وحدت امت اسلامی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث وحدت امت اسلامی است. وحدت امت اسلامی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: وحدت امت اسلامی در قرآن - وحدت امت اسلامی در سیره معصوم - وحدت امت اسلامی در جامعه‌شناسی اسلامی - وحدت امت اسلامی در فقه سیاسی - وحدت امت اسلامی در معارف و سیره نبوی - وحدت امت اسلامی در معارف و سیره علوی - وحدت امت اسلامی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«وحدت اسلامی» و وحدت میان مسلمانان، یکی از راهبردهای کلان تحقق اسلام ناب محمدی (ص) است. این نوع وحدت از دیدگاه امام خمینی، فراتر از وحدت‌هایی است که در جوامع بین گروه‌ها، احزاب، اقوام و... مطرح می‌شود. ایشان، وحدت همه انسان‌ها را در زیر سایه برادری، الفت، صداقت و صفای باطنی و ظاهری، از مقاصد شرایع آسمانی دانسته و این امر را تأثیرگذار در تشکیل مدینه فاضله و در دفع فساد می‌داند. امام، کل جامعه را به منزله یک شخص و آحاد جامعه را به منزله اعضای آن می‌داند[۱]. اهمیت این نگاه در دوران معاصر که صحبت از جهانی شدن و کم‌رنگ شدن حدود و ثغور جغرافیایی است، بیشتر قابل درک است.
امام خمینی با استناد به حکم لزوم برادری بین مؤمنین[۲]، گرفتاری مسلمین را ناشی از بی‌توجهی آنان به این دستور خداوند می‌داند[۳]. ایشان، مرکز این وحدت را مراسم سالانه حج می‌داند[۴]. با توجه به اینکه امام موضوع وحدت را بر پایه آموزه‌های دینی و یک تکلیف الهی می‌داند؛ از این رو، وحدت حاصل از آن، وحدتی واقعی و دارای تعهدی درونی خواهد بود[۵].
تفرقه عامل حکومت استبداد
اختلاف و فقدان وحدت میان امت اسلامی عامل تحقق‌بخشی استبداد است[۶]. دشمن از طریق اختلاف‌افکنی، سخنان تفرقه‌آمیز خود را طرح می‌کند[۷] و هر زمانی که امت اسلامی بخواهد متحد شود، ایادی استکباری با ایجاد اختلاف میان دسته‌جات مختلف و فاصله‌اندازی میان اصناف[۸]، چماق استبداد را به سر امت اسلامی می‌کوبند؛ چنانکه استعمارگران در ماجرای مشروطیت از طریق ایجاد اختلاف، سایه سیاه استبداد را بر سر مردم ایران نگاه داشتند[۹].[۱۰]
وحدت راهبرد اسلام ناب
تقریب مذاهب و وحدت مسلمانان راهبرد دیگر اسلام ناب محمدی (ص) برای نیل به حکومت اسلامی و تربیت نفوس مؤمن است[۱۱]. غرب استعمارگر سال‌هاست که برای پیشگیری از نیل به اسلام ناب تحت حکومت اسلامی راهبرد مشخص تفرقه‌افکنی را در پیش گرفته است و برای خنثی نمودن این برنامه، اتخاذ راهبرد وحدت ضروری است[۱۲]. البته وحدت به معنای سنی شدن شیعیان و یا شیعه شدن اهل سنت نیست، وحدت یعنی در عین اختلاف نظر، شیعیان و اهل سنت باهم برابر بوده و احساس برادری داشته باشند[۱۳]. در همین راستا در نظر انقلاب اسلامی، هر دولتی یا گروهی اعم از شیعه یا سنی که در جهت اختلاف‌افکنی میان مسلمانان و امت واحدہ اسلامی گام بردارد، بلندگوی تبلیغاتی دشمن بوده و دشمن اسلام و قرآن خواهد بود[۱۴].[۱۵]
اتحاد امت اسلام
توفیق حرکت پیروزمندانه ملت‌های مسلمان در راه دست‌یابی به عزت و پیشرفت، مستلزم عناصری است که اولین آنها اتحاد و انسجام اسلامی است[۱۶]. این وحدت باید بر محور ارزش‌های اسلامی و اعتصام و تمسک به حبل الله باشد. توجه به عوامل موهوم و بی‌محتوایی چون ملیت و قومیت، راهگشا نخواهد بود. دامنه این وحدت باید همه مسلمانان را در بر گیرد و تنها باید با کسانی که در مسیر حرکت اسلامی اخلال می‌کنند مقابله کرد[۱۷].
اسلام حائز عناصر متعددی است که هر یک می‌تواند عاملی در جهت همگرایی و وحدت جهان اسلام باشد. محبت و ارادت به رسول اکرم(ص) از مؤثرترین این عناصر وحدت‌ساز به شمار می‌رود.
دل‌های مسلمین در سراسر عالم اسلام با نام ایشان طراوت و نشاط می‌یابد و همه نویسندگان و هنرمندان و روشنفکران مسلمان باید در تقویت این کانون همبستگی کوشا باشند[۱۸]. مناسک اجتماعی اسلام، دیگر عنصر وحدت‌آفرین جامعه اسلامی است. حج در بالاترین سطح محیط همراهی و همدلی طوائف گوناگون مسلمین است[۱۹]. اعیاد بزرگ اسلامی و نمازهای جمعه و جماعت در تقویت روحیه همبستگی مسلمین تأثیرگذارند. اگر دل‌های مسلمین به یکدیگر بپیوندد و اراده آنها هماهنگ شود قدرت بی‌مانندی برای اعتلای امت اسلامی پدید می‌آید[۲۰].
حفظ کیان و سرزمین اسلامی از مسائل متفق علیه فرق و مذاهب اسلامی است. همه مسلمانان باید در برابر مسأله غصب و اشغال فلسطین احساس وظیفه کنند و همین می‌تواند نقطه وفاق کشورها و ملت‌های مسلمان باشد. اما متأسفانه نفوذ دشمنان در میان حاکمان کشورهای اسلامی، همین نقطه وفاق را به محل اختلاف تبدیل کرده است[۲۱].
محبت اهل بیت(ع) و حتی مسأله غدیر هم می‌تواند کانونی برای وحدت مذاهب اسلامی باشد. البته وحدت به معنای دست شستن از عقاید مذهبی و پذیرفتن فرق دیگر نیست. دعوت ما به وحدت برای توجه به مشترکات و برداشتن سدهایی است که بر مبنای اختلافات برجسته شده است. وحدت به معنای دست برداشتن از دشمنی و همراهی و همدلی برای حل مشکلات مشترک جوامع اسلامی است[۲۲].[۲۳]
وحدت امت اسلامی
وحدت امت اسلامی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های استقلال جهان اسلام به معنای خروج آن از سیطره استعمار فرانو است. از زمان بزرگانی نظیر سید جمال الدین اسد آبادی، شیخ محمد عبده و از علمای بزرگ شیعه نظیر مرحوم شرف الدین عاملی تلاش‌های بسیاری برای وحدت شیعه و سنی صورت گرفته است. در این مسیر ابتکار عمل آیت‌الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت دو شخصیت بلندآوازه دنیای اسلام حدود نیم قرن پیش در برگزاری همایش تقریب مذاهب در کشور مصر و فتوای تاریخی که شیخ شلتوت، بنیان‌گذار دانشگاه الازهر صادر نمود یک حرکت آرمان گرایانه و در عین حال واقع بینانه تلقی می‌شود. شیخ شلتوت در همایش تقریب مذاهب مصر فتوا داد که عمل کردن به فقه جعفری مجزی است و آیت‌الله بروجردی پس از صدور این فتوا فرمودند: «آرزوی ائمه اطهار پس از صدها سال محقق شد و من در قیامت این کار خود را به مادرم حضرت زهرا(س) عرضه خواهم کرد». (به نقل از حجت الاسلام سید محمدرضا احمدی بروجردی نوه آیت‌الله بروجردی و رئیس مؤسسه حضرت آیت‌الله بروجردی). حرکت این دو مرد بزرگ یکی از مهم‌ترین ابتکار عمل‌ها در مسیر وحدت جهان اسلام به منظور تشکیل امت واحد اسلامی در ۵۰ سال گذشته تلقی می‌شود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مقوله وحدت کلمه در جهان اسلام در سرلوحه تأکیدات و توصیه‌های رهبران جمهوری اسلامی قرار داشته، اما در سال‌های آغازین هزاره سوم در واکنش به فرآیندهای مستقیم و صریح استعمار فرانو و همچنین در هم کنشی با امواج پی در پی انقلاب اسلامی، تحت عنوان بیداری اسلامی دعوت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به وحدت جهان اسلام جلوه ویژه‌ای یافته است.
در واقع باید پذیرفت که موضوع وحدت کلمه چه در سطح ملی و چه در سطح دنیای اسلام در کنش و واکنش با پدیده‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متأخر، وارد فاز عملیاتی‌تری نسبت به سال‌های آغازین انقلاب اسلامی شده و از گزاره‌های شعاری صرف فاصله گرفته است. این موضوع زمانی بیشتر نمود می‌یابد که جنگ روانی غرب به منظور ایجاد تفرقه میان ملت‌های مسلمان مورد فهم واقع شود. در هزاره‌ای که تعمیق گسل‌های تمدنی به واقعیت پیوسته، غرب همگرایی جهان اسلام را اصلی‌ترین مانع اهداف استعماری خود می‌داند. مقامات غربی در سال‌های اخیر بارها از تشکیل امپراتوری بزرگ اسلامی ابراز ترس و واهمه کرده و اصلی‌ترین خطر پیش روی استکبار جهانی را انسجام اسلامی و اتحاد میان ملت‌های مسلمان قلمداد نموده‌اند.
مقام معظم رهبری با نام‌گذاری سال ۱۳۸۶ تحت عنوان اتحاد ملی و انسجام اسلامی ضرورت وحدت کلمه مسلمین و مقابله با توطئه شوم استکبار جهانی را متذکر شدند. به نظر ایشان انسجام اسلامی یعنی کشورهای مسلمان قدر امت بزرگ اسلامی را بدانند. جهان اسلام از تکه تکه شدن سودی نمی‌برد. امت اسلامی یک مجموعه عظیم با امکانات و سرمایه‌های بسیار است که مورد حقد و حسد استکبار جهانی است. دنیای غرب جهان اسلام را تکه پاره کرده و در مقابل هم قرار داده است. مستکبران قومیت‌های مسلمان را سلاحی برای برخورد با برادران مسلمان قرار داده‌اند و برخی از مسلمانان هم نادانسته و جاهلانه، این توطئه و این ترفند را پذیرفته و در این دام قرار گرفته‌اند[۲۴].
پیروزی انقلاب اسلامی استعمار فرانو را با پدیده جدید استقلال‌خواهی امت اسلامی روبه‌رو کرد که به ناگزیر می‌بایست راه‌حلی برای مقابله با آن می‌یافت. اربابان زر و زور استعمار، به منظور مقابله با استقلال‌طلبی امت اسلامی که در گفتمان حاکم بر جنبش‌های مردمی جهان اسلام رسوخ یافته است راه‌های متفاوتی را تجربه کردند. مقابله مستقیم نظامی با انقلاب ایران به عنوان کانون این جریان، خطرناک جلوه دادن انقلاب ایران برای منطقه، پروژه دموکراتیزاسیون در خاورمیانه، لشکرکشی به منطقه به بهانه مبارزه با تروریسم و... که البته هیچ یک از این توطئه‌ها تا کنون به نتیجه نرسیده‌اند و عموماً ناکام مانده‌اند.
اما راه حل اخیر استعمار فرانو در برابر استقلال‌خواهی امت اسلامی، با توسل به تجربه جنگ‌های سی ساله، اروپا دامن زدن به اختلافات مذهبی و جنگ‌های فرقه‌ای است. جنگ‌های یکصد ساله مذهبی اروپا که سی سال آخر آن بسیار خونین بود با کشمکش کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها در بوهم چکسلواکی در سال ۱۶۱۸م شروع شد و در سال ۱۶۴۸م با عهدنامه صلح وستفالی[۲۵] به پایان رسید. صلح وستفالی علاوه بر تنظیم مرزهای اروپا موجب شد هر یک از ایالات آلمانی امپراتوری مقدس روم مستقل شوند. سوئد قسمت‌هایی از سواحل شمالی آلمان را تصرف کند، هلند و سوئیس مستقل شوند، فرانسه مناطق وسیع و ثروتمند آلزاس ولرن را تصرف نماید، کالوینیسم به رسمیت شناخته شود و... اما درخور توجه‌تر از همه چیز، توافق عمومی بر سر به حاشیه راندن مذهب از مناسبات اجتماعی و بین الدولی اروپا بود. سکولاریسم برای اولین بار در معاهده وستفالی به مفهوم خروج برخی سرزمین‌ها از تملک کلیسا به کار رفت. پس از آن به مرور، معانی دیگری همچون ترخیص کشیشان، تفکیک دین از سیاست، تفوق دولت بر کلیسا و در نهایت طرد دین از ساحت حیات اجتماعی انسان را به خود گرفت.
در واقع بین سکولاریسم و تشدید منازعات فرقه‌ای و مذهبی رابطه‌ای مستقیم برقرار است. جامعه با مشاهده درگیری‌های بی‌منطق و طولانی بین مذهبی نسبت به اصل مذهب و حدود و ثغور دخالت دین در اجتماع تردید می‌کند و با وا نهادن تمایلات جمعی به دینی فردی می‌گراید. تشدید منازعات فرقه‌ای یعنی فروپاشی امت اسلامی از درون. این یک دام بزرگ است که پیش پای مسلمین پهن شده است.
استعمار فرانو با مد نظر قرار دادن این تجربه راه حل مقابله با استقلال‌خواهی ملت‌های مسلمان را دامن زدن به اختلافات فرقه‌ای و به راه انداختن جنگ‌های مذهبی می‌بیند و در این راستا در سوریه، عراق، افغانستان، پاکستان، لبنان و حتی ایران به شکلی محدودتر شروع به فعالیت کرده است. این اقدامات در کوتاه مدت موجب صرف هزینه‌های جانی و مادی برای مسلمانان و انحراف دید آنها از خطر دشمن اصلی یعنی آمریکا و صهیونیسم بین‌المللی و در بلند مدت باعث لطمه خوردن روح اصیل اسلام و یا همان اسلام ناب محمدی(ص) می‌گردد. این در حالی است که به تعبیر مقام معظم رهبری وجه مشترک همه، اسلام است. وجه مشترک همه، امت اسلامی و وحدت امت اسلامی است. رمز پیروزی و تداوم حرکت استقلال‌طلبانه امت اسلامی توکل به خدا، حفظ وحدت و پیوستگی است[۲۶]. در شرایطی که امواج بیداری اسلامی از سواحل مدیترانه تا کشورهای حاشیه خلیج فارس را در نوردیده است ضرورت به دست گرفتن ابتکار عمل در مسیر «دیپلماسی وحدت اسلامی» بیش از گذشته احساس می‌شود. به خصوص که دشمنان جهان اسلام می‌خواهند با تفرقه‌افکنی بین مسلمانان، معادله جهاد و مقاومت را تبدیل به طرح تکفیر و ترور فرزندان اسلام نمایند. مصادیق تفرقه‌افکنی دشمنان جهان اسلام به منظور مقابله با جریان بیداری اسلامی یکی پس از دیگری پدیدار شوند و غفلت مسلمانان در کشورهای مختلف جولان را برای روبهان استکبار باز گذاشته است[۲۷].[۲۸]
منابع
سهرابی‌فر، محمد تقی، اسلام‌شناسی، منظومه فکری امام خمینی
احمدی، محمد صادق، مقاله «اسلام ناب محمدی»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی
حاج سید جوادی، سید فرید، مقاله «اسلام‌شناسی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱- نبوی و اسکندری، مقاله «استقلال اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲
پانویس
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۰۹.
- ↑ إنما المؤمنون إخوة.
- ↑ امام خمینی، صحیفه نور، ج۱۱، ص۱۴۸؛ ج۱۴، ص۱۴۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه نور، ج۱۸، ص۹۰.
- ↑ سهرابی‌فر، محمد تقی، مقاله «اسلام‌شناسی»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۲۰۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۳۸۳.
- ↑ آیت الله خامنه‌ای، ۲/۳/۱۳۹۴.
- ↑ ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۳۴۵؛ ج۱۱، ص۲۹۰؛ ج۱۸، ص۴۱۰-۴۱۱.
- ↑ ر.ک: نائینی، محمد حسین، تنبیه الأمة وتنزیه الملة، تحقیق جواد ورعی، ص۱۴۱-۱۵۸؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۱۰-۴۱۱.
- ↑ احمدی، محمد صادق، مقاله «اسلام ناب محمدی»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۱۴۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۸۱-۸۴.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۱۴، ص۵۵.
- ↑ آیت الله خامنه‌ای، ۱۰/۵/ ۱۳۶۸؛ ۱۵/۹/۱۳۸۸.
- ↑ آیت الله خامنه‌ای، ۲/۳/۱۳۹۴.
- ↑ احمدی، محمد صادق، مقاله «اسلام ناب محمدی»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۱۴۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگزاران نظام، ۱۷/۱/۱۳۸۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم از سراسر کشور، ۱۸/۷/۱۳۷۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در روز میلاد پیامبر اعظم(ص)، ۲۷/۱/۱۳۸۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با میهمانان خارجی مراسم اولین سالگرد ارتحال امام خمینی، ۱۶/۳/۱۳۶۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، ۱۹/۶/۱۳۸۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار به مناسبت ولادت حضرت رسول اعظم(ص)، ۱۳/۱۲/۱۳۸۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم رضوی(ع)، ۱/۱/۱۳۸۷.
- ↑ حاج سید جوادی، سید فرید، مقاله «اسلام‌شناسی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱، ص ۲۴۳.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، ۲۰/۵/۱۳۸۶.
- ↑ Westphali..
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، ۱۰/۱۱/۱۳۹۰.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، ۲۴/۴/۱۳۹۱.
- ↑ نبوی و اسکندری، مقاله «استقلال اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲، ص ۱۱۰۱.