امام حسین در زمان معاویه در معارف و سیره حسینی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسین در زمان معاویه است. امام حسین در زمان معاویه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام حسین در زمان معاویه در تاریخ اسلامی - امام حسین در زمان معاویه در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
امامت امام حسین (ع) تقریبا با ۱۰ سال پایانی حکومت معاویه معاصر بود؛ امام حسن در سال ۴۹[۱] یا ۵۰ به شهادت رسید[۲]. زمانی که شیعیان کوفه در اعتراض ضد معاویه، نزد امام حسن (ع) در مدینه رفته، تا ایشان را به قیام ترغیب کنند و امام (ع) اوضاع را نامناسب دانست، آنها که بر قیام خود پای می‌فشردند، خدمت امام حسین (ع) رسیدند و ایشان نیز تأکید کردند تا معاویه بر سر قدرت است، شیعیان در خانه خود بمانند[۳]. نامه‌نگاری شیعیان کوفه با امام (ع) پس از شهادت امام حسن (ع) نیز ادامه یافت؛ ولی امام حسین (ع) می‌بایست تا زمان مرگ معاویه به مفاد پیمان صلح وفادار می‌ماند[۴]. در چنین اوضاعی، معاویه کوشید روابط خود با امام حسین (ع) را بهبود بخشد، از این‌رو از والی خود در مدینه خواست ام کلثوم، دختر زینب (س) خواهر امام حسین را برای یزید خواستگاری کند و این ازدواج را عامل زدودن ناراحتی‌های پیشین و گشودن فصلی نو دانست؛ ولی امام (ع) با این خواستگاری مخالفت کرده و ام کلثوم را به عقد قاسم بن محمد بن جعفر درآورد و یکی از زمین‌های زراعی خود را به آنان بخشید[۵].
معاویه حتی پیش از شهادت امام حسن (ع) تصمیم گرفته بود یزید را جانشین خود سازد[۶]؛ ولی بر اثر برخی موانع چنین نکرد؛ تعهد معاویه در پیمان صلحش در سال ۴۱ به واگذاری جانشینی به امام حسن (ع)[۷]، مخالفت زیاد بن ابیه با جانشینی یزید[۸] و بسا نوجوانی و سن اندک یزید، برخی از این موانع بودند.
خرسندی معاویه از شهادت امام حسن (ع)، در منابع بازتاب یافته است[۹]. وی در قدم دوم در پی حذف مخالفان شیعی خود در کوفه برآمد، زیرا در میان شهرهایی که اقامتگاه قبایل مهاجر عرب شده بودند، کوفه، گرایش‌های شیعی درخور توجهی داشته و کوفیان برای هرگونه اقدام، با امام حسین (ع) مکاتبه می‌کردند. حجر بن عدی کندی، رهبر شیعیان کوفه در آن دوره، اعتبار و نفوذ فراگیری داشت[۱۰]، به گونه‌ای که قتل او اعتراض عایشه و دیگران را برانگیخت[۱۱]. معاویه در سال ۵۱ دستور داد حجر بن عدی کندی و دیگر سران شیعه پیرو او را دستگیر کرده و به شام بیاورند و در آنجا به قتل برسانند[۱۲]. دیگر سران شیعه کوفه، از جمله عمرو بن حمق نیز که از آنجا گریختند، گرفتار شده و به شهادت رسیدند[۱۳]. این‌گونه معاویه سعی کرد زمینه‌های قیام شیعیان کوفه به رهبری امام حسین (ع) را از میان ببرد. از نگاه معاویه، حذف نشدن حجر بن عدی می‌توانست به قیام و درگیری و کشتن ۱۰۰۰۰۰ نفر انجامد[۱۴].
در سال ۵۶ معاویه از ولایت‌عهدی یزید سخن گفت[۱۵] و همه مردم شهرها با وی بیعت کردند و تنها اهل مدینه[۱۶] به ویژه تنی چند از بزرگان صحابه که عموما از قریش بودند، از این بیعت سرباز زدند؛ امام حسین (ع) و ابن‌عباس از بنی‌هاشم، عبدالله بن زبیر از بنی‌اسد، عبدالله بن عمر از بنی‌عدی و عبدالرحمن بن ابوبکر از بنی‌تمیم[۱۷].
معاویه در مرحله نخست به مخالفان جانشینی یزید نامه نوشت؛ به امام حسین (ع) نگاشت که کارهایی را از شما به من گزارش داده‌اند که گمان ندارم شما انجام داده باشی؛ شما با هر که بیعت کنید، مردم به او روی می‌آورند، زیرا خدا ارزش و برتری و جایگاه تو را بالا برده است، پس تقوای الهی پیشه کرده و مردم را به فتنه نیفکن و خود، دین و امت محمد (ص) را در نظر داشته باش و مراقب باش دیگران تو را زبون نکنند[۱۸].
امام در پاسخ، طرفداران معاویه را گروه شیطان، بیرون از دین و ستمکار خواند و او را به جهت قتل مؤمنانی چون حجر بن عدی و عمرو بن حمق و حضرمی، همچنین برادر خواندن زیاد بن ابیه و اینکه بسیار مسلمانان را می‌کشت و دست و پای آنها را می‌برید، سرزنش کرد و بیرون از اسلام دانست. امام حکومت معاویه را بزرگ‌ترین فتنه و جهاد بر ضد آن را برترین امر دانست و سپس او را از عذاب الهی در قیامت برحذر داشت و فرجام جانشینی یزید را نابودی کار دنیای خود و ضایع کردن رعیت دانست[۱۹]؛ ولی اعلام کرد که قصد ندارد با او جنگ کند[۲۰]. براین اساس، معاویه در رجب سال ۵۶ به قصد عمره، همراه ۱۰۰۰ جنگجو به حجاز آمد و سپس به مدینه رفت و در بدو ورود با امام حسین (ع) رویارو شد؛ ولی گفت و گویی میان آن دو درنگرفت. رایزنی‌های معاویه با مخالفان جانشینی یزید پس از آن آغاز شد و او کوشید آنان را راضی کند؛ ولی هریک خشنودی خود را به رضایت دیگران وابسته دانست، تا اینکه این برنامه بی‌نتیجه به پایان رسید.
معاویه در روز دوم، امام حسین (ع) و عبدالله بن عباس را که هر دو از بنی‌هاشم بودند فراخواند و ضمن اعتراف به فضیلت آنها، ادعا کرد که یزید می‌تواند مردم را هدایت کند. امام حسین (ع) در پاسخ به او گفت که یزید به معرفی نیازی ندارد و شناخته شده است و ضمن نزدیک دانستن مرگ معاویه، از وی خواست نیکوکار گردد. گفت و گوی معاویه با دیگر مخالفان نیز نتیجه‌ای نداشت و آن‌گاه بود که وی سه روز در خانه ماند و ملاقاتی با مردم نداشت و روز بعد به دستورش همه مردم در مسجد گرد آمدند و او سخنان خود را با این عبارت آغاز کرد که "همه روستاها باید با یزید بیعت کنند" و سپس دلیل این امر را برتری یزید از همه مسلمانان دانست. در این هنگام، امام حسین (ع) به اعتراض برخاست و فرمود کسان دیگری از یزید بهترند. معاویه که مراد امام را می‌دانست، پاسخ داد برای امت محمد (ص) یزید بهتر است؛ آن‌گاه امام به شرابخواری و لهو و لعب یزید اشاره کرد.
مخالفت امام و اعتراض‌های دیگران سبب شدند معاویه از منبر پایین آمده و دستور دهد تارکان بیعت را نزد او بیاورند و به نیروهای خود فرمان داد شب هنگام که عازم مکه هستند، شایعه کنند که همه بیعت کرده‌اند و چنانچه کسی سخنی گفت، گردن او را بزنند. وی همچنین در کنار هر فرد مخالفی دو نفر مسلح گمارد، تا چنانچه در برابر سخنان او اعتراض کردند، در دم گردن او را بزنند؛ همچنین از سرباز زنندگان از بیعت با یزید خواست مخالفت خود را به دیگران سرایت ندهند. ترس از کشته شدن به دست نیروهای شامی سبب شد در آن شب هیچ‌کس در برابر این ادعا که مخالفان نیز به بیعت تن داده‌اند، سخنی نگوید؛ ولی پس از رفتن سپاهیان شام، مشخص شد که اینان بیعت نکرده‌اند[۲۱]. اقدامات معاویه در مدینه به گونه‌ای بود که گفته شد معاویه با تهدید به قتل از مردم بیعت گرفت[۲۲].[۲۳]
زمینه‌سازی شهادت امام حسین(ع) در زمان معاویه
نقش معاویه در شهادت سید الشهداء (ع) را از دو جهت می‌توان بررسی کرد:
- زمینه‌سازی برای جانشینی یزید: بدون شک، جانشینی یزید را خود معاویه طرح کرد. بنابراین، از همه نظر می‌توان کردارهای یزید را به راحتی به معاویه نسبت داد.
- با تحقیق و جستجوی دقیق در همه اموری که به نوعی با این موضوع رابطه دارد روشن می‌شود نقشه کشتن حضرت سیدالشهداء (ع) در عراق را شخص معاویه طراحی کرد. او تمام زمینه‌های این جنایت تاریخی را فراهم و یزید آن برنامه و طرح را اجرا کرد.
جانشینی یزید کار بسیار مشکلی بود که معاویه برای انجام آن زحمت فراوانی کشیده و به سختی موفق شد آن را به سرانجام برساند؛ زیرا در مقابل این امر، موانع بسیاری وجود داشت، از جلمه:
- برخی از اصحاب پیامبر (ص) در آن زمان با جانشینی یزید، مخالف بودند. بنابراین با وجود آنان، معاویه نمی‌توانست نقشه خود را عملی سازد.
- برخی افراد نیز ادعای ریاست داشتند و خود را برای رسیدن به خلافت آماده کرده بودند. اینها نیز با جانشینی یزید مخالف بودند.
- عده‌ای از شیعیان بزرگ کوفه که ممکن بود در آینده به کمک امام حسین (ع) بیایند. این افراد علاوه بر مخالفت با جانشینی یزید، در آینده نیز برای حکومت یزید مشکل‌ساز بودند.[۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۲۵؛ عقد الفرید، ج۵، ص۱۱۰.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۲۹۹؛ تاریخ الاسلام، ج۴، ص۴۰ - ۴۱.
- ↑ الاخبار الطوال، ص۲۲۰ - ۲۲۱؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۲۹۰ - ۲۹۱.
- ↑ الاخبار الطوال، ص۲۲۱؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ سیره ابن اسحاق، ج۵، ص۲۳۵ - ۲۳۶؛ مناقب، ج۳، ص۱۹۹ - ۲۰۰.
- ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۳۹۱.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۲۹۵؛ تاریخ طبری، ج۵،ص ۱۶۷.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۰۳؛ المنتظم، ج۵، ص۲۸۵ - ۲۸۶.
- ↑ العقد الفرید، ج۵، ص۱۱۰؛ مروج الذهب، ج۲، ص۴۳۰.
- ↑ الطبقات، ج۶، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ انساب الاشراف، ج۵، ص۲۵۳ - ۲۵۴.
- ↑ البدایة والنهایه، ج۸، ص۵۴.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۲۷۴ - ۲۷۵.
- ↑ انساب الاشراف، ج۵، ص۲۷۹ - ۲۸۱؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۲۶۵.
- ↑ البدایة والنهایه، ج۸، ص۵۴.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۰۱.
- ↑ الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۰۴؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۷۹.
- ↑ البدایة والنهایه، ج۸، ص۷۹ - ۸۰.
- ↑ الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۰۰ - ۲۰۱.
- ↑ الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۰۱ - ۲۰۳.
- ↑ الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۰۲؛ انساب الاشراف، ج۵، ص۱۲۸ - ۱۳۰.
- ↑ العقد الفرید، ج۵، ص۱۲۳؛ الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۰۴ - ۲۰۷؛ الکامل، ج۳، ص۵۰۳ - ۵۱۲.
- ↑ نک: تاریخ خلیفه، ص۱۳۳؛ الکامل، ج۳، ص۵۱۰ - ۵۱۱.
- ↑ اسماعیلی، مهران، مقاله «حسین بن علی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۱.
- ↑ کمپانی زارع، مهدی، مقاله «امام حسین بن علی»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۴۳۸-۴۵۴؛ روستایی، اکبر، مقاله «حسین بن علی بن ابی طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص۴۸۳-۴۸۶.