(ع) صدور یافته، همین معنی یافت می‌شود. در ضمن آن، در مقام صلوات و دعا نسبت به نقطه ختمیه رسالت عرض کنیم: "وَ ابعَثه مقاما محمودا یعبطه به الاولون و الاخرون".[۱۲] او را در مقام محمودی بدار که اوّلین و آخرین، همگی غبطه آن مقام را بخورند –بگویند: خوشا به حال کسی که چنین مقام و جایگاهی دارد. شاید بتوان از احادیث رسیده اتّحاد مقام محمود و وسیله را استفاده نمود که در واقع یک مقام و منزلت است و به دو اعتبار به دو نام نامیده شده. از این جهت که هر کس آن را ببیند آن مقام را ستایش می‌نماید و در حق صاحبش طوبی می‌گوید: مقام محمود خوانده شده. از این جهت که وسیله‌ای برای شفاعت و سایر امور است، وسیله نامیده شده؛ زیرا بسیاری از خصوصیّات در احادیث گاهی به مقام محمود و گاهی به وسیله نسبت داده شده، که ظهور در اتحاد دارد. ابو سعید خدری گوید: رسول خدا(ص) فرمود: هرگاه از خدا مسألت نمودید از او وسیله بخواهید. توضیح آن را از حضرتش جویا شدیم. فرمود: وسیله درجه من است در بهشت که هزار پله و مرتبه دارد –با خصوصیّتی که در حدیث آمده- آن را در قیامت در جمع درجات پیامبران بدارند و چون ماه در میان ستارگان می‌نماید، و هیچ پیامبر و صدّیق و شهیدی نماند جز این که گوید: «طوبی لمن کانت هذه الدرجه درجته»، خوشا به حال آن کس که این مقام مقام اوست- تا پایان حدیث که بیان‌گر تسلیم مفاتیح و کلیدهای بهشت و دوزخ به پیامبر اکرم، و به امر حضرت در دست امیرالمؤمنین(ع) قرار می‌گیرد. در آخر آن جمله‌ای است بسیار مایه امید و برای دوستان نوید. فرمود: «فَلَجَهنم یومئذ اشد مطاوعه لعلی من غلام احدکم لصاحبه»، آن روز اطاعت دوزخ از امیرالمؤمنین(ع) بیشتر است از اطاعت غلام یکی از شما نسبت به صاحب و مولایش.[۱۳] حضرت صادق(ع) از پدران بزرگوارش، از رسول خدا(ص) نقل نموده که: وقتی خداوند تبارک و تعالی مردم را در قیامت گرد آورد با توجّه به آنکه به من وعده مقام محمود داده، در مقام وفایش برآید، منبری با هزار درجه و پلّه برای من بگذارند و من بر آن قرار گیرم و جبرئیل لوای حمد را در دستم بگذارد و بگوید: «یا محمد، هذا المقام المحمود وعدک الله»،[۱۴] می‌بینیم خصوصیّاتی که در حدیث اوّل برای وسیله ذکر شده بود، در روایت دوم نظیرش برای مقام محمود آمده، و می‌تواند گواه سخنی که بیان کردیم، بوده باشد. در حدیث مفصّل دیگری که خیثمه و مفضّل از حضرت صادق(ع) در کیفیّت حشر و خصوصیات روز قیامت آورده‌اند، سخن به این جا می‌رسد که چاره‌کار از دست همه بیرون رفته، تا پیامبر اکرم(ص) در مقام وساطت و عرض حال بر می‌آید، بر مرکب مخصوص سوار شده و به مقام محمود که بلندی خاصّی است، در برابر عرش حق قرار می‌گیرد و سپس خلیل خدا و امیر مؤمنان به حضرتش ملحق می‌شوند.[۱۵] شاید جمع میان این احادیث چنین باشد که مقام محمود جایگاه خاصّی است برای پیامبر اکرم(ص) در بهشت، که آن را در صحرای محشر بر تل و بلندایی نصب می‌کنند و رسول خدا و امیر مؤمنان و حضرات معصومین(ع) بر آن قرار می‌گیرند. مقامی که اساس سایر مقامات است. در هر حال هر چه هست مقامی است بس بلند، و جایگاهی بس رفیع، و منزلتی بسیار حایز اهمیّت، که اصل سایر مقامات و منزلت‌های خاندان رسالت(ع) در عالم بعد است و حتّی حلّ امور مشکل را با مقام محمود پیوند داده‌اند. علی بن ابراهیم، مهین مفسّر شیعی به سند صحیح از حضرت صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل نموده که حضرتش فرمود: «لو قد قمت المقام المحمود لشفعت فی ابی و امی و عمی و اخ کان لی فی الجاهلیه».[۱۶] هر آینه آن گاه که در مقام محمود قرار گیرم برای پدر و مادر و عمویم و هم‌چنین برای برادری که قبل از اسلام داشتم، شفاعت می‌نمایم. همان‌طور که گاهی کسی از ما چیزی مسألت می‌کند که بسیار مهم است، و چه بسا فعلاً توان انجامش را نداشته باشیم، می‌گوییم: صبر کن وقتی محصول زراعتم را برداشتم، وقتی مدرکم را گفتم، وقتی حقوقم یا جایزه و اضافه کارم را دادند، چنین و چنان می‌کنم. مقام محمود هم مقامی است که پیامبر اکرم(ص) و عترت طاهرینش برای آن خیلی حساب باز کرده‌اند و انجام هر امر مشکلی را به آن پیوند داده و مرتبط با آن دانسته‌اند. آخرین نکته‌ای که توجّه به آن در این جا ضروری نماید تعبیری است که در سوره اسراء در آیه مقام محمود آمده است. قرآن میان آن مقام با تهجد و شب زنده داری پیوند برقرار ساخته. می‌توان از آن چنین نتیجه گرفت: برای رسیدن به مقامات عالیه و درجات رفیعه و کسب کمالات راقیه، مسأله تهجد و شب‌زنده‌داری و بیداری در سحر، نقش بسیار حسّاسی دارد»[۱۷]. |
پرسش‌های وابسته
- مقام متقین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام اهل حق به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام ابرار به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام نفس مطمئنه به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام محسنین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام فائزین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام موقنین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام مسلمین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام صادقین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام صابرین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام مقربین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام مکرمین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام مهدیین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام عابدین به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام مطیعین به چه معناست؟ (پرسش)
پانویس
- ↑ پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد؛ سوره اسراء، آیه:۷۹.
- ↑ ر.ک: الکافی: ج۸، ص۳۱۲، کشف الیقین فی فضائل أمیرالمؤمنین(ع): ۳۱۸.
- ↑ الفضائل، شاذان بن جبرئیل: ۱۲۱، کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین(ع): ۳۱۷ - ۳۱۸، شرح احقاق الحق: ج۵، ص۲۰.
- ↑ «سَمِعْتُ النَّبِيَّ(ص) يَقُولُ: إِذَا حُشِرَ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ قَدْ أَمْكَنَكَ مِنْ مُجَازَاةِ مُحِبِّيكَ وَ مُحِبِّي أَهْلِ بَيْتِكَ الْمُوَالِينَ لَهُمْ فِيكَ وَ الْمُعَادِينَ مَنْ عَادَاهُمْ فِيكَ فَكَافِهِمْ بِمَا شِئْتَ فَأَقُولُ يَا رَبِّ الْجَنَّةَ وَ أُنَادِي بَوِّئْهُمْ مِنْهَا حَيْثُ شِئْتَ فَذَلِكَ الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ الَّذِي وُعِدْتُ»؛ ارشاد القلوب: ج۲، ص۲۵۶، بحار الأنوار: ج۶۵، ص۱۱۷.
- ↑ ر.ک: حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر ج۴؛ ص۴۴۱ تا ۴۴۳.
- ↑ پاره‌ای از شب را به تهجد و بیداری و عبادت بگذران که حکمی اضافه برای توست، امید است که پروردگارت تو را به مقام محمود و جایگاه پسندیدهای بدارد؛ سوره اسرا آیه ۷۹.
- ↑ بحار الانوار ۲۵ / ۳۵۲.
- ↑ یا ابابکر، امن بعلی و باحد عشر من ولده. انهم مثلی الا النبوه.همان، ۵۱.
- ↑ همان ۲۶ / ۳۱۷.
- ↑ کفایة الاثر ۲۵۹، تفسیربرهان ۲ / ۳۴.
- ↑ روضة المتقین ۵ / ۴۹۶.
- ↑ غیبت شیخ طوسی ۱۶۹.
- ↑ معانی الاخبار ۱۱۶.
- ↑ «این است آن مقام محمودی که خداوند به تو وعده فرموده بود». بحار الانوار ۷ / ۳۳۵.
- ↑ اقتباس از تفسیر العیاشی ۲ / ۳۱۰.
- ↑ تفسیر قمی ۲ / ۲۵، بحار الانوار ۸ / ۳۴.
- ↑ ر.ک: ب‍ح‍ری‍ن‍ی، سید م‍ج‍ت‍ب‍ی، جامعه در حرم؛ ص۸۷۳ تا ۸۷۷.