جبرئیل
جبرئیل نام یکی از بزرگترین و مقرّبترین فرشتگان الهی است. او یکی از چهار فرشته مقرّب (علاوه بر میکائیل، اسرافیل و عزرائیل) است. او رابط میان خداوند سبحانه و تعالی و پیامبران است. و در کتابهای دینی یهودیت، مسیحیت و اسلام از نقش جبرئیل بسیار یاد شده است[۱]. جبرئیل پیک وحی است[۲]؛ از سوی خدا بر پیامبران فرود میآمد و پیام آسمانی خدا را میآورد. در قرآن کریم، نام او آمده و به عنوان فرشتهای که در آسمانها امر او را اطاعت میکنند یاد شده است. "روح الأمین" نام دیگر جبرئیل است. در آغاز بعثت نیز، در غار حرا بر حضرت محمّد (ص) نازل شد و اولین آیات قرآن را آورد. جبرئیل امین پیوسته آیات قرآن را بر قلب رسول خدا (ص) نازل میکرد و بیشتر اوقات، در چهره جوانی به نام "دِحیه کلبی" ظاهر میشد و خدمت پیامبر میآمد[۳].
مقدمه
یکی از دیدگاههای مشهور بین دانشمندان مسلمان این است که جبرئیل همان روح القدس است. دلیل این مطلب را آیه ﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ ﴾[۴] و آیه ﴿قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ ﴾[۵] ذکر شده است. همچنین در قرآن با نامهای ﴿الرُّوحَ﴾[۶]، ﴿الرُّوحُ الأَمِينُ ﴾[۷]، ﴿شَدِيدُ الْقُوَى﴾[۸] و ﴿رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴾ [۹] از او یاد شده است[۱۰].
روایاتی چند، از نقش آن فرشته بزرگ الهی در قیام عظیم و جهانی حضرت مهدی (ع)، به روشنی سخن گفته و از او به عنوان نخستین کسی که با حضرت مهدی (ع) بیعت خواهد کرد، نام بردهاند[۱۱].
در بعضی از روایات گفته شده: او به همراه گروه بزرگی از فرشتگان، هنگام ظهور در محضر واپسین حجّت الهی حاضر شده و به یاری آن حضرت خواهند شتافت. امام صادق (ع) در قسمتی از یک روایت طولانی فرمود: نخستین کس که با او بیعت میکند، حضرت جبرئیل است[۱۲][۱۳].
این، بدان معناست که یکی از امدادهای غیبی خداوند سبحانه و تعالی در آن قیام جهانی، یاری دادن جبرئیل به حضرت مهدی (ع) است. همانگونه که این فرشته بزرگ الهی، به یاری پیامبران دیگر نیز آمده بود[۱۴].
جبرئیل
فرشته الهی است که راهنمای آدم(ع) و در انجام مناسک حج بود. او پذیرش توبه آدم(ع) را به آن حضرت ابلاغ کرد، سپس مناسک را به او آموخت، از جمله آن مناسک، هفت دور حج طواف گرد خانه خدا بود. ازرقی مینویسد: در یکی از کتابهای پیشینیان نخستین چنین دیدم که هیچ فرشتهای را خداوند به زمین نمیفرستد مگر آنکه او را به زیارت کعبه فرمان میدهد. آن فرشته از کنار عرش احرام بسته و لبیکگویان فرود میآید. نخست حجر را میبوسد و استلام میکند و سپس هفت دور بر خانه طواف میکند و داخل کعبه دو رکعت نماز میگزارد،آنگاه به آسمان صعود میکند[۱۵]. جبرئیل راهنمای حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) نیز در انجام مناسک حج بوده است. محمد بن اسحاق نقل میکند که وقتی ابراهیم خلیل الرحمن از ساختن بیتالحرام آسوده شد، جبرائیل پیش آمد و گفت: هفت بار بر کعبه طواف کن. او همراه اسماعیل هفت دور طواف کرد و در هر دور طواف، هر دو به تمام گوشههای کعبه دست میکشیدند و چون هفت دور طواف تمام شد هر دو پشت مقام ابراهیم دو رکعت نماز گزاردند[۱۶]. فرشتگان ضمن طواف به ابراهیم(ع) سلام دادند.
ابراهیم پرسید: شما در طواف خود چه میگویید گفتند: پیش از روزگار آدم(ع) «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ اللَّهُ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» میگفتیم و چون به آدم گفتیم، فرمود: بر این کلمات «وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ» را هم بیفزایید: ابراهیم(ع) فرمود: بر آن «الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ» را هم بیفزایید و فرشتگان چنین کردند[۱۷]. امام پنجم(ع) فرمود: خدای تعالی به جبرئیل وحی کرد که بر آدم و حوا وارد شو، و آنها را از جای پایههای خانه من کنار کن و پایههای خانه مرا برای فرشتگانم و سپس برای فرزندان آدم بساز و بالا بیاور تا فرمود جبرئیل پایههای بیتالحرام را با سنگی از کوه صفا و سنگی از کوه مروه و سنگی از کوه سینا و سنگی از کوه سلام که در پشت کوفه است استوار کرد. پس خدا به جبرئیل وحی کرد که خانه را بساز و تمام کن. جبرئیل به فرمان خدا با پر خود این چهار سنگ را از جا کند و جائی که خدای عزوجل دستور داده بود نهاد. سپس دستور داده شد که با سنگهای کوه ابوقبیس تمامش کن و دو دَر بر آن بگذار، یکی سمت مشرق و دیگر مغرب، وقتی جبرئیل کار را به اتمام رساند فرشتگان، دور آن طواف کردند[۱۸]. در مناسک الشیعه آمده است که قبل از حضرت آدم(ع)، ملائکه خانه خدا را بنا کردهاند[۱۹].[۲۰]
واژهشناسی لغوی
جبرئیل در قرآن
عناوین و اوصاف جبرئیل
روح
رسول
شدید القُوی
ذومِرّة
کریم
مَکین
مُطاع
امین
مأموریتهای اصلی و عمومی جبرئیل
نازل کردن وحی
آموزش
رساندن بشارت های خداوند به اولیای الهی
یاری رساندن به پیامبران و پیروانشان
مأموریتهای فرعی و موردی جبرئیل
چگونگی دیده شدن جبرئیل
فضایل جبرئیل
دارا بودن مقام سدره المنتهی
حیاتبخشی
ایمنی از مرگ عمومی
منسوب شدن به خدا
شفاعت
دشمنی یهود با جبرئیل
پرسش مستقیم
پرسشهای وابسته
- در احادیث دوران نزدیک به ظهور چگونه توصیف شده است؟ (پرسش)
- ویژگیهای عصر ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در سال فرد ظهور میکند؟ (پرسش)
- در روایات چه توصیفهایی برای سال ظهور ذکر شده است؟ (پرسش)
- حضور امام مهدی میان مردم و امرار معاش آن حضرت چگونه است؟ (پرسش)
- چه کسانی از پیامبران الهی با امام مهدی همراه میشوند؟ (پرسش)
- امام مهدی بعد از ظهور چه نوع لباسی میپوشد؟ (پرسش)
- وضعیت افتاء و مرجعیت در جهان تشیع بعد از ظهور امام مهدی چگونه خواهد شد؟ (پرسش)
- محل زندگی امام مهدی بعد از ظهورشان کجا خواهد بود؟ (پرسش)
- امام علی زمان بعد از ظهور را چگونه ترسیم کرده است؟ (پرسش)
- حادثه دهکده افیق چه ارتباطی با ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- آیا بعد از ظهور امام مهدی نیز عالم برزخ وجود دارد یا خیر؟ (پرسش)
- آیا اجرای انقلاب جهانی توسط یک فرد (امام مهدی) ممکن است؟ (پرسش)
- آیا انگشتر حضرت سلیمان نزد امام مهدی است؟ (پرسش)
- نقش نگین انگشتر امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- ایام الله چه روزهایی است؟ (پرسش)
- امام مهدی بعد از خروج در کوفه چه کارهایی انجام میدهد؟ (پرسش)
- آیا از زنان هنگام ظهور امام مهدی زنده میشوند؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور از همراهان امام مهدی هستند؟ (پرسش)
- سن امام مهدی هنگام ظهور چقدر است؟ (پرسش)
- در عصر ظهور امام مهدی شیعیان چه جایگاهی دارند؟ (پرسش)
- آیا هنگام ظهور جنیان امام مهدی را یاری می کنند؟ (پرسش)
- چه کسانی شاهد خروج امام مهدی هستند؟ (پرسش)
- نخستین رویارویی امام مهدی با چه کسی است؟ (پرسش)
- شیوه داوری و قضاوت امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- مردمان چه سرزمینهایی با امام مهدی به نبرد میپردازند؟ (پرسش)
- امام مهدی با چه طوایفی به نبرد میپردازد؟ (پرسش)
- مرکبی که جبرئیل در آستانه ظهور برای امام مهدی میآورد چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی وقتی که میآید اولین کاری که میکند چیست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی هنگام ظهور اموال ثروتمندان را علیرغم میل باطنی آنها بین فقرا تقسیم میکند؟ (پرسش)
- هنگام ظهور امام مهدی چه کسانی از پیامبران امامان و دیگر افراد ایشان را همراهی میکنند؟ (پرسش)
- چرا امام حسین حضرت عیسی و حضرت خضر در زمان ظهور امام مهدی میآیند؟ (پرسش)
- کشور امام مهدی کدام است؟ آیا ایران کشور امام مهدی است؟ (پرسش)
- کشور ایران تا قبل از ظهور چگونه باید باشد؟ (پرسش)
- روایتی که میفرماید: مردی از قم مردم را به سوی خدا دعوت میکند نسبت به چه کسی میباشد؟ (پرسش)
- حضور ایرانیان در دوره ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
- آیا در زمان ظهور حضرت آیت الله خامنهای رهبر ایران است؟ (پرسش)
- کشور عزیزمان ایران چندمین کشوری است که امام مهدی در آن ظهور میکند؟ (پرسش)
- چرا امام مهدی ظهور میکند؟ (پرسش)
- وضعیت شیعه در عصر امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- آیا ظهور امام مهدی با قیامت همراه است؟ (پرسش)
- علت اینکه ظهور امام مهدی را روز قیامت یا یوم المحشر میخوانند چیست؟ (پرسش)
- چگونه میتوان پس از ظهور امام مهدی به مکه رفت؟ (پرسش)
- چرا امامان قبل از امام مهدی برای تشکیل حکومت قیام مسلحانه انجام ندادند ولی امام مهدی این کار را انجام میدهد؟ (پرسش)
- چگونه امام مهدی در عصری که فساد و تباهی همه عالم را فراگرفته و جز عده کمی بر اصول خود باقی نماندهاند ظهور میکند؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی عصا هم دارند؟ (پرسش)
- آیا امام زمان از وسائل ارتباط جمعی استفاده میکنند یا به گونهای دیگر پیام خود را به مردم میرسانند؟ (پرسش)
- امام مهدی برای برآوردن نیازهای زندگی خود و یارانش در دوران قیام چه کار خواهد کرد؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی هنگام ظهور بر سر قبر مادرش فاطمه حاضر میشود و آن را به مردم نشان میدهد؟ (پرسش)
- آیا صحیح است که مدعیان اسلام و ایمان هنگام ظهور حضرت با مشاهده اسلام راستینی که حضرت برای مسلمین میآورد با ایشان مخالفت میکنند؟ (پرسش)
- در قرآن آمده است که ابلیس از خداوند تا روز قیامت مهلت خواست اما خداوند فرمود الی یوم الوقت المعلوم منظور از آن کدام روز و وقت است؟ (پرسش)
- وضعیت کشاورزی در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- وضعیت مسکن در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- وضعیت بیکاری در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- امام مهدی در آستانه مبارزه خود از کدام یک از امدادهای الهی برخوردار است؟ (پرسش)
- آیا دین ما همان دینی است که پیامبر آورده و امام مهدی به آن معتقد است و آیا در طول زمان تحریف نشده است؟ (پرسش)
- علت ترس بعضی افراد از ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چگونه میتوان فهمید شخص ظهور کرده امام مهدی است؟ (پرسش)
- درباره ظهور امام مهدی چه استدلال عقلی یا آیات و روایاتی وجود دارد؟ (پرسش)
- از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
- امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی مییابد؟ (پرسش)
- آیا ممکن است امام مهدی را در شکل و قیافه شخص دیگری ببینیم؟ (پرسش)
- آیا فعالیتهای غرب در روند ظهور تأثیری دارد؟ اصولاً غربیان چه نقشی در جریان ظهور امام مهدی دارند؟ (پرسش)
- امام مهدی با چه هیئتی ظهور میکند؟ (پرسش)
- در روایت آمده است امام مهدی چهار مسجد را تخریب میکند آن مساجد کدامند و چرا تخریب میشوند؟ (پرسش)
- اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟ (پرسش)
- بیعت جبرئیل با امام مهدی چه معنایی دارد؟ (پرسش)
- رهاورد بیعت جبرئیل هنگام ظهور با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- شیوه بیعت امام مهدی با اصحابش چگونه است؟ (پرسش)
- شرایط بیعت با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- در زمان ظهور آیا انسان به محض کوچکترین اشتباه و خطا مجازات میشود؟ اصولاً امام مهدی درباره چه گناهانی اقدام به مجازات میکند؟ (پرسش)
- صدای حضرت در زمان ظهور چگونه به گوش همه میرسد؟ (پرسش)
- چه کسانی مقابل حضرت ایستاده با او به مبارزه مسلحانه بر میخیزند؟ (پرسش)
- آیا زمان ظهور از وسایل پیشرفته استفاده میشود؟ (پرسش)
- آیا با ظهور امام مهدی همه انسانهای کافر کشته خواهند شد و فقط یاران واقعی آن حضرت باقی میمانند؟ (پرسش)
- آیا صحیح است که در عصر ظهور پستی و بلندیهای زمین رفع شده بعد مسافت مانع دید نخواهد شد؟ (پرسش)
- امام مهدی هنگام ظهور با چه موانع و مشکلاتی روبه رو خواهد شد؟ (پرسش)
- ظهور امام مهدی در چه روزی است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی سوار بر ابر میشود؟ (پرسش)
- نظر اهل سنت در مورد ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی میکند؟ (پرسش)
- آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
- باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
- برپایه روایات یکی از وقایع بعد از ظهور انتقام امام مهدی از دو خلیفه اول است؛ در ابن باره توضیح دهید؟ (پرسش)
- چرا حضرت در مکه ظهور میکند؟ (پرسش)
- ظهور امام مهدی چه رابطهای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- اینکه امام مهدی در نخستین اقدام از یاران خود بیعت میگیرد به چه معناست؟ (پرسش)
- اینکه از جبرئیل نخستین بیعت کننده امام مهدی است به چه معناست؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور امام مهدی زنده میشوند؟ (پرسش)
- ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیشدرآمد ظهور کبرا شمرده میشود؟ (پرسش)
- آیا صحیح است که میگویند اگر سیصد و سیزده نفر یاور حضرت داشته باشند ظهور میکنند؟ (پرسش)
- امام مهدی در ظاهر با چه سنی ظهور میکنند؟ (پرسش)
- خصوصیات جسمی امام مهدی هنگام ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی انسانهایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟ (پرسش)
- اول کسی که با امام مهدی بیعت میکند چه کسی است؟ (پرسش)
- امام مهدی کجا ظهور میکند و آیا از همان ابتدا دست به قیام میزند؟ چرا و چه موقع به شهر قم و کوه خضر خواهد آمد؟ (پرسش)
- هنگام ظهور امام مهدی صدای آسمانی چگونه شنیده میشود؟ (پرسش)
- در عصر ظهور کدامین مذهب حاکم است؟ (پرسش)
- آیا جبرئیل بعد از وفات رسول خدا عهد کرده که بر زمین نازل نشود؟ (پرسش)
- مقصود از اصلاح امر امام مهدی در یک شب چیست؟ (پرسش)
- غلبه بر جهان با یاران اندک چگونه ممکن است؟ (پرسش)
- آیا پیروزی امام مهدی بر مخالفان و گسترش حکومتش همراه با اعجاز است؟ (پرسش)
- آیا قاتلان و کشندگان امام حسین به دست امام مهدی کشته خواهند شد؟ (پرسش)
- مطابق روایات شیعه قتلها در چه وقتی خواهد بود؟ (پرسش)
- شیوه و رفتار امام مهدی با ظالمان و دشمنان چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا بیشتر قتلها که توسط امام مهدی انجام میگیرد از مسلمانان است؟ (پرسش)
- اینکه امام مهدی هنگام ظهور بر عرب شدید است به چه معناست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع میکند؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع میکند؟ (پرسش)
- باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- آیا در دولت امام مهدی جز مسلمان روی زمین باقی نمیماند؟ (پرسش)
- آیا در عصر ظهور زندگی بشر سامان مییابد؟ (پرسش)
- سرلوحه برنامههای امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی در تقسیم اموال چگونه رفتار خواهد کرد؟ (پرسش)
- وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟ (پرسش)
- کثرت اموال در عصر ظهور از چه راهی حاصل میشود؟ (پرسش)
- در عصر ظهور وضع مساجد چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی بعد از ظهور مسجد الحرام و مسجد النبی را تغییر خواهد داد؟ (پرسش)
- بین ظهور امام مهدی و برپایی قیامت چه مقدار فاصله است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش میدهد؟ (پرسش)
- چگونه یک فرد میتواند عهدهدار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
- از آنجایی که می دانم امام مهدی انسان های بد را به سزای اعمال شان می رساند آیا باید از ایشان بترسم چون احتمال است من هم جزو آنها باشم؟ (پرسش)
- در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی میکند؟ (پرسش)
- آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
- آیا هنگامی که امام مهدی ظهور میکنند تجهیزات امروزی به همین شکل باقی میمانند؟ (پرسش)
- بعضی میگویند وقتی که امام مهدی ظهور میفرمایند خیلی از علماء به مخالفت با ایشان برمیخیزند آیا سند روایی دارد؟ (پرسش)
- ظهور امام مهدی چه رابطهای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- ظرفیت کلی برای ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
- باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- خداوند متعال چه عنایتی به جهت پیروزی امام مهدی هنگام ظهور انجام خواهد داد؟ (پرسش)
- بهره مردم دوره ظهور از اجتهاد چگونه و به چه میزان خواهد بود؟ (پرسش)
- مطابق قواعد مدت حیات بشریت بعد از ظهور چه مقداری باید باشد؟ (پرسش)
- چرا هنگام شنیدن نام امام مهدی بلند میشوند؟ (پرسش)
- آیا درست است که پیرزنی امام مهدی را شهید میکند و آیا پیرزن از افراد مدینه فاضله امام است؟ (پرسش)
- چگونه یک فرد میتواند عهده دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
- چه کسانی در هنگام قیام امام مهدی از قبر خود برانگیخته میشوند؟ (پرسش)
- چه تحولاتی در زمان امام مهدی رخ میدهد؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور زنده میشوند؟ (پرسش)
- آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
- امام مهدی از چه کسانی انتقام میگیرد؟ (پرسش)
- چه نشانههایی از پیامبران در امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
- آیا میراث پیامبران نزد امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
- وضعیت جهان در آستانه ظهور چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
- سرنوشت حضرت عیسی در زمان ظهور امام مهدی چگونه رقم میخورد؟ (پرسش)
- امام مهدی هنگام ظهور به چه زبانی صحبت میکنند؟ (پرسش)
- امام مهدی هنگام ظهور چه میراثی از انبیاء را به همراه دارد؟ (پرسش)
- اولین ملاقات امام مهدی با یاران پس از ظهور در کجاست؟ (پرسش)
- کیفیت اعلام ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی پس از ظهور چه اصلاحاتی در مکه انجام میدهند؟ (پرسش)
- پس از ظهور امام مهدی چه حوادثی در کوفه اتفاق میافتد؟ (پرسش)
منابع
پانویس
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۶۸.
- ↑ بگو آن (قرآن) را روح القدس از سوی پروردگارت نازل کرده است؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ بگو هرکس دشمن جبرئیل شد بداند که جبرئیل آن (قرآن) را به دستور الهی بر دل تو نازل کرده است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.
- ↑ سوره غافر، آیه: ۱۵.
- ↑ سوره شعراء، آیه:۱۹۳.
- ↑ سوره نجم، آیه:۵.
- ↑ سوره تکویر، آیه:۱۹.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ " أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُهُ جَبْرَئِيل"، علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۰۴؛ ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۱۸۴، ح ۳
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۳۹.
- ↑ التاریخ القویم، ج۳، ص۴۷ (به نقل از حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، ص۹۱).
- ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۴۵.
- ↑ راهنمای حرمین شریفین، ابراهیم غفاری، ج۱، ص۱۵۹.
- ↑ راهنمای حرمین شریفین ابراهیم غفاری، ج۱، ص۱۶۲.
- ↑ تونهای، مجتبی، محمدنامه، ص ۲۹۷.