بحث:صبر

چیستی صبر

• صبر در لغت به معنای حبس و نگهداری آمده است و در اصطلاح به معنای شکیبایی و خودداری نفس است از آنچه عقل و شرع حکم می‌کند و آن را می‌طلبد، یا آنچه را که عقل و شرع، خودداری نفس از آن را اقتضا می‌کند.
• بسیاری از بزرگان گفته‌اند حقیقت صبر، آن است که آدمی خویشتن را از اظهار ناراحتی و جزع باز دارد؛ این مطلب باطن انسان را از شکایت و اعضاء او را از حرکات غیر معمولی که تنها به هنگام هجوم مصائب پدید می‌آید، باز می‌دارد. اما "بازداشتن خویشتن" نه صبر، که "خود را به صبوری زدن" است؛ چون صبر در علم اخلاق یکی از ملکه‌ها به شمار می‌آید، که با ثبات نفس ـ و در پی آن ثبات قلب و ثبات اندام‌ها ـ مساوی و همسان خواهد بود. از این‌رو تفسیر آنان نمی‌تواند ملکۀ صبر را توضیح دهد. شاید مراد آنان از این سخن، حبس کردن نفس و بازداشتن آن از امور غیر مرسوم بوده باشد؛ در این صورت هر چند می‌توان سخن آنان را صحیح دانست، امّا باز هم نمی‌توان گفت صبوری که بر پایه ملکه پدید آید، همان حبس کردن نفس است.

جایگاه و ارزش صبر

• صبر، بردباری و شکیبایی از فضیلت‌هایی است که در شکل‌گیری شخصیت انسان‌ها نقشی والا دارد. صبر ظرفیتی را در آدمی ایجاد می‌کند که در سایه آن، فرصت تفکر و اندیشیدن در امور را پیدا می‌کند. صبر انسان هر قدر بیشتر باشد، فرصت اندیشه او بیشتر است و هرقدر کمتر باشد، تصمیم‌گیری صحیح و عاقلانه در امور کمتر خواهد بود. از این‌رو صبر، عامل پیروزی‌های انسان در طول زندگی است. امام علی(ع) می‌فرماید: «فرد شکیبا پیروزی را از دست ندهد، هر چند روزگارانی سخت بر او بگذرد». همچنین حضرت صبر را لازمۀ ایمان می‌داند و در تعبیری لطیف، صبر و شکیبایی را همچون فرمانده لشکریان فرد با ایمان برمی‌شمارد و می‌فرماید: «بر شما باد به صبر، که صبر از ایمان چون "سر" از "بدن" است و در پیکری که سر نباشد، خیری نیست، همان‌گونه در ایمانی که صبر نباشد خیری نخواهد بود».
• شکیبایی و استقامت، عبارت از ثبات نفس انسان است به گونه‌ای که طوفان‌ها، امتحان‌ها و مصیبت‌ها آن را از جای نبرد، شُبهات آن را به تزلزل نیاندازد و سرانجام سستی و ضعفی در اطاعت الهی بر او غالب نگردد.
• در برخی از آیات ارزش صبر چنین بیان شده است:

1. کسی که صبر نداشته باشد، در مقابل سختی‌ها و مصیبت‌ها از پا در می‌‌آید و در برابر وسوسه‌های شیطانی دچار گناه می‌‌شود. لذا خداوند دستور داده مؤمنان صبور باشند و یکدیگر را به صبر دعوت کنند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا﴾؛ ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾.
2. صبر در برابر حوادث و مشکلات خصلتی نیکو، زیبا و ارجمند است: ﴿وَجَاءُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ﴾.
3. صبر و شکیبایی مفیدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل است: ﴿وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ﴾ و از ملاک‌های امتیاز و ارزش انسان است: ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ﴾، ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ﴾.
4. توصیه خداوند به مؤمنان استمداد و استعانت از صبر است: ﴿وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ﴾، آیه بیانگر این است که استعانت از صبر، دارای اهمّیتی بیشتر نسبت به استعانت از نماز است.

آثار صبر

• برای صبر آثاری بیان شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. صبر وسیله آسان شدن سختی‌ها: ﴿وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ﴾، ﴿قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا﴾؛
2. صبرپیشگی عامل رعایت اعتدال در انفاق و پرهیز از بخل و اسراف در آن: ﴿وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا﴾؛
3. صبرپیشگی زمینه‌ساز اجتناب از باطل و امور بیهوده: ﴿وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا﴾؛
4. صبر عامل اجتناب از طغیان: ﴿فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾؛
5. صبرپیشگی زمینه‌ساز پرهیز از قتل‌های ناحق: ﴿وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ﴾؛
6. صبر زمینه‌ساز استحکام پیوندهای اجتماعی: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾؛
7. شکیبایی از عوامل استقامت بر طریق حق: ﴿فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾؛
8. صبر زمینه‌ساز اطاعت از خدا: ﴿وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾.
9. صبر زمینه‌ساز اقامه نماز و مواظبت بر آن: ﴿وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى﴾؛
10. صبر زمینه بهره‌مندی از امداد الهی: ﴿وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾؛
11. صبر مجاهدان از عوامل فرود آمدن فرشتگان امدادگر به هنگام یورش شتابان دشمن: ﴿بَلَى إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَيَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُسَوِّمِينَ﴾.
12. بهره‌مندی از امداد الهی در صورت صبر، سنّتی الهی و تغییرناپذیر: ﴿وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا﴾.

• و آثار دیگری مانند: صبر وسیله‌ای کارساز در انجام دستورهای الهی؛ میسّر بودن انجام اعمال صالح در سایه شکیبایی؛ امکان انفاق در سایه صبر و شکیبایی؛ صبر و شکیبایی موجب ایمن ماندن از توطئه‌های دشمن؛ صبر از عوامل سالم ماندن از اذیت و آزار دشمنان؛ صبر و شکیبایی در برابر حوادث و ناملایمات درپی دارنده بشارت الهی؛ صبر عامل دستیابی به مقام بندگی خدا؛ صبر از عوامل دستیابی به رحمت الهی؛ امکان پایداری بر پاکدامنی و اجتناب از آلودگی‌ها و....

صبر در روایات

• روایات فراوانی دربارۀ صبر، ارزش، آثار و دیگر خصوصیات آن از ائمه(ع) وارد شده است که به برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. امام باقر(ع) فرمودند: «بهشت در میان ناخواستنی‌ها و صبر بر آنها قرار دارد، از این رو هرکس بر سختی‌های دنیا صبر ورزد داخل بهشت می‌شود و در مقابل جهنّم در میان لذّت‌ها و شهوات قرار دارد، از این‌رو هرکس به خودْ لذّات دنیا و شهوات آن را بدهد داخل در جهنّم خواهد شد».
2. امام صادق(ع) فرمودند: «چون مؤمن داخل قبرش می‌شود، نماز در طرف راست او و زکات در طرف چپ او قرار می‌گیرند و نیکی‌هایش از فراز سر بر او سایه می‌افکند و صبر او در گوشه‌ای به انتظار می‌ایستد. چون آن دو فرشته‌ای که برای سؤال و جواب بر او وارد می‌شوند می‌آیند، صبر به نماز و زکات و نیکی‌های او می‌گوید: مراقب این رفیقتان باشید، و اگر در جایی از حمایت از او ناتوان شدید، من حمایت از او را به عهده می‌گیرم».
3. امام صادق(ع) می‌فرمایند: "خداوند عزَّوجلّ بر قومی نعمت‌هایی بخشید امّا آنان شکر آن نعمت‌ها را به جای نیاوردند، از این‌رو آن نعمت‌ها مایۀ وبال آنان شد. همچنین قومی را به مصائب و مشکلاتی مبتلا ساخت امّا آنان بر آن مشکلات صبر ورزیدند، از این‌رو آن مشکلات برای آنان به نعمت تبدیل شد».
4. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «علامت انسان صبرپیشه سه چیز است: نخست آنکه کسل نشود، دوّم آنکه بی‌تاب نشود و سوّم آنکه از پروردگارش شکایت نکند؛ چرا که چون او کسل و سست شود حق را ضایع می‌کند و چون بی‌تاب شود حق شکر را به جای نمی‌آورد و چون از پروردگارش شکایت کند در حقیقت او را عصیان کرده است».
5. همچنین فرمودند: «آن کس که بلای الهی را بشناسد، بر آن صبر می‌ورزد و آن کس که آن را نشناسد ناپسندش می‌خواند».
6. حضرت از جبرائیل(ع) پرسیدند: «صبر چیست؟ گفت: آنکه همان‌گونه که در راحتی صبر می‌کنی در سختی نیز صبر پیشه کنی و همان‌گونه که در ثروتمندی صبر می‌کنی در فقر نیز صبر پیشه کنی و همان‌گونه که در عافیت و سلامتی صبر می‌کنی در بلا نیز صبر پیشه کنی؛ بنابراین شکایت حال مصیبت‌آمیز خود را به نزد مخلوقات خدا نبری».
7. جابر می‌‌گوید: به امام باقر(ع) گفتم: خدایت رحمت کند! صبر جمیل چیست؟ فرمودند: «صبر جمیل صبری است که در آن از حال خود شکایت به مردم نبرند».
8. امیرمؤمنان(ع) فرمودند: «انسان تا سه صفت در او پدید نیاید حقیقت ایمان را نمی‌چشد: دقّت در دین، صبر بر مشکلات، و تدبیر درست در امر معاش».
9. امیرمؤمنان(ع) فرمودند: «سه چیز است که به واسطۀ آنها انسان مسلمان کامل می‌شود: تدبّر و توجّه در دین، تدبیر در امر معیشت، و صبر در مشکلات».
10. امیرمؤمنان(ع) در سفارشات خود به فرزندشان محمّد بن حنفیّه فرمودند: «برحذر باش از خودبزرگ‌بینی و بدخُلقی و کم‌صبری، چه با این سه صفت هیچ دوستی برای تو نمی‌ماند، و مادام که این سه صفت در تو باقی باشد از مردمان به دور خواهی بود».

صبر در سیره پیامبر خاتم

• خداوند در قرآن، پیامبرش را به صبر توصیه کرده است و بیشتر این موارد در سختی‌هایی بود که به علت دعوت پیامبر(ص) و لجاجت کافران و کسانی که موقعیت خود را با این دین جدید در خطر می‌دیدند، پدید می‌آمد و مشکلات فراوانی را برای آن حضرت ایجاد می‌کرد؛ به ویژه زمانی که تهمت‌ها و گفتارهای ناسزای کفار و غیر آنها روان آن بزرگوار را سخت آزرده می‌ساخت. خداوند در این باره به رسول گرامی‌اش می‌فرماید: ﴿اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ﴾.
• در آیات قبل و بعد از این آیه نیز پیامبر(ص) به صبر امر شده است. آیات دعوت به شکیبایی در سه مرحله نازل شده است:

1. زمانی که مسائل ناروایی به آن حضرت نسبت داده و باعث ناخرسندی ایشان می‌شد؛ مانند اینکه ایشان را ساحر و کذاب، مجنون، ریاست خواه و ریاست طلب می‌نامیدند؛‌
2. هنگامی که برخی از مردم، آن حضرت را تکذیب می‌کردند؛‌
3. وقتی که کفار بی‌ادبی را از حد گذرانده، به خداوند جسارت می‌کردند؛ پیامبر(ص) فرمود‌اند: «من در برابر ناملایمات نسبت به خود و خانواده و حیثیتم صبر می‌کنم؛ ولی در برابر بدگویی به پروردگارم شکیبایی ندارم». خداوند عزوجل نیز این آیات را نازل فرمود: «فَاصْبِرْ عَلَی مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ}}.
4. امام صادق(ع) در زیارت پیامبر(ص) از راه دور می‌فرماید: «ای پیامبر خدا! همراه هر گواهی و به جای هر انکار کننده‌ای، گواهی می‌دهم که تو پیام‌های خدایت را رساندی و برای امّتت خیر خواستی و در راه پروردگارت با تمام توان کوشیدی و فرمانش را فراز آوردی و به خاطرش آزارها دیدی و به حکمت و اندرزهای نیکو و زیبا به راهش فرا خواندی».
5. امام علی(ع) می‌فرماید: «گواهی می‌دهیم که محمّد بنده و فرستاده خداوند است... و او پیام‌های پروردگارش را همان‌گونه که به او فرمان داده بود، ابلاغ کرد... و به خاطر خداوند و برای بندگانش با شکیبایی و خالصانه خیرخواهی نمود».

صبر بر سختی از وظایف منتظران

• از جمله وظایفی که مسلمین به طور خاص در دوران غیبت بر عهده شان است تحمل مشکلات و سختی هاست و بزرگترین عامل ایجاد صبر در برابر سختی‌ها و مصیبت‌ها برای مسلمانان، انتظار مسلمین برای ظهور امام غائب است. بر همین اساس، مسلمین در سختی‌ها و مصائب می‌‏بایست به دامن اسلام چنگ بزنند؛ یعنی در برابر سختی‌ها به پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و همۀ انبیای عظام تأسّی کنند؛ سختی‌هایی که برای پاک‌سازی منتظران نهادینه شده به طوری که امام باقر(ع) در این زمینه فرمودند: «ای شیعه آل پیامبر، آنقدر پاک‌سازی می‌‌شوید، مانند پاک‌سازی سرمه در چشم». همچنین امام صادق(ع) در این باب فرمودند: «امر فرج بر شما نمی‌رسد، مگر پس از نابودی! نه به خدا سوگند نمی‌رسد، مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون، خالص و پاک شوید».
• مشکلات فراوان و فشارهای گوناگونی که از سوی مخالفین اسلام و ولایت بر شیعیانِ چشم انتظار وارد می‌‌شود به قدری زیاد و عظیم است که مسلمان منتظر برای منحرف نشدن و ناامید نگشتن و از انتظار دست برنداشتن، استقامتی چون کوه و صبری همچون ایوب باید داشته باشند. در هر صورت شرایط بسیار دشوار و ویژه ای که در عصر غیبت وجود دارد ایجاب می‌‌کند هر شیعۀ منتظری با استقامت و صبر در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها بایستد و از موجودیت و هویت خویش دفاع کند، زیرا منتظر کسی است که مشکلات دوران انتظار را پیش بینی کرده و در نتیجه از بحران هجوم مشکلات بکاهد و صبرش مغلوب حوادث نشود؛ چنانکه برخی از روایات مصادیقی که منتظر باید در آن صبر کند را ذکرکرده‌اند؛ از جمله امام حسین(ع) فرمودند: «کسانی که در زمان غیبت امام در مقابل آزار و تکذیب، استقامت می‏‌‏کنند، مانند کسانی‌‏اند که در حضور رسول خدا شمشیر زده‌‏اند».
• دلیل اینکه ائمه معصومین اینقدر در روایات، شیعیان را دعوت به صبر کردند، می‌‌تواند به خاطر دلایل زیر باشد:

1. طولانی بودن دوران غیبت؛ چنانکه در روایتی امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «تلاش برای کندن کوه‌ها آسان‌تر است از مبارزه با پادشاهی که برای آن مدت خاصی تعیین شده است. از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، همانا زمین از آن خداست و آن را به هر کدام از بندگانش که اراده کند واگذار می‌‌کند و سرانجام خیر از آن صالحان است. در انجام این امر (فرج امام عصر) قبل از رسیدن زمان آن شتاب نکنید که پشیمان خواهید شد و همچنین پایان انتظار بر شما طولانی به نظر نیاید که سنگدل خواهید شد». از این رو اگر منتظر نتواند بردبار باشد و این محنت دراز مدت را تحمل کند کنترلش را از دست خواهد داد و از مسیر حق منحرف شده و از آفاتی که در روایت از آن نام برده شده در امان نخواهند ماند.
2. شخص منتظر در معرض لغزش است و هر لحظه این امکان وجود دارد که ابتلائات و فتنه‌های آخرالزمان او را از مسیر حق منحرف کند، در این صورت برای منحرف نشدن از مسیر حق باید صبوری کند. چنانکه امام باقر(ع)، امتحاناتی که در زمان غیبت بر منتظرین حادث می‌‌شود را این چنین بیان کردند «به خدا سوگند، به چیزی که آرزویش را دارید نخواهید رسید (ظهور امام)، مگر اینکه همگی در غربال امتحان، تکان سختی بخورید و در این امتحان، آزموده شوید تا صف خوبان از بدان و ثابت‌قدمان از مدعیان، جدا گردد. به خدا سوگند، این آرزو عملی نخواهد شد، مگر بعد از یأس و ناامیدی، تا زمانی که افراد شقی، شقاوتشان و افراد اهل سعادت، لیاقت و صلاحیتشان را آشکار سازند».
3. در عصر غیبت جامعه از نظر اعتقادی سست می‌‌شود و در این شرایط عده‌ای باید عهده‌دار تعلیم و تربیت شوند تا از کاروان جامانده‌ها دستگیری کنند. از سوی دیگر منتظران واقعی می‌‌دانند باید برای ظهور، زمینه‌ها را فراهم کرد و روشن است انجام این مسئولیت‌ها صبر فراوان می‌‌خواهد.
4. جامعۀ مؤمنان در عصر غیبت باید انسجام و یکپارچگی خود را حفظ کرده و در برابر دشمنی‌ها مقاومت کنند و درصدد این باشند که تمام مشکلات حل و فصل شود و این مهم زمانی محقق می‌‌شود که عده‌ای کمر همت بسته و برای رفع مشکلات و از بین بردن اسباب اختلاف و نزاع دست به عمل شوند و مسلما این مسیر با سختی‌هایی همراه است که فقط صبر و پایداری می‌‌تواند شخص منتظر را از این سختی‌ها عبور دهد.
5. زنده نگه داشتن روح امید و نشاط و احساس تعهد و مسؤولیت و پیوند روحی و عاطفی با امام، بدون صبر و پایداری امکان‌پذیر نیست.

• بزرگترین عامل ایجاد صبر در برابر سختی‌ها و مصیبت‌ها برای مسلمانان، انتظار مسلمین برای ظهور امام غائب است، به طوری که عده ای معتقدند صبر در زمان غیبت، همان انتظار برای امام غایب است؛ چنانکه در روایتی از امام رضا(ع) آمده است: «چه نیکوست شکیبایی و انتظار فرج! آیا گفته خدا را شنیدید که فرمود: ﴿وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾ و همچنین فرمود: ﴿انْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾ بنابراین صبور باشید، چون فرج بعد از زمان یأس و ناامیدی می‌‌رسد و افراد قبل از شما صبورتر بودند».

صبر از صفات پسندیده در انسان، به معنای پایداری، تحمل، مقاومت و شکیبایی. صبر یا در مقابل مصیبت‌ها، سختی‌ها و ناملایمات است، یا در انجام کارهای سخت و تکالیف دینی، یا در برخورد با گناه و وسوسه‌های شیطانی. پیامبر خدا(ص) صبر را سه گونه می‌داند: صبر بر مصیبت، صبر بر طاعت، صبر از معصیت. انسان‌های صابر و صبور، به اهداف خود هم می‌‌رسد و کسی که صبر نداشته باشد، در مقابل سختی‌ها و مصیبت‌ها از پا در می‌‌آید و در برابر وسوسه‌های شیطانی دچار گناه می‌‌شود. صبر، پیروزی و موفقیت را در پی دارد.خدا صابران را دوست می‌‌دارد و با صابران است و دستور داده که مؤمنان هم صبور باشند، هم یکدیگر را به صبر دعوت کنند﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾؛ ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ .

مقدمه

• "صبر"، نام یک داروی تلخ و به معنای خویشتن‌داری در سختی و تنگی است. صبر، در اصطلاح، یعنی شکیبایی و خودداری نفس از آنچه عقل و شرع حکم می‌کند و آن را می‌طلبد، یا آن‌چه را که عقل و شرع، خودداری نفس از آن را اقتضا می‌کند.

واژه‌شناسی لغوی

• صبر نقیض جزع (بی‌تابی) و در لغت به سه معنا آمده است:

1. حبس و نگهداری.
2. قسمت بالای یک چیز.
3. نوعی از سنگ سخت.

• به عبارت دیگر: صبر عبارت است از امساک در تنگناها و خویشتن داری به مقتضای عقل و شرع یا حبس نفس از چیزی که عقل و شرع حبس نفس از آن را اقتضا کند.

مسائلی که باعث آرامش قلب می‌شوند

• خداوند در قرآن، پس از سفارش پیامبر خویش به شکیبایی، مسائلی را به ایشان گوشزد می‌کند تا بر صبر ایشان بیفزاید؛ مانند موارد زیر:

1. تبیین عاقبت ظالمان و تکذیب کنندگان از امت‌های پیشین و بیان سنت الهی در این باره برای پیامبر(ص)؛
2. دستور دادن به ایشان برای خواندن نماز و انجام تسبیح خداوند، هنگام ناراحتی؛
3. بیان وضعیت مشابهی که پیامبران پیشین نیز با آن دست به گریبان بودند برای رسول اکرم(ص)؛ زیرا آنها هم پیش‌تر در چنین شرایطی قرار گرفته بودند؛ ‌
4. نام بردن از پیامبرانی که به سختی‌هایی مشابه مشکلات آن حضرت دچار شدند و در برابر آنها صبر کردند، که خداوند در قرآن نام نه نفر از انبیای گرامی خود را آورده است.

صبر یکی از اسباب رستگاری

• پاداش صبر مؤمنان بر آزار و ریشخند کافران، رستگاری آنان در روز قیامت است: ﴿إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴾ افزون بر صبر، مصابره نیز از اسباب رستگاری است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ درباره معنای صبر و مصابره در این آیه، سخنان گوناگونی هست: برخی، صبر را مطلق صبر فردی دانسته‌اند که شامل صبر بر سختی‌ها، صبر در اطاعت الهی و صبر از نافرمانی می‌شود و مصابره را صبر اجتماعی خوانده‌اند که در آن، صبر برخی مایه تقویت صبر بعضی دیگر و دوچندان شدن تأثیر آن می‌شود.

جستارهای وابسته

• تصبر
• دائم الصبر
• صبر آسان
• صبر بر مصیبت
• صبر بر طاعت
• صبر از معصیت
• صبر بر بد اخلاقی زن
• صبر بر بد اخلاقی شوهر
• صبر بر حق
• صبر بر شهوت
• صبر در امور غیر موافق هوی
• صبر در امور موافق هوی
• صبر صدّیق
• صبر بالله
• صبر علی الله
• صبر عن الله
• صبر فی الله
• صبر لله
• صبر مع الله
• صبر حرام
• صبر مستحب
• صبر مکروه
• صبر واجب
• درجات صابران
• صبر زاهدان
• صبر سالکان
• صبر عابدان
• صبر عارفان
• صبر متقیان
• صبر بعد عمل
• صبر حین عمل
• صبر قبل عمل
• صبر ظافران
• صبر متوسطان
• صبر هالکان
• قوای انسان
• صبر بدنی
• صبر نفسی
• صبر جمیل
• مراتب صبر
• صبر اخص
• صبر خاص
• صبر عام
• صبر در نعمت
• آیات صبر
• آثار صبر
• اجتماع صبر و شکر
• احادیث صبر
• اسباب صبر
• اصطبار
• بی تابی
• بلاء
• تحمل
• ستایش صبر
• شکایت
• صابر
• طلب صبر
• علایم صبر
• فاقت

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

شرح مدخل اصلی صبر معصوم هنوز آماده انتشار نیست.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، مورد بررسی و تحقیق قرار خواهد گرفت:

1. صبر معصوم در قرآن؛
2. صبر معصوم در حدیث؛
3. صبر معصوم در عرفان اسلامی؛
4. صبر معصوم در کلام اسلامی؛
5. صبر معصوم در حکمت اسلامی.

برای رسیدن به محتوای اين مدخل، به مصداق های ذیل مراجعه شود:

1. صبر امام؛
2. صبر پیامبر؛
3. صبر پیامبر خاتم؛
4. صبر ولی؛
5. صبر وصی؛
6. صبر اهل بیت؛
7. صبر فاطمه زهرا.

منبع‌شناسی جامع صبر معصوم

• کتاب‌شناسی صبر معصوم؛
• مقاله‌شناسی صبر معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی صبر معصوم.